Yıl: 4, Sayı: 15, Ekim 2017, s

Yıl: 4, Sayı: 15, Ekim 2017, s. 501-508 Selin BAĠKOĞLU 1 BASKETBOL TAKIMINDA YER ALAN SPORCULARIN PERFORMANSLARINA GÖRE ÖĞRENĠLMĠġ ÇARESĠZLĠK DÜZEYLERĠNĠN ĠNCELENMESĠ Özet Çalışmanın amacı, erkek basketbol takımı kadrosunda bulunan oyuncuların aerobik performanslarının öğrenilmiş çaresizlik düzeylerine göre incelenmesi ve bazı bağımsız değişkenlere göre farklılaşıp farklılaşmadığını ortaya koymaktır. Araştırmanın çalışma grubunu İTÜ Yıldız ve İTÜ Yıldız B Erkek Basketbol takımında oynayan 20 sağlıklı sporcu oluşturmaktadır. Sporcuların Öğrenilmiş Çaresizlik düzeylerini ölçmek amacıyla; Baikoğlu ve Saraç (2015) tarafından geliştirilen Takım Sporlarında Öğrenilmiş Çaresizlik Ölçeği kullanılmıştır. Basketbolcuların aerobik performansları 20 metre mekik koşusu testi ile ölçülmüştür. Ayrıca sporcuların maç sırasında yer aldıkları sürelerin tespiti için lig boyunca oynadıkları 24 maç baz alınarak toplam maç sürelerinin %70 i üzerinde yer alan ve alamayan sporcular belirlenmiştir. Müsabakada yer alma sürelerine göre sporcuların öğrenilmiş çaresizlik ölçeğinin alt boyutlarında ve toplam puanlarında anlamlı farklılık tespit edilememiştir (p>0.05). Mekik koşusuna göre öğrenilmiş çaresizlik ölçeğinin alt boyutlarında anlamlı farklılık rastlanmazken (p>0.05); 75 ve üstü mekik koşusuna sahip sporcular, 75 ve altı mekik koşusuna sahip sporculara oranla daha yüksek puan elde etmişlerdir. Anahtar Kelimeler: Öğrenilmiş Çaresizlik, Takım sporu, Aerobik Kapasite EXAMINATION OF THE LEVEL OF HELPLESSNESS LEARNED ACCORDING TO THE PERFORMANCES OF THE PLAYERS IN BASKETBALL TEAM Abstract The aim of our study is to İnvestigate the aerobic Performances of the players of male basketball team squad according to the level of learned 1 Arş. Gör. Dr. İstanbul Üniversitesi Spor Sağlık Bilimleri Anabilim Dalı, selinbaikoglu@gmail.com

Selin Baikoğlu helplessness and to show that they differ according to some independent variables. Sample of this study consists of 20 healthy athletes playing in İTÜ Stars and İTÜ Stars B Male Basketball team. In order to measure the level of Learned Helplessness of the players, Learned Helplessness Scale in Team Sports developed by Baikoğlu and Saraç (2015) has been used. Aerobic performances of the basketball players were measured by a 20-meter shuttle run test. In addition, in order to determine the minutes played by the players in league games, athletes who played in the games for more than 70% of the total minutes, and those who played for less than 70% of the total minutes were identified based on the 24 games played in the league. No significant difference was found in the lower scales and total scores of the learned helplessness scale (p>0.05). While no significant difference was observed on the lower scales of the learned helplessness scale according to the shuttle run (p>0.05); athletes with a shuttle run of 75 and more have obtained higher scores compared to those with a shuttle run of less than 75. Keywords: Learned Helplessness, Team Sport, Aerobic Capacity GĠRĠġ Hayatımızı etkileyebileceğini düşündüğümüz durumlarda, kişinin sonucunu kontrol edemeyeceğini düşünmesinden kaynaklanan olumsuz davranışların ardı sıra tekrarlanmasıyla kişilerde kendilerine atfettikleri negatif yönde duygu ve düşünceler gelişmektedir (Overmier ve Seligman, 1967; Maier, Seligman ve Solomon, 1976). Bir süre sonra olaylar karşısında bireyin kendisini yeterli görmemesinden kaynaklanan başarısızlık beklentisi kendisini göstermeye başlamaktadır. Buradan yola çıkarak, bireyin davranışı ile davranışı sonucunda olumlu gerçekleşecek bir sonucun olmamasını düşünmesinden dolayı ileriki dönemlerde benzer bir durumla karşılaştığında beklenilen davranışı gösterememesine Öğrenilmiş Çaresizlik denilmektedir (Abramson, Seligman ve Teasdale, 1978). Seligman ve ark. Öğrenilmiş çaresizliği tanımlandıktan sonra bu alanda güdüsel, bilişsel ve duygusal alanlarda bozukluklar olduğunu vurgulamışlardır. Güdüsel bozukluk kişinin istemli bir şekilde yapması gereken işlerde isteklilik durumundaki azalma ile kendini gösterirken, bilişsel bozukluk ise, yapılan davranışın bir sonuç ortaya çıkarabileceğini öğrenmede yaşayacağı güçlükle kendini göstermektedir. Duygusal alandaki bozukluklar kişinin yaşadığı olaylar sonucunu değerlendirirken olumlu olumsuz sonuçlarını değerlendirmede yaşadığı sıkıntılardır. Kontrol dışı gerçekleşen olumsuz sonuçlar dışında kişide öğrenilmiş çaresizliğin yerleşmesi için insanlar kendi yetersizliklerinden dolayı böyle bir sonuçla karşılaştıklarını düşünmeleri gerekmektedir ki bu durumu kişi içselleştirecektir ve çaresizliğin ilk alt boyutu gerçekleşecektir. Bir süre sonra kişiler başarabilecekleri durumlarla karşılaştıklarında bile yapamayacaklarını düşünecek ve zaten sonuç olumsuzlukla sonuçlanacaktır. Sporcular içinde bu durum bu şekilde oluşmaktadır. Örnekle devam edecek olursak bir tenis oyuncusu kaybedilen maçın sonucunu kendindeki bir atletik noksanlığından kaynaklandığını düşünebilir. Yaptığı bu yorum sporcunun kendindeki değişmeyen bir özelliğine dayandığından içselolacaktır ve ileride aynı rakiple karşılaştığında da büyük ihtimalle maçı kaybedeceğini düşünerek başlayacak ve sonuç olumsuz olarak tekrar edecektir. Farklı bir tenis oyuncusu ise maçtaki başarısızlığını atletik yetersizliğinden değilde dışsal nedenlerden kaynaklandığını düşünmektedir. Buda ilerdeki sportif başarılarında olumsuz bir etkisinin olma ihtimalini düşürecektir (Peterson, Maier ve Seligman, 1993). Iso-Ahola (1977), kazananların kazanma nedenlerini, kaybedenlere kıyasla içsel nedenlere bağladıklarını 502 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 15, Ekim 2017, s. 501-508

Basketbol Takımında Yer Alan Sporcuların Performanslarına Göre Öğrenilmiş Çaresizlik Düzeylerinin İncelenmesi belirtmektedirler. Bu olgu önemlidir. Çünkü sporcunun başarısını kendisindeki içsel nedenlere dayandırmasından dolayı ben yetenekliyim diyebilmektedir. Aynı zamanda çalışırsam yaparım olgusu da sporcuda oluşmaya başlamaktadır. Yetenekle birlikte çalışırsam yaparım düşüncesinin sporcularda oluşması çalışırsam kazanırım düşüncesini de birlikte getirecektir ve ileriki spor hayatında performansında gelişmelere sebep olacaktır. Öğrenilmiş çaresizliğin diğer iki alt boyutuda yaşanılan çaresizliğin sürekli olup olmadığı ve yaşanılan çaresizliğin o anki duruma özel mi olduğu yoksa genel bir çaresizliğimi yansıttıklarıdır. Olumsuz olayları içsel, süreğen ve genel nedenlere yükleyen, olumlu durumları ise dışsal, süreğen olmayan ve duruma özel nedenlere yükleyen sporcuların, bunun tam tersi bir nedensel yükleme eğilimi gösteren sporculara göre daha yoğun ve uzun süreli çaresizlik sorunu yaşayacağı belirtilmiştir (Abramson, Seligman ve Teasdale, 1978). Bu bağlamda çalışmanın amacı erkek basketbol takımı kadrosunda bulunan oyuncuların aerobik performanslarının öğrenilmiş çaresizlik düzeylerine göre incelenmesi ve bazı bağımsız değişkenlere göre farklılaşıp farklılaşmadığının ortaya koyulmasıdır. Materyal-Metot Çalışma Grubu Bu araştırmanın çalışma grubunu İTÜ Yıldız ve İTÜ Yıldız B Erkek Basketbol takımında oynayan 20 sağlıklı sporcu oluşturmaktadır. Çalışma grubunun yaş ortalamaları 15,67 ± 5,82 yıl, ağırlık ortalaması 67,48 ± 8,24 kg ve boy ortalaması 176, 13 ± 6,13 cm olarak tespit edilmiştir. Veri Toplama Araçları Araştırmada veri toplama aracı olarak; Kişisel bilgi formu, Öğrenilmiş çaresizlik ölçeği, Aerobik performansa yönelik uygulanan Shuttle run testi kullanılmıştır. Kişisel bilgi formu; bilgi toplamak amacıyla boy, yaş, kilo ve oynadığı süre gibi bağımsız değişkenlerden oluşmaktadır. Sporcuların Öğrenilmiş Çaresizlik Ölçeği Sporcuların Öğrenilmiş Çaresizlik düzeylerinin ölçmek amacıyla Baikoğlu ve Saraç (2015) tarafından geliştirilen Takım Sporlarında Öğrenilmiş Çaresizlik Ölçeği kullanılmıştır. Araştırmacı tarafından geliştirilmiş olan ölçek 21 maddeden oluşmaktadır. Ölçek, öğrenilmiş çaresizliğe özgü 3 alt boyut olan içsel, değişmez ve genel yükleme boyutlarını ölçecek biçimde hazırlanmıştır. Ölçekteki 21 maddeden 8 i içsel-dışsal, 5 i özel-genel, 8 i de süreğen-süreğen olamayan nedensel yükleme boyutları ile ilgilidir. Böylece ölçekte, üç temel nedensel yükleme boyutunu ve bu boyutların bileşimlerini ölçecek maddeler bulunmaktadır. Ölçekten alınabilecek puanlar bu durumda 0-21 arasında değişmektedir. Yüksek puan öğrenilmiş çaresizliğe özgü içsel, değişmez ve genel yükleme biçiminin varlığına işaret etmektedir. Bu şekilde, deneklerin bu ölçekten aldıkları puanlardan öğrenilmiş çaresizliğe özgü yükleme biçimine sahip olup olmadıklarını saptamak mümkün olmaktadır. Ölçeğin her maddesinde olumlu ya da olumsuz bir olay betimlenmekte ve bu olaya ilişkin iki nedensel yükleme seçeneği sunulmaktadır. Ölçeği yanıtlayan deneklerden bu iki seçenekten hangisi kendilerine uygunsa onu işaretlemeleri istenmektedir. Ölçekten alınabilecek puanlar bu durumda 0-21 arasında değişmektedir. Aerobik Performansa Yönelik Uygulanan Test 503 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:15, Ekim 2017, s. 501-508

Selin Baikoğlu Basketbolcuların aerobik performanslarının tespiti için 20 metrelik alan içerisinde kurulan parkurda shuttle run testi uygulanmıştır. Ayrıca sporcuların lig boyunca oynadıkları 24 maç baz alınarak, sporcuların antrenörleri ile irtibata geçilerek sporcuların maçlarda yer aldıkları süreler elde edilmiş ve incelemeye alınmıştır. Lig süresince gerçekleşen maçların toplam sürelerine göre (960 saat) %70 üzerinde maçlarda yer alan ve yer almayan sporcular belirlenmiştir. İstatistiksel Analiz Araştırma kapsamında yapılan istatistiksel analizler SPSS 20 paket programı ile değerlendirilmiştir. Katılımcıların kişisel bilgilerinin dağılımlarının belirlenmesi için yüzde (%) ve frekans (f) yöntemleri; verilerin normal dağılıma sahip olup olmadığının belirlenmesi için Shapiro Wilks normallik testi uygulanmış ve bunun neticesinde verilerin parametrik test koşullarına uygun olduğunun anlaşılmasından sonra anlamlı farklılıkların belirlenmesi için bağımsız t testi uygulanmıştır. Test sonuçlarından elde edilen verilerin anlamlılık düzeyi olarak p<0.05 den olan değerler istatistiksel olarak anlamlı olduğu kabul edilerek değerlendirilmeler yapıldı. Bulgular Erkek basketbol takımı kadrosunda bulunan oyuncuların aerobik performanslarının öğrenilmiş çaresizlik düzeylerine göre incelenmesi ve bazı bağımsız değişkenlere göre farklılaşıp farklılaşmadığını ortaya koymak amacıyla yapılan çalışmada katılımcıların ölçümlerini almak için kullandığımız testlerin istatistiksel sonuçları yaptığımız testler doğrultusunda sırasıyla tablolar halinde aşağıda sunulmaktadır. 504 Tablo 1: Sporcuların Antropometrik Özellikleri Yaş Ortalaması Boy Ortalaması Vücut Ağırlık Ortalamaları 15,67 ± 5,82 176, 13 ± 6,13 67,48 ± 8,24 Tablo 1 incelendiğinde katılımcıların yaş ortalaması 15,67 ± 5,82 yıl, boy ortalaması 176, 13 ± 6,13 cm ve vücut ağırlıkları ortalaması ise 67,48 ± 8,24 kg olarak tespit edilmiştir. Tablo 2: Aerobik Performans Oynama Süresi Ġle Arasındaki ĠliĢki (Koorelasyon Analizi) Oynama Süresi Aerobik Performans Oynama Süresi Pearson Korelasyon Katsayısı 1 1,000 ** Aerobik Performans p. (2-tailed),000 N 20 20 Pearson Korelasyon Katsayısı 1,000 ** 1 p. (2-tailed),000 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 15, Ekim 2017, s. 501-508

Basketbol Takımında Yer Alan Sporcuların Performanslarına Göre Öğrenilmiş Çaresizlik Düzeylerinin İncelenmesi N 20 20 **Korelasyon.01 düzeyinde anlamlı (2-tailed). Sporcuların aerobik performanslarının oynama süreleri üzerinde pozitif yönde yüksek bir ilişki bulunmuştur. Bulgulara bağlı olarak aerobik performansı yüksek olan sporcuların lig boyunca maçlarda yer alma sürelerini etkilediği görülmektedir. Tablo 3: Oynama Sürelerine Göre ÖğrenilmiĢ Çaresizlik Alt Boyutları Arasındaki Fark (T-Testi) F Sig. t df p Ortalama farkı Süreğen-Süreğen olmayan Varyanslar eşit varsayıldığında,692,416,662 18,516,06250 Genel-Duruma özel Varyanslar eşit varsayıldığında 1,999,174 1,208 18,243,12000 Ġçsel-DıĢsal Varyanslar eşit varsayıldığında,507,486-1,163 18,260 -,10000 505 Sporcular üzerinde yapmış olduğumuz öğrenilmiş çaresizlik alt boyutları tek tek incelendiğinde anlamlı bir farklılığa rastlanmamıştır (p>0,005). Tablo 4: ÖğrenilmiĢ Çaresizlik Alt Boyutlarının Alt Üst Oynama Sürelerine Göre Gruplar Arası Farkları Genel-Duruma Özel Ġçsel-DıĢsal Oynama Süresi N Ortalama Std sapma Std. Hata %70 üstü 10 1,8600,18974,06000 %70 altı 10 1,7400,25033,07916 %70 üstü %70 altı 10 1,7125,21287,06731 %70 üstü %70 altı 10 1,8125,16925,05352 Süreğen-Süreğen Olmayan %70 üstü %70 altı %70 üstü %70 altı 10 1,5500,22973,07265 10 1,4875,19049,06024 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:15, Ekim 2017, s. 501-508

Selin Baikoğlu Sporcular üzerinde yaptığımız ankette Öğrenilmiş Çaresizlik Alt Boyutlarının % 70 altı ve üstü Oynama Sürelerine sahip sporcularda gruplar arasında anlamlı farka rastlanmamıştır. Tablo 5: ÖğrenilmiĢ Çaresizlik Alt Boyutları Ortalamaları Grup ortalamaları N Ortalama Std. Sapma Std. Hata Genel-Duruma Özel 20 1,8000,22478,05026 Ġçsel-DıĢsal 20 1,7625,19407,04340 Sureğen-Süregen Olmayan 20 1,5188,20788,04648 Sporcular üzerinde yaptığımız ankette Öğrenilmiş çaresizlik alt boyutlarının ortalama değerleri incelendiğinde kendi arasında genel ve duruma özel alt boyutunun diğer iki alt boyuta oranla daha yüksek olduğu bulunmuştur. TARTIġMA ve SONUÇ Öğrenilmiş çaresizlik ilk olarak Martin E.P. Seligman ve ark. tarafından tanımlandıktan sonra psikoloji biliminde çalışan araştırmacıların ilgisini çekmiş ve uzun süre üzerinde araştırma yapılan konulardan biri olmuştur. Literatür incelendiğinde öğrenilmiş çaresizliğin akademik başarı (Gündoğdu, 1994), arkadaşlık (Aydın 1985), depresyon (Uzbaş, 1998, Aydın, 1988, Nolen-Hoeksema ve ark., 1986), özgüven (Özcan,1996), stres (Büyükşahin ve Gündoğdu, 2015) ve spor (Pravesis ve Carron, 1998, Eliöz ve ark., 2013) gibi konularla birlikte ele alındığı görülmüştür. Spor bilimcilerinin değişik spor branşlarındaki sporcuların fizyolojik ölçümlerini saha veya laboratuvar şartlarında araştırmaya başlamışlar ve elde ettikleri fiziksel verilerin sonuçlarının psikolojik etkisininde performansla ilişkisini tespit etmeye yönelmişlerdir. Bu bağlamda, erkek basketbol takımı kadrosunda bulunan oyuncuların aerobik performans düzeyleri ile lig boyunca maçlarda yer alma süreleri arasında ilişki olup olmadı incelenmesi ve eğer böyle bir ilişki varsa bu ilişkinin sporcuların yaşadıkları öğrenilmiş çaresizlik düzeyleri bakımından farklılaşıp farklılaşmadığını ortaya konulması çalışmamızın amacını oluşturmaktadır. Yaptığımız çalışmanın analiz sonuçlarına göre, mekik testi ile elde ettiğimiz aerobik performanslar sonuçlarının lig boyunca maçlarda yer alma süreleri arasındaki ilişki karşılaştırıldığında aerobik performansı yüksek olan sporcuların maçlarda daha fazla yer aldığı sonucuna varılmış ve aralarında ilişki olduğu görülmüştür. Bu sonuçlardan yola çıkarak performansları yüksek olan sporcuların lig boyunca maçlarda daha fazla yer aldığı söylenilebilmektedir. Daha sonra oynama sürelerine göre sporcuların yaşadıkları öğrenilmiş çaresizlik düzeyleri incelemeye alınmıştır. Sporcuların yaşadıkları Öğrenilmiş çaresizlik düzeylerinin alt boyutları tek tek incelendiğinde ise, lig boyunca maçlarda yer alma süreleri fazla olan sporcular ile yer alma süresi az olan oyuncular arasında farka rastlanmamıştır. Ancak öğrenilmiş çaresizliğin alt boyutlarının ortalama değerlerine bakıldığında; lig boyunca maçlarda yer alma sürelerine göre; %70 in üstünde oynayan sporcuların genel-duruma özel (Ort: 1,8000) 506 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 15, Ekim 2017, s. 501-508

Basketbol Takımında Yer Alan Sporcuların Performanslarına Göre Öğrenilmiş Çaresizlik Düzeylerinin İncelenmesi alt boyutunun, süreğen-süreğen olmayan (Ort: 1,5188) ve içsel-dışsal (1,7625) alt boyutlarından daha yüksek olduğu görülmüştür. Öğrenilmiş çaresizlik ve spor ile ilgili yapılan literatür taraması sonucunda çalışmamızla benzer çalışmalara rastlanmıştır. Prapavessis ve Carron (1988) tarafından yapılan çalışmada; tenis oyuncularının öğrenilmiş çaresizlik ile ilişkili mal-adaptif yöntemlerinin gelişip gelişmediğini ve eğer böyle bir durum olmuşsa bu durumun cinsiyet ve beceri düzeyi ile ilişkisi ele alınmıştır. Bu çalışmada ayrıca başarısızlık durumlarında mal-adaptif başa çıkma yöntemleri ile yükleme biçimleri arasında bir ilişki varsa bunu ortaya koymaya çalışmıştır. Sonuçlara göre 11 oyuncuda, öğrenilmiş çaresizlik ile ilişkili mal-adaptif davranış örüntüleri olduğu belirlenmiştir. Bu 11 kişi arasında cinsiyet ya da başarı düzeyi açısından farka rastlanmamıştır. Bireysel sporlarda yapılan öğrenilmiş çaresizlik ile ilgili yapılan çalışmalar incelendiğinde; Seligman (1990) Berkeley'deki California Üniversitesi ulusal seviyedeki kolejli kadın yüzücüler ile erkek yüzücüler arasındaki öğrenilmiş çaresizliği araştırmıştır. Seligma nın yaptığı araştırma sonucunda kadın yüzücüler başarısızlıklarını içselleştirerek erkek yüzücülere kıyasla daha depresif sonuçlar göstermişlerdir. Erkek yüzücüler başarısızlıklarını genelde dışsal etkenlere dayandırmışlardır. Eliöz ve ark. (2013) öğrencilerin spor yapma alışkanlıklarının akademik başarıları ile öğrenilmiş çaresizlik düzeylerine olan etkisini incelemişler ve çalışma sonucunda spor yapma alışkanlığının 8. Sınıf öğrencilerinde öğrenilmiş çaresizlik düzeyi ve akademik başarı üzerinde etkisinin olmadığını tespit edilmiştir. Gelecekte yapılması planlanan çalışmalar için; öğrenilmiş çaresizliğin sporcuların performanslarının arttırılması açısından önemli olduğu düşünülmektedir. Bu nedenle sporcu performansını arttırıcı yönde yapılması planlanan başka çalışmalarda denek sayısı arttırılarak yapılmalı ve egzersiz testlerinde hem çeşitlendirme olarak hem de daha farklı planlamalar yapılarak öğrenilmiş çaresizliğin sporcuların performansları üzerinde etkisinin saha performansı ve spor psikolojisinin bir arada araştırıldığı kapsamlı çalışmalar ile incelenmelidir. Bu şekilde yapılacak olan çalışmaların, bulguların güvenirliliği ve geçerliliği açısından önemli katkılar sağlayabilecektir. 507 KAYNAKLAR Abramson, L.Y., Seligman M.E.P., Teasdale J.D. (1978). Learned Helplessness: Critique and Reformulation. Journal of Abnormal Psychology, 87(1): 49-74. Ayan, D. (1996). Öğrenilmiş çaresizlik üzerine sosyolojik bir çalışma. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Aydın, G. (1988). Üniversite Öğrencilerinde Depresyon, Açıklama Biçimi ve Akademik Başarı İlişkisi. Psikoloji Dergisi, 6(22): 6-12. Aydın, A.G. (1985). Sosyal başarı eğitimi ile sosyal beceri eğitiminin çocuklarda öğrenilmiş çaresizlik davranışının ortadan kaldırılmasına etkisi. Yayınlanmamış Doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi. Baikoğlu, S., Saraç, L. (2015). Takım sporlarında öğrenilmiş çaresizliği Ölçmeye Yönelik Ölçek Geliştirme Çalışması. İÜ Spor Bilimleri Dergisi, 5(1):62-74. Çevik, B.G., Gündoğdu, M. (2015). Stres, umutsuzluk, ve annelerin öğrenilmiş çaresizliğinin ergenlerin öğrenilmiş çaresizliğini yordama düzeyleri. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 5(43): 21-34. Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:15, Ekim 2017, s. 501-508

Selin Baikoğlu Eliöz, M., Atan, T., Çebi, M., İmmamoğlu, M. (2013). Spor Yapma Alışkanlığının Öğrencilerin Akademik Başarıları ile Öğrenilmiş Çaresizlik Düzeylerine Etkileri. Niğde Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 7(2): 188-192. Gündoğdu, M. (1994). İlköğretim okulu altıncı sınıf öğrencilerinde öğrenilmiş çaresizlik, sınav kaygısı ve akademik başarı ilişkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Iso-Ahola, S.E. (1977). Effects of teamoutcome on children s self-perception: Little League baseball, Scandinavian. Journal of Psychology, 18: 38-42. Nolen-Hoeksema, S., Girgus J.S., Seligman M.E.P. (1986). Learned Helplessness in Children: A Longitudinal Study of Depression, Achievementand Explanatory Style. Journal of Personality and Social Psychology, 51( 2): 435-442. Özcan, H. (1996). İlkokul öğrencilerinin özgüvenleri, akademik başarı ve anne baba tutumları arasındaki ilişkiler. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Prapavessis, H., Carron, A. (1988). Learnd helplessness in sport. The Sport Psychologist, 2: 189-201. Peterson, C., Maier, S.F., Seligman, M.E.P. (1993). Learned Helplessness: A theory fort theage of personal control. New York: Oxford University Press. Seligman, M. E. P. (1990). Learned Optimism. New York: Pocket Books. Uzbaş, A. (1998). Çocukların öğrenilmiş çaresizlik davranışlarının depresyon düzeylerine etkisi. (Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi), İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi. 508 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 15, Ekim 2017, s. 501-508