SIFATLAR ÖN ADLAR (Sıfatlar) Varlıkları niteleyen, onların durumlarını açıklayan, onları değişik yollarla belirten kelimelere ön ad (sıfat) denir. Ön ad, isim soylu bir kelimedir. Bir isim başka bir ismi nitelerse ön ad görevini üstlenmiş olur. Ön adlar tek başına ön ad olmaz. Mutlaka bir ismi nitelemesi gerekmektedir. Büyük, kırmızı, beş... kelimeleri birer isimdir. Bu kelimeler bir ismi nitelerse, ön ad olur. Yeşil araba, büyük çocuk, güzel ev... Ön adların Özellikleri: 1. Ön adlar isim soylu kelimelerdir. 2. Mutlaka bir ismi nitelerler ya da belirtirler. 3. Ön adlar, her zaman tamlayan görevinde kullanılırlar. 4. Çoğul eklerini, hâl eklerini, iyelik eklerini, tamlama eklerini (İSİM ÇEKİM EKLERİ) almazlar. 1 / 7
5. Ön adlar, ismi nitele ya da belirtirken genellikle ne durumda, nasıl, hangi, ne renk, kaç, ne kadar sorularına cevap verir. Ön ad olan bir kelime tek başına kullanıldığında veya isim çekim eklerini aldığında isim olur. Böyle kelimelere Adlaşmış Ön Ad denir. Örnek: Küçük tencereyi düşürdü. (Sıfat) / Küçük, tencereyi düşürdü. (Adlaşmış Sıfat) NİTELEME ÖN ADLARI: Varlıkların durumlarını, biçimlerini, renklerini; nasıl olduklarını bildiren ön adlardır. Bu ön adlar nasıl sorusuna cevap verirler. Bu ön adlar soyuttur, niteleyicidir. Ayrıca bu ön adlar zihnimizde kişiden kişiye değişen kavramlar oluşturur. Mavi kalem, akıllı evlat,, kötü söz... ÜNVAN ÖN ADLARI: Kişilerin mesleklerini, cinsiyetlerini, makamlarını, lakaplarını belirten ön adlara denir. Bu ön adlar sadece insan isimlerini niteler. Bazen isimden önce, bazen sonra gelir: İsmet Bey, Teğmen Kasım, Ali Amca, Hasan Paşa, Ahmet Reis, Doktor Malik, Ayşe Hanım, Çolak Nebi, Öğretmen Harun... Dikkat: Ünvan bildiren kelimeler bazen isim göreviyle kullanılır: Kardeşim okuyup avukat olacak.(isim) Avukat Burhan, benim kardeşimdir. (Sıfat) BELİRTME ÖN ADLARI: Dört çeşittir: 1. İşaret Sıfatları 2. Belgisiz Sıfatlar 2 / 7
3. Sayı Sıfatları a. Asıl sayı sıfatları b. Sıra sayı sıfatları c. Kesir sayı sıfatları d. Üleştirme sayı sıfatları 4. Soru Sıfatları 1. İŞARET ÖN ADLARI: Varlıkları işaret yoluyla belirten sıfatlardır. O çocuk, bu ev, karşıdaki okul, böyle insan, şöyle evlat... İşaret zamirleri ile işaret sıfatları birbirine karıştırılmamalıdır. Bu okulun tek memurudur. (Ön ad) / Bu, okulun tek memurudur. (Adıl) Böyle çocuk görmedim. (Ön ad) / Böylesini görmedim. (Adıl) 2. BELGİSİZ ÖN ADLAR: Varlıkları yarı belli bir biçimde belirten sıfatlardır. En çok kullanılanların şunlardır: Birçok kalem, bazı adamlar, birkaç öğrenci,, nice yıllar, bir gün, biraz para, pek çok araba, az yemek, her gün, falan şahıs, hiçbir insan, başka adam, herhangi bir 3 / 7
yazar... Dikkat: Bir kelimesi kesinlik anlamı taşırsa sayı sıfatı olur. Kesinlik bildirmezse belgisiz sıfat görevini üstlenir. Bir çocuk / Bir gün gelirim elbet. SAYI ÖN ADLARI: Varlıkları sayı yoluyla belirten sıfatlara denir. Dörde ayrılır: 1) Asıl Sayı Ön Adları: Tam sayılarla yapılan sıfatlardır. Üç kişi, beş lira, yüz kalem... Dikkat: Her sayı kelimesi sıfat olmaz. Sıfat olabilmesi için ismi nitelemesi gerekir. Örnek : Altıyı üçe böl. (Her ikisi de isim) / Altı ekmeği üçe böl. (Birincisi sıfat, ikincisi isim) Dikkat: Tek ve çift kelimeleri de asıl sayı sıfatıdır. Örnek: Tek kişi, çift oda... Sayılar bazen başka kelimelerle birlikte sıfat olabilir: Beş kilo ceviz. Dikkat: Asıl sayı sıfatlarının nitelediği isimler çoğul eki alırsa topluluk anlamı kazanır: Üç Aylar, Yedi Cüceler... 2) Sıra Sayı Ön adlar: Varlıkların sırasını ve derecesini bildiren sıfatlardır. Asıl sayı sıfatlarının sonuna (ı)nci ekleri getirilerek yapılır. Yedinci hafta, birinci yıl... Dikkat: Sonuncu, ortanca, ilk, son kelimeleri de sıra sayı sıfatı olarak kabul edilir: 4 / 7
Sonuncu adam, ortanca çocuk, ilk sıra... Dikkat:Sıra ve derece bildiren kelimeler bazen isim olur. Yarış birincisine bin altın verildi. İsim 3) Üleştirme Sayı Ön Adları: Varlıkların ne şekilde paylaşıldığını bildiren sıfatlardır. Tam sayıların sonuna ar, -er ekleri getirilerek yapılır: Onar lira, beşer yıl... Dikkat: Teker, çifter, yarımşar kelimeleri de üleştirme sayı sıfatı olabilir: Çifter sıra, yarımşar pide... -ar, -er eklerini alan kelimeler bazen zarf olarak da kullanılabilir: İçeriye teker teker girin. 4) Kesir Sayı Ön Adları: Bir bütünün eşit parçalarından belli bir bölümünü göstermeye yarayan sıfatlara denir.: ¼ ekmek, %25 pay, yarım elma, çeyrek altın... Dikkat: Kesir bildiren kelimeler tamlanan durumunda kalırsa isim görevini üstlenir: Kazancımın üçte ikisini buna harcadım. İsim 5 / 7
NOT: Bu sayı sıfatlarının dışında bir de topluluk sayı sıfatı dediğimiz bir sıfat daha vardır: Dördüz çocuk, ikiz bebek... SORU ÖN ADLARI: İsimleri niteleyen soru kelimelerine soru sıfatı denir: Kaç adam? Kaçıncı sene? Nasıl bir kitap? Hangi okul? Ne gün? Neredeki İnsan?... NOT: 1) Bir sıfat, birden fazla ismi niteleyebilir: Tatlı elmalar, şeftaliler, kirazlar... Bu durumda anlatım bozukluluğu olmamalıdır: Tatlı elmalar, şeftaliler, kirazlar, limonlar (Yanlış) 2) Birden fazla sıfat bir ismi niteleyebilir: Tatlı, güzel, kırmızı elma... YAPILARINA GÖRE ÖN ADLAR 1. Basit ön adlar: Hiç ek almayan sıfatlardır: İyi söz, kötü adam, güzel insan... 2. Türemiş ön adlar: Yapım eki almış sıfatlardır: Açık hava, akılsız insan... 3. Birleşik ön adlar: En az iki kelimeden oluşan ve bitişik yazılan sıfatlardır: Boşboğaz adam, Aksaraylı Abidin... 6 / 7
4. Öbekleşmiş ön adlar: En az iki kelimeden oluşan ve ayrı yazılan sıfatlardır: Ak sakallı dede 7 / 7