Prof. Dr. Diether Spork Yalnız aşı korur!
İçerik Aşı organizmada neler yapar? 6 Çocuğunuza aşı yaptırdığınızda nelerle karşılaşabilirsiniz? 6 Aşısız çocuğunuz bulaşıcı bir hastalığa yakalanırsa ne olur? 6 Çocuğunuzun hastalığını kendiliğinden geçirmesi doğru mudur? 7 Aşılar ne derece etkilidir? 7 Çocuğunuza ne zaman aşı yaptırmalısınız? 7 Yeni doğanlara aşı yaptırmak zararlı mıdır? 8 Çocuğunuzu emzirmenize rağmen yine de aşı yaptırmalı mısınız? 8 Altı aşı bir arada çocuğa ağır gelmez mi? 8 Aşılarda hala ağır metal katyanları kullanılıyor mu? 8 Hastalık Avusturya da görülmese de neden hala çocuk felci aşısı yapılıyor? 9 FSME ne demektir? 9 Çocuğuma ne zaman Kene Aşısı yaptırmalıyım? 10 Çocukların 2,5 yaşlarına kadar FSME virüsüne karşı bedensel olarak zaten korundukları doğru mudur? 10 Virüslerin bilimsel olarak tam anlamıyla ispatlanamadıkları doğru mu? 10 Aşıların aslında etkisiz oldukları doğru mu? 11 Tetanoz artık yok edilmiş. Bu doğru mu? 12 Aşıların ne kadar tehlikeli olduğu çiçek aşısı olanlardan öğrenilmedi mi? 12 Aşılar sadece formaldehit ve alüminyumhidroksit gibi tehlikeli maddeler içerirlerse mi etkilerini gösterirler? 12 Aşılamalarda doktorların para hırsı dışında başka şeyler de rol oynuyor mu? 13 Aşılama komplikasyonlarının söz konusu olduğu vakaların saklı tutulduğu doğru mu? 14 Yayımcı 5. Baskı, Temmuz 2008, Radetzkystraße 9/I, A-8010 Graz, Telefon: 0316 / 829727, Faks: 0316 / 831411, E-Posta: vorsorgemedizin@scheckheft-gesundheit.at www.gesunde-kinder.at www.bacteriaworld.at www.impfwissen.at Metin ve içerik: Prof. Dr. Diether Spork, Redaksiyon: Dr. Jasmin Novak; Temmuz 2008 Aktüel versiyonun güncellenmesi: www.kraus-translation.at, Murat Aygan Dizayn: CONCLUSIO PR Beratung, Min Li, Schmiedgasse 38, A-8010 Graz, www.conclusio.at Fotoğraflar: Comstock, Schiffer, Conclusio Baskı: Medienfabrik, Graz Baskı masrafları Steiermark Eyaleti tarafından karşılanmıştır. Kene ısırığının mercimek büyüklüğüne kadarki ebadında bir tehlike oluşturmadığı doğru mu? 14 Kene aşısını bulan kişiye ilaç şirketi kâr hissesi vermiş. Bu konu hakkında ne dersiniz? 15 Üç yaş altı çocukları için aşı yaptırmak tehlikeli midir? 15 Boğmaca aşısının koruma gücü gerçekten de kısa bir zaman mı sürüyor? 16 Dünya Sağlık Organizasyonu WHO yapılan büyük araştırmalar sonunda aşıların etkisiz oldukları sanısını sözde kabul etmesine rağmen bunu bizden saklıyor mu? 16 Ani çocuk ölüm vakalarının dörtte üçü, çocukların boğmaca aşısı olduktan birkaç gün ila 7 hafta içinde olduğunu gösteriyor, bu doğru mu? 17 Kızamık hastalığının başlangıcı son 10 yıldır istisnasız aşı yaptırmış kişilerde görülmüş olması doğru mu? 17 Amerikan doktorları neden aşı mecburiyetinin kaldırılmasını öneriyor? 17 Aşıların yeni doğmuş çocuklarda bağışıklık şoku yarattığını ve bunun da bulaşıcı hastalığa karşı zayıf bir bünyeye sahip olma, otistik ve alerji gibi hastalıklara neden olduğu söyleniyor, doğru mu? 18 Vücudun bağışıklık sistemini aksatan hastalıkların sayısının artan aşılarla yükseldiği doğru mu? 18 Aşılar gen-teknolojili aşı maddeleriyle yapılıyor. Bu vücudumuza zararlı bir tesir yapar mı? 18 Vücudun aşıya gösterdiği reaksiyon aşının içindeki zehirli maddelere verdiği bir reaksiyon mu? 19 İçinde pnömokok olan aşıların, aşılanan kişiyi bir kaç saat içinde öldürdüğü doğru mu? 19 Önemli çocuk aşıları 20
Sayın anne, sayın baba! Yaşadığım bu uzun hayatın çok büyük bir kısmını, çocuk doktoru olarak geçirme şansına sahibim diyebilirim. Çocukları büyürlerken tıbbi açıdan izleyebilmek, anne-babaları yavruları için duydukları endişelerde rahatlatabilmek gibi görevleri hala yerine getirebilmem ve geçmişte de getirmiş olmam beni son derece mutlu etmiştir. 60 lı yıllardaydı, çok iyi hatırlıyorum. Ağır bulaşıcı hastalıklara yakalanan çocukları hastahanelerin izole odaları diye adlandırılan bölümlerine yatırıyorduk. Bu izole hanelerin 200 yataklı bulaşıcı çocuk hastalıkları bölümü vardı. Her çocuk için elimizden geleni yaptık ancak bazılarını maalesef kurtaramadık. Bu sebepten dolayı bulaşıcı çocuk hastalıklarını kendime hayat gayesi edindim ve özellikle de aşı konusula ilgilendim. Bir çok anne baba doğal olarak kendi kendilerine çocuklarını aşılatıp aşılatmamalarını soruyor, zira bu tür soruları bana da yöneltmişlerdir. Her çocuk için verilecek kararın da bilinçli ve bilgilendirilmiş olarak verilmesi kanısını doğru bulmaktayım. Anne babalara korku yaratıcı ve güven sarsan aşının olumsuz etkileri olduğu gibi bir çok tüyler ürpertici hikayeler anlatılıyor. Yaşamım boyunca bu sorulara cevaplar verdim ve ebeveynlere bu konu hakkında verecekleri kararlar için bilimsel bir temel sağlayacak cevaplar vermeye çalıştım. Ne de olsa alınacak karar terazide tartılarak verilmeli: Aşılanma sonrası en kötü ne olabilir veya bulaşıcı bir hastalık sonu ne gibi bir netice çıkabilir? Genelde en sık sorulan soruları ve cevapları bu broşürde bulabilirsiniz. Elimden geldiğince doktor dili kullanmadan sizlere hitab etmeye gayret gösterdim. Bazı konular yeterince açık gelmezse ya da anlaşılmaz bir şekilde açıklamışsam; sorularınızı aşağıda belirtilen adres aracıyla bana iletebilirsiniz. Saygılarımla, Prof. Dr. Diether Spork E-Posta: diether.spork@aekstmk.or.at, Radetzkystraße 9/I, 8010 Graz Sayın anne ve baba! Çocuğunuzu aşılatma ya da aşılatmama kararını biz doktorlar sizin yerinize veremeyiz ve böyle bir amacımız da yoktur. Size yapabileceğimiz tek yardım, sizleri bu konu hakkında tarafsız ve geniş kapsamlı bilgilendirmek ve böylece de kararınızı verimli ve içinize sindirerek verebilmenizi sağlamaktır. Bu broşür, bu konuda size yardımcı olma amacıyla hazırlanmış bir hizmettir. Aşı demek hayat kalitesini korumak demektir. Bundan dolayı Ücretsiz Çocuk Aşılama Programı, Steiermark Eyaleti ve böylelikle de her vergi veren vatandaş için her sene harcanan paralara değer. Bu hizmeti konfederasyonla birlikte finanse ediyoruz çünkü bizce bu hizmet gelecekte çocuklara finanse edilmiş son derece önemli bir tedbirdir. Özellikle Kızamık hastalığını örnek alırsak - kuşağımızdan çoğumuz hala bu hastalıktan çekmekte- aşı tedbirinin ne derece önemli olduğunu daha açık gösterir. Steiermark daki en son kızamık salgını 1995 te, yani bundan onüç yıl önceydi. O yıl 115 çocuk hastaneye kaldırılmış, toplam 1,150 kişi hastalanmıştı. Sekiz yıl önce halkın sadece %70 ine aşı yapılmıştı. Bilirkişiler, aşılanma yüzdesi bu derece alçak kaldığı taktirde, bir sonraki kızamık salgının yedi veya sekiz yıl sonra geleceğini söylüyordu. O zamandan beri ne tür gelişme oldu? Hiç bir şey. Salzburg da vuku bulan kızamık salya da Steiermark eyaletine sıçrayamadı, çünkü biz, bu aşılama yüzdesini yaklaşık %90 a çıkarmayı başarmış durumdayız. Böylelikle de kızamık hastalığının bize karşı hiç şansı kalmadığı gibi binlerden fazla çocuk, hastalığın sonradan kendini gösteren sinsi etkilerinden korunmuş oldu. Böylece bir çok çocuk, bulaşıcı çocuk hastalıklarını geçirirken ya da hastalığın komplikasyonu veya bazı kalıcı araz bırakıcı kaçınılmaz zarardan korunmuş oldu. Amacımız bu riski olabildiğince azaltmak. Bu amaca da en etkili bir biçimde sadece aşıyla ulaşabiliriz. Bu broşürün hazırlanmasında bir çok kişi yardımda bulundu. Hepinize son derece teşekkür borçluyum. Ama özellikle meslek hayatı boyunca toplamış olduğu bilgileri bizimle paylaşan değerli Prof. Dr. Spork un çok büyük bir yardımı dokunmuştur bu aile broşürüne. Saygılarımla, Hofrat Dr. Odo Feenstra Eyalet Sağlık Müdürü
Aşı organizmada neler yapar? İnsan organizması bir virüsle temasta bulunursa; organizma virüse karşı direnir. Antikorlar üretir ve aşı bu doğal mekanizmaya dayanır. Aşılama işlemi için doğal virüs organizmanın düşman olarak göreceği aşı maddesine dönüşür. Organizma karşı koymaya başlar ve virüse göre özel antikorlar oluşturur. Bu sürece bağışıklık immünite denir. Organizma böylece o virüse karşı korunmuştur. Aynı virüsle kurulan yeni bir temasta organizma virüsü tanır, ona karşı aktif ve çabuk savaşır. Aşı yaptırmak ile hastalığı kendiliğinden geçirme arasındaki fark, aşının içinde organizmayı hastalandıracak hemen hemen hiç bir özelliğe sahip olmamasıdır. Yani organizma hastalığın herhangi bir yükünü çekmeksizin antikorlarını üretir. Çocuğunuza aşı yaptırdığınızda nelerle karşılaşabilirsiniz? Avusturya da izin verilen ve aşı planında da önerilen aşılardan dolayı komplikasyonların çıkması son derece seyrektir. Ancak her biyolojik seyirde olduğu gibi beklenmeyen reaksiyonlar da çıkabilir; mesela 100 çocuktan ikisinde aşılanmadan sekiz saat sonra ateşlenme görülebilir. Bilinen ateş düşürücü ilaçlarla tedavi edilebilir ve en fazla iki ila üç gün sürebilir. Aşı yerinde oluşan kızarıklık ve şişiklikte zararsız olup; genelde kısa zamanda yok olur. Aşısız çocuğunuz bulaşıcı bir hastalığa yakalanırsa ne olur? Tabii ki bu, çocuğunuzun hangi bulaşıcı hastalığa yakalandığına bağlıdır. Yeni doğmuşlar için kısaca HIB diye bilinen bakteriyel menenjit mikrobuyla temas, son derece tehlikelidir. Beyin zarlarının iltihabı ve bakteriyel boğazyolu iltihabı bu virüsle ortaya çıkan bulaşıcı hastalığın sonucudur. Her iki hastalık da kalıcı zararlara hatta çocuğun ölümüne sebep olabilir. Yeni doğmuş çocuklar ve küçük çocuklarda görünen menenjit vakalarının üçte biri HIB aşısı diye bilinen ve menenjite karşı kullanılan aşı yapılmadan önce olmuştur. Aşının genel yayınlanmasından iki yıl sonra bu hastalık ortadan yok oldu. Bu tehlikeli mikroba karşı aşılama devam ettiği sürece hastalık ta kendini bir daha göstermez. Çocuğunuzun hastalığı kendiliğinden geçirmesi doğru mudur? Vücut hastalığın zorluklarına maruz kalmadan da antikorlar üretir. Hayır doğru değildir. Vücut, aşı sayesinde hastalığı kendiliğinden geçirirken oluşturduğu antikorların aynısını üretir. Hastalık her zaman acı ve sızı verdiği için aşılanmış çocuğunuz bu acı ve sızıları çekmek zorunda kalmaz. Çocuğunuzu aşı yaptırmanızın ne derece önemli olduğunu gösteren tek ispat bu değildir. Bir çok bulaşıcı çocuk hastalığına karşı ne tıbbi ilaçlarda ne de alternatif tıpda kesin etki gösteren bir çare bulabilirsiniz. Hastalığa yakalanıldığında ya da hastalıktan dolayı ortaya çıkan bir komplikasyonda hastalığın vermiş olduğu rahatsızlığın belirtileri hafifletilebilir ancak hastalığın kendisine bir çare bulunamaz. Noksan iyileşme dediğimiz yani kötürümlük veya sağırlık ve geriye benzeri arazlar bırakabilir, bu da zamanında yapılan bir aşı ile önlenebilir. Aşılar ne derece etkilidir? Aşılar antikor oluşmasını sağlar. Yeterince antikor oluşmuşsa hastalık baş gösteremez, organizma bu hastalığa karşı bağışık olmuştur. Aşılar zamanında yapıldığı takdirde etkili sayılır. Ancak tamamen bir koruma söz konusu olamaz. Bundan dolayı bazı aşılar tekrarlanamalıdır. Avusturya daki aşı planı; aşı zamanları ihmal edilmeden yapıldığı takdirde en yüksek seviyedeki korumayı sunar. Bağışıklık sistemi her hangi bir hastalıktan dolayı zayıf olan kişilerde yapılan aşı, beklenen etkiyi vermeyebilir. Bu kişilere Non-Responder yani karşılık vermeyenler denir. Bu kişilerde bağışıklık sistemi zayıf, bundan dolayı da antikor üretimi ya yok ya da yetersizdir. Çocuğunuza ne zaman aşı yaptırmalısınız? Doktorunuz sizi gerekli aşı zamanları hakkında bilgilendirecektir. Scheckheft Gesundheit für Mutter und Kind adlı aşı karnesinde ve internetdeki bir çok web sitelerin-
de de (örneğin www.kinder-impfen.at) aşı zamanlarını bulabilirsiniz. Ne zaman kene aşısı yaptırmanız gerektiği mesela yaşadığınız yere bağlıdır. Örneğin Doğu ve Güney Steiermark gibi kenelerin daha çok olduğu epidemi bölgelerinde diğer bölgelere oranla aşı önceden yaptırılmalıdır. Yeni doğana aşı yaptırmak zararlı mıdır? Hayır, aşı yaptırmak bebeğinizin bünyesine hiç bir zarar vermez. Bebekler tam teşekküllü gelişmiş bir bağışıklık sistemiyle dünyaya gelir. Dünyada bulunduğu temaslar da bunu daha çok stimüle eder. Bebeğinizin organizması virüsleri tanır ve ona göre antikor üretmeye başlayarak reaksiyon gösterir. Bebeğinize aşı yaptımanız ona zarar vermemekle birlikte, bünyesinin karşı koyma direnci de böylece alıştırma yapmış olur. Bebeğinize yaptırdığınız aşı bağışıklık sisteminin tam anlamıyla gelişmiş ve çalışıyor olmasından dolayı ona hiç bir rahatsızlık vermez. Çocuğunuzu emzirmenize rağmen yine de aşı yaptırmalı mısınız? Çocuğunuzu emzirmeniz son derece yararlıdır. Emzirmek, bağırsak enfeksiyonlarını azaltır ama çocuğunuzu tehlikeli bulaşıcı hastalıklardan korumaz. Çocuk enfeksiyonlarına karşı güvenilir tek koruma yolu vücutta yeterince antikorun mevcut olmasıdır. Antikorlarda ya aşı yapılmasıyla ya da hastalık seyirinde üretilir. Yani emzirmek aşının yerini tutamaz. Altı aşı bir arada çocuğa ağır gelmez mi? Hayır kesinlikle tam tersi. Üstelik aşı iğnesini bir kez vurmak, altı defadan daha iyi değil mi? Bu altı çeşit karma aşıyla çocuğunuz, boğmacaya, çocuk felcine, difteriye, tetanoza, hepatit-b ye ve HIB yani menenjite karşı aşılanmış olur. Çocuğunuzu tek tek altı kez aşılamak bağışıklık sistemine oldukça ağır gelir. Bu vücuda uygun birleşimin ardından suni enfeksiyon gelmediği için virüsler çoğalamaz; bundan dolayı da aşı ilerde tekrarlanmalıdır. Aşılarda hala ağır metal katyanları kullanılıyor mu? Hayır. Thiomersal adlı civa içeren ağır metal eskiden aşılarda koruma maddesi olarak kullanılıyordu. 2000 yılından beri aşılarda bu madde kullanılmıyor ve ücretsiz aşı aksiyonlarında kullanılan aşılarda da bu madde yoktur, endişe verici bir durum söz konusu değildir. Bu arada, civadan kaçınıyorsanız diş dolgusu yaptırırken amalgan içeren dolgulardan da kaçının. Amalgan civa içerir. Hastalık Avusturya da görülmese de neden hala çocuk felci aşısı yapılıyor? Çocuk felcine sebep olan polyo virüsü insan bünyesinde yaşar ve çoğalır. Dünya kapsamında herkes aşı yaptırmış olsaydı bu virüs yaşayacak yer bulamaz ve kökü tamamen kurumuş. Aşı yaptır-maya da ancak o zaman gerek kalmazdı. Hastalık Avusturya da görülmese de hastalığa bir başka ülkede yakalanılabilir ve buraya getirebilirsiniz. Asya kıtasının bir çok ülkesinde çocuk felcine hala rastlanılıyor. Bundan dolayı aşı yaptırmak son derece önemli. Trenler, uçaklar dünyanın binbir yerine gidip geliyor, bizim yaşadığımız yere de geliyorlar. Çocuk felcine şans tanımamak için aşı yaptırmak gerek. FSME ne demektir? Avusturya daki aşı planı; aşıların zamanında uygulanması şartı ile hastalıklardan en iyi şekilde korunmayı sağlar. Almancası Yazbaşı Meningoenzepha litisi dir. Bu virüslerin sebep olduğu bir hastalık olup; beyin, beyin zarı ve omurilik iltihabına yol açar. Bu hastalıklara yakalanmış keneler, ısırıklarıyla bu hastalıkları insanlara bulaştırır. Steiermark eyaletinde bu hastalığa yakalanmış kenelerin bulunduğu bir çok endemi bölgeleri vardır. Böyle bölgelere yakın yaşıyorsanız ya da yolunuz böyle bölgelerden geçiyorsa kendinize
ve çocuğunuza zamanında kene aşısı yaptırın. Sizi ve çocuğunuzu sadece kene aşısı koruyabilir! Çocuğuma ne zaman kene aşısı yaptırmalıyım? Steiermark eyaletinin büyük bir bölümü endemi bölgesi diye adlandırılır. Bu da, Steiermark bölgesinin büyük bir bölümünde FSME ye yakalanmış keneler yaşamaktadır ve bu bölgede yaşayanlar için Kene aşısı son derece önemlidir. Çocuğunuza hangi yaşta FSME virüsüne karşı kene aşısı yaptrırmanız yaşam tarzınıza bağlıdır. Örneğin doğada dolaşmayı seviyor ve çocuğunuzla sık sık doğada bulunuyorsanız, ne kadar erken kene aşısı yaptırırsanız o kadar iyidir. Avusturya daki FMSE kene aşısı çocuklarda rahatsızlık vermediği için bebeğinize 7. ayından itibaren FMSE virüsüne karşı aşı uygulayabilirsiniz. Doğada bulunmak son derece sağlıklıdır ama doğada korumalı ve korkmadan bulunabilmek daha iyidir. Çocukların 2,5 yaşlarına kadar FMSE virüsüne karşı bedensel olarak zaten korundukları doğru mudur? Hayır, bu doğru değildir. FSME küçük çocuklarda büyüklere oranla daha hafif geçer. Yine de sadece FMSE aşısı hastalığa karşı korur. Çocuğunuzla rahatca doğanın tadını çıkartmak istiyorsanız, çocuğunuza kene aşısı yaptırmanız son derece önemlidir. Bu arada FMSE hastalığına yakalanan en küçük hasta 3 aylık bir bebekti. Virüslerin bilimsel olarak tam anlamıyla ispatlanamadıkları doğru mu? 10 11 Virüsler son derece küçük canlılardır, kendi metabolizmaları yoktur, laboratuarlarda üretilebilinirler, kültive edilip ve elektron mikroskoplarında da izlenebilirler. Farklı hücre kültürlerinde tekrar tekrar üreyebilirler ve böylelikle de bilimsel olarak ispatlanabilirler. Havada bulunan bazı virüslerin özellikle sonbaharda nezle zamanında çoğu insana bulaşıcı hastalık geçirdiği gözlenebilir. Aşıların aslında etkisiz oldukları doğru mu? Tabiiki aşıların etkili olduğu koruma Çocuk felci (polyo) her an ülkemize yeniden getirilebilir ve tekrar ortaya çıkabilir. oranı diye adlandırılır ve yapılan her aşı için tespitte bulunulur. Örneğin yapılan bir toplu kızamık aşısında % 95 ve FMSE aşısında ise; yapılan tavsiyelere uyulup aşı yaptırıldığı takdirde % 98 dir. Ama yine de az da olsa istisnalar olabilir. 2001 yılında Avusturya da yapılan istatistiğe göre 54 kişinin ağır FMSE ye
yakalanıp; hastahanede tedavi edildiği ispat edilmiştir. Hastalar arasında sadece 69 yaşındaki bir bey in tavsiyelere uygun bir biçimde kene aşısı olduğu ispat edilmiştir. Üç hastanın geçmişte aşı yaptırdığı ancak aşılarının gerekli tazelemesini yaptırmadıkları ortaya çıkmıştır. Diğer 50 FMSE hastası aşı yaptırmamıştı! Tetanoz artık yok edilmiş. Bu doğru mu? Yapılan aşılamaların sayesinde tetanoz vakaları indirgenmiştir. Tetanoz virüsleri yine de kalıcı bir şekilde bakteri sporları olarak toprakta mevcuttur. Kolayca kirli yaralara girip yaranın kabuk tutmasıyla havasız kalıp aktif olur ve öldürücü bir zehir akıtır. Bu zehir, tetanoz aşısı yapılmış bir vücutta, merkez sinir sistemine doğru ilerlerken antikorlar tarafından durdurulur ve böylece de sinir hücrelerini yok eden etkisini gösteremez. Ayrıca tetanoz virüsü daimi bakteri sporları ısıya ve dezenfeksiyon maddelerine karşı duyarlıdır. Aylarca dokuda, yıllarca da toprakta ışık görmeme şartıyla yaşayabilirler. Aşıların ne kadar tehlikeli olduğu çiçek aşısı olanlardan öğrenilmedi mi? Dünya çapında başarılı ve tutarlı bir biçimde yapılan çiçek aşısıyla, insan tarihinde ilk kez böyle tehlikeli bir bulaşıcı hastalığın kökünün tamamiyla kurutulması başarıldı. Çiçek hastalığı son derece zor geçirilen bir hastalık olmakla birlikte, hastalığa yakalananların %10 ila 30 u çiçek hastalığından ölmüştür. İyi bir aşı bulunmadığı için, eldeki rahatsızlık veren aşıyı uygulamak zorunda kalınmıştır. Hastalığın kökünün tamamen kurutulması başarıldığı için 1981 yılından beri bu hastalığa karşı aşı yaptırmaya gerek kalmamıştır. O zamanın çiçek aşısı ciddi problemlere yol açmasına rağmen günümüzde kullanılan aşılarla kıyaslanmamalıdır. 12 13 sonraki temizlik basamaklarında da yok edilmişti. Günümüzde formalhedit aşı üretiminde kullanılmıyor. Ayrıca insan organizmasında küçük çapta da olsa formalhedit özümlemede ara basamak olarak ortaya çıkar, yani organizma bu maddeyi tanır. Alüminyumhidroksit hala içinde çoğalamayan virüsler bulunan aşılarda, aşının etkisini kuvvetlendirmek amacıyla kullanılmaktadır. Kuvvetlendirici olarak Virüsler laboratuarlarda üretilip kultive edilebildikleri gibi elektron miskroskopu aracılığı ile takip edilebilirler. Aşılar sadece formaldehit ve alüminyumhidroksit gibi tehlikeli maddeler içerince mi etkilerini gösterirler? Hayır. Örneğin kızamık aşısı son derece etkilidir ve her iki maddeyi de içermez. Formaldehit modern aşı üretiminden tamamen çıkartılmıştır. Kullanıldığı zamanlarda da zaten etki güçlendirici olarak değil; virüslerin öldürülmesi amacıyla kullanılmış ve organizmadaki temel immünite denilen aşılarda; yani kene aşısı gibi sürekli olunan aşıların ilk üç aşılarının vermiş olduğu immünite senelerce (örneğin FMSE ye karşı) hatta onyıllarca (hepatit-a ya karşı) süren korumayı sağlar. İyi bir aşı korunması sağlarken yapılması gereken tek aşı miktarının olabildiğince aza indirilmesine gayret gösterilir. Aşılarda az miktarda kullanılan ölmüş virüslerin bağışıklık sisteminda bulaşıcı bir hastalık sırasında ortaya çıkan ve üreyebilen virüsler kadar etkisi tabiiki güçlü değildir. Yani güvencemiz açısından içinde ölmüş virüsler ya da bu virüslerin bir kısmının bulunduğu aşıları yaptırıyorsak, bu aşıların tekrarlanması gerekir. Böylelikle organizma tekrarlanan aşılarla karşı koyma direncine kavuşur. Alüminyumhidroksit de, bu güce ulaşmak için gerekli olan tek aşıların sayısını azaltmak amacıyla kullanılır. Aşılamalarda doktorların para hırsı dışında başka şeyler de rol oynuyor mu? Doktorlar için sırf hastanın değil çevresinin de hastanın verdiği rahatsızlıkları önleyebilmek ön planda gelir. Hastalanmış bir çocuğun çektiği ızdırap gözle görünmez ama senelerce hastahanelerin yoğunbakım servisinde geçen zamanın ücreti görülür. Bir örnek: Daha önce son derece sağlıklı olup; FSME ye yakalanan ve 15 sene süren yoğun bakım sonu ölen bir kişiye harcanan parayla Avusturya da herkes FSME ye karşı aşılanabilirdi. Bir çok aşı için gider-gelir hesapları vardır. Bundan dolayı bir çok aşı bazı eyaletlerin sağlık mercileri tarafından ücretsiz sunulur. FSME ye yakalanıp ağır bir biçimde özürlü kalmış bir çocuk için harcanan miktarla bir yıl boyunca Avusturya daki her çocuğa aşı yapılabilir.
Aşılama komplikasyonlarının söz konusu olduğu olayların saklı tutulduğu doğru mu? Hayır. Avusturya da kullanılan aşılar piyasaya çıkmadan önce vücutta etkisi ve vücudun aşıya tahammülü açısından da sıkı denetime tabi tutulur. Bunun dışında Avrupa çapında da bir ek kontrol ağı bulunmaktadır. Aşının vermiş olduğu herhangi bir komplikasyon şüphesi, yapılan aşıyla ortaya çıkan hastalık belirtileri arasında bir bağlantı olup olmadığı incelenir. Bu sıkı gözlem çerçevesinde de bugüne dek herhangi bir çocuk aşısından kaynaklanan ciddi bir komplikasyon görülmemiştir. Kene ısırığının mercimek büyüklüğüne kadarki ebadında bir tehlike oluşturmadığı doğru mu? Hayır, bu doğru değildir. Kene ısırığının büyüklüğüyle kenenin ısırığıyla (daha doğrusu sokmasıyla) akıtmış olduğu virüs miktarı ölçülemez. Kene insan ya da sıcakkanlı bir hayvanı soktuğunda tükürüğüyle birlikte acı dindirici madde akıtır, böylece sokması hissedilmez. Aynı zamanda her emişiyle birlikte kanın pıhtılanmasını engelleyen bir madde akıtır ve böylece de emebilme süresini uzatır. Bu her iki madde ve de virüs kenenin her emişinde yeniden iletilir. Virüsler genelde sanıldığı gibi bağırsak duvarının içinde değildir. Böylece virüs ilk emme esnasında sokma kanalı vasıtasıyla kana iletilir. Hastalanmış bir çocuğun çektiği ızdırap gözle görünmez. Kene sokması sonucu ortaya çıkan lekenin kenenin verdiği virüs miktarıyla hiç bir ilgisi yoktur. Ama kene ne kadar büyümüşse o kadar çok emmiş ve emerken de o kadar çok tükürük ve virüs (eğer kendisi bulaşıcı bir hastalığa yakalanmışsa) vermiş demektir. Bulaşıcı hastalığın virüsünü kapan bir kenenin bu virüsü ömrü boyunca üzerinde taşıdığı ve hatta bir sonraki kuşaklarının da bunları taşıdıkları ispatlanmıştır. 14 15 İlk aşama olarak adlandırılan kurtcuklar ve ikinci aşama olarak adlandırılan nemfler de FSME taşır ve diğerleri gibi bulaşıcıdırlar. Sokmaları hissedilmez, fazla emmezler ama hastalık taşıyan kurtcuklar ve nemflerin de bir kaç defa sokmaları, büyük bir kenenin sokması kadar ağır hastalık derecesine sebebiyet verir. Kene aşısını bulan kişiye ilaç şirketi kâr hissesi veriyormuş ve aşının yan etkilerini sadece kendisine ait olan enstitütüde takip ediyormuş. Bu konu hakkında ne düşünüyorsunz? Böyle yararlı bir ilacı bulan Prof. Kunz gibi bir bilim adamı hakkında aşı üzerinden insanları korkutarak para kazanıyor gibi sözlerin söylenmesi beni üzüyor. Kendi bulduğu ilacın en yakın takipcisi olan Prof. Kunz, aşının göstermiş olduğu her yan etki şüphesini inceliyor. Bunu kendi tecrübemden söyleyebilirim, ne de olsa bu konu hakkında kendisiyle sık sık temasa giriyorum. Aşı üzerinden para kazanma konusuna gelince, benim fikrimi sorarsanız, size şunu söyleyebilirim: Eğer bir şirket ya da kişi mesela FSME gibi bir hastalığa veya böyle bir hastalığın sonucu ortaya çıkan zararları ortadan kaldırabilecek bir aşı icat edebilirse, bu aşı üzerinden ne kadar para kazanırsa kazansın. Üç yaş altı çocukları için aşı yaptırmak tehlikeli midir? Tam tersi, üç yaş altı çocuklarda aşıya ara vermek onların aşıya ihtiyaç duyduğu bir yaşta büyük bir tehlikeye itmek demektir. Çünkü özellikle bu yaşlarda bulaşıcı çocuk hastalıkları (boğmaca, hemofilus-b ve yaşadığımız kene riskli bölgelerde çok sık rastlanan FSME hastalıkları gibi) vücudu çok yorar ve ağır geçer. Bu tip bulaşıcı hastalıklara karşı yeterince korunma, mutlaka hastalıkla karşılaşmadan önce yapılmalıdır. Bugün bu tip hastalıkların kökü, başarıyla düzenlediğimiz yeni
doğmuşlara aşı yapma programıyla neredeyse tamamen kurutulmuştur. Fakat 1999 yılında çok erken boğmacaya karşı aşılanmış bir bebek organizması aşıya karşı koruma oluşturamadığı için ölmüştür. Ayrıca, Avusturya da 1955 yılında hala 1,018 kişi çocuk felcine yakalanıp sakat kalmış ve bunlardan 102 si ölmüştür. Bu hastalık yapılan tutarlı ve başarılı aşılama programları sayesinde artık yok edilmiştir. Boğmaca aşısının koruma gücü gerçekten de kısa bir zaman mı sürüyor? Evet, boğmaca aşısı yapıldıktan kısa bir süre sonra organizmadaki antikor düzeyi zamanla düşer. Bu da eksik bir koruma söz konusu demektir. Boğmaca halen mevcut olan bir hastalık olduğu için hastalığa yakalanır, karakteristik olmayan seyiri sizi daha uzun bir süre ve daha şiddetli hasta edebilir. Organizmada hala mevcut olan karşı koyma maddeleri gerçi hastalığa karşı koyabilmeye çalışsa da hastalığı yenmeye yetmez. Bundan dolayı da hayat boyu her 10 senede bir boğmaca aşısı yaptırmak şarttır! Özellikle çocuğu olacak aile fertlerinin ve yakınlarının aşıları mutlaka yenilenmelidir. Aksi durumda bebek 3 ncü ayında aşısı yapılmadan hastalığı kapmasına sebebiyet verilmiş olacaktır. Dünya Sağlık Organizasyonu WHO yapılan büyük araştırmalar sonunda aşıların etkisiz oldukları kanısını sözde kabul etmesine rağmen bizden saklıyor mu? Tam tersi, WHO yani Dünya Sağlık Organizasyonu aşıların ne kadar etkili olduğundan emindir. Dünya çapında pahalı ve çok teşkilatlı aşı kampanyalarını önerir, yardımcı olur, destekler. Bu organizasyon sayesinde yapılan aşılama programıyla 1980 yılında dünya çapında çiçek hastalığının kökü kurutulmuştur. Organizasyonun bir sonraki hedefi, dünya çapında çocuk felcini yok edebilmek. Her ne kadar 2002 yılı hedef alınmışsa da, bu hastalığın yok edilmesine gecikmeli de olsa çok yaklaşılmıştır. WHO nun önerilerde bulunduğu birçok ülkede kızamık hastalığının yok edilmesinde büyük ilerleme gösteriyor. Böylece tutarlı kızamığa karşı yapılan aşılar Amerika Birleşik Devletleri nde bundan 16 17 40 sene önce 4000 ölü sayısını bir sene içinde 100 hasta sayısına indirgedi. Ani çocuk ölüm vakalarının dörtte üçü, çocukların boğmaca aşısı olduktan bir kaç gün ila 7 hafta içinde olduğunu gösteriyor, bu doğru mu? Bulaşıcı hastalığın virüsünü kapan bir kenenin bu virüsü ömrü boyunca üzerinde taşıdığı ve hatta bir sonraki kuşakların da bunları taşıdıkları ispatlanmıştır. Hayır. Steiermark eyaletinde ani çocuk ölümü vakaları boğmaca aşılarının artma oranıyla büyük bir ölçüde azaldı. 1984 ila 1985 yılları arasında 24 ten fazla ani çocuk ölümü vakaları gözleniyordu. 1989 ila 1994 yılları arasında bu sayı 15 idi ve 1997 ila 2002 yılları arasında sadece 2 tane ani çocuk ölümü vakası görüldü. 1984 yılında boğmacaya karşı aşılanan bebeklerin oranı, o zamana ait tam veriler olmadığından % 60 kadar olduğu tahmin edilmektedir. Avusturya da ücretsiz çocuk aşılama programı başlatıldığından beri yeni doğmuşların aşılanma oranı da birden artmıştır. Bu artmanın varlığı Impfscheckheft denilen aşı karnesinin sayesinde tespit edilmiştir. Böylece Steiermark daki boğmaca aşılamaların oranındaki artmanın 1998/99 ila 2001/2002 arası % 18,4 e ulaşdığı ispat edilebilir. Ani çocuk ölümü oranıysa sabit olarak düşük kalmaya devam etmiştir. Bu da, boğmaca aşısıyla ani çocuk ölümü vakaları arasında bir bağlantı olmadığını göstermektedir. Amerikan doktorları neden aşı mecburiyetinin kaldırılmasını öneriyor? Avusturya da aşı mecburiyeti yoktur. Bildiğim kadarıyla Amerika da da aşı yaptırmak zorunlu değildir. Fakat kreş gibi okul ya da üniversite gibi kamu yerlerine alınabilmek için bazı bulaşıcı hastalıklara karşı immünite sahibi olunduğuna dair kanıt gerekmektedir Amerika da. Ya aşı karnesi ya da koruyucu antikorların organizmada bulunduğuna dair kanıt istenmektedir. Avusturya da ise zorunlu tedbirler yerine aşının ne derece önemli olduğunu kanıtlayarak insanlar ikna edilirler. Kızamık hastalığı başlangıcı son 10 yıldır istisnasız aşı yaptırmış kişilerde görülmüş olması doğru mu? Bu tamamiyle ve kesinlikle yanlıştır. Avrupa da her kızamık başlangıcı sağlık mercileri
tarafından iyice incelenmiş ve belgelerle ispat edilmiştir (bu Amerika da yüksek aşı yaptırma oranından dolayı görülmemektedir). Bu hastalık başlangıcı farklı sebeplerden dolayı aşı yaptırmayan kişilerde görülmüştür. Kızamık virüsü bu kişilerde koruma olmadığı için engellenmeden üreyebilmiştir. Her kızamık başlangıcı vakası sadece aşı yaptırmamış kişilerde görülmüştür. Birkaç istisna dışında, bu hastalığa yakalanan kişilerin çevresindekiler hastalığa yakalanmamıştır. Bu istisnalar içinde diyebilirim ki; bir tek yapılmış kızamık aşısı sadece % 95 korur, % 100 değil. Erken olsada oldukça sevindirici bir olay da; Salzburg da 2008 bahar aylarında vuku bulan kızamık salyasının Steiermark eyaletine sıçramamasının sebebi çocukların ve gençlerin sadece büyük oranda aşılanmış olmasından kaynaklanmasıdır. Aşıların yeni doğmuş çocuklarda bağışıklık şoku yarattığını ve bunun da bulaşıcı hastalığa karşı zayıf bir bünyeye sahip olma, otistik ve alerji gibi hastalıklara neden olduğu söyleniyor, bu doğru mu? Hayır, yeni doğmuş çocukların yapılan aşıdan dolayı bağışıklık şoku geçirdiği tamamiyle yanlış olup; hiç bir bilimsel araştırmada da ispatlanmamıştır. Bu söz konusu zararların hiç biri yeni doğmuşlar yaşında gözlenmiştir. Şayet bu doğru olsaydı, hiçbir doktor yeni doğmuş bebeğe aşı yapmazdı. Vücudun bağışıklık sistemini aksatan hastalıkların sayısının artan aşılarla yükseldiği doğru mu? Hayır, bu hastalıkla kesinlikle artmazlar. Sadece eskiye oranla bugün daha iyi yapılan diyagnoz metodlarıyla ispat edilir. Bağışıklık sistemi kötü huylu hastalıkların gerekli tedavisinde zedelenebilir. Ama bunun aşıyla hiç bir alakası yoktur. Aşılar gen-teknolojisi aşı maddeleriyle yapılıyor. Bu vücudumuza zararlı bir tesir yapar mı? Gen-teknolojisi bir tek hepatit-b aşısının toplam üretiminde kullanılmıştır. 18 19 Gen-teknolojisi ayrıca da vücuda zararlı bir tesir yapmaz. Sonuç vücutta karşı koyma maddelerini uyaran üreyebilen maddeler değildir. Vücudun aşıya gösterdiği reaksiyon, aşının içindeki çok zehirli maddelere verdiği bir reaksiyon mu? Hayır. Bugüne dek kullanılan hiç bir aşı maddesi ne zehirli aşı maddeleri, ne de çok zehirli maddeleri içerir. Vücudun aşıya gösterdiği reaksiyonlar, aşı yoluyla organizmaya verilen antijenin bağışıklık sistemiyle çatışması sonucu ortaya çıkan Yeni boğmaca aşısı her yaşta insana uygulanabilir ve her hangi bir yan etki göstermez. reaksiyonlardır. Bu reaksiyonlar zararsız olup; hiç bir tedaviye gerek duyulmaz ve kalıcı bir araz bırakmazlar. Ayrıca vücudun aşıya gösterdiği reaksiyon, aşı olmadan geçirilen bir hastalıkta çekilen acıdan çok daha az acı verir. Hastalıkta çekilen acı, aşıyla azaltılır. İçinde pnömokok olan aşıların, aşılanan kişiyi bir kaç saat içinde öldürdüğü doğru mu? Maalesef evet. Bu bakteriler bir çeşit gizlenme kapağıyla organizmanın karşı koyma sisteminin onların virüs olduğunu farketmesini önler. Bundan dolayı organizmada tanınmadan ürerler. Ortakulak, akciğer veya beyne ulaştıklarındaysa çok büyük tehlike oluştururlar. Maalesef bir çok pnömokok bakterisi antibiyotiğe karşı dayanıklıdır. Artık çocuklara zarar vermeden organizmalarını pnömokok bakterisine karşı % 85 koruyabilen yeni çıkan bir aşı maddesi mevcuttur. Henüz ücretsiz aşı programına alınmamış olsa da, bu aşıyı yaptırmanızda yarar vardır.
Önemli çocuk aşıları 6 lı karma aşı şekli: Bu 6 lı karma aşı şekli ücretsiz çocuk aşı programında (Scheckheft Gesundheit) yeralıp; çocuğunuzu altı tehlikeli hastalıktan aynı zamanda korur. Bu hastalıklar: difteri, tetanoz, boğmaca (pertussis), polyo-çocuk felci, hepatit-b, hemofilus influenza-b dir. Etkili bir koruma sağlayabilmesi için bu aşı dört parça aşıdan oluşmuştur. 6 lı karma aşı sayesinde, çocuğunuzun vücuduna zarar verilmediği gibi, bir kaç kere iğne yapılması da önlenmiş olunur. Çocuğunuz böylelikle 7 yaşına dek korunur. Okula başlamasıyla birlikte bu aşılar tazelenmelidir. Bu tazeleme aşılar, kombine aşı olarak okul aşı programlarında, ücretsiz olarak sunulmaktadır. Kızamık, Kabakulak, Kızamıkçık (KKK): Bu aşı da ücretsiz çocuk aşı programına dahildir. İlk aşı 14 aylıkken, tekrar yapılan aşı da ikinci yaş sonu uygulandığında çocuğunuz bu üç bulaşıcı hastalığa karşı korunmuş olur. Bu arada ek bilgi olarak; eğer yeterince çocuk kızamık aşısı yaptırmazsa, yani halk arasında az miktarda aşılı kişi varsa, her 5 ila 7 sene içinde kızamık epidemisi çıkabilir. KKK aşısıyla hem kendi çocuğunuzu hem de çevrenizde hastalığı bulaştırabilecek tüm halkı korumuş olursunuz. Örneğin kabakulak, erkek çocuklar ve yetişkin erkekler için çok tehlikeli bir hastalıktır. Bazı erkek hastaların testislerinde iltihap yapar, bu da hastanın kısır olmasına yol açabilir. Çocuğunuz hamile bir kadına kızamıkçık geçirirse, doğacak bebekte ağır sakatlıklar oluşabilir. Bundan dolayı aşı yaptırma oranının mümkün olduğunca yüksek tutulması gerekir. Rota virüsü- kusmalı ishal 2007 yılından itibaren rota virüslerin sebep olduğu ağır hastalıklara karşı oldukça etkili ve yan etkisi olmayan ağız yoluyla aşı ücretsiz olarak uygulanmaktadır. Çocuk kliniğinde aktif olarak çalıştığım zamanlardan özellikle kış aylarında rota virüs sebebiyle 300 ila 500 arası ishal olan bebeği ve küçük çocuğu kliniğimizde tedavi etmek zorunda olduğumuzu hatırlıyorum. Söz konusu hastaları tedaviye almamızın yegane sebebi durmadan kusmaları ve yüksek derecede ishal olmalarıydı. Bu şekilde oluşan hayati tehlikesi olan sıvı kaybı çoğunlukla iğne ile damardan verilen sıvılar yoluyla giderilebilir. Günümüzde anneler de mevcut olan tedbirler vasıtasıyla refakatçi olarak bebeklerin ve küçük çocukların yanında olmalarına rağmen yine de bu çocuklar yabancı bir ortamda bulunmalarını yadırgıyor ve tıbbi müdaheleleri kaldıramıyorlar. Şu anda yaygın olarak kullanıldığında hastalanma riskini oldukça azaltan, ağız yoluyla alınabilen ve yan etkisi olmayan, etkili iki farklı aşı uygulanmaktadır. 20 21 Söz konusu aşı (üretici firmanın tavsiyesine göre) üç ya da dört hafta aralıklarla iki ya da üç kez ağız yoluyla uygulanmak suretiyle. Aşı 7 nci haftadan itibaren önerilen aşı şemasına uygun olarak uygulanabilir. Ancak söz konusu aşı her halükarda 26 ncı haftaya kadar tamamlanmalıdır. 2007 Temmuz ayından itibaren rota virüs aşısı ücretsiz aşı programında yer almaktadır. Bu hizmetten uygun bir şekilde faydalanılırsak çocuklarımızı da bu hastalıklardan ve bir çok eziyetten esirgemiş olucağız. Pnömokoklar: Pnömokoklar yeni doğmuş bebeklerde ve küçük çocuklarda beyin zarı iltihabı, zatüree (pnömoni) ve sık rastlanan orta-kulak-iltihabı gibi ağır hastalıklara yol açar. Toplam dört parça aşı çocuğunuzun korunmasını sağlar. Hastalanma rizikosu yüksek olan çocuklarda söz konusu aşı ücretsiz olup Gesundheit für Mutter und Kind karnesi dahilindedir. Meningokoklar: Meningokok hastalıkları ağır geçmekle kalmayıp hastayı öldürebilir. Seyahatler öncesi veya gençlerin yurtlar gibi bir çok kişinin bir arada bulunduğu ortamlara girmelerinden önce aşı yaptırılması özellikle tavsiye edilir. Çocuğunuza 3. ayından itibaren bu aşıyı yaptırabilirsiniz. Bu aşı sadece Avusturya da % 20 ila % 30 arasında görülen hastalıklara sebebiyet veren C grubu meningokoklara karşı korur. İngiltere, İspanya, Yunanistan, Portekiz ve Fransa nın belli kısımlarında hastalığa neden olan bu virüsler oldukça sık görülmektedir. Bu yüzden okullar arası öğrenci değişimi esnasında önleyici aşı programları çok büyük önem arz etmektedir. Avusturya da yaygın B grubu meningokoklara karşı hala etkin bir aşı geliştirilemedi. Su çiçeği: Su çiçeği enfeksiyonunda özellikle gençler ve yetişkinler ağır komplikasyonlarla karşılaşabilirler. Bu aşı Amerika da genelde en çok önerilen aşılardan biridir. Çocuklara girdikleri 9. aydan itibaren su çiçeğine karşı aşı uygulanabilir. İnfluensa (Grip): Yeni doğmuş bebeklerde grip, son derece ağır geçtiği için, 7. aydan itibaren aşı yaptırılması önerilir. Avusturya da gribe karşı aşı yaptırma oranı her 2 ila 3 yılda bir epidemi çıkmasına rağmen henüz yüksek değil. Aşının her sene tekrarlanması gerek, çünkü grip virüsü kendini değiştirmektedir. Özellikle yaşlıların gribe karşı korunması amacıyla şimdiye kadar uygulanan strateji bir çok yaşlının hayatını kurtarmakla beraber halk arasında hastalık virüsünün yayılmasına pek fazla engel olunamadı. Bilhassa çalışma hayatında olan gençler ile kreş ve okul çocuklarının başka insanlarla çok yoğun temasta olması, gribin halk arasında yayılmasında etkin
bir rol oynamaktadır. Bundan dolayı öncelikle bu grubu aşı programına almak gribe karşı verilen savaşta büyük önem arz etmektedir. Hepatit A: Avusturya daki hijyen kurallarının iyi uygulanması sayesinde hepatit-a ya pek fazla rastlanmaz. Fakat hastalık gidilen güneydeki tatil ülkelerinden birlikte getirilir. Çocuğunuzla güneyde bir ülkede rahatca ve korkusuz bir tatil geçirmek istiyorsanız ailece aşı yaptırmanız önerilir. Küçük çocuklarda her ne kadar hastalığın seyiri hafif geçse de size ve aile bireylerine de bulaştırabilirler. FSME: Gribe karşı aşı yaptırma oranı hala çok düşük seviyede. Yeni doğmuş bebekler için de kene aşısı son derece önemlidir. Steiermark ın büyük bir kesimi hastalıklı kenelerle dolu olduğu için yetişkinlerin de bu aşıyı ciddiye alması gerekir. FSME den kaynaklanan gerek ölüm vakaları ve gerekse kalıcı arazlar yaptırılacak bir aşıyla önlenebilir. Aşı üç parça aşıdan oluşur, daha sonra her 3 ila 5 senede bir tazelenmelidir. Aşı vücuda rahatsızlık vermez ve bebeklerde 7. aydan itibaren aşı uygulanabilir. Doktorunuza çocuğunuzu 7. ayında mı yoksa 12. ayında mı aşının ilk bölümünü yaptırmanız gerektiğini sorunuz. 22 23
Bir çok anne baba doğal olarak çocuklarını aşılatıp aşılatmamalarını kendi kendilerine soruyor, zira bu tür soruları bana da yöneltmişlerdir. Her çocuk için verilecek kararın da bilinçli ve bilgilendirilmiş bir şekilde verilmesi kanısını doğru bulmaktayım. Prof. Diether Spork