MÜZİK DERS KİTAPLARINDA YER ALAN GÖRSELLERİN ÖĞRETMEN GÖRÜŞLERİ DOĞRULTUSUNDA İNCELENMESİ Hüseyin ASLANTAŞ Yüksek Lisans tezi Güzel Sanatlar Eğitimi Ana Bilim Dalı Doç. Dr. Barış DEMİRCİ 2014 (Her Hakkı Saklıdır)
T.C. ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ GÜZEL SANATLAR EĞİTİMİ ANA BİLİM DALI MÜZİK ÖĞRETMENLİĞİ BİLİM DALI MÜZİK DERS KİTAPLARINDA YER ALAN GÖRSELLERİN ÖĞRETMEN GÖRÜŞLERİ DOĞRULTUSUNDA İNCELENMESİ (Examining the Visuals in the Music Books from the Teachers Point of View) YÜKSEK LİSANS TEZİ Hüseyin ASLANTAŞ Danışman: Doç. Dr. Barış DEMİRCİ ERZURUM Ekim, 2014
i
TEZ ETİK VE BİLDİRİM SAYFASI Yüksek Lisans Tezi olarak sunduğum Müzik Ders Kitaplarında Yer Alan Görsellerin Öğretmen Görüşleri Doğrultusunda İncelenmesi başlıklı çalışmanın, tarafımdan, bilimsel ahlak ve geleneklere aykırı düşecek bir yardıma başvurmaksızın yazıldığını ve yararlandığım eserlerin kaynakçada gösterilenlerden olduğunu, bunlara atıf yapılarak yararlanılmış olduğunu belirtir ve onurumla doğrularım. Tezimin kâğıt ve elektronik kopyalarının Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü arşivlerinde aşağıda belirttiğim koşullarda saklanmasına izin verdiğimi onaylarım. Lisansüstü Eğitim-Öğretim yönetmeliğinin ilgili maddeleri uyarınca gereğinin yapılmasını arz ederim. Tezimin tamamı her yerden erişime açılabilir. Tezim sadece Atatürk Üniversitesi yerleşkelerinden erişime açılabilir. Tezimin yıl süreyle erişime açılmasını istemiyorum. Bu sürenin sonunda uzatma için başvuruda bulunmadığım takdirde, tezimin tamamı her yerden erişime açılabilir. 28 / 10 /2014 Hüseyin ASLANTAŞ ii
ÖZET YÜKSEK LİSANS TEZİ MÜZİK DERS KİTAPLARINDA YER ALAN GÖRSELLERİN ÖĞRETMEN GÖRÜŞLERİ DOĞRULTUSUNDA İNCELENMESİ Hüseyin Aslantaş 2014, 100 Sayfa Bu araştırmanın amacı, Milli Eğitim Bakanlığına bağlı ilkokullarda ve ortaokullarda 2013-2014 eğitim öğretim yılında kullanılan müzik ders kitaplarında yer alan görseller hakkında öğretmen görüşlerini belirlemektir. Araştırma nın evrenini Türkiye genelinde görev yapan müzik öğretmenleri, sınıf öğretmenleri ve müzik dersine giren diğer branş öğretmenleri oluştururken; örneklemini Türkiye nin 59 ilinde görev yapan 192 müzik öğretmeni, 120 sınıf öğretmeni ve müzik dersine giren 9 diğer branş öğretmeni olmak üzere toplam 321 öğretmen oluşturmaktadır. Araştırmada, görsellerin öğrenci düzeyine uygunluğu, görsellerin öğrenci motivasyonunu sağlamadaki rolü, görsellerin bilişsel ve duyuşsal öğrenci kazanımlarına etkisi ve öğretmenlerin görsellik konusuna yaklaşımlarını içeren dört ana başlık altında öğretmen görüşlerini almak amacıyla oluşturulmuş olan anket formu kullanılmıştır. Verilerin elde edilmesinde Anova testi, t-testi, Tukey HSD ve Cronbach s Alpha güvenirlik testi kullanılmıştır. Araştırmadan elde edilen veriler SPSS 16.0 programı kullanılarak değerlendirilmiştir. Araştırma sonucunda; öğretmenler, görsellerin öğrenci düzeyine uygunluğunu, görsellerin motivasyon sağlamadaki rolünü, görsellerin bilişsel ve duyuşsal kazanımlarda etkisini kısmen etkili bulurken; öğretmenlerin müzik ders kitaplarını görsel açıdan değerlendirdiklerinde bu kitabı tekrar kullanmak istemediklerini belirttikleri tespit edilmiştir. Aynı zamanda öğretmenlerin, görsellerle ilgili görüşlerinde branş, meslekteki çalışma süreleri, yaş, görev yaptıkları bölge değişkenlerine göre anlamlı farklılıkların olduğu tespit edilirken, öğretmenlerin görsellik konusundaki görüşlerinde cinsiyet ve eğitim durumu değişkenlerinin anlamlı farklılık yaratmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Görüşleri Anahtar Sözcükler: Müzik Eğitimi, Müzik Ders Kitapları, Görseller, Öğretmen iii
ABSTRACT MASTER S THESİS EXAMINING THE VISUALS IN THE MUSIC BOOKS FROM THE TEACHERS POINT OF VIEW Hüseyin ASLANTAŞ 2014, 100 Pages The objective of this study is to determine the teachers views about visuals in music books used in primary and secondary schools belonging to Ministry of Education during 2013-2014 School Year. The field of the study is made up of Music teachers, Class teachers and other branch teachers teaching music in Turkey, and the sample of the study is totally 321 teachers working in 59 different cities in Turkey, 192 of whom are Music teachers, 120 of whom Class teachers and 9 of whom other branch teachers teaching music. In the study, in order to take teachers views, a survey form having 4 basic headings, one of which is suitability of visuals to the students level, another the role of them on the students motivation, another the effect of them on students cognitive and sensual acquisition, the other teachers approach to the visuality has been used. Anova Test, T-Test, Tukey HSD and Cronbach s Alpha Reliability Test have been used for obtaining the data. The data acquired at the end of the study has been assessed by using SPSS 16.0. As a result of the study, teachers have found the suitability of visuals to the students level, the role of them on students motivation and the effect of them on the students cognitive and sensual acquisition partly effective, but they expressed they did not want to use the visual books again. There are also significant differences in their views about visuals according to the variables of their branches, length of service, age and district where they work, while there is no significant difference in their views about visuals according to the variables of their sex and educational status. Key Words: Music Education, Music Course Book, Visuals, Teachers Views iv
ÖN SÖZ Eğitim-öğretim sürecinde hem öğretmenlerin hem öğrencilerin en çok kullandıkları kaynaklar arasında ders kitapları yer almaktadır. Ders kitaplarının niteliklerinin belli açılardan ele alınarak incelenmesi hem eğitime hem de öğrencilere yarar sağlayacak çalışmalar arasındadır. Bu araştırmada, Müzik ders kitaplarında yer alan görsellerin öğretmen görüşleri doğrultusunda incelemesi yapılmış ve müzik ders kitaplarındaki görsellerle ilgili araştırma sonuçları değerlendirilmiştir. Araştırmanın, 2006 ilköğretim müzik dersi öğretim programına ve genel müzik eğitimine katkılar sağlaması amaçlanmaktadır. Araştırma sürecinde, bilgisi ve yönlendirmesiyle yardımını esirgemeyen değerli danışmanım Doç. Dr. Barış DEMİRCİ ye, yüksek lisans eğitimi boyunca desteklerini esirgemeyen ve Yrd. Doç. Dr. Gökalp PARASIZ a, ve Doç. Dr. Cengiz ŞENGÜL e, görüşleri ve önerileriyle tezin daha nitelikli bir hale gelmesini sağlayan sayın Yrd. Doç. Dr. Koray ÇELENK e, araştırmada verilerin analizinde yardımını esirgemeyen değerli arkadaşım Muammer YÜKSEL e, yabancı kaynakların çevriminde yardımlarını esirgemeyen değerli arkadaşlarım Neslihan BERKMAN a ve Fatma ÖZTÜRK e, araştırmaya katılmaları için gerekli paylaşımların yapılmasını sağlayan müzik öğretmenleri ve sınıf öğretmenleri internet sitelerine, araştırmaya öğretmenlerin farklı illerden katılmasını sağlayan değerli öğretmen arkadaşlarım Arif ÖZTÜRK Sevil MADRAN a, Mestan TOPALOĞLU na, Ahmet Sami BENLİ ye Elif Özdemir YILMAZ a, Muharrem CAN a, Tuğba DOĞANAY a, Gözde Züleyha BALTACI ya, Selime TURKAY a, Nagihan ÖZTÜRK e, Merve DELİGÖZ e, Ali Kasım BULUT a, Ümit ÖZTÜRK e, araştırmaya değerli görüşleri ve paylaşımlarıyla katkı sağlayan Öğrt. Gör. Mehmet Şahin AKINCI ya, ilkokul müzik öğretmenim Gülay ULAŞ a ve değerli müzik öğretmeni Ayşen ALTUNTAŞ a, güzel sanatlar lisesindeki müzik öğretmenim sayın Sevgi Doğan UTMA ya, araştırmada katkısı bulunan tüm öğretmen arkadaşlarıma ve eğitim hayatım boyunca okumam için beni destekleyen değerli babam Ali ASLANTAŞ a ve aileme teşekkür ederim. Erzurum-2014 Hüseyin ASLANTAŞ v
İÇİNDEKİLER Sayfa No. TEZ KABUL VE ONAY TUTANAĞI... i TEZ ETİK VEBİLDİRİM SAYFASI...ii ÖZET... iii ABSTRACT...iv ÖN SÖZ... v TABLOLAR DİZİNİ... x KISALTMALAR DİZİNİ...xi BİRİNCİ BÖLÜM 1.GİRİŞ... 1 1.1. Problem... 4 1.1.1. Alt Problemler... 5 1.2. Amaç... 6 1.3. Önem... 6 1.4. Sayıltılar... 7 1.5. Sınırlılıklar... 7 İKİNCİ BÖLÜM 2. KURAMSAL ÇERÇEVE VE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR... 8 2.1.Müzik Eğitimi... 8 2.2. Cumhuriyetten Günümüze Müzik Öğretim Programları... 10 2.3. 2006 İlköğretim Müzik Dersi Öğretim Programı... 11 2.4. Eğitim Öğretim Süreçlerinde Ders Kitaplarının Önemi... 20 2.4.1. Ders Kitapları... 20 2.4.2. Ders Kitaplarında Görseller... 26 2.4.3. Ders Kitaplarında İçerik... 32 2.4.4. Türkiye de ve Yurt Dışında Ders Kitapları... 35 2.5. Türkiye de ve Yurt Dışında Yapılan ilgili Araştırmalar... 37 vi
2.5.1. Türkiye de Yapılan İlgili Araştırmalar... 37 2.5.2. Yurt Dışında Yapılan İlgili Araştırmalar... 47 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 3.YÖNTEM... 49 3.1. Araştırmanın Modeli... 49 3.2. Evren ve Araştırma Grubu... 49 3.3. Verilerin Toplanma Teknikleri... 51 3.4. Verilerin Analizi... 51 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 4. BULGULAR ve YORUM... 53 4.1. Öğretmenlerin Demografik Bilgilerinin Nasıl Bir Dağılım Gösterdiğine İlişkin Bulgu ve Yorumlar... 53 4.2. Öğretmenlerin Kullandıkları Müzik Ders Kitabındaki Görsellerin Öğrenciye Uygunluğuna İlişkin Görüşlerine Ait Bulgu ve Yorumlar... 55 4.3. Öğretmenlerin Kullandıkları Müzik Ders Kitabındaki Görsellerin Öğrenci Motivasyonuna Etkisine İlişkin Görüşlerine Ait Bulgu ve Yorumlar...57 4.4. Öğretmenlerin Kullandıkları Müzik Ders Kitabındaki Görsellerin Öğrencilere Ulusal, Uluslar Arası ve Şarkıların Öğretimine Yönelik Kazanımlarına Etkisine İlişkin Görüşlerine Ait Bulgu ve Yorumlar... 59 4.5.Öğretmenlerin Müzik Eğitiminde Görsellik Konusuna Yaklaşımlarına İlişkin Bulgu ve Yorumlar..... 61 4.6. Ders Kitaplarında Yer Alan Görsellere İlişkin Görüşleri Doğrultusunda Bölge Değişkeni İle Toplam Tutum Puanları Arasındaki İlişkiye Yönelik Bulgu ve Yorumlar... 63 4.7. Ders Kitaplarında Yer Alan Görsellere İlişkin Görüşleri Doğrultusunda Eğitim Durumları Değişkeni İle Toplam Tutum Puanları Arasındaki İlişkiye Yönelik Bulgu ve Yorumlar... 64 vii
4.8. Ders Kitaplarında Yer Alan Görsellere İlişkin Görüşleri Doğrultusunda Branş Değişkeni İle Toplam Tutum Puanları Arasındaki İlişkiye Yönelik Bulgu ve Yorumlar... 65 4.9. Ders Kitaplarında Yer Alan Görsellere İlişkin Görüşleri Doğrultusunda Cinsiyet Değişkenine Göre Toplam Tutum Puanlarının Farklılığına Yönelik Bulgu ve Yorumlar... 66 4.10. Ders Kitaplarında Yer Alan Görsellere İlişkin Görüşleri Doğrultusunda Meslekteki Çalışma Süreleri Değişkeni İle Toplam Tutum Puanları Arasındaki İlişkiye Yönelik Bulgu ve Yorumlar... 66 4.11. Ders Kitaplarında Yer Alan Görsellere İlişkin Görüşleri Doğrultusunda Yaş Değişkeni İle Toplam Tutum Puanları Arasındaki İlişkiye Yönelik Bulgu ve Yorumlar... 67 BEŞİNCİ BÖLÜM 5. SONUÇ ve ÖNERİLER... 69 5.1. Sonuçlar... 69 5.1.1. Öğretmenlerin Demografik Bilgilerinin Nasıl Bir Dağılım Gösterdiğine İlişkin Sonuçlar... 69 5.1.2. Öğretmenlerin Kullandıkları Müzik Ders Kitabındaki Görsellerin Öğrenciye Uygunluğuna İlişkin Görüşlerine Ait Sonuçlar... 69 5.1.3. Öğretmenlerin Kullandıkları Müzik Ders Kitabındaki Görsellerin Öğrenci Motivasyonuna Etkisine İlişkin Görüşlerine Ait Sonuçlar... 70 5.1.4. Öğretmenlerin Kullandıkları Müzik Ders Kitabındaki Görsellerin Öğrencilere Ulusal, Uluslar Arası ve Şarkıların Öğretimine Yönelik Kazanımlarına Etkisine İlişkin Görüşlerine Ait Sonuçlar... 70 5.1.5. Öğretmenlerin Müzik Eğitiminde Görsellik Konusuna Yaklaşımlarına İlişkin Sonuçlar... 71 5.1.6. Ders Kitaplarında Yer Alan Görsellere İlişkin Görüşleri Doğrultusunda Bölge Değişkeni İle Toplam Tutum Puanları Arasındaki İlişkiye Yönelik Sonuçlar... 71 viii
5.1.7. Ders Kitaplarında Yer Alan Görsellere İlişkin Görüşleri Doğrultusunda Eğitim Durumları Değişkeni İle Toplam Tutum Puanları Arasındaki İlişkiye Yönelik Sonuçlar... 71 5.1.8. Ders Kitaplarında Yer Alan Görsellere İlişkin Görüşleri Doğrultusunda Branş Değişkeni İle Toplam Tutum Puanları Arasındaki İlişkiye Yönelik Sonuçlar... 72 5.1.9. Ders Kitaplarında Yer Alan Görsellere İlişkin Görüşleri İle Cinsiyet Değişkenine Göre Toplam Tutum Puanlarının Farklılığına Yönelik Sonuçlar... 72 5.1.10. Ders Kitaplarında Yer Alan Görsellere İlişkin Görüşleri Doğrultusunda Meslekteki Çalışma Süreleri Değişkeni İle Toplam Tutum Puanları Arasındaki İlişkiye Yönelik Sonuçlar... 72 5.1.11. Ders Kitaplarında Yer Alan Görsellere İlişkin Görüşleri Doğrultusunda Yaş Değişkeni İle Toplam Tutum Puanları Arasındaki İlişkiye Yönelik Sonuçlar... 72 5.2. Öneriler... 73 KAYNAKÇA... 74 EKLER... 82 ÖZGEÇMİŞ... 86 ix
TABLOLAR DİZİNİ Sayfa No. Tablo 3.1. Örneklemi oluşturan öğretmenlerin bölge, İl ve branşlara göre dağılımı... 49 Tablo 4.1. Öğretmenlerin çalışma sürelerine göre yüzde ve frekans dağılımı... 53 Tablo 4.2. Öğretmenlerin yaşlarına göre yüzde ve frekans dağılımı.... 53 Tablo 4.3. Öğretmenlerin cinsiyetlerine göre yüzde ve frekans dağılımı.... 54 Tablo 4.4. Öğretmenlerin eğitim durumlarına göre yüzde ve frekans dağılımı.... 54 Tablo 4.5. Kitaptaki görsellerin öğrenciye uygunluğuna ilişkin öğretmen görüşlerinin yüzde ve aritmetik ortalaması...... 55 Tablo4.6. Kitaptaki görsellerin öğrenci motivasyonuna etkisi üzerine öğretmen görüşlerinin yüzde ve aritmetik ortalaması... 57 Tablo 4.7. Kitaptaki ulusal ve uluslar arası müzik türleri ve şarkılara yönelik görsel unsurların öğrenci kazanımlarına etkisi üzerine öğretmen görüşlerinin yüzde ve aritmetik ortalaması.... 59 Tablo 4.8. Öğretmenlerin görsellik konusuna yaklaşımlarına ilişkin görüşlerinin yüzde ve aritmetik ortalaması.... 61 Tablo 4.9. Öğretmenlerin bulundukları bölge değişkenine ilişkin Anova Sonuçları.... 63 Tablo 4.10. Öğretmenlerin bölge değişkenine ilişkin Tukey testi karşılaştırma sonuçları... 63 Tablo 4.11. Öğretmenlerin eğitim durumu değişkenine ilişkin Anova Sonuçları.... 64 Tablo 4.12. Öğretmenlerin meslekteki branş değişkenine ilişkin Anova Sonuçları... 65 Tablo 4.13. Öğretmenlerin branş değişkenine ilişkin Tukey testi karşılaştırma sonuçları... 66 Tablo 4.14. Öğretmenlerin cinsiyet değişkeni ile toplam tutum puanlarına ilişkin Anova Sonuçları... 71 Tablo 4.15. Öğretmenlerin meslekteki çalışma süreleri değişkenine ilişkin Anova Sonuçları... 71 Tablo 4.16. Öğretmenlerin meslekteki çalışma süreleri değişkenine ilişkin Tukey testi karşılaştırma sonuçları... 67 Tablo 4.17. Öğretmenlerin yaş değişkenine ilişkin Anova Sonuçları... 67 x
KISALTMALAR DİZİNİ Akt. : Aktaran Bkz. : Bakınız Çev. : Çeviren D.B. : Müzik Dersine Giren Diğer Branş Öğretmenleri f : Frekans MEB : Milli Eğitim Bakanlığı M.Ö. : Müzik Öğretmeni N : Birey sayısı p : Anlamlılık S.Ö. : Sınıf Öğretmeni SPSS : Statistical Package for Social Sciences (Sosyal Bilimler için İstatistik Paketi) X : Ortalama xi
BİRİNCİ BÖLÜM 1. GİRİŞ Günümüz eğitim sistemi içerisinde kullanılan birçok öğretim materyali vardır. Bu materyaller içinde ders kitapları, geçmişten günümüze en çok kullanılan ve eğitim süreçlerinde büyük payı olan araçlardan birisi olmuştur. Ders kitapları, eğitim programlarının amaçlarına hizmet eden; öğretim programlarının içeriği ile örtüşen; öğretmenler için öğretim sürecinde sınıf içindeki aktivitelere yön veren, öğrenciler için sözel öğretimden kaynaklanan boşlukları gidermeyi amaçlayan öğretme-öğrenme ortamının vazgeçilmez yazılı ve basılı aracıdır (Delice, Aydın ve Kardeş, 2009, s.76). Bir diğer tanıma göre ders kitabı, belirli bir dersin programında öngörülen konuların ele alınıp işlendiği bilgi, beceri ve alışkanlıklar kazandırmak amacıyla hazırlanmış olan bir kaynaktır (Ataman ve diğerleri, 2001, s.5). Ders kitapları, günümüz teknoloji gelişimi içinde değerlendirildiğinde, öncelikli olarak yaygınlaştırılmaya çalışılan teknolojik eğitim materyalleri (tablet, akıllı tahta...) yer alsa da, okullarda öğrencilerin ve öğretmenlerin sürekli olarak kullanmakta olduğu temel eğitim araçlarındandır. Zahorik (1991), tarafından Amerika Birleşik Devletlerinde yapılan bir araştırmada, ilköğretim ve ortaöğretim öğretmenlerinin % 55 i ders kitaplarını öğrencilere okutarak, % 26 sı yalnızca konulara kaynak olarak kullandırmaktadır. Sonuçta öğretmenlerin % 82 si sınıftaki öğretimde ders kitabı kullanmaktadır (Akt. Alpan, 2004, s.196). Özellikle çocukluktan başlayan eğitim süreçlerinde, çocukların bilgilenmesinde, öğrendiklerini uygulamalarında, duygularını paylaşmada, empati kurabilmelerinde yaratıcılıklarının ve hayal güçlerinin gelişimlerinde ders kitapları önemli bir yer tutar. Bu yüzden ders kitaplarının bazı niteliklere sahip olması çocukların gelişimi ve eğitimi için gerekli koşullardan biridir. Ders kitapları öğretme öğrenme sürecinde öğrencilerin neleri öğreneceği, öğretmenlerin neler öğreteceği ve bu sürecin yürümesinde nasıl bir yöntem
2 uygulanacağının yol göstericisi olarak etkili bir kaynaktır, bu nedenle ders kitaplarının içeriği, teknik ve fiziksel özellikleri oldukça önemlidir (Atmaca, 2006, s.318). Kuşkusuz, ders kitaplarının hazırlanmasında her bir boyutun ayrı bir önemi vardır. Örneğin, kitaptaki konular ya da üniteler uygun bir biçimde sıralanmış mıdır? Bunlar ders programının hedeflerini gerçekleştirmeye yönelik verilmiş midir? Ders kitaplarında bu konuları anlatmak için kullanılan resimler, grafikler vs. konulara ve öğrencilere uygun mudur? Bunlara daha başka nitelikleri de eklemek mümkündür (Duman ve diğerleri, 2001, s.124). Özellikle ders kitapları, günümüz eğitim sisteminin içinde yer alan yapılandırmacı anlayışı, çoklu zeka kuramının gereklerini, öğrencilerin gelişim özelliklerinin temel alan özelliklere sahip olmalıdır. Çünkü her çocuk farklı bir zeka alanına sahiptir. Kimi öğrenci görerek öğrenirken kimi öğrenci devinimsel zekasını kullanarak öğrenmeyi tercih edebilir. Bu yüzden ders kitaplarındaki özelliklerin çeşitli zeka alanlarına hitap edecek nitelikte olması öğrenmeyi, başarıyı ve derse olan tutumu etkileyecek faktörlerdendir. Yapılan birçok çalışmada, öğretim yöntemleriyle ile akademik başarı arasında önemli bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. Ancak; bu öğrenme yöntemleri ile yapılan araştırma sonuçlarında görsel öğrenme biçiminin daha ön planla olduğu tespit edilmiştir. Güven (2008), ilköğretim öğrencilerinin öğrenme stilleri, tutumları ve akademik başarıları arasındaki ilişkiyi incelediği araştırmasında, öğrencilerin öğrenme stillerinden görsel öğrenme stili ile akademik puanları arasında anlamlı ilişkiler olduğunu işitsel ve devinimsel öğrenme açısından olumsuz sonuçlar elde ettiğini belirtmiştir (s.50). Alpan (2004), ders kitaplarındaki grafik tasarımın öğrenci başarısına ve derse ilişkin tutumlarına etkisi adındaki çalışmasında, ders kitaplarına yönelik grafik tasarım ilkeleri ışığında düzenlenen kitapçığı kullanan öğrencilerin, okullarınca verilen ders kitabını kullanan öğrencilerden daha yüksek bir başarıya sahip olduklarını tespit etmiştir (s.206). Poyraz, Çağırgan ve Soytürk (2012), öğrenme stillerinin 7. sınıf öğrencilerinin matematik başarısı üzerine etkisi adlı çalışmasında öğrencilerin öğrenme stilleri ile matematik başarıları arasında görsel öğrenme stili lehine farklılık olduğunu tespit etmişlerdir (s.8). Yapılan bu çalışmalar dikkate alındığında görsel öğrenmenin ve görsellerin (resimlerin, şekillerin vb.) eğitim ve öğretim materyalleri içindeki önemini arttırmaktadır.
3 Öğretimde en çok kullanılan görsel araç, sınıfta her öğrencinin kullandığı ders kitabıdır. Ders kitabı ve içindeki resimler, öğretme durumlarında en çok faydalanılan hazır araçlardan birisidir (Halis, 2002, s.50). Resim; konunun daha kolay öğrenilmesini, sembollerin anlaşılmasını, ana hatların belleğe iyi yerleşmesini ve bellekte de canlanmasını sağlamaktadır. Resim belleğin tamamlayıcısı olduğu gibi unutmayı da önleyici özelliğe sahiptir (Hayta ve diğerleri, 2003, s.20). Görsellerin öğretim materyalleri içindeki bir diğer önemi ise öğrenmeyi etkilemesidir. Öğrenme ile ilgili yapılan araştırmalarda en çok görme duyumuzu kullanarak öğrenmenin gerçekleştiği belirtilmektedir. Yine araştırmalar göstermektedir ki yaklaşık olarak, öğrenilenlerin; %83 ünü görme, %11 ini işitme, %3,5 ini koklama, %1,5 ini dokunma, %1 ini tatma duyusuyla gerçekleşmektedir (Halis, 2002, s.30). Ülkemizde ders kitapları hazırlanırken genelde içeriğin bol örneklerle ve bilgilerle donatılmış olması gerektiğine inanılır. Ceyhan ve Yiğit (2005), Günümüzde ders kitaplarımız incelendiğinde, öğretimde çok önemli bir yere sahip olan resim, grafik, harita ve şemaların hem yeterli olmadığını hem de yerinde ve amaca uygun olarak kullanılmadığını belirtmektedirler. Ayrıca, fotoğraflarla ya da resimlerle anlatımın konu ile uyumsuzluğuna rastlanıldığını belirtmektedirler. Bu yüzden, kitap içinde etkili bir yere sahip olan resim ile metin arasında bağlantı kurulamayarak öğrenmenin tam olarak gerçekleşmediği durumlar ortaya çıkabilir. Eğitim ve öğretimde kullanılan ders kitapları içinde yer alan görsellerin, kimi zaman amacına uygun olarak kullanılmadığı düşünülebilir. Ancak; yukarda da belirtildiği üzere, görsellerin öğrenme üzerinde olumlu etkiler sağladığı görülmektedir. Öğrenmeye ve derse sağladığı katkı dikkate alındığında kitap içerisinde yer alacak görsellerin, amaca uygun oluşturulması zorunlu bir durum olarak karşımıza çıkmaktadır. Ders kitapları, araştırmacılar tarafından farklı alanlarda birçok yönden ele alınmıştır. Kimi zaman kitapların fiziksel özellikleri ve görsel tasarımları incelenirken kimi zaman da içeriğin öğretim programlarına uygunluğu ve öğrenci kazanımlarının edinilmesindeki etkisi incelenmiştir. Ders kitaplarıyla ilgili yapılan araştırmalar ders kitaplarına yönelik dünya ölçeğinde kabul görmüş belirli bir matodoloji ya da kriterin olmadığına işaret
4 etmektedir. Bunun da temel nedeni, her toplumun kendi kültürel ihtiyaçları ve eğitim anlayışlarının çerçevesinde bu kitapların içeriğinin belirlenmesi gerektiğidir. Bununla birlikte ders kitaplarını inceleyen araştırmacılar bu incelemeyi genellikle (1) görsel ve teknik düzen, (2) içerik, (3) dil ve anlatım gibi sınıflamalarla açıklamaktadırlar (Duman ve diğerler, 2001, s.125). Ülkemizde farklı alanlarda ders kitaplarıyla ilgili incelemeler yapılmıştır. Bu incelemeler fiziksel ve görsel tasarım, içerik ve programa uygunluk, ders başarısına etkisi ve öğrencinin ilgi ve motivasyonunu sağlamadaki rolü gibi alt başlıklar halinde yapılmıştır. Özellikle eğitim-öğretim sürecine katkı sağlaması amacıyla bu çalışmaların bütün alanlarda yapılması eğitim sürecine, kültürlü ve başarılı bireylerin yetişmesi konusunda önemli yer oluşturmaktadır. Başarılı ve kültürlü insan modelinin yetişmesi için kuşkusuz ki sanat eğitiminin de bilimsel süreçler doğrultusunda sürekli kendini yenileyen bir yapıya sahip olması gerekmektedir. Sanat eğitimi içerisinde yer alan müzik eğitiminin amaçlarından biri de çevresine duyarlı, sevgi, kardeşlik, barış, paylaşma duygularını içerinde barındıran yaratıcı, hayal gücü gelişmiş, bilinçli ve kültürlü bireyler yetiştirmektir. Bu bireylerin yetişmesindeki en önemli eğitimlerden biri olan eğitimlerden biri de ilkokullarda verilen ilk müzik eğitimidir. Bu eğitim sürecinde, müzik dersinde kullanılan temel araçlardan birisinin de müzik ders kitaplarının olması, bu kitapların hedeflenen bireylerin yetişmesi için belli niteliklerde olması önem arz etmektedir. Bu bilgiler doğrultusunda 2006 İlköğretim Müzik dersi öğretim programına göre hazırlanmış olan müzik ders kitaplarında yer alan görsellerin öğrenme ve öğretme sürecindeki katkıları bu araştırmayla incelenmek istenmektedir. 1.1. Araştırma Konusu ve Problemi Öğrencilerin gelişimleri açısından ders kitaplarında yer alan görseller, bilginin hatırlanması, öğrenilmesi ve uygulanmasına yardımcı olması bakımından önemlidir. Özellikle öğrenciye görelik kuralından hareketle, ders kitaplarının niteliklerinin çeşitli araştırmacılar tarafından ele alınması eğitim ve öğretimin seviyesini artırmaya yönelik çalışmalardandır. Ders kitaplarında yer alan bazı özelliklerin görsel öğelerin (fotoğraf,
5 karikatür, resim, şekil, şema vb.) öğrenciler üzerinde ve eğitim süreçlerinde ne derece etkili oldukları bilimsel anlamda araştırma konusu olmuştur. Farklı alanlarda bu konuda bir çok çalışma yapılmıştır. (Milli Eğitim Bakanlığı [MEB]) tarafından ilkokullara ve ortaokullara dağıtılan müzik ders kitaplarında yer alan görsellerin, öğrencilerin müziksel bilgilenmelerinde, derse motive olmalarında, öğrenci kazanımlarının edinilmesinde ve derse olan ilgiyi arttırmalarında bir etkisinin olup olmadığı durumu önem arz etmektedir. Bu durumdan hareketle Müzik Ders Kitaplarında Yer Alan Görsellerin öğretmen görüşleri doğrultusunda değerlendirme sonuçları ne düzeydedir? sorusu araştırmanın problem cümlesini oluşturmaktadır. Bu amaçlar doğrultusunda şu sorulara yanıt aranmıştır: 1.1.1. Alt Problemler 1. Öğretmenlerin demografik bilgileri nasıl bir dağılım göstermektedir? 2. Öğretmenlerin kullandıkları müzik ders kitabındaki görsellerin öğrenciye uygunluğuna ilişkin görüşleri nelerdir? 3. Öğretmenlerin kullandıkları müzik ders kitabındaki görsellerin öğrenci motivasyonuna etkisine ilişkin görüşleri nelerdir? 4. Öğretmenlerin kullandıkları müzik ders kitabındaki görsellerin öğrencilere Ulusal, Uluslar arası ve şarkıların öğretimine yönelik kazanımlarına etkisine ilişkin görüşleri nelerdir? 5. Öğretmenlerin müzik eğitiminde görsellik konusuna yaklaşımlarına ilişkin görüşleri nelerdir? 6. Öğretmenlerin ders kitaplarında yer alan görsellere ilişkin görüşlerinde görev yaptıkları bölgelere göre bir farklılık var mıdır? 7. Öğretmenlerin ders kitaplarında yer alan görsellere ilişkin görüşlerinde eğitim durumlarına göre bir farklılık var mıdır? 8. Öğretmenlerin ders kitaplarında yer alan görsellere ilişkin görüşlerinde branşlarına göre bir değişim var mıdır? 9. Öğretmenlerin ders kitaplarında yer alan görsellere ilişkin görüşlerinde cinsiyet değişkenine göre bir değişim var mıdır? 10. Öğretmenlerin ders kitaplarında yer alan görsellere ilişkin görüşlerinde çalışma sürelerine bağlı bir farklılık var mıdır?
6 11. Öğretmenlerin ders kitaplarında yer alan görsellere ilişkin görüşlerinde yaş değişkenine bağlı bir değişim var mıdır? 1.2. Araştırmanın Amacı Bu araştırmanın amacı, MEB e bağlı ilkokullarda ve ortaokullarda kullanılan müzik ders kitaplarında yer alan görseller hakkında öğretmen görüşlerini belirlemek ve bu görüşler doğrultusundaki farklılıkları ortaya koymaktır. 1.3. Araştırmanın Önemi Görseller, yaşamımızın içinde yer alan tutumlarımıza etki eden önemli araçlardan biridir. Bazen bir kıyafetteki bazen ise reklamdaki bir ürün görselliğiyle bizi etkileyebilmekte hafızalarımızda yer edebilmektedir. Hayatımızda bu denli yer tutan görsellerin eğitim literatüründe de etkisinin araştırmalara konu olması muhtemeldir. Görsellerin etkileriyle ilgili birçok araştırma yapılmıştır. Samuels (1970), araştırmada resimlerin a) okumayı öğrenme b) algılama ve c) tutum üzerindeki etkilerini araştırmıştır. Bir diğer araştırmada Kabapınar (2003), Türk ve İngiliz ders kitaplarındaki görsel öğeler ile ilgili yaptığı araştırmada görsellerin sıklığı ve kullanılan görsellerin nitelikleriyle ilgili tespitlerde bulunmuştur. Yapıcı (2004), İlköğretim 1. kademe ders kitaplarının öğrenci düzeyine uygunluğu adlı araştırmasında öğrenciler tarafından, incelenen ders kitaplarının biçimsel açıdan uygun görülmediği, bilişsel ve duyuşsal düzeye uygunluk açısından kitapların önemli bir eksiklik taşımadığı sonucu elde edilmiştir. Ders kitaplarının etkililiği ve nitelikleri konusunda farklı disiplinlerde birçok araştırma yapıldığı görülmektedir. Bu durum, genel müzik eğitimi alanında da bu tür araştırmalara daha çok yer verilmesinin gerekli olduğu sonucunu ortaya çıkarmaktadır. Müzik ders kitaplarında yer alan görsellerin, öğrencilere çeşitli açılardan etkilerinin öğretmen görüşleri alınarak ne düzeyde olduğunun değerlendirilerek 2006 İlköğretim müzik dersi öğretim programı içerisinde yer alan ders kitaplarının oluşturulmasına önemli katkılar sağlayacağı düşünülmektedir.
7 1.4. Sayıltılar 1. Yazılı kaynaklardan elde edilen verilerin ve bilgilerin yeterli ve güvenilir olduğu, 2. Araştırma için kullanılan yöntem ve veri toplama araçlarının, araştırmanın problemine ve amacına uygun olduğu, 3. Araştırmaya katılan müzik öğretmenlerinin, sınıf öğretmenlerinin ve müzik dersine giren diğer branş öğretmenlerinin tesadüfi olarak belirlendiği ve öğretmenlerin ankete verdikleri cevapların gerçek durumu yansıttığı, 4. Araştırma için kullanılan örneklemin evreni temsil ettiği sayıltısından hareket edilmiştir. 1.5. Sınırlılıklar Araştırma; kaynak tarama sonucunda ulaşılan kaynaklarla, MEB e bağlı ilkokullarda ve ortaokullarda kullanılan 1., 2., 3., 4., 5., 6., 7., 8. Sınıf Müzik ders kitapları ile veri toplama aracı olarak öğretmenlerin görüşlerini almak amacıyla oluşturulmuş öğretmen görüşleri anketi ve Türkiye nin 59 ilinde görev yapan 192 müzik öğretmeni, 120 sınıf öğretmeni ve müzik dersine giren 9 diğer branş öğretmeni ile sınırlandırılmıştır.
8 İKİNCİ BÖLÜM 2. KURAMSAL ÇERÇEVE VE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR Bu bölümde, araştırmanın içeriği ile ilgili kuramsal bilgilere, Türkiye de ve Yurtdışında yapılan araştırmalara yer verilmiştir. 2.1. Müzik Eğitimi Müzik, insanın kendini ifade etmesi ve çeşitli duygularını dile getirmesinde insanoğlunun kullandığı etkili bir iletişim aracı olarak nitelendirilebilir. Hayatımızın neredeyse tüm alanında bulunan müzik, aynı zamanda eğitim literatüründe de bulunan bir bilimdir. Say (2005), Müzik eğitimini çocukluk döneminden başlayarak bireylere belirli müzikal davranışlar kazandırarak söz konusu davranış ve becerileri geliştirme süreci olarak ifade etmiştir. Bir diğer tanıma göre ise Müzik eğitimi Yalın ve öz anlamıyla müzik eğitimi, bireye, kendi yaşantısı yoluyla amaçlı olarak belirli müziksel davranış kazandırma, bireyin müziksel davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla amaçlı olarak belirli değişiklikler oluşturma ya da bireyin müziksel davranışını kendi yaşantısı yoluyla amaçlı olarak değiştirme veya geliştirme sürecidir (Uçan, 2005, s.30). Müzik eğitimi, tanımlardan da anlaşılacağı gibi müzik yoluyla öğrencilerin gelişimlerinin tamamlanması ve temel becerilerin kazandırılması amaçlanmaktadır. Müzik eğitimini genel müzik eğitimi, özengen müzik eğitimi ve mesleki müzik eğitimi olarak inceleyebiliriz. Genel müzik eğitimi, iş-meslek, okul, bölüm, kol-dal ve program türü ne olursa olsun ayrım gözetmeksizin, her düzeyde, her aşamada, her yaşta herkese yönelik olup, sağlıklı ve dengeli bir insanca yaşam için gerekli asgari ortak genel müzik kültürünü kazandırmayı amaçlar (Uçan, 2005, s.31). İlköğretim öncesi eğitim ve ilköğretim evrelerindeki genel müzik eğitiminde, bireye (çocuğa, öğrenciye), asgari ortak-temel müzik kültürü kazandırılırken, çeşitli müziksel araç ve gereçlerle yüz yüze gelme, çalışma ve kendini müziğin belli başlı davranış boyutlarında deneme fırsatı ve olanağı da verilir. Önceleri devinişsel ve duyuşsal ağırlıklı olan bu süreç içinde yavaş
9 yavaş, bireyin yapısına, yaradılış özelliğine ve eğilimine en uygun müziksel araç-gereç ve alan belirlenir ve öğrenci (birey) bu belirlemeye dayalı olarak yönlendirilir. Bu yönlendirme ödev, düşkü (hobi), görev, uğraş veya meslek amaçlı olabilir. Ortaokul ve lise evrelerinde devinişsel, duyuşsal ve bilişsel davranışlar arasında belirli bir denge kurulmasına özen gösterilen genel müzik eğitimi, ortaöğretim ve yükseköğretim evrelerinde bireyin asgari ortak genel müzik kültürü nü çeşitlendirip zenginleştirerek geliştirirken, giderek, daha çok bilişsel ve duyuşsal ağırlıklı bir niteliğe bürünür (Uçan, 2005, s.31). Özengen müzik eğitimi, müziğe ya da müziğin belli bir dalında özengence (amatörce) ilgili, istekli yatkın olanlara yönelik olup, etkin bir müziksel katılım, zevk ve doyum sağlamak ve bunu olabildiğince sürdürüp geliştirmek için gerekli müziksel davranışlar kazandırmayı amaçlar (Uçan, 2005, s.31). Bu kapsamda ele alınabilecek etkinliklerde çocukların belediye bünyesinde çocuk korolarına katılması ve bireylerin isteklerine göre müzik eğitimcilerinden bir enstrüman kursu almaları örnek verilebilir. Mesleki müzik eğitimi, müzik alanının bütününü, bir kolunu ya da dalını, o bütün, kol ya da dal ile ilgili bir işi meslek olarak seçen, seçmek isteyen, seçme eğilimi gösteren, seçme olasılığı bulunan ya da öyle görünen, müziğe belli düzeyde yetenekli kişilere yönelik olup, dalın, işin ya da mesleğin gerektirdiği müziksel davranışları ve birikimi kazandırmayı amaçlar (Uçan, 2005, s.32). Bu eğitim, müzik öğretmenlerine, yönelik olan profesyonel anlamda verilen bir eğitim olarak da örneklenebilir. Eğitimin yapı taşlarından biri olan müzik eğitimi ile ilköğretim müzik öğretim programının da hedeflediği gibi, öğrencide sevgi, saygı ve arkadaşlık duyguları gelişmektedir. Çevresindeki müzik etkinliklerine katılarak, öğrencinin özgüvenini geliştirmekte ve aynı zamanda sosyal bir birey olma yolunda öğrenciyi yönlendirmektedir. İlköğretim okulunda temelleri atılan müzik eğitimiyle, öğrenci şiddet duygusundan uzaklaştırılarak kaba ve saldırgan davranışlardan yoksun ; kendiyle barışık ve saygılı bireyler yetiştirilmektedir. Böyle bireylerin oluşturduğu bir toplum, daima çağdaşlık yolunda ilerlemektedir. Aynı zamanda çevresindeki sesleri daha iyi algılayarak ;gürültüyle müzik arasındaki farkı ayırt edebilme becerisini geliştirebilmektedir (Acar Önal ve Aydoğan, 2012, s.62). Bu yüzden öğretim programlarının işlevselliği, amaçları gerçekleştirmede önemli bir yer oluşturmaktadır. Müzik eğitiminin genel anlamda bireyin, bilişsel, duyuşsal ve psikomotor becerilerinin gelişimini sağlamasının yanında, bireyin sosyal ve kültürel bilgi birikimini artırıcı fiziksel ve ruhsal yapısını şekillendiren önemli bir araç olduğu unutulmamalıdır.
10 Wilson (1998)tarafından müzik etkinliklerinin çocukların fiziksel koordinasyon, zamanlama, hafıza, görsel, işitsel ve dil becerileri üzerinde anlamlı etkilerinin olduğu, konsantrasyonu arttırdığı, sosyal ve bireysel farkındalığın arttığı gözlenmiştir (Akt.Kocabaş & Selçioğlu, 2003: s.140). Aynı zamanda müziğin, öğrencilerin akademik başarılarını etkilediği çeşitli araştırmalarda tespit edilmiştir. California Üniversitesi nden G. Shaw a göre, müzik eğitimi verilen çocuklar, verilmeyenlere göre daha başarılıdırlar. 1993 yılında 12-13 yaşları arasında çocuklar üzerine bir araştırma yapılır. Bu çocuklara müzik ile ilgili çeşitli dersler verilir(piyano çalma, ses kontrolü) ve çocukların başarılarının %46 arttığı görülür (Akcan, 2000). 1981 de yapılan bir araştırmaya göre Westinghouse bilim yetenek yarışmasını kazananların % 40 nın başarılı müzisyen olduğu tespit edilmiştir (Şendurur ve Akgül Barış, 2002, s.169). 2.2. Cumhuriyetten Günümüze Müzik Öğretim Programları Cumhuriyet Türkiye sinde, kültür-sanat politikasıyla hedeflenen şey, Batılı kültür değerleriyle biçimlenmiş bir yaşam tarzı tesis etmek ve bu ideal doğrultusunda oluşturulmuş/kurgulanmış bir kültürel kimlik oluşturmaktır. Bütünüyle bakıldığında Cumhuriyet, kendi yurttaşını yaratmak, bu yeni birey bilincini oluşturmak için tasarlanmış bir projedir. Toplumsal, sosyal, siyasal alanda pek çok önemli girişimlerin gerçekleştiği bu dönemde sanat açısından yaşamsal nitelikli pek çok önemli atılımlar yapılmıştır (Akt. Şahin ve Duman, 2008, s.262). Cumhuriyet döneminde, Türk Milli Eğitim Sistemini düzenleyen 1739 sayılı Türk Milli Eğitim Temel Kanunu nda (1973) Türk Milli Eğitimin Temel Amaçları doğrultusunda hazırlanan ilkokul, ortaokul ve lise programlarında müzik dersinin amaçları belirlenerek programa konulmuştur (Küçüköncü, 2004). Müzik öğretim programları yürürlüğe girdiği yıllar ile adlandırılmaktadır. Cumhuriyet döneminde, ilköğretim düzeyiyle ilgili, aralarında taslak niteliğinde olanların dışında 1924 (1925), 1926 (1927,1930), 1936, 1948, 1968, 1986 (ortaokul-lise), 1994, 2006 olmak üzere programlar uygulamaya konulmuştur. Temel eğitimin ikinci basamağını oluşturan ortaokul düzeyinde müzik eğitimi ile ilgili ilk program hazırlama çalışması 1924 yılında yapılmış; onu 1926, 1930, 1938, 1949, 1971, 1973, 1986, 1994 ve 2006 yılında yapılan çalışmalar izlemiştir. 1936 öğretim ilkokul öğretim programlarından önce hazırlanmış olan müzik öğretim programlarının benzer hazırlandığı ve müzikte ulusçuluk ya da ulusalcılıktan çok batılılaşmanın ve çok sesli müziğin önemsendiği belirtilmiştir (Akt. Uz, 2010, s.583).
11 1936 ilkokul programında, müzik bölümünün hedefi Çocukların samiasını, sesini, ritim duygusunu inkişaf ettirmek, onlarda müzik sevgi ve zevkini, uyandırmak ve beslemek suretiyle neşeli, enerjik, yurduna ve milletine bağlı bir Türk vatandaşı yetiştirmek maksadıyla yardımcı olmaları şeklinde ifade edilmiştir. 1948 ilkokul programında 1936 ilkokul programına benzer tutum sergilenmiştir (Akt. Uz, 2010, s.584,585). ( )1948 yılına kadar sadece kent ilkokul ve ortaokul programlarında yer alan müzik dersi, 1948 programıyla köy ilkokullarında da verilmeye başlanmış, bu şekilde köy ve kent programları arasındaki farklılık giderilmiştir (Akt.Şahin ve Duman, 2008, s.263). 1936-1948-1968-1995 programları amaçları, açıklamaları, uyulması gereken kural ve ilkeler, ders konuları, öğretim yöntem ve teknikleri, araç-gereçler, tek ve çoksesli solfej çalışmaları, ses eğitimine yönelik öneriler, kulak eğitimi ile ilgili çalışma yöntemleri, toplu söyleme ve çalışmaya yönelik bilgiler, artikülasyon, diksiyon, prozodi, teorik bilgileri içeren, geniş nitelikli kapsamlı program çalışmalarıdır (Akt. Küçüköncü, 2004). 1968 ilkokul programı ve 1971 Ortaokul lise birinci sınıf programında, demokratik, bağımsızlıkçı ve ulusalcı akımlar müzik öğretim programlarını da etkilemiştir. 1968 ilkokul programı, halk müziğini temel alan ve halk müziğine ağırlık veren bir program olduğu belirtilmiştir (Akt. Uz, 2010, s.586). ( )Liselerde müzik dersi ilk kez 1952 yılında okutulmaya başlanmış, 1974-1978 yıllar arasında seçmeli, 1978 yılından itibaren de yeniden zorunlu seçmeli ders durumuna getirilmiştir (Akt. Şahin ve Duman, 2008, s.263). 1986 ortaokul ve lise müzik müfredatında, Geleneksel Türk Sanat Müziğine daha çok yer verildiği programda Türk müziği çalgı, makam, usul, tür gibi konulara ağırlıklı olarak yer verildiği belirtilmiştir. Ayrıca 1991 lise ve dengi okullar seçmeli müzik dersi öğretim programının, 1986 öğretim programıyla aynı yaklaşımda hazırlandığı belirtilmiştir (Akt.Uz, 2010, s.587). 2.3. 2006 İlköğretim Müzik Dersi Öğretim Programı İlköğretim müzik dersi öğretim programı, genel müzik eğitimi içersinde yer alan ve farklı yöntem ve tekniklerle bireylerin her yönden dengeli, tutarlı ve sağlıklı olarak yetişmelerini sağlamaya yönelik bir anlayış ve içerikle düzenlenmiştir. Dolayısıyla
12 program; 1968, 1984 ve 1994 yılı müzik dersi öğretim program içerik ve yaklaşımları da göz önünde bulundurularak hazırlanmış ve MEB İlköğretim Genel Müdürlüğünce teşkil edilen Müzik Özel İhtisas Komisyonu tarafından geliştirilmiştir. Müzik dersi öğretim programı; giriş, vizyon, temel yaklaşım ve yapı öğrenmeöğretme süreçleri, kazanımlar, ölçme ve değerlendirme, sözlük ve kaynakça bölümlerinden oluşmaktadır. Programda, öğrenme-öğretme sürecine ilişkin olarak; etkinlik örnekleri ve ölçme -değerlendirme süreçlerine yer verilmiştir. Bu etkinliklerin bire bir kullanımının yanı sıra, öğretmenler de programın yaklaşımına uygun olarak verilen örnek etkinliklerden yararlanarak yeni etkinlikler geliştirebilirler. Müzik Dersi Öğretim Programı hazırlanırken, öncelikle aşağıda yer alan temel hususlar göz önünde tutulmuştur: Anayasa, yasa ve yönetmeliklerde ifadesini bulan Türk Milli Eğitimi nin esasları, Atatürk ilke ve inkılapları, Türk toplumsal-kültürel yaşamına ilişkin beklentiler, Sanatın/müziğin insan eğitimi ve yaşamındaki yeri ve önemi, Kalkınma planlarıyla bireylere kazandırılmak istenen davranışlar, Detaylı kaynak taramanın yanı sıra örneklem olarak seçilen sınıf ve branş öğretmenleriyle, akademisyenlere uygulanan anketlerden elde edilen bulgular, İlköğretim Genel Müdürlüğü Müzik Özel İhtisas Komisyonu nca belirlenmiş öğrencilerden beklenen müzikle ilgili beceriler, Yukarıda belirtilen hususlar çerçevesinde ise program çalışmasında şu ilkeler göz önünde bulundurulmuştur: Müzik Dersi Öğretim Programı öğrenci merkezli olmalıdır. Öğrenciler edilgen durumda değil, aksine dersin etkinlikler boyutuna aktif olarak katılabilmelidirler.
13 Öğrenilecek her beceri ve bilgi, mutlaka yaşam içerisinde kullanılabilir niteliğe dönüştürülmelidir. Programın uygulanma sürecinde; bireylerin yetenek ve yaratıcılıklarının geliştirmesine önem verilmelidir. Öğrenilen her bilgi, mutlaka pratiğe dönüştürülebilir nitelikte olmalıdır. Müziğin içselleştirilebilmesi, ancak müzik dersinin yaşanarak ve yaşatılarak işlenebilmesi ile mümkündür. Genel müzik eğitiminde uygulamalar yoluyla bilgiye ulaşılmalıdır. Müzik eğitimi; kavramlar ve kurallar yolu ile değil, müziğin tüm boyutlarının eyleme dönüştürülmesi ve hissettirilmesi ile gerçekleşmelidir. Nota öğretimi amaç değil, yalnızca araç olmalıdır. Programın Vizyonu İlköğretim Müzik Dersi Öğretim Programı nın vizyonu, öğrencilerin müziği etkinlikler aracılığıyla yaşayarak hayatlarının ayrılmaz bir parçası haline getirmek ve müzik yoluyla; Kendisi ve çevresiyle barışık, Ulusal ve uluslar arası kültürleri tanıyan, Vatan ve millet sevgisine sahip, Çevresindeki olaylara, değişim ve gelişmelere duyarlı, Güzel sanatların her türüne açık, Mutlu, kişilikli ve öz güveni olan bireyler olarak yetişmelerini sağlamaya yöneliktir. Programın Temel Yaklaşımı Yapılandırmacı anlayış, öğrenci merkezli bir anlayışa dayanmakla birlikte, öğrencinin yeni bir bilgiyi ve beceriyi, daha önce edindiği bilgi ve beceriler ile birleştirmesi, yorumlaması ve yaşamına katması ilkesine dayanır. Yapılandırmacı kurama göre: Her birey, daha önce sahip olduğu ön bilgi ve inançlarla öğrenme ortamına gelir.
14 Öğrenme, toplumsal bir sürecin parçasıdır. Kalıcı izli esas öğrenme, etkinlikler aracılığıyla olur. Öğrenme pasif bir süreç değil, öğrencinin içersinde bizzat yer aldığı, sürekli ve dinamik bir işlemdir. Kazanılan bilgi, her birey tarafından hem kişisel hem de sosyal anlamda yeniden yapılandırılır. Yukarıda ifade edilen temel prensiplere uygun bir öğretim sürecini gerçekleştirebilmek için, kısmen de olsa öğretmenin de kendi öğretim stratejisini oluşturmasına izin verilmelidir. Teknoloji; etkin, özgün, amaçlı ve ortaklaşa bir öğretim gerçekleştirebilmek için mutlaka işe koşulmalıdır. Ayrıca, öğrencilere bilgilerini sınayabilecekleri çeşitli öğrenme yaşantıları da sunulmalıdır. Özetle, müzik eğitiminde yapılandırıcı anlayış; Öğretmeye değil, öğrenmeye önem verir, Bireylerin farklılığını kabul eder, Öğrencilerin araştırıcılığını destekler, Öğrenme sürecinde daha önceki yaşantılara önem verir, Öğrenmede performans ve etkinliklere ağırlık verir, Öğrencinin nasıl öğrendiğini dikkate alır, Öğrencinin sosyal bir çevre içerisinde öğrenmesi anlayışını benimser, Öğretimde gerçekçilik ve işlevselliği destekler, Öğrencilere bilgi oluşturma ve deneyimlerinden sonuç çıkarma fırsatı verir. Müzik Dersi Öğretim Programının Temel Yapısı (1-8.Sınıflar) Müzik Dersi Öğretim Programı; genel amaçlar, temel beceriler, öğrenme alanları, kazanımlar, etkinlikler, açıklamalar, öğrenme-öğretme süreçleri ve ölçme değerlendirme boyutlarından oluşmaktadır. Genel Amaçlar Müzik dersi öğretim programının amaçları, Türk Milli Eğitimin genel amaçları ve temel ilkelerine uygun olarak öğrencilerin ; Müzik yoluyla estetik yönünü geliştirmek,
15 Duygu, düşünce ve deneyimlerini müzik yoluyla ifade etmelerine imkan sağlamak, Yaratıcılık ve yeteneğini müzik üretme yoluyla geliştirmek, Yerel, bölgesel, ulusal, uluslararası müzik kültürlerini tanımak, Kişilik ve özgüven gelişimlerine katkı sağlamak, Müzik aracılığıyla zihinsel becerilerinin gelişimini sağlamak, Müzik yoluyla bireysel ve toplumsal ilişkilerini geliştirmek, Bireysel ve toplu olarak, nitelikli değişik türde şarkı dinleme, söyleme ve çalma etkinliklerine katılımlarını sağlamak, Müziksel algı ve bilgilenmelerini geliştirmek, Türkçe yi doğru ve etkili kullanmalarını sağlamak, İstiklal Marşı başta olmak üzere milli marşlarımızı özüne uygun olarak seslendirmelerini sağlamak, Müzik yoluyla sevgi, paylaşım ve sorumluluk duygularını geliştirmek, Milli birliğimizi, bütünlüğümüzü pekiştiren ve dünya ile bütünleşmemizi kolaylaştıran müzik kültürü ve birikimine sahip olmalarını sağlamak, Atatürk ün Türk müziğinin gelişmesine ilişkin görüşlerini kavramak ve Atatürk ilke ve inkılaplarına gönülden bağlı, kültürlü bireyler olarak yetişmelerini sağlamak. Temel Beceriler ve Değerler Müzik Dersi 1-8.Sınıflar Öğretim Programı, içerdiği öğrenme alanları ve kazanımlarla öğrencilerde aşağıdaki temel becerilerin ve değerlerin gelişmesini sağlayacaktır. Bu programla ulaşılması beklenen; Temel Beceriler; Türkçeyi doğru, güzel ve etkili kullanma, eleştirel düşünme, yaratıcı düşünme, iletişim kurma, problem çözme, araştırma, bilgi teknolojilerini kullanma, girişimcilik, müziksel algılama ve bilgilenme, kişisel ve sosyal değerlere önem verme, müzik okuryazarlığı edinebilme, estetik duyarlılığa sahip olma. Değerler; Paylaşım, hoşgörü, sorumluluk olarak belirlenmiştir.
16 Öğrenme Alanları Müzik Dersi Öğretim Programı, Dinleme-Söyleme-Çalma, Müziksel Algı ve Bilgilenme, Müziksel Yaratıcılık, Müzik Kültürü adı altında dört temel öğrenme alanı üzerine oturtulmuştur. Bu öğrenme alanları, içerikleri bakımından birbiriyle tamamen kenetli olup sadece gerekli hallerde olarak ayrılabilirler. Kazanımlar Kazanımlar, öğrenme-öğretme süreci içerisinde planlanmış ve düzenlenmiş yaşantılar aracılığı ile öğrencilerde görülmesi beklenen bilgi, beceri, tutum ve değerlerdir. Kazanımlar, öğrencilerin gelişim düzeyi göz önünde bulundurularak birinci sınıftan sekizinci sınıfa kadar programda sunulmuştur. Etkinlikler Müzik Dersi Öğretim Programı nda verilen etkinlikler sadece örnek niteliğinde olup; öğretmen bu etkinlikleri aynen kullanabilir veya değişiklikler yapabilir. Etkinliklerin, öğrenme-öğretme sürecinde öğrencinin etkin rol almasını sağlayacak biçimde düzenlenmesine; çevresel özellikler ile öğrencilerin ilgi, ihtiyaçları ve var olan bilgileri de göz önünde bulundurularak öğrenci merkezli ve yapılandırmacı yaklaşıma uygun planlanmasına dikkat edilmelidir. Açıklamalar Müzik Dersi Öğretim Programında yer alan semboller ve anlamları aşağıdaki tabloda açıklanmıştır.
17 Müzik Dersi Öğretme-Öğrenme Süreci İlköğretim müzik dersinin öğrenme ve öğretme sürecinde öğrenci merkezli eğitim anlayışı ile paralellik gösteren müzik dersine yönelik aktif öğrenme yöntemleri (Dalcroze, Orff, Kodaly, vb.) ile birlikte, genel öğretim yöntemlerine de yer verilmiştir. (bk.s.21). Müzik eğitiminde kazanımlara uygun olarak, Oyun, Dans, Devinim ekseninde ilgili yöntemlerden yararlanılması, dersin işlenişinde ayrı bir önem taşımaktadır. Genel müzik eğitiminde nota öğretiminin amaç değil, araç olduğu ilkesinden hareketle; programda nota öğretimi 4. sınıftan başlatılmıştır. Kulaktan şarkı öğretim yöntemi ise 4. Sınıf düzeyine kadar aktif olarak uygulanmakla birlikte, nota öğretiminin yanında İlköğretim süreci boyunca her düzeyde mutlaka kullanılmalıdır. Ayrıca, 7-8. sınıflarda, öğrencilerin ergenlik dönemine ilişkin ses yapılarındaki değişim sebebiyle, bu dönem çocuklarında şarkı söyleme etkinliğinden çok; dinleme, çalma ve yaratıcılık eğitimlerine ağırlık verilmesi uygun olacaktır.
18 İlköğretim 1-8. sınıf Müzik Ders Programı nda ifade edilen kazanımlardan bazıları, eğitim-öğretim yılı içerisinde, müzik eğitiminin basitten karmaşığa doğru işlenmesini sağlamak ve hangi kazanımın hangi kazanımdan önce mutlaka işleneceğine işaret etmek amacıyla sıralı kazanımlar ( sembolü ile) kazanım tablosunun açıklamalar bölümünde belirtilmiştir. Açıklamalar bölümündeki sıralı kazanımlarda belirtilen işareti, kazanımın hangi kazanımdan sonra verilmesi gerektiğini ifade etmektedir. Sıralı kazanımların işlenmesinde belirtilen öncelik sonralık sırasında uyulması önemlidir. Sıralı kazanımların ne zaman verileceği ise müzik öğretiminin etkililiği, öğrencilerin öğrenme ihtiyaçları, bireysel farklılıkları ve çevre özellikleri göz önünde bulundurularak düzenlenmeli ve yıllık palanda eğitim-öğretim yılına yayılarak verilmelidir. Özetle sıralı kazanımlardan anlaşılması gereken, kazanımların birbirini takip eden haftalarda işlenmesi zorunluluğu değil, sadece etkili müzik eğitimi için, kendi içlerinde belirtilen öncelik sonralık sırasında uyulmasına dikkat edilerek işlenmesidir. Ayrıca bu kazanımlar başka ders işleniş süreçlerinde, farklı kazanımlarla ders içi ilişkilendirme yapılarak tekrar verilebilir. Sıralı olan kazanımların dışındaki diğer kazanımlar ise yukarıda belirtilen eğitim -öğretim süreçlerinin planlanmasında dikkat edilmesi gereken hususlar gözetilerek, yıl içerisinde farklı zamanlarda tekrar edilerek kullanılabilir. Ayrıca bu kazanımlar farklı kazanımlarla ders içi ilişkilendirme yapılarak da verilebilir. Belirtilen sıralı kazanımların öncelik sonralık sırasına uymak kaydıyla, birbirlerini tamamlayan, birbiriyle ilişkili birden fazla kazanım, öğrenme ve öğretme süreçlerinin planlanmasında aynı ders işleniş süreçlerinde ele alınabilir. Programda sınıf düzeylerine göre verilmiş olan kazanımlar; açıklamalar bölümünde belirtilmemiş olsa da müzik eğitiminin diğer öğrenme alanlarıyla ve özellikle Dinleme-Söyleme-Çalma alanında uygun görülen kazanımlarla, öğrenme-öğretme süreçlerinin her aşamasında ilişkilendirilmeye çalışılmalı, kazanımların işlenilme sürecinde müzik eğitiminin gerekliliği olan öğrenme alanlarının birbirleriyle olan sarmallığı sağlanmalıdır. Kazanımların işlenişinde açıklamalar bölümündeki sınırlılıklara dikkat edilmeli
19 ve öğrenci seviyesine uygun bir işleniş sırası izlenmelidir. Türkiye Cumhuriyeti nin temeli kültürdür (M.K. Atatürk) özdeyişi ışığında, Atatürk ilke ve inkılaplarına bağlı, ulusal bilinci gelişmiş, ince sanat zevkine sahip kültürlü bireyler yetiştirme anlayışı da her zaman göz önünde bulundurulmalıdır. Ayrıca, Atatürkçülük kazanımları yıl içerisinde tekrarlı olarak (10 Kasım Atatürk ü Anma Haftası, 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı, 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı, 19 Mayıs Atatürk ü Anma ve Gençlik Bayramı vb. özel gün ve haftalarla ilişkilendirilerek) işlenmelidir. Müzik dersinde, temel yaşam becerilerinin yanı sıra olumlu kişilik gelişimine de dikkat edilmeli, diğer disiplinler ile de ilişkiler kurularak, müziğin yaşamın bir parçası olduğu gerçeği her fırsatta dile getirilmelidir. Programı oluşturan kazanımlarda öngörülen bilgi, beceri, tutum ve değerler gözlenebilir nitelikte olup; öğrencilerin kazanımlara ulaşmasında program içerisinde örnek olarak verilen etkinlikler sadece bir araç olarak görülmelidir. Programın ölçmedeğerlendirme boyutu, sonraki bölümlerde ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Yapılacak ölçe ve değerlendirmeler farklı ölçek-ölçütlerin kullanımına olanak sağlayacak biçimde düzenlenmelidir. Öğrenme-öğretme sürecinin başında öğrencilerin ön öğrenmelerini (bilgilerini) ortaya çıkarmak amacıyla derse hazırlayıcı ve motive edici uygulamalara (etkinliklere) yer verilmelidir. Müzik dersinden, her öğrenci bir dönem süresince en az bir performans ödevi hazırlamalıdır. Ders yılı sonunda öğrendiklerini sergilemek, paylaşmak ve öğrenmeyi zevkli kılmak amacıyla yıl sonu etkinlikleri yapılabilir. Dersin işlenmesi sırasında Öğretmen Kılavuz Kitabı, Öğrenci Çalışma Kitabı ve bu kitapları destekleyecek; ses efektleri de içeren milli bayramlar, özel gün ve haftalarla ilgili marş, türkü ve benzeri seçkin eserlerin de yer aldığı multi-medya araçları kullanılmalıdır.