KİŞİLİK Sinan YILDIRIM
Sunum Planı Kişilik Psikolojisinin Alt Alanları Kişiliğin Tanımı Freud un Kişilik Kuramı (Psikanalitik Kuram) Özellik Yaklaşımı Öğrenilmiş Davranış Olarak Kişilik Benlik Kuramları (İnsancıl Yaklaşım) Sporda Kişilik Araştırmaları 2
KİŞİLİK Spor psikolojisiyle ilgili literatürde, üzerinde en fazla araştırma yapılan konuların başında kişilik gelmektedir. Neden? 3
KİŞİLİK Eğer araştırmacılar özellikle elit ya da şampiyon sporcuların kişilik özelliklerinin belirgin olarak diğer sporculardan ayrıldığını ortaya koyabilirlerse ya da her spor dalının belirgin kişilik özellikleri gerektiğini kanıtlarlarsa, o zaman her spor dalı için uygun sporcuları seçmek veya şampiyon sporcuların sayısını arttırmak mümkün olabilecektir. 4
KİŞİLİK Fiziksel aktiviteye katılımla, kişilikte bir değişiklik olur mu? 5
KİŞİLİĞİN TANIMI Kişilik: Bireyin iç ve dış çevresiyle kurduğu, diğer bireylerden ayırt edici, tutarlı ve yapılaşmış bir ilişki biçimidir. Kişilik bireyin özel ve ayırıcı davranışları olarak da tanımlanır. 6
Kişilik Psikolojisinin Alt Alanları edeceğiz. Bu bölümde dört temel kişilik araştırma alanından söz 7
Kişilik Psikolojisinin Alt Alanları Bunlardan ilki, kişiliğin gelişimini açıklamayı amaçlar. Kişiliğimizi nasıl kazanırız ve kişiliğimiz nasıl gelişir? Kişiliğin gelişiminde çevre mi, yoksa biyolojik kalıtım mı daha önemli rol oynar? Arkadaşça olma, insanlara yakınlık duyma, her şeye sinirlenme, veya utangaç olma gibi özelikler doğuştan gelebilir mi? 8
Kişilik Psikolojisinin Alt Alanları Kişilikle ilgilenen psikologlar normal dışı kişilik adı verilen alanla da ilgilenmektedirler. Kişilik nasıl değişmektedir? Kişilik sorunlarının temelinde yatan nedenler nelerdir? Psikoterapi yoluyla insanların kişiliklerini değiştirmek olanağı var mıdır? 9
Kişilik Psikolojisinin Alt Alanları Kişiliğin ölçülmesiyle ilgilenen psikologlar üçüncü alt alanı oluşturur. Kişiliği nasıl ölçebiliriz? Ne tür kişilik testleri vardır? Testler geçerli midir? Bu testler zaman içinde tutarlı ve güvenilir sonuçlar vermekte midir? 10
Kişilik Psikolojisinin Alt Alanları Dördüncü alt bölüm kişilik kuramlarıdır. Kişilik kavramının içeriği nedir ve en iyi şekilde nasıl ifade edilir? Kişiliği açıklama girişiminde bulunan kaç kuram ortaya atılmıştır ve bu kuramların birbiriyle benzerlik ve farklılıkları nelerdir? 11
Kişilik Psikolojisinin Alt Alanları Bu bölümde de dört kişilik kuramını inceleyeceğiz: 1) Freudcu yaklaşım 2) Özellik yaklaşımı 3) Öğrenilmiş bir davranış olarak kişilik 4) Benlik bilincine dayalı (insancıl kuram) kişilik tanımıdır. 12
Freud un Kişilik Kuramı (Psikanalitik Kuram) Sigismund Scholomo Freud (1856 1939) 13
Freud un Kişilik Kuramı (Psikanalitik Kuram) Freud a göre kişiliğin üç temel birimi vardır: id, ego ve süperego 14
Freud un Kişilik Kuramı (Psikanalitik Kuram) İd: En ilkel, kalıtımsal dürtü ve arzuları içerir. Bu kalıtımsal dürtülerden ikisi saldırganlık ve cinsellik diğerlerinden daha baskındır. Davranışlarımızın altında yatan psikolojik enerji kaynağıdır. Zevk ilkesine göre işler ve vakit geçirilmeden bütün isteklerin yerine getirilmesini bekler. 15
Freud un Kişilik Kuramı (Psikanalitik Kuram) İd in itmeleri bilinçaltı dürtüleridir, çünkü birey bu dürtülerin etkisinin çoğu zaman farkında değildir. 16
Freud un Kişilik Kuramı (Psikanalitik Kuram) İd in itmeleri bilinçaltı dürtüleridir, çünkü bizler bu dürtülerin etkisinin çoğu zaman farkında değilizdir. 17
Freud un Kişilik Kuramı (Psikanalitik Kuram) İd sonucu ne olursa olsun arzunun hemen yerine getirilmesini ister: o sizin istediğinizi yapmayan kişiyi tekmeleme, o çekici bulduğunuz karşıt cinsteki kimseyle o anda cinsel ilişki kurma isteği gibi. 18
Freud un Kişilik Kuramı (Psikanalitik Kuram) Rüyalar id in emrinde onun isteklerini doyurma aracı olarak kullanılır. Ancak id in istekleri rüyalarda son derece karmaşık imgelerle ortaya çıkar. 19
Freud un Kişilik Kuramı (Psikanalitik Kuram) İd in isteklerinin doyurulmasına Freud birincil süreçler adını verir. 20
Freud un Kişilik Kuramı (Psikanalitik Kuram) Ego: İd i denetim altında tutmaya çabalayan kişilik birimidir. Ego gerçek ilkesine uyarak işler. Gerçek dünyayla id arasında bir aracı olarak işlev görür. Psikanalistler ego nun ikincil süreçlere dayalı düşünce içinde çalıştığını söyler. Bu mantıklı ve gerçekçi düşünce türüdür. 21
Freud un Kişilik Kuramı (Psikanalitik Kuram) İd hemen şimdi istiyorum der. Ego koşullar uygunsa sana istediğini verebilirim der. Ego akılcı ve pratiktir. İd tam tersine mantığı hesaba katmaz. 22
Freud un Kişilik Kuramı (Psikanalitik Kuram) Ego çoğu kez id le çelişki halinde olsa da, esas görevinin id in arzu ve dürtülerini mümkün olduğunca yerine getirmek olduğunu bilir ve bu yönde çalışır. Ego öyle bir çözüm bulma çabasındadır ki, id kendi istediğini elde etsin, fakat toplumunda düzeni bozulmasın. 23
Freud un Kişilik Kuramı (Psikanalitik Kuram) Süper-ego (üst ben) Freud, toplumun inandığı doğru ve yanlış kararların kaynağını teşkil eden kısma süper-ego adını verir. İd ve ego gibi üst benin büyük kısmı bilinç altındadır. 24
Freud un Kişilik Kuramı (Psikanalitik Kuram) Bir toplumun vicdanı o toplumun bireylerinin süperego sunda yer alır ve üst ben davranışları sürekli süzgeçten geçirerek bireye bu yaptığın doğru, aferin sana! Mesajlarını verir. 25
Freud un Kişilik Kuramı (Psikanalitik Kuram) Ego id ile süper-ego arasında kalmıştır. Hem id i memnun etmeye çalışır, hem de üst ben tarafından azarlanmaktan kurtulmak ister. 26
Freud un Kişilik Kuramı (Psikanalitik Kuram) Bilinçaltı Freud un getirdiği en önemli kavramlardan biri bilinçaltıdır. Bilinçaltı farkında olmadığımız arzu, istek, dürtü, duygu ve düşüncelerin depolandığı yerdir. 27
Freud un Kişilik Kuramı (Psikanalitik Kuram) Yakın bir arkadaşımıza duyduğumuz derin kin kendini bilinçaltında saklar. Bilinçaltındaki bu arzu, istek, dürtü, duygu ve düşünceler sürekli davranışı etkiler, ne var ki biz bu etkinin farkında olmayız. 28
29
Freud un Kişilik Kuramı (Psikanalitik Kuram) Bir diğer kavram bilinç öncesidir. Bilinç öncesi bir düşüncenin o anda farkında olmasakda istediğimizde farkına varabiliriz. Bilinç öncesi kavramı uzun süreli bellek kavramıyla da karşılanabilir. 30
Freud un Kişilik Kuramı (Psikanalitik Kuram) Kişiliğin dinamiği Kişiliğin bu üç birimi sürekli mücadele içindedir. Freud a göre bu çelişki değişik psikolojik faaliyetlerin temelini oluşturur. id hemen şimdi isterim! der. Üst ben asla hiçbir zaman yapamazsın der. Ego ikisi arasında bir uzlaşma noktası bulmaya çalışır. 31
Freud un Kişilik Kuramı (Psikanalitik Kuram) Kaygı ve savunma mekanizmaları bu çatışmadan doğar. 32
Freud un Kişilik Kuramı (Psikanalitik Kuram) Savunma mekanizmaları: Kaygı büyüyüp şiddetlendikçe ego kaygıyla başa çıkabilmek için savunma mekanizmalarına başvurur. Örneğin: Bastırma, mantığa bürünme, karşıt tepki geliştirme, yansıtma 33
Freud un Kişilik Kuramı (Psikanalitik Kuram) Bastırma: Olumsuz, anımsanmak istenmeyen bir istek, düşünce, anı vb nin bilinçaltına itilmesidir. İd in istediği büyük bir kaygıya yol açacak türden ise bu isteği bastırır ve bilinç düzeyine çıkarmayız. Onu tümden bilinçaltına iteriz. Bilinç düzeyinde böyle bir isteğin olmadığını varsayarız. Çünkü bastırdığımız isteğin varlığından haberdar değilizdir. Böylece kaygı oluşmasını engelleriz. 34
Freud un Kişilik Kuramı (Psikanalitik Kuram) Kişiliğin gelişimi Freud a göre yeni doğan bir bebek değişik aşamalardan geçerek kişiliğini geliştirir. Bu aşamalara psikoseksüel aşamalar adı verilir. 35
Freud un Kişilik Kuramı (Psikanalitik Kuram) Dönem Yaş Baskın bölge Temel görev Oral 0-1.5 Ağız Sütten kesilme Anal 1.5-3 Anal bölge Tuvalet eğitimi Fallik 3-6 Cinsel organlar Odip / elektra Gizil (latent) 6-12 -- Sosyal yaşam Genital 12> Cinsellik Aile 36
Freud un Kişilik Kuramı (Psikanalitik Kuram) Kurama göre gelişimimiz sırasında farklı dönemlerde bedenimizin farklı bölgelerinden haz duyuyoruz. 37
Freud un Kişilik Kuramı (Psikanalitik Kuram) 18 aylık olana kadar geçen süreçte bu beden bölge ağızdır. Oral dönem olarak adlandırılan bu evrede bebek çevresinde gördüğü, eline aldığı ne varsa ağzına götürür bu davranıştan haz alır. 38
Freud un Kişilik Kuramı (Psikanalitik Kuram) Eğer ki çocuk bu dönemde asılı kalırsa, ileride oldukça saldırgan ve küfreden bir kişilik sergileyebilir. Bunun yanı sıra sigara, aşırı yemek yeme gibi zararlı alışkanlıklar sergileyebilir. 39
Freud un Kişilik Kuramı (Psikanalitik Kuram) (18-36 ay) anal dönem. Tuvaletini yaparken büyük bir haz duyan çocuk için zevk bölgesi anal bölge. Eğer oldukça sert bir tutum sergilenirse çocuğun kişiliği mükemmeliyetçilik takıntısı çerçevesinde gelişiyor. Tuvalet eğitiminde aile aşırı rahatsa, dağınık ve disiplinsiz bir kişilik geliştirebiliyor. 40
Freud un Kişilik Kuramı (Psikanalitik Kuram) 3-6 yaş arasındaki zevk bölgesiyse genital bölge. Fallik dönem olarak adlandırılan bu yaşlarda Oedipus ya da Elektra kompleksi gelişebiliyor. 41
Freud un Kişilik Kuramı (Psikanalitik Kuram) Oedipus kompleksi erkek çocuğun babasını annesinden kıskanması ve bilinçaltından babasının ölmesini istemesi olarak tanımlanıyor. İsmini Yunan mitolojisinden alan kavram, hikâyede babasını öldürüp annesiyle evlenen Oedipus'a gönderme yapıyor. Ancak bu gizil duygular bir süre sonra çocukta kaygı uyandırmaya başlıyor. Annesine duyduğu arzu dolayısıyla hadım edileceği (kastrasyon) korkusu duymaya başlıyor. 42
Freud un Kişilik Kuramı (Psikanalitik Kuram) Elektra kompleksi ise kız çocuğun babasına duyduğu aşk dolayısıyla annesine olan kıskançlığını ifade ediyor. Bu aşk dolayısıyla cezalandırılacağını düşünen kız çocuk kaygı duymaya başlıyor. 43
Freud un Kişilik Kuramı (Psikanalitik Kuram) Gelişimin ilerleyen dönemlerinde, her iki cins de kendi hemcinsi ebeveynini kıskanmayı bırakıp onları örnek alarak kız çocuk babası gibi bir erkeği, erkek çocuksa annesi gibi bir kadını eş olarak etkileyebileceğini kavrar. 44
Freud un Kişilik Kuramı (Psikanalitik Kuram) Fallik devreden sonra gizil dönem gelir (6-12 yaş). Bu devrede çocuğun cinsel dürtüsü gizlidir (latent), çocuk cinsiyetle ilgili konulardan hoşlanmaz ve kendini daha çok akranlarıyla sosyal ilişkilere ve oyuna verir. 45
Freud un Kişilik Kuramı (Psikanalitik Kuram) Cinsel arzuların en aza indiği bu dönemde asılı kalan bireyler ileride cinsel yönden tatminsizlik çekebiliyorlar. Cinsel enerji daha çok spor gibi faaliyetlere yönlenebilir. 46
Freud un Kişilik Kuramı (Psikanalitik Kuram) Genital dönem ergenlikle başlayıp hayatımızın geri kalan bütününü kapsıyor. Her ne kadar haz genital bölgede yoğunlaşsa da tutku, sevgi ve bağlılıkla beslenmeye başlıyor. 47
Freud un Kişilik Kuramı (Psikanalitik Kuram) Freud'a göre, bu son aşamaya ulaşabilmek için önceki dönemlerde herhangi bir asılı kalma durumunun yaşanmamış olması gerekiyor. 48
Freud un Kişilik Kuramı (Psikanalitik Kuram) Fiksasyon: (saplanma): Bireyler normal olarak yukarıda verilen aşamaları geçerler. Fakat bazen kişiye özel nedenlerden dolayı bazı bireyler bu aşamalardan birine saplanır. Saplanmadan anlaşılan birey belirli aşamadaki hoşlandığı beden faaliyetlerine bağlanır ve bu hoşlanma türü diğerlerinden baskın olur. 49
Freud un Kişilik Kuramı (Psikanalitik Kuram) Birey belirli bir aşamadaki zevk getirici davranışa aşırı düşkünse ya da o davranışı yapmaktan aşırı engellenmişse saplanma ortaya çıkar. Örneğin, bir çocuk memeden çok erken veya çok geç ayırılmışsa, ağızdan zevk alma türüne saplanma geliştirir. Bu bireyin yetişkin bir kimse olduğunda ağızdan zevk almayı devam ettirmek için diğerlerinden daha fazla sigara içmesi, içki alması, sakız çiğnemesi, yemek yemesi beklenir. 50
Freud un Kişilik Kuramı (Psikanalitik Kuram) Freud un kuramına yapılan itirazlar Deneysel yöntemin uygulanamaması Cinselliğin aşırı vurgulanması Nörotik kişilerin gözlenmesine dayalı olması 51
Özellik Yaklaşımı Bu akımı izleyen psikologlara göre bireyin kişiliği temel özelliklerinin bir sentezidir. Bu özellikler bilinirse bireyin kişiliği de öğrenilmiş olur. 52
Özellik Yaklaşımı Kişilik özellikleri birbirine zıt sıfatlar halinde ifade edilir; iyi-kötü, faal-durgun, atılgan-çekingen, gergin-rahat, hırslı-kalender gibi. Bu tür yüzlerce sıfat çiftiyle ölçekler geliştirilebilir. 53
Özellik Yaklaşımı Tipler Sheldon (1954) bireylerin bedensel yapılarına göre kişilik tiplerinin belirlendiğini savunmuş ve üç tip kişilik önermiştir. Mezomorf, kuvvetli, kasları gelişmiş beden yapısı olan, kaba, gürültülü, ağır bedensel faaliyetlere ilgi duyan kişilik tipidir. Ektomorf, ince uzun beden yapısı içinde, sakin, utangaç ve çekingen kişilik tipidir. Endomorf, kısa ve tombulca beden yapısı içinde, neşeli, yaşamından memnun, arkadaş canlısı kişilik tipidir. 54
Özellik Yaklaşımı Bu kuram oldukça basit ve kolayca denenebilecek bir yaklaşımdır. Nitekim bir çok çalışma beden tipiyle kişilik türü arasında varsayılan ilişkiyi araştırmış, ancak herhangi bir anlamlı bağlantı kuramamıştır. Araştırmaların olumsuz sonuç vermesi nedeniyle tip kuramı yeterliliğini yitirmiştir. 55
Özellik Yaklaşımı 56
Özellik Yaklaşımı Rotter ın (içten Dıştan denetimlilik) ölçeği Jullian Rotter (1966-1975) kişilerin kendi yaşamlarını denetleyebilme güçleri bakımından birbirlerinden farklılık gösterdiklerini gözlemiştir. Rotter geliştirmiş olduğu boyutun bir ucuna içten denetimlilik ve diğer ucuna ise dıştan denetimlilik adını vermiştir. 57
Özellik Yaklaşımı İçten denetimli olan kişi çevrenin kendi denetimi altında olduğunu ve isterse yaşamını istediği yöne çevirebileceğine inanır. 58
Özellik Yaklaşımı Dıştan denetimli kişi ise, çevresinde olup bitenleri etkilemekten kendisinin aciz olduğunu ve yaşamını kaderin belirlediğini, kendisinin elinden gelen hiçbir şey olmadığına inanır. Kincey (1981) zayıflama programına giren kişilerde içten denetimli olanların daha kolaylıkla kilo kaybettiklerini gözlemiştir. 59
Özellik Yaklaşımı Eysenck in içedönük dışadönük ve nevrotik normal (stable-unstable) boyutları İngiliz psikoloğu Hans Eysenck in içedönük dışadönük ve duygusal denge nevrotik (stable-unstable) boyutlar olmak üzere kişiliğin temel iki boyutu olduğunu ileri sürmüştür (Eysenck ve Eysenck, 1963). 60
Özellik Yaklaşımı İçe dönük kimseler, İç dünyalarında olanlara daha çok önem verirler. Çevresinde insan istemez. Duygusal olarak kontrollüdür. Sosyal ortamlardan hoşlanmaz. Dışa dönük kimseler ise Dış dünyada olup bitenlere daha dönüktür. Çevresinde insan ister. Sosyaldir. Sürekli uyarım ister. 61
Özellik Yaklaşımı Nörotizm (emotionally unstable), Duygusal olarak durağan kişiler başkalarına ihtiyaç duymazlar. Daha soğukkanlıdır. Ancak duygusal olarak değişken, hassas, endişeli, mızmız olurlar. Duyguları değişkendir. Küçük hayati streslere yoğun duygusal tepkiler verirler. Depresyona daha yakındırlar. 62
Özellik Yaklaşımı Duygusal denge (emotionally stable), düşünceli, empati kurabilen, vicdanı yüksektir, utanç duygusu fazladır. Başkalarını düşünürler. Süper egoları gelişmiştir. 63
Özellik Yaklaşımı Bu boyutları kesiştirdiğimizde dört grup kişilik yapısı ortaya çıkar. 64
Öğrenilmiş Davranış Olarak Kişilik Amerikan psikologlarının insan davranışlarıyla ilgili düşünüş biçiminde öğrenme kuramları önemli yer tutar. Kişiliğin öğrenme tarihçesini yansıtan davranış alışkanlıklarından başka bir şey olmadığını savunurlar. 65
Öğrenilmiş Davranış Olarak Kişilik Genel öğrenme yaklaşımı Genel öğrenme yaklaşımına göre, insan davranışının nedeni onların öğrenme tarihçesinde yatar. Örneğin bir insan saldırgan davranıyorsa, bunun nedenini onların geçmiş deneyimlerinde aramak gerekir. 66
Öğrenilmiş Davranış Olarak Kişilik Bu kişi değişik durumlarda saldırganlığı sayesinde istediğini elde etmiş ve bu nedenle saldırgan davranışı pekiştirilmiştir. Büyük olasılıkla bu kişi saldırgan davranışlara devam edecektir. Kişilik, geçmişteki pekiştirme veya cezalandırma davranışlarına göre şekillenmiştir. 67
Öğrenilmiş Davranış Olarak Kişilik Öğrenme yaklaşımına göre, bir kimse belirli bir sosyal durumda birbirinden farklı davranışlar gösterebilir. Sakin, hoş bir kişi, bir süre sonra hareketli ve saldırgan bir kimse haline gelebilir. Kişinin hangi davranışları göstereceği içinde bulunduğu sosyal durumu nasıl algıladığına bağlıdır. 68
Öğrenilmiş Davranış Olarak Kişilik Sosyal durum içinde davranışının ödüllendirileceğini tahmin eden birey, ödüllendirilme olasılığı en yüksek olan davranışı seçer. Sakin olmak onun istediğini elde etmesine yardımcı olacaksa sakin olur, saldırganlık ödüllendirilecekse, o zaman saldırgan davranış gösterir. Bu yaklaşım sosyal ortamın, durum un bireyin davranışını belirleyen en önemli faktör olduğunu varsayar (Mischel, 1973). 69
Öğrenilmiş Davranış Olarak Kişilik Bu yaklaşım, kişilik özellikleri yaklaşımına taban tabana ters düşer. Kişilik özellikleri yaklaşımı kişinin özelliğinin değişmez olduğunu ve bireyin değişik durumlarda aynı davranacağını kabul eder. 70
Öğrenilmiş Davranış Olarak Kişilik Bu yaklaşımın temsilcileri Miller ve Donald, Skinnner, Bandura ve Rotter dir. 71
Öğrenilmiş Davranış Olarak Kişilik Bandura nın görüşü, Albert Bandura, Skinner ın söylemiş olduğu edimsel koşullama yaklaşımlarını reddetmemekle birlikte, çocukların öğrenme davranışının sosyal bir ortamda oluştuğunu ve çocukların en önemli öğrenme yaşantılarının başkalarının davranışlarını gözleyerek olduğunu savunmuştur. Buna gözleme yoluyla öğrenme adını vermiştir. 72
Öğrenilmiş Davranış Olarak Kişilik Ona göre çocuk davranışı sürekli yapmak zorunda değildir, hatta davranışın sürekli ödüllendirilmesi de gerekmez. Bir kişinin öğrenmesi için gerekli yegane koşul bir başkasını belirli bir davranışı yaparken gözlemesidir. 73
Öğrenilmiş Davranış Olarak Kişilik TV nin çocuklar üzerindeki etkisiyle ilgili deneyler, Bandura nın gözleme yoluyla öğrenme kuramını destekler sonuçlar vermiştir. dediğimi yap, yaptığımı yapma!!! 74
BENLİK KURAMLARI (İNSANCIL YAKLAŞIM) Bazı kuramlar ise benlik (kendilik) bilincini insan davranışının temeline koyarlar ve bu temelden hareketle psikoloji kuramlarını oluştururlar. Değişik adlarla bilinir: benlik kuramları, insancıl yaklaşım, kendini gerçekleştirme kuramları veya fenomonolojik kuramlar. 75
Benlik Kuramları (İnsancıl Yaklaşım) Rogers ın benlik kuramı Carl Rogers (1961-1977) insan doğasının iyimser bakan psikologların başında gelir. Ona göre, Her insan doğuştan mutluluğu arar, potansiyellerini gerçekleştirmek için çabalar. Gelişme ve iyiye doğru değişme insanın doğasında vardır. 76
Benlik Kuramları (İnsancıl Yaklaşım) Rogers benlik bilincine önem verir. Bir kimsenin benlik bilinci, kendisiyle ilgili düşüncelerini, algılamalarını ve kanaatlerini içerir. Kendisini nasıl gördüğünü özetler. 77
Benlik Kuramları (İnsancıl Yaklaşım) Benlik bilinci iyi, kötü ya da ortada olabilir. Benlik bilinci her zaman gerçeği yansıtmayabilir. Yetenekli olduğu halde bir insan kendisini yeteneksiz görebilir. Benlik bilinci bizim kendimizi nasıl gördüğümüzü ifade eder. Herkes daha olumlu, daha gelişmiş bir benlik geliştirme çabası içindedir. 78
Benlik Kuramları (İnsancıl Yaklaşım) Olumlu bir benlik bilinci geliştirmemiz için koşulsuz sevgi içinde yetişmemiz gerekir. Koşulsuz sevgi, birey ne yaparsa yapsın, onun sevgi ve saygıya layık olduğunu kabul eden anlayışın ürünüdür. 79
Benlik Kuramları (İnsancıl Yaklaşım) Birey, kötü bir davranış yaptığında suçluluk ve kaygı ortaya çıkabilir, kurama göre birey bu davranışın kendisine uymadığını kabul eder, kendini aşağılamaya gitmezse psikolojik problemlerde ortaya çıkmaz. 80
Benlik Kuramları (İnsancıl Yaklaşım) Maslow un kuramı Maslow (1971) güdüleri aşamalı bir yapı içerisinde görür ve insanların alt basamaklardaki gereksinimlerini giderir gidermez, üst basamaktaki güdüleri doyurmaya yöneleceğini kabul eder. En sonunda bireylerin ulaşacağı en yüksek yer kendini gerçekleştirme noktasıdır. 81
Benlik Kuramları (İnsancıl Yaklaşım) 82
Benlik Kuramları (İnsancıl Yaklaşım) Kendini gerçekleştirme çoğu insan için ancak anlık bir yaşantıdır. Ne var ki bazı kimseler daha uzun zaman bu anı yaşayabilir. Kendini gerçekleştirmiş bir kişinin bazı özellikleri tablo 12.1 de verilmiştir. 83
Benlik Kuramları (İnsancıl Yaklaşım) Maslow tarihteki bazı önemli liderlerin (Eleanor Roosvelt, Albert Einstein, Abraham Lincoln gibi) kendini gerçekleştirmiş kişiler olduğunu ifade etmiştir. 84
Tablo 12.1 Maslow un kendini gerçekleştirmiş bir kişide gördüğü bazı özellikler Gerçeği olduğu gibi kabul eder. Kendini olduğu gibi kabul eder. Başkalarını olduğu gibi kabul eder. Yaşamın getirdiği olayları tam anlamıyla yaşayarak tadını çıkarma eğilimindedir. Kendiliğinden hareket eder. Yaratıcı bir biçimde davranır. Kendine ve yaşama gülebilir. İnsanlığa değer verir ve onun sorunlarını ciddiye alır. Son derece yakın ve derin birkaç dostu vardır. Yaşamı bir çocuğun gözü ve kalbiyle görüp yaşayabilir. Gerektiğinde çok çalışır ve sorumluluğunun farkındadır. Dürüsttür. Çevresinin farkındır, sürekli çevresini araştırır ve yeni şeyler dener. 85
SPORDA KİŞİLİK ARAŞTIRMALARI 1960 lı 1970 li yıllardaki araştırmaların bulguları spor performansı ve kişilik arasındaki ilişkiye ışık tutabilme açısından yetersiz kalmıştır. Bu yetersiz bulgular kısmen yöntem bilimsel, istatiksel ve yorumlamayla ilgili problemlerden kaynaklanmıştır. Kişiliğin ele alınmasıyla ilgili araştırmacılar iki gruba ayrılmışlardır. 86
SPORDA KİŞİLİK ARAŞTIRMALARI Morgan (1980) ilk grubun spor başarısıyla kişiliğin ilişkili olduğuna inanan bir bakış açısıyla sporda kişilik çalışmalarına yaklaştıklarına vurgu yaparken, diğer grubun daha şüpheci bir yaklaşım sergileyerek sporsal başarıyla kişilik arasındaki ilişki olmadığı savına yer vermişlerdir. Her iki bakış açısı da henüz kanıtlanmamıştır. 87
SPORDA KİŞİLİK ARAŞTIRMALARI Kişilikle spor performansı ve egzersize katılım arasında bir ilişki vardır. Fakat bu ilişki mükemmel olmaktan uzaktır. Her ne kadar kişilik özellikleri ve durumları spor davranış ve başarılarını kestirmede yardımcı olsa da, bunlar davranışı sadece belirli bir ölçüde açıklayabilir. 88
SPORDA KİŞİLİK ARAŞTIRMALARI Örneğin, bazı olimpik uzun mesafe koşucularının içe dönük bir kişiliğe sahip olması, uzun mesafe koşucularının başarılı olması için içe dönük bir kişilik yapısına sahip olması gerektiği anlamına gelmez. 89
Sporcu ve sporcu olmayanlar Bir sporcuyu tanımlamaya çalışırsak. o Okullar arası takımda ya da üniversite takımında oynayan biri sporcu mudur? o Belirli bir beceri düzeyini gösteren, kilo kaybetmek için her gün koşan, profesyonel sporları yapan ya da okul içinde spor yapan biri sporcu mudur? o Sporcu olan ve olmayanların kişiliklerini karşılaştıran çalışmaları incelerken bu belirsizliği akıldan çıkarmamalıdır. 90
Sporcu ve sporcu olmayanlar Tanımlardaki bu tip belirsizlikler araştırmaları zayıflatmış ve yorumlamaları şüpheli hale getirmiştir. 91
Sporcu ve sporcu olmayanlar Cattell in 16 kişilik faktörünü içeren kişilik envanterini kullanarak sporcu olan ve olmayan 2000 üniversiteli erkek üzerinde kapsamlı bir karşılaştırma araştırması yapılmıştır (Schurr, Ashley ve Joy, 1977). Sporcuları (bu araştırmanın amacına uygun olarak üniversite takımlarında spor yapanlar olarak tanımlamıştır) sporcu olmayanlardan ayıran tek bir kişilik faktörü çıkmamıştır. 92
Sporcu ve sporcu olmayanlar Yukarda anlatılanlardan farklı olarak bazı çalışmalarda ise sporcu olanlar sporcu olmayanlarla karşılaştırıldığında spor yapanların yapmayanlara göre daha çalışkan, daha canlı, ilişki kurmaya sürekli hazır, sebatlı, zor koşullarda ortama uymalarının daha iyi olduğunu belirlemiştir. 93
Sporcu ve sporcu olmayanlar İngiltere de milli takım düzeyinde 57 tenisçiyle yapılan bir çalışmada tenisçilerin spor yapmayanlara göre dışa dönük kimseler olduğu, ancak bunların içinde en başarılıların içe dönük özellikler taşıdığı anlaşılmıştır (akt. Özbaydar, 1983). 94
Sporcu ve sporcu olmayanlar 1978 yılında Varşova da yapılan uluslararası halter koçları konferansında, haltercilerin spor yapmayan kimselere göre duygusal olarak dengesiz, çabuk sinirlenen, toleranssız, tepkisel ve patlayıcı özelliklere sahip oldukları belirtilmiştir (Karczag, 1975). 95
Sporcu ve sporcu olmayanlar Tiryaki ve arkadaşları (1991) in araştırmasında da spor yapanların yapmayanlara göre daha dışa dönük ve duygusal olarak dengeli oldukları belirlenmiştir. 96
Takım sporu ve bireysel spor yapanların kişilik özellikleri Yapılan araştırmalar takım sporu yapanlarla bireysel spor yapanlar arasında kişilik özellikleri yönünden belirli farklar olduğunu göstermiştir. Örneğin Cratty (1970), Vanek ve Cratty (1970) bireysel spor yapanların takım sporu yapanlara göre daha az kaygılı, kendine daha yeterli ve daha bağımsız 97 olduklarını belirtmektedir.
Takım sporu ve bireysel spor yapanların kişilik özellikleri Koruç ve Bayar (1992) kadın atletlerin kadın voleybolculara göre daha içe dönük, maceracılık eğilimleri daha fazla, ilgilerinin daha geniş, yargılarında daha katı; erkek atlet ve hentbolcuları karşılaştıklarında ise atletlerin daha asi ve tahrikkar, ben merkezci ve daha idealist olduklarını bulmuşlardır. 98
Elit sporcuların kişilik özellikleri Morgan a göre (1979) elit sporcuları vasatlardan ayırmada zihinsel sağlık modelini kullanmıştır. Zihinsel sağlık modelinde üç tane ölçek vardır: Spielberger in Duruluk Sürekli Kaygı Envanteri, Eysenck Kişilik Envanterinin dışa dönüklük-içe dönüklük, nevrotiklik dengelilik ölçekleri ve duygu durum profilidir. Aşağıda 1979 da Amerikalı başarılı ve başarısız kürekçilere ilişkin zihinsel sağlık modeliyle ilgili bir örnek verilmiştir. 99
Elit sporcuların kişilik özellikleri Aşağıda 1979 da Amerikalı başarılı ve başarısız kürekçilere ilişkin zihinsel sağlık modeliyle ilgili bir örnek verilmiştir. 100
101
Horn (1992) kişilikle ilgili yapılan 1000 in üzerindeki çalışmaya ait bulguları bir araya getirerek şu sonuca varmıştır: 1. Belirgin bir sporcu kişiliğinin olduğu gösterilememiştir. 2. Sporcu grupları arasında (örneğin raket sporlarına karşı bir malzemenin kullanılmadığı sporları yapanlar, su sporları yapanlarla, yapmayanlar ) kişilik farklılıkları yoktur. 102
Elit sporcuların kişilik özellikleri 3. Elit sporcuları ayırt eden özellik onların kişilik özellikleri değil, duygu durumlarıdır. 4. Kişiler, spora katılmakla toplum tarafından benimsenir, aranan kişilik özelliklerine ya da karaktere sahip olmazlar. 5. Değişik kişilik kuramlarını yansıtan testlerin sporda denenmesi ve kullanılmasının yanı sıra, spora özgü kişiliği değerlendiren testlerin geliştirilmesi gerekmektedir. 103
Kaynaklar Cüceloğlu, D. (2002). İnsan ve davranışı. (11 nci basım). İstanbul: Remzi kitabevi. Morris, C.G. (2002). Psikolojiyi anlamak (Psikolojiye giriş). (3. Basım) İstanbul: Türk Psikoloji Derneği Yayınları. Tiryaki, Ş. (2000). Spor psikolojisi: Kavramlar, kuramlar ve uygulama. Ankara: Eylül Kitabevi. http://www.biltek.tubitak.gov.tr/gelisim/psikoloji/kisilik.htm 104
Teşekkür Ederim!!!