Türkiye Odalar ve Borsalar Birli i 3. Ödemeler Dengesi 2003 y l nda 8.037 milyon dolar olan cari ifllemler aç, 2004 y l nda % 91,7 artarak 15.410 milyon dolara yükselmifltir. Cari ifllemler aç ndaki bu olumsuz geliflme, hizmetler dengesindeki iyileflmeye ra men büyük ölçüde d fl ticaret aç - ndaki yüksek art fltan kaynaklanm flt r (Tablo 103). hracatta yaflanan yüksek performansa ra men ithalattaki art fl d fl ticaret aç - n olumsuz yönde etkilemeye devam etmifltir. Ödemeler dengesi tablosunda yer ald flekliyle 2003 y l nda 14.010 milyon dolar olan d fl ticaret aç, 2004 y l nda % 69,8 artarak 23.792 milyon dolara yükselmifltir. Hizmetler hesab fazlas 107
turizm gelirlerindeki yüksek art fla ba l olarak 2003 y l na göre % 21,6 artarak 12.773 milyon dolar olmufltur. Yat r m gelirleri hesab aç % 0,7 azalarak 5.518 milyon dolara gerilemifltir. Cari transferler ise iflçi gelirleri ve resmi transferlerdeki art fla ba l olarak % 9,7 artarak 1.127 milyon dolara yükselmifltir. 108 60. GENEL KURUL EKONOM K RAPOR 2004
Türkiye Odalar ve Borsalar Birli i Turist say s nda meydana gelen art fla ba l olarak turizm gelirleri % 20,3 lük art flla 15.888 milyon dolara yükselmifltir. Faiz gelirleri % 9,9 artarak 697 milyon dolara yükselmifltir. Turizm giderleri % 19,5 lik art flla 2.524 milyon dolara yükselirken, faiz giderleri % 5,2 lik düflüflle 4.348 milyon dolara gerilemifltir. flçi gelirleri 2003 y l na göre % 10,3 artarak 804 milyon dolara yükselmifltir. 2003 y l nda 7.091 milyon dolar olan net sermaye girifli, 2004 y l nda 16.965 milyon dolar düzeyinde gerçekleflmifltir. Do rudan yat r mlarda (net) 1.709 milyon dolar, portföy yat r mlar nda (net) 8.023 milyon dolar, di er yat r mlarda (net) 7.233 milyon dolar girifl olmufltur. 109
2003 y l nda 4.047 milyon dolar artan resmi rezervler 2004 y l nda 824 milyon dolar artm flt r. Cari ifllemler ve net hata ve noksan kalemleri toplam olarak tan mlanan d fl finansman ihtiyac, 2003 y l na göre 9.629 milyon dolar artarak 12.623 milyon dolara yükselmifltir. 4. D fl Borçlar 2003 y l nda 145.350 milyon dolar olan d fl borç stoku, 2004 y l nda % 11,3 lük art flla 161.748 milyon dolara yükselmifltir. 2003 y l na göre orta-uzun vadeli d fl borçlar % 6,1, k sa vadeli d fl borçlar % 38,7 artm flt r. Toplam d fl borçlar n 129.838 milyon dolar orta-uzun vadeli borçlar, 31.910 milyon dolar k sa vadeli d fl borçlardan oluflmufltur. Toplam d fl borç stoku içinde orta-uzun vadeli borçlar n pay % 84,2 den % 80,3 e gerilerken, k sa vadeli borçlar n pay % 15,8 den % 19,7 ye yükselmifltir (Tablo 104). 2004 y l nda orta ve uzun vadeli borçlar n 73.790 milyon dolarl k k sm kamuya, 18.114 milyon dolarl k k sm Merkez Bankas na, 37.934 milyon dolarl k k sm özel kesime aittir. K sa vadeli borçlar n 3.287 milyon dolar Merkez Bankas na, 13.805 milyon dolar ticari bankalara, 14.818 milyon dolar di er sektörlere aittir. Toplam d fl borç stoku içinde kamu kesiminin pay % 64,7'den % 58,9'a gerilerken, özel kesimin pay % 35,3'den % 41,1'e yükselmifltir. 110 60. GENEL KURUL EKONOM K RAPOR 2004
Türkiye Odalar ve Borsalar Birli i 5. Yabanc Sermaye Yat r mlar 2003 y l nda 546 milyon dolar olan yabanc sermaye girifli 2004 y l nda % 94,1 lik art flla 1.060 milyon dolara yükselirken, 100 milyon dolarl k yabanc sermaye ç k fl olmufltur. Böylece, 960 milyon dolarl k net sermaye, 265 milyon dolarl k net di er sermaye ve 1.343 milyon dolarl k net gayrimenkul sat fl ile birlikte 2004 y l nda toplam 2.568 milyon dolar do rudan yabanc sermaye girifli gerçekleflmifltir (Tablo 105). 111
2004 y l nda yabanc sermayeli flirketlerin yabanc ortaklar ndan ald klar kredi miktarlar (di er sermaye) ve gayrimenkul sat fllar hariç 1.060 milyon dolarl k do rudan yabanc sermaye giriflinin 272 milyon dolar (% 25,7) imalat sanayii sektöründe, 766 milyon dolar (% 72,3) hizmetler sektöründe, 22 milyon dolar (% 2,1) di er sektörlerde olmufltur (Tablo 106). Do rudan (nakit) yabanc sermaye girifllerinin 860 milyon dolarl k k sm (% 81,1) AB ülkeleri, 158 milyon dolarl k k sm (% 14,9) di er OECD ülkeleri, 42 milyon dolarl k k sm (% 4) bunlar n d fl nda kalan di er ülkeler kaynakl sermayeden oluflmufltur (Tablo 107). 112 60. GENEL KURUL EKONOM K RAPOR 2004
Türkiye Odalar ve Borsalar Birli i 113
III. SOSYAL GEL fimeler l. Nüfus 22 Ekim 2000 tarihinde yap lan Genel Nüfus Say m sonuçlar na göre Türkiye nin nüfusu 67.804 bin kifli olarak belirlenmifltir. 1985-1990 döneminde % 2,2 olan y ll k ortalama nüfus art fl h z, 1990-2000 döneminde % 1,8 e gerilerken, 1990 y l nda 73 olan nüfus yo unlu u 2000 y l nda 88 e yükselmifltir. 2004 y l nda nüfusumuzun 71.789 bin kifli, nüfus yo unlu unun 93 oldu u tahmin edilmektedir. 2003 y l nda % 1,5 olarak tahmin edilen nüfus art fl h z n n 2004 y l nda da ayn düzeyde kalmas beklenmektedir (Tablo 108). 115
Ülkemizde 1985 y l nda yap lan Genel Nüfus Say m nda ilk defa flehir nüfusunun köy nüfusundan fazla oldu u görülmüfltür. 2000 y l Genel Nüfus Say m nda da toplam nüfusun % 64,9 unun flehirlerde, % 35,1 inin de köylerde yaflad tespit edilmifltir. fiehirlerde bulunan nüfus, köylerde bulunan nüfusa göre daha h zl artmaktad r. 1990-2000 döneminde flehir nüfusu y lda % 2,8 artarken, köy nüfusunun art fl oran % 0,3 düzeyinde kalm flt r. 2004 y l nda toplam nüfusun % 66,8 inin flehirlerde, % 33,2 sinin de köylerde yaflad tahmin edilmektedir. Bir önceki y la göre flehir nüfusunda % 2,3 art fl olurken köy nüfusunda % 0,1 düflüfl olmufltur. Kentlerdeki nüfus art fl altyap, sosyal hizmet, çevre ve istihdam sorunlar n da beraberinde getirmektedir (Tablo 109). 2. stihdam 2003 y l nda 23.640 bin olan iflgücü 2004 y l nda % 2,7 lik art flla 24.289 bine yükselmifltir. Ekonomide yaflanan olumlu geliflmelere ba l olarak istihdam % 3 lük art flla 21.147 binden 21.791 bine yükselmifltir. flsiz say s % 0,2 lik art flla 2.493 binden 2.498 bine yükselmifltir. 2003 y l nda % 10,5 olan iflsizlik oran, 2004 y l nda % 10,3 e düflerken, eksik istihdam oran % 4,8 den % 4,1 e gerilemifl, böylece iflsizlik ve eksik istihdam nedeniyle at l iflgücü oran 0,9 puanl k düflüflle % 14,4 olmufltur (Tablo 110). 116 60. GENEL KURUL EKONOM K RAPOR 2004
Türkiye Odalar ve Borsalar Birli i 117
2004 y l nda çal flanlar n 7.400 bini tar m sektöründe, 3.988 bini sanayi sektöründe, 10.403 bini hizmetler sektöründe istihdam edilirken, toplam istihdam içinde tar m sektörünün pay % 34, sanayi sektörünün pay % 18,3, hizmetler sektörünün pay % 47,7 olmufltur (Tablo 111). 118 60. GENEL KURUL EKONOM K RAPOR 2004
Türkiye Odalar ve Borsalar Birli i 3. Çal flma Hayat 2004 y l Ocak ay nda 4.857.792 olan iflçi say s Temmuz ay nda 4.916.421 e, sendikal iflçi say s da 2.806.927'den 2.854.059 a yükselmifltir. Buna göre Ocak ay nda % 57,8 olan sendikalaflma oran Temmuz ay nda % 58,1 olarak gerçekleflmifltir (Tablo 112). 119
2004 y l nda 7.913 iflyerinde 1.479 sözleflme imzalanm flt r. Toplu ifl sözleflmelerinin kapsad toplam 325.189 iflçinin 121.828 i kamu kesiminde, 203.361 i özel sektörde çal flmaktad r (Tablo 113). 2004 y l nda 1 i kamu kesiminde, 29 u da özel sektörde olmak üzere toplam 30 grev yap lm flt r. Bu grevlere 283 ü kamu kesiminde, 3.274 ü özel sektörde olmak üzere toplam 3.557 iflçi kat lm flt r. Bunun sonucunda 1.981 i kamu kesiminde, 91.180 i özel sektörde olmak üzere toplam 93.161 iflgünü kayb olmufltur (Tablo 114). 2004 y l nda kamu sektöründe lokavt uygulanmazken, özel sektörde uygulanan lokavt say s 1, lokavta u rayan iflçi say s 801, kaybolan iflgünü say s 20.826 olmufltur (Tablo 115). 120 60. GENEL KURUL EKONOM K RAPOR 2004
Türkiye Odalar ve Borsalar Birli i 4. Ücretler 2004 y l nda kamu kesiminde toplu ifl sözleflmesi kapsam ndaki iflçi ücretleri (net ele geçen) % 5,8 lik art flla 1.359.147 bin TL/aya, iflgücü maliyeti % 15 lik art flla 2.591.000 bin TL/aya yükselmifltir. Reel ücretlerde 2003 y l ndaki art fl 2004 y l nda yerini düflüfle b rakm fl, iflçi ücretleri % 4,4 düflerken, iflgücü maliyeti % 3,6 artm flt r (Tablo 116). Kanuni günlük brüt asgari ücret, 1 Ocak 2004-30 Haziran 2004 döneminde 16 yafl n dolduranlar için 14.100.000 TL, 16 yafl n doldurmayanlar için 12.000.000 TL olarak belirlenmifltir. Ayn dönemde ayl k brüt asgari ücret, 16 yafl n dolduranlar için 423.000.000 TL, 16 yafl n doldurmayanlar için 360.000.000 TL olarak belirlenmifltir. 1 Temmuz 2004-31 Aral k 2004 döneminde günlük brüt asgari ücret 16 yafl n dolduranlar için 14.805.000 TL'ye, 16 yafl n doldurmayanlar için 12.600.000 TL'ye yükseltilmifltir. Ayn dönemde ayl k brüt asgari ücret, 16 yafl n dolduranlar için 444.150.000 TL, 16 yafl n doldurmayanlar için 378.000.000 TL olarak tespit edilmifltir (Tablo 117). 121
2004 y l nda ortalama memur maafl (net ele geçen) % 13,4'lük art flla 701.482 bin TL/aya, maafl maliyeti % 15,8'lik art flla 1.024.722 TL/aya yükselmifltir. Net maafl reel olarak % 2,6 artarken, maafl maliyeti de % 4,3 artm flt r (Tablo 118). 122 60. GENEL KURUL EKONOM K RAPOR 2004
IV. TÜRK YE EKONOM S NDE HEDEFLER VE GERÇEKLEfiMELER 2004 y l nda büyüme h z n n % 5, oniki ayl k TÜFE enflasyonunun % 12 olmas hedeflenmifltir. Y l içinde ekonomideki büyümeyi sürdürülebilir k lmak, düflme e ilimine girmifl olan enflasyonu daha da afla ya çekmek ve kamu borç stokunu sürdürülebilir seviyelere indirmeye yönelik politika uygulamalar na devam edilmifltir. Ekonomik program çerçevesinde uygulanmaya devam edilen s k maliye ve para politikalar sonucunda, 2002 ve 2003 y llar nda genel olarak makro ekonomik göstergelerde kaydedilen iyileflme 2004 y l nda da sürmüfltür. 2004 y l nda cari fiyatlarla 419.692 trilyon TL olmas öngörülen GSMH, 428.932 trilyon TL olarak gerçekleflmifltir. Tar m sektöründe % 5, sanayi sektöründe % 4,9, hizmetler sektöründe de % 5 büyüme hedeflenmifltir. Y l sonunda tar m sektöründe % 2, sanayi sektöründe % 9,4, hizmetler sektöründe % 8,4 büyüme olmufltur. GSY H da ve GSMH da % 5 art fl hedeflenmiflken, GSY H da % 8,9, GSMH da % 9,9 art fl kaydedilmifltir. 2004 y l nda 261.700 milyon dolar olmas hedeflenen GSMH 299.475 milyon dolar olmufltur (Tablo 119). 123
2005 y l nda cari fiyatlarla GSMH n n 480.963 trilyon TL olmas, tar m sektöründe % 1,7 düflüfl, sanayi sektöründe % 6,5, hizmetler sektöründe % 5,3 büyüme olmas öngörülmüfltür. GSY H da % 4,8 lik ve GSMH de % 5 lik büyüme hedeflenmifltir. GSMH n n 2005 y l nda 298.400 milyon dolar olmas öngörülmüfltür. GSY H içinde 2004 y l nda tar m sektörünün pay n n % 12,5, sanayi sektörünün pay n n % 29,2, hizmetler sektörünün pay n n % 58,3 olmas öngörülmüfltür. Y l sonunda GSY H içinde sanayi sektörü ve hizmetler sektörünün pay öngörülenden bir miktar yüksek olurken, tar m sektörünün pay öngörülenden düflük olmufltur. GSY H n n % 11,6 s tar m sektörü, % 29,4 ü sanayi sektörü, % 59 u hizmetler sektörünce gerçeklefltirilmifltir (Tablo 120). 2005 y l nda GSY H içinde tar m sektörünün pay n n % 10,9, sanayi sektörünün pay n n % 30,2, hizmetler sektörünün pay n n % 58,9 olmas öngörülmüfltür. 2004 y l nda GSMH deflatörü % 11,9, y l sonu itibariyle TEFE ve TÜFE art fl oran % 12 olarak hedeflenmifltir. Y l sonunda TEFE art fl oran program hedefini 1,8 puan aflarak % 13,8 olurken, GSMH deflatörü ve TÜFE art fl oran hedeflenenden s ras yla 2,4 ve 2,7 puan daha düflük gerçekleflmifl, % 9,5 ve % 9,3 olmufltur (Tablo 121). 124 60. GENEL KURUL EKONOM K RAPOR 2004
Türkiye Odalar ve Borsalar Birli i 2005 y l nda GSMH deflatörünün % 8, oniki ayl k fiyat art fl h z n n Toptan Eflyalar Fiyatlar Endeksi ve Tüketici Fiyatlar Endeksinde % 8 olmas hedeflenmifltir. 2004 y l nda konsolide bütçe gelirlerinin 104.109 trilyon TL, konsolide bütçe harcamalar n n 150.508 trilyon TL olmas öngörülmüfltür. Daha sonra konsolide bütçe harcama hedefi 149.945 trilyon TL olarak revize edilmifltir. Y l sonunda konsolide bütçe gelirleri 109.887 trilyon TL ile hedefin üzerinde, konsolide bütçe harcamalar ise 140.200 trilyon TL ile hedefin alt nda gerçekleflmifltir. Böylece 45.836 trilyon TL olmas hedeflenen revize konsolide bütçe aç 30.313 trilyon TL, 20.214 trilyon TL olmas hedeflenen revize faiz d fl bütçe dengesi de 26.175 trilyon TL olmufltur (Tablo 122). 2005 y l nda konsolide bütçe gelirlerinin 126.490 trilyon TL, konsolide bütçe harcamalar n n 155.628 trilyon TL olmas, böylece bütçe dengesinin 29.138 trilyon TL aç k vermesi, faiz d fl dengenin ise 27.303 trilyon TL fazla vermesi öngörülmüfltür. 2004 y l nda ihracat n bavul ticareti dahil 55.728 milyon dolar, ithalat n (alt n hariç) 75.000 milyon dolar, ödemeler dengesi tablosunda yer ald flekliyle d fl ticaret aç n n 14.772 milyon dolar olmas, cari ifllemler dengesinin 7.626 milyon dolar aç k vermesi, turizm gelirlerinin 9.830 milyon dolar, iflçi gelirlerinin 2.372 milyon dolar olmas hedeflenmifltir. Y l sonunda ihracat (bavul ticareti dahil) 66.896 milyon dolar, ithalat (alt n hariç) 90.726 milyon dolar, ödemeler dengesi tablosunda yer ald flekliyle d fl ticaret aç 23.830 milyon dolar olurken, cari ifllemler dengesi 15.451 milyon dolar aç k vermifl, turizm gelirleri 15.888 milyon dolar, iflçi gelirleri de 804 milyon dolar olmufltur (Tablo 123). 125
2005 y l nda ihracat n bavul ticareti dahil 76.000 milyon dolar, ithalat n (alt n hariç) ise 97.760 milyon dolar olmas hedeflenirken, d fl ticaret dengesinin 21.760 milyon dolar, cari ifllemler dengesinin 10.633 milyon dolar aç k verece i tahmin edilmifltir. 2004 y l nda do rudan yabanc yat r mlarda net 2.016 milyon dolarl k, portföy yat r mlar nda net 2.528 milyon dolarl k girifl olmas öngörülmüfltür. Y l sonunda do rudan yabanc yat r mlarda net 1.711 milyon dolar, portföy yat r mlar nda net 8.070 milyon dolar girifl gerçekleflmifltir. 2005 y l nda do rudan yat r mlarda net 500 milyon dolar, portföy yat r mlar nda da net 1.355 milyon dolar net ç k fl olaca tahmin edilmektedir. 126 60. GENEL KURUL EKONOM K RAPOR 2004
V. EKONOM K VE SOSYAL GÖSTERGELER 127
128 60. GENEL KURUL EKONOM K RAPOR 2004