T.C. GAZ ÜNVERSTES ENDÜSTRYEL SANATLAR ETM FAKÜLTES LETME ETM BÖLÜMÜ LSANS TEZ FNANSAL KRALAMA (LEASING) Türker ÇEVK rtibat : turcevik@hotmail.com GSM: 05326032494 2003 - ANKARA
ÖZET Leasing kavramı, bir mala sahip olma yolundaki geleneksel düüncenin, çaımız ekonomik anlayıına uygun olarak deiimi sonucu ortaya çıkmıtır. Asırlar boyunca insanlar varlıklarını devam ettirebilmek için mal edinmek yoluyla güçlü olmak zorunluluunu hissetmiler, mülkiyetin zenginlie, zenginliin güce yol açtıına inanmılar ve dolayısıyla tüm gayretlerini daha çok mal edinmeye yönlendirmilerdir. Çaımızda, daha çok üretim daha fazla kar sloganı ile hareket eden müteebbisler artık mala sahip olma olgusunun yalnız baına yeterli olmadıına, üretim yoluyla kar elde etmenin daha geçerli olduuna inanmaktadırlar. Böylece, yıllar önce Aristo nun zenginlik bir eye sahip olmaktan çok, onu kullanmakta yatar düüncesi, günümüzde dorulanarak, bir malın mülkiyeti deil, fakat kullanımı verim getirir ilkesi biçiminde uygulama alanına aktarılmıtır. Mülkiyet ile zenginlik arasındaki münasebetin zayıflaması, belli üretim araçlarının mülkiyetine sahip olmadan yalnızca bunların kullanım imkanlarına kavuabilme sayesinde üretim yapılabilecei ve kar temin edilebilecei, sonuçta zenginlie ulaılabilecei anlamına gelmektedir. letmeler, piyasadaki rakipleriyle mücadelenin yanısıra varlıklarının devamı için gelien teknolojiyi de izlemek zorundadırlar. letmelerin öz kaynakları ile karlarının bir bölümünün, makine ve techizat yenilenmesi ve yeni yatırımlara yönlendirilmesi, iletmelerin nakdi açıdan zayıflamasına yol açmaktadır. Bu nedenle, yatırım mallarının mülkiyetine sahip olunmadan, bu malların sadece kullanımı ile yetinme, irketlere cazip 2
gelmekte, irketler aır maddi yükler altına girmeksizin yeni teknolojiden yararlanabilme ve üretimlerini arttırabilme olanaklarına kavumaktadırlar. te, bu çalımada da Finansal Kiralamanın günümüzde bulunduu konum açıklanmaya çalıılmıtır. Hangi ilemlerin finansal kiralama kapsamı içerisine girdikleri, finansal kiralamanın türleri ve bu türlerin uygulamada nasıl kullanıldıkları ile birbirleri arasındaki farklar incelenmi, ayrıca finansal kiralama yöntemini uygulayan iletmelerin muhasebe ilemlerini ne ekilde gerçekletirdikleri açıklanmaya çalıılmıtır. Ayrıca finansal kiralama yöntemi dier finansman alternatifleriyle karılatırılarak avantajlı ve dezavantajlı yönleri sergilenmeye çalıılmıtır. 3
ÖNSÖZ ve TEEKKÜR Bu çalımada, Dünya da son yıllarda küresellemenin de hız kazanmasıyla artan uluslararası finansman tekniklerinin en önemlilerinden birisi olan Finansal Kiralama (Leasing) üzerinde durulmutur. Bunun için Dünya daki Finansal Kiralama uygulamaları kısaca incelenmi, daha sonra ise Türkiye uygulamasına geçilmitir. Finansal Kiralama alternatifinin dier finansman yöntemleriyle karılatırılması ve en uygun olanının seçilmesi çalımanın bir bölümünü oluturmaktadır. Bunlarla birlikte Finansal Kiralamanın iletmelerin muhasebe kayıtları ve finansal tabloları üzerindeki etkisi de anlatılmı ve uygulamalı örneklerle desteklenmitir. Yapmı olduum bu çalımada benden yardımını ve desteini esirgemeyen deerli hocam Sayın Levent TARLAN a teekkürü bir borç bilirim. TÜRKER ÇEVK 4
Sayfa No. ÖZET 2 ÖNSÖZ ve TEEKKÜR.4 ÇNDEKLER...5 KISALTMALAR.9 EKLLER LSTES..10 ÇZELGELER LSTES...11 GR...12 BÖLÜM I 1. FNANSAL KRALAMANIN (LEASING) TANIMI, TARHÇES ve GÜNÜMÜZDEK DURUMU...14 1.1. FNANSAL KRALAMANIN TANIMI ve GENEL BLGLER...14 1.2. FNANSAL KRALAMANIN TARHÇES ve GÜNÜMÜZDEK DURUMU 19 1.2.1. Finansal Kiralamanın Dünya daki Tarihi Geliimi ve Bulunduu Konum..19 1.2.1.1. ngiltere de Finansal Kiralama....20 1.2.1.2. talya da Finansal Kiralama 21 1.2.1.3. Fransa da Finansal Kiralama...22 1.2.1.4. sviçre de Finansal Kiralama..22 1.2.1.5. Güney Kore de Finansal Kiralama..22 1.2.1.6. Japonya da Finansal Kiralama 23 1.2.2. Finansal Kiralamanın Türkiye deki Tarihsel Geliimi ve Bulunduu Konum..23 BÖLÜM II 2. FNANSAL KRALAMANIN TÜRLER...32 2.1. FNANSAL KRALAMA (FINANCIAL LEASING)...32 2.2. FAALYET KRALAMASI (OPERATING LEASE)...34 5
Sayfa No. 2.3. DOLAYLI DOLAYSIZ LEASING...37 2.4. BRÜT NET FNANSAL KRALAMA...39 2.5. SAT ve GERYE KRALA (SALE and LEASE BACK)...40 2.6. TAM ÖDEMEL TAM ÖDEMESZ KRALAMA (FULL PAYOUT NON PAYOUT LEASE)...42 2.7. YURTÇ YURTDII KRALAMA (DOMESTIC CROSS BORDER LEASE)...44 2.8. GERÇEK KRALAMA (TRUE LEASE)...45 2.9. TRAMPA KRALAMA (SWAP LEASE) 46 2.10. DÖNEN KRALAMA (REVOLVING LEASE) 46 2.11. KSEL KRALAMA (PERSONAL LEASE)..47 2.12. ALT KRALAMA (SUB LEASE) 47 2.13. DENEME SÜREL KRALAMA (TRIAL PERIOD LEASE).48 2.14. YÜZDE LEASING (PERCENT LEASE)...48 2.15. HTSASLAMI HZMET KRALAMASI (SPECIALIZED SERVICE LEASE).....49 2.16. ORTAK KRALAMA (JOINT VENTURE LEASE) 49 2.17. KALDIRAÇLI KRALAMA (LEVERAGED LEASE) 49 2.18. CREDIT BAIL..50 BÖLÜM III 3. FNANSAL KRALAMA LE LGL MUHASEBE KAYITLARI ve FNANSMAN ALTERNATFLERNN KARILATIRILMASI LE LGL ÖRNEK UYGULAMALAR....51 3.1. FNANSAL KRALAMA LE LGL MUHASEBE KAYITLARI...51 3.1.1. Kiracı Açısından Kiralama lemlerinin Muhasebeletirilmesi.55 3.1.1.1. Finansal Kiralama lemlerinin Muhasebesi...56 3.1.1.2. Faaliyet Kiralaması lemlerinin Muhasebesi.59 3.1.1.3. Kiracının Yapacaı Örnek Muhasebe Kayıtları..60 3.1.2. Leasing irketi Açısından Kiralama lemlerinin Muhasebeletirilmesi 62 3.1.2.1. Finansal Kiralama lemlerinin Muhasebesi...63 3.1.2.2. Faaliyet Kiralaması lemlerinin Muhasebesi.65 6
Sayfa No. 3.1.2.3. Leasing irketinin Yapacaı Örnek Muhasebe Kayıtları 67 3.1.3. Faaliyet Kiralaması ile Finansal Kiralama Muhasebelerinin Karılatırılması...73 3.2. FNANSAL KRALAMA LE SATINALMA ALTERNATFLERNN KARILATIRILMASI...74 3.3. FNANSAL KRALAMA LE KRED LE FNANSMAN ALTERNATFLERNN KARILATIRILMASI...77 BÖLÜM IV 4. FNANSAL KRALAMANIN FAYDALARI ve SAKINCALARI...84 4.1. FNANSAL KRALAMANIN FAYDALARI...84 4.1.1. Kiralama Maliyetinin Düüklüü...84 4.1.2. Finansal Kiralamanın Mali Tablolara Etkisi.85 4.1.3. Riskin Daha Sınırlı Olması.88 4.1.4. Yabancı Kaynak Gereksinimini Azaltması 89 4.1.5. Teknolojiyi Yakından Takip Edebilme...89 4.1.6. Esneklik Salama...90 4.1.7. Likit Kaynakların Daha Karlı Yatırımlarda Kullanılmasının Salanması 91 4.1.8. Zamanlamada Giriimciye Üstünlük Salanması..91 4.1.9. Tevik Avantajı Salanması...92 4.1.10. Vergiden Sonraki Gelirleri Arttırmada Yararlı Olması 92 4.1.11. Faiz Hadleri ve Enflasyondan Etkilenilmemesi..92 4.1.12. Vergi Avantajı..93 4.2. FNANSAL KRALAMANIN SAKINCALARI..94 7
Sayfa No. 4.2.1. Finansal Kiralama Konusu Malın Hurda Deerinden Yararlanılamaması...94 4.2.2. Yüksek Faiz Maliyeti 95 4.2.3. Sözleme Süresinin Yol Açtıı Sıkıntılar...95 4.2.4.Kiracının Yeniden Deerleme mkanından Yararlanamaması..96 SONUÇ....98 EKLER...101 EK 1. LEASINGE KONU OLAN VARLIKLAR. 102 EK 2. TÜRKYE DEK FNANSAL KRALAMA RKETLER..106 EK 3. 3226 SAYILI FNANSAL KRALAMA KANUNU..113 KAYNAKÇA. 123 8
KISALTMALAR A.P.B : Accounting Principles Board (Muhasebe Prensipleri Kurulu) E.L.A : European Leasing Association (Avrupa Finansal Kiralama Birlii) F.A.S.B : Federal Accounting Standard Board (Federal Muhasebe Standartları Kurulu F.K.K : Finansal Kiralama Kanunu I.A.S.C : International Accounting Standards Committee (Uluslararası Muhasebe Standartları Komitesi) I.F.C :International Finance Corparation (Uluslararası Finans Birlii) K.D.V : Katma Deer Vergisi K.K.D.F : Kaynak Kullanımı Destekleme Fonu T.M.S : Türkiye Muhasebe Standartları V.D.M.K : Varlıa Dayalı Menkul Kıymet 9
EKLLER LSTES ekil 1.1. Leasing ilemleri sırası ekil 2.1. Dolaylı Leasing ilemlerinin yapısı ekil 2.2. Sat ve geriye kirala yöntemi 10
ÇZELGELER LSTES Çizelge 1.1. Leasinge konu olan ürünlerin sektörlere göre yüzde daılımı Çizelge 1.2. Türkiye deki leasing ilemlerinin sektörlere göre miktarsal daılımı Çizelge 1.3. Türkiye deki leasing ilemlerinin sektörlere göre nispi daılımı Çizelge 1.4. Finansal kiralama yoluyla yapılan ithalat Çizelge 2.1. Faaliyet kiralaması ile Finansal kiralamanın karılatırılması Çizelge 3.1. Muhasebeletirmede mali ve hukuki ekli esas alan ülkeler Çizelge 3.2. Finansal Kiralama ve Faaliyet Kiralamasının Nakit Akımları Çizelge 3.3. Ura Ambalaj Sanayi Ortalama Sermaye Maliyeti Çizelge 3.4. Leasing Ödemelerinin imdiki Deeri Çizelge 3.5. Yatırım Kredisinin tfası Çizelge 3.6. Kredi ile Finansman Sonucu Oluan Mali Tablo Çizelge 3.7. Leasing Kredisinin tfası Çizelge 3.8. Leasing ile Finansman Sonucu Oluan Mali Tablo Çizelge 4.1. Finansal Kiralamanın Bilanço ve Gelir Tablosuna Etkisi Çizelge 4.2. Finansal Kiralamanın Rasyolar Üzerindeki Etkisi 11
GR Finansal Kiralama kavramı, bir mala sahip olma yolundaki geleneksel düüncenin, çaımız ekonomik anlayıına uygun olarak deiimi sonucu ortaya çıkmıtır. Asırlar boyunca insanlar varlıklarını devam ettirebilmek için mal edinmek yoluyla güçlü olmak zorunluluunu hissetmiler, mülkiyetin zenginlie, zenginliin güce yol açtıına inanmılar ve dolayısıyla tüm gayretlerini daha çok mal edinmeye yönlendirmilerdir. Çaımızda, daha çok üretim daha fazla kar sloganı ile hareket eden müteebbisler artık mala sahip olma olgusunun yalnız baına yeterli olmadıına, üretim yoluyla kar elde etmenin daha geçerli olduuna inanmaktadırlar.finansal Kiralama kavramının özünü; yatırım mallarının kullanım haklarının devri oluturmaktadır. Leasing, yatırım mallarının (menkul veya gayrimenkul) ekonomik ömrünün belirli bir süresi veya tamamı boyunca, mülkiyetini kiralayanda, zilyetliini ise belirli bir kiracıda bırakan, kiralama süresi bitiminde varlıın kiralayana geri verilmesi veya belirli bir bedel karılıında mülkiyetin kiracıya devredilmesini düzenleyen bir anlamadır. Artık Finansal Kiralama Dünya da ve Türkiye de sıkça tercih edilen bir finansman yöntemi halini almıtır. Bu çalımanın birinci bölümünde Finansal Kiralamanın tanımı ve tarihsel geliimi üzerinde durulmutur. kinci bölümde ise Finansal Kiralamanın türleri açıklanmı ve Finansal Kiralamanın çeitli ekillerinin birbirinden üstün ve zayıf yönleri incelenmitir. 12
Üçüncü bölümde Finansal Kiralama ilemleri ile ilgili kiralayanın ve kiracının yapacaı muhasebe kayıtları gösterilmi ve Finansal Kiralama ile dier finansman alternatifleri karılatırılmıtır. Dördüncü bölümde ise Finansal Kiralamanın faydaları ve sakıncalarına deinilmitir. 13
1. FNANSAL KRALAMANIN (LEASING) TANIMI, TARHÇES ve GÜNÜMÜZDEK DURUMU 1.1. FNANSAL KRALAMANIN TANIMI ve GENEL BLGLER letmeler kurulup büyüme dönemine geçtiklerinde, özellikle ihtiyaç duydukları orta vadeli finansman kaynaklarından birisini de leasing oluturmaktadır. Leasingin temel felsefesi mülkiyet hakkının içerdii kullanma, yararlanma ve yok etme yetkilerinden yalnızca yararlanma yani semere elde etme yetkisinin ekonomik olduu varsayımına dayanmaktadır (Koç, 1999: 3). Alternatif finansman yöntemi olarak kabul edilen leasing Avrupa Finansal Kiralama Birlii (European Leasing Association ) tarafından Belli bir süre için mal sahibi kiraya veren ( Lessor) ve kiracı (Lesee) arasında imzalanan, kiracı tarafından seçilip kiralayan tarafından satın alınan bir malın mülkiyetini kiralayanda, kullanımını ise belli bir kira ödemesi karılıında kiracıda bırakan sözleme olarak tanımlanmaktadır (Erol, 1999: 337). letmeler, piyasadaki rakipleriyle mücadelenin yanısıra varlıklarının devamı için gelien teknolojiyi de izlemek zorundadırlar. letmelerin öz kaynakları ile karlarının bir bölümünün, makine ve teçhizat yenilenmesi ve yeni yatırımlara yönlendirilmesi, iletmelerin nakdi açıdan zayıflamasına yol açmaktadır. Bu nedenle, yatırım mallarının mülkiyetine sahip olunmadan, bu malların sadece kullanımı ile yetinme, irketlere cazip gelmekte, irketler aır maddi yükler altına girmeksizin yeni teknolojiden yararlanabilme ve üretimlerini arttırabilme olanaklarına kavumaktadırlar. 14
Leasing kavramının özünü; yatırım mallarının kullanım haklarının devri oluturmaktadır. Leasing, yatırım mallarının ( menkul veya gayrimenkul) ekonomik ömrünün belirli bir süresi veya tamamı boyunca, mülkiyetini kiralayanda, zilyetliini ise belirli bir kiracıda bırakan, kiralama süresi bitiminde varlıın kiralayana geri verilmesi veya belirli bir bedel karılıında mülkiyetin kiracıya devredilmesini düzenleyen bir anlamadır. Leasingde kiralayan, kira konusu malın üreticisi olabilecei gibi (dolaysız leasing), bu konuda uzmanlamı bir mali kurulu da olabilmektedir (dolaylı leasing). Bu kabil mali kurulular, kiralama ve satı amacıyla sürekli mal bulundurmamakta, kiracının istemi üzerine ilgili malı satın alma yoluna gitmektedirler. Genellikle; orta ve uzun vadeli kredilerle salanabilen yatırım malları (menkul veya gayrimenkul) yanısıra bazı haklarda (lisans, patent,marka,vb.) leasing ilemlerine (ülkemiz hariç) konu olabilmektedir (Onursal, 2003). Leasing tanımını biraz daha açmamız gerekirse; bu tür finansman yönteminde yatırımı yapan iletme, kiralama ii yapan kurum, ve ihtiyaç duyulan makine, alet veya teknolojiyi üreten iletme olmak üzere üç tarafın veya kurumun yer aldıı görülür. Tanımlardan da anlaıldıı gibi bu tür finansman yönteminde yatırımı gerçekletirmek isteyen iletme ihtiyaç duyduu makine, alet veya teknolojiye kendi öz kaynakları veya kredi imkanları ile deil, bu ile uraan kurulua (Leasing irketi) bavurarak o kurumun finanse etmesiyle yatırımı gerçekletirmektedir. Tabii ki bu yatırım için gerekli olan makine, alet veya teknoloji yatırımı yapan iletme tarafından seçilip bizzat bunları üreten satıcılardan temin edilecek ancak 15
bunların finansmanında kiraya veren yani leasing kuruluundan yararlanılacaktır (Uyanık, 1990: 37). Leasing ilemi kısaca u ekilde gerçeklemektedir; Kiracı gereksinim duyduu yatırım malını yada ekipmanı seçer ve karar verir, kiralama irketine bavurur, kiralama irketi gerekli gördüü aratırmaları yapar, leasing sözlemesi imzalanır. Satıcı firma ile satı anlaması (bakım ve satı sonrası hizmetler de dahil) yapılarak ekipman kiracıya teslim edilir. Kiracı sözlemede belirlenen artlar ve süreyle kira öder, süre sonunda yapılan anlamaya balı olarak leasing sona erdirilir. http://www.kobinet.org.tr,2003 Bir baka ifade ile yukarıda yer alan aamaları ayrıntılı bir sıraya koyarsak; a) Yatırımcının makine veya ekipman tercihini yaparak malın satın alınacaı firmayı finansal kiralama irketine bildirmesi b) Finansman irketi ile yatırım finansmanı ile ilgili konularda anlaılması c) Finansal kiralama bavuru formunun kiracı tarafından doldurulup gerekli evrak ve dokümanların finansal kiralama irketine gönderilmesi d) Finansal kiralama irketi tarafından bavurunun incelenip deerlendirilmesi onaylanması e) Finansal kiralama sözlemesinin imzalanması f) Finansal kiralama irketi tarafından yatırım mallarının satın alınarak kiracıya teslimi g) Alınan malların sigorta ettirilmesi h) Kiracının ödemelerinin balaması 16
Bu ilemleri kısaca bir ekil üzerinde görecek olursak (ekil 1.1.) daha kolay anlayabiliriz. ekil 1.1. Leasing ilemleri sırası Kaynak: Leasing A.. Bilindii gibi iletmelerin finansal kiralamanın yanında kullanabilecekleri birçok kredi alternatifi vardır. Ancak iletmelerin finansal kiralamayı tercih ettikleri belli balı konular vardır. Bu konular u ekilde sıralanabilirler; letmenin kredi kaynakları sınırlı ise Sermayesi youn projelerin gerçekletirilmesinde leri teknoloji gerektiren pahalı sermaye mallarının ithalinde thalata yönelik kısıtlamaların olması halinde Kredi olanakları gibi mali olanakların sınırlı olması durumunda 17
Finansal kiralama maliyetlerinin dier alternatiflere göre daha ucuz olması durumunda finansal kiralama yöntemiyle finansman daha verimli olmaktadır. Finansal kiralama uygulamasından hizmet yada mal üretimi amacıyla faaliyette bulunan her türlü özel veya tüzel kurumlar leasing bavurusunda bulunabilir. Finansal kiralama hizmeti, daha çok yüksek maliyet içeren duran varlık kalemleri için bavurulan bir finansman yoludur. Bunlar aaıdaki gibidir; Amortismana tabi her türlü mal, araç, gayrimenkul, makine ve ekipman leasinge tabi olabilir. Finansal kiralama yolu ile elde edilecek malların tek baına hizmet veya mal üretebiliyor olması gerekmektedir. Tek baına kullanılmayan bir mal kiralanamaz. Ticarete konu mallar ; patent, know-how gibi gayri maddi varlıklar leasing konusu olamaz. 1990-1997 yılları arasında Avrupa da yapılan bir aratırmada ürünlerin leasing konusu olma düzeyleri Çizelge 1.1. deki gibi gerçeklemitir (Yanık ve enel, 2002: 46).Leasinge konu olan varlıkların ayrıntılı gösterimi EK 1 de verilmitir. 18
Çizelge 1.1. Leasinge konu olan ürünlerin sektörlere göre yüzde daılımı TAIT %36 BLG-LEM %08 ÜRETM %46 SALIK %08 DER %02 1.2. FNANSAL KRALAMANIN TARHÇES ve GÜNÜMÜZDEK DURUMU 1.2.1. Finansal Kiralamanın Dünya daki Tarihsel Geliimi ve Bulunduu Konum Dünya'da Leasing'in tarihi çok eskilere uzanmaktadır. Belgeler, M.Ö. 2000 yıllarında toprak ileme aletlerinin, daha sonraki yıllarda gemilerin ve Ortaça boyunca da arazi ve binaların Leasing'e konu edildiini gösteriyor. http://www.iktisatleasing.com.tr,2003 Daha sonraları leasing fikrine M.Ö. 350 yıllarında eski Yunanlılarda Aristotales izahatında rastlanabilmektedir. Aristotales e göre servet, gerçek zenginlik, mal sahiplii yerine kullanım zenginliinde bulunmaktadır. Leasing olayına 11. yüzyılda Venediklilerde de rastlanmaktadır. 11. yüzyılda Venedikliler pahalı gemi demirlerini ve çapalarını ticari gemi sahiplerine kiralarlardı. Daha sonra 1830 yıllarında 19
Amerika Birleik Devletlerinde yük gemilerinin kiralandıı görülmütür. Aynı yüzyılda 1877 de A.B.D Bell Telefon irketi telefonlarını kiralayarak kullanıma vermitir. Leasingin en belirgin örneine 1880 yıllarında Amerika ayakkabı irketi (United Shoe Company) ayakkabı makinesi kiralamasında rastlanmaktadır. Bunu, IBM, Remington, International Cigar Machinery irketleri takip etmitir (Erol, 1999: 336). Adam Smith in 18. yüzyılın sonlarında ileri sürdüü, sermaye birikiminin üretim araçlarının mülkiyetinden deil de iletilmesinden kaynaklandıı görüünün leasing uygulamalarının temelini oluturduu kabul edilmektedir (Altop,1990:3). II. Dünya Savaı'nda sava malzemelerinin kiralanmasıyla yeniden gündeme gelen Leasing, bu yıllarda modern bir uygulama biçimi kazanmıtır. lk modern Leasing irketi 1952'de ABD'de kuruldu(united Leasing Corparation). Onu Kanada, ngiltere, Fransa, talya ve Almanya'da kurulan Leasing irketleri izledi.1963'te bugün Leasing alanında en iddialı ülkelerden biri olan Japonya devreye girdi. Rakamlar incelendiinde 1970'ten itibaren dünyada Leasing sektörünün büyük bir artı gösterdii, %800'lere varan büyüme oranlarına ulatıı görülüyor. Bugün yılda yaklaık 750 milyar $ tutarında finansal kiralama ilemi yapılıyor, toplam yatırımların ortalama %25'i finanse ediliyor. Dünya Leasing pazarında birinci sırada olan ABD'yi Kıta Avrupası ve Uzakdou ülkeleri izliyor. http://www.iktisatleasing.com.tr,2003 1.2.1.1. ngiltere de finansal kiralama ngiltere de finansal kiralama ilemini düzenleyen ayrı bir yasa yoktur. lgi alanlarına göre ayrı yasalarla finansal kiralama düzenlenmektedir. 20
ngiltere de de A.B.D de olduu gibi kiralayan ve kiracıya vergi tasarruflarını salamaya yönelik bir uygulama vardır. 1971 yılında yürürlüe giren Finance Act kiracının kira bedellerini gelirinden dümesine olanak tanımıtır. Kiracı mal üzerindeki haklarını üçüncü kiilere satabilir veya devredebilir. (Balkaya,1988:26) ngiltere de finansal kiralama ilemleri 1970 1980 yılları arasında önemli bir geliim göstermitir. Bankalar ve dier mali kuruluların yatırım indiriminden elde ettikleri kazançları düük kira ödemeleri eklinde kiracıya yansıtmaları bu geliimi salayan en büyük etkendir. Ancak 1984 mali yılı bütçe kanunu ile getirilen %100 lük ilk yıl yatırım indiriminin kademeli olarak sıfıra indirilmesi hükmü ile bu geliim eski hızını kaybetmitir. Ayrıca finansal kiralamada taraflara vergi, resim, harç istisnası, gümrük muafiyeti gibi ek mali tevikler uygulanmamaktadır.(danıman, 1986:17) 1.2.1.2. talya da finansal kiralama talya da finansal kiralama yaklaık 30 yıllık bir geçmie sahip olduu halde, son 10-15 yıl içerisinde büyük bir gelime göstermitir. E.L.A (European Leasing Association) rakamlarına göre 1984 yılında kiralanan ekipmanların toplam maliyeti 3 trilyon talyan liretidir. talya da finansal kiralamayı düzenleyen ayrı bir mevzuat yoktur. Kiralama irketi kurmak için özel bir izin alınmasına gerek olmadıı gibi herhangi bir devlet kontrolü ya da rapor verme zorunluluu da yoktur. Halbuki bankaların vadeli borç verme ilemleri Merkez Bankası tarafından kontrol edilmektedir. 21
1.2.1.3. Fransa da finansal kiralama Fransa da finansal kiralama uygulamasına 1961 yılında balanmıtır. Güney Kore ve Türkiye de olduu gibi Fransa da da ayrı bir finansal kiralama kanunu vardır. Fransız Finansal Kiralama Kanunu na göre kira olarak ödenen miktar göz önüne alınarak anlamaya varılan bir fiyat üzerinden kiracının malı satın alma hakkı vardır. Fransa da firmalar kiralama ilemi yapabilmek için banka ya da kredi kurumu statüsünü benimsemek zorundadır. Çünkü bu ilemler finansman amacına yöneliktir. 1.2.1.4. sviçre de finansal kiralama sviçre de finansal kiralama uygulamasında kiralayan, kiracı tarafından seçilip kendisi tarafından satın alınmı olan malın kullanımını belli bir süre için kira sözlemesiyle kiracıya bırakmaktadır. Malın bakım, onarım ve muhafazası kiracıya aittir. Kiralama konusunun bakalarına devri veya tekrar kiralanması kiralama irketinin izniyle mümkündür. Kiracı belirli bir kira bedelinden baka kiralama faizi de ödemek zorundadır. 1.2.1.5. Güney Kore de finansal kiralama Güney Kore de ilk resmi kiralama ilemi 1972 yılında Güney Kore Sınai Kiralama irketi nin kuruluu ile balamıtır. Bu irketin hissedarları Kore Kalkınma Bankası, Korean Exchange Bank ve Manufacturers Hannover Trust irketi idi. Kiralamanın özel bir yasayla düzenlenmesi gerektiini 22
gören bu öncü kurum maliye bakanlııyla ibirlii yapmı ve 31.12.1973 tarihinde finansal kiralama yasası yürürlüe girmitir. 1.2.1.6. Japonya da finansal kiralama Japonya da finansal kiralama konusunda özel bir yasa bulunmamaktadır. Finansal kiralama ilemleri vergi idaresi tarafından çıkarılan tebliler çerçevesinde yürütülmektedir. Yabancı kiralama irketleri ya Japon ortaklı bir irket kurmak, yada Japonya da ubelerini açmak yoluyla Japon finansal kiralama piyasasına girebilmektedir. Japon Kalkınma Bankası ve Eximbank kiralama firmalarına düük faizli krediler salamaktadır. (Balkaya, 1988:24-30) IFC (International Finance Corparation) tarafından incelenen 37 ülkeden 20 tanesinin hukuk mevzuatında leasing faaliyetine ilikin hükümlere rastlanmamaktadır. Sözkonusu ülkelerden yalnızca dokuz tanesinde leasing için özel olarak hazırlanmı yasanın mevcut bulunduu ve gelimi ülkelerin çounda (ngiltere, sveç, sviçre, Hollanda, Almanya, Japonya vs.) leasing kavramının hiçbir yasa veya yönetmelikle açıklanmadıı göz önüne alındıında leasing faaliyetinin uygulanabilmesi için daha çok gelimekte olan ülkelerin özel yasal düzenleme yoluna gittikleri, gelimi ülkelerde ise leasingin mevcut yasalar ve teamüller dorultusunda rahat bir uygulama alanı bulduu sonucuna varılabilir (Altop, 1990:14). 1.2.2. Finansal Kiralamanın Türkiye deki Tarihsel Geliimi ve Bulunduu Konum Modern anlamda 1930 lu yıllarda A.B.D. de, kinci Dünya Savaı sonunda ise Avrupa Ülkelerinde uygulanmasına balanan leasing, ülkemizde sınırlı 23
bir biçimde ancak 1977 yılında tanınmaya balanmıtır. Faize karı olan Arap ülkeleri ile ekonomik ilikilerin younlatırılması çabalarının artması sonucu, bu ülkeler ile ilikilerin leasing kurumu aracılııyla gelitirilmesinin yerinde olacaı düüncesinden hareketle ilk kez 1977 yılında ülkemizde büyük bir sanayi kuruluunun yatırım kredisi talebinin bir Arap bankası tarafından karılanması yoluna gidilmitir. Arap ülkeleri mali kuruluları ile ilikiler ancak 1981 yılında hareketlenmi, ülkemizde kar ve zarara katılma hesabı akdi karılıında gerçek ve tüzel kiilerin yatıracakları fonlar ile özel finans kurumları kurulması 1983 yılında (83/7506 sayılı) Kararname ile kararlatırılmı, bu kurumların topladıkları fonları yatırım ekipmanları temin edilmesinde, bu ekipmanların firmalara taksitle satılmasında veya kiraya verilmesinde kullanabilecekleri belirtilmi, dolayısıyla açık olmamakla beraber, leasing e deinilmitir. 1984 yılında, bu kurumların tesisine yönelik Özel Finans Kurumları Hakkında (83/7506 sayılı) Kararname eki Karara ilikin Tebli de; leasing, mal ve hizmet üretimine yönelik teçhizatın, mülkiyeti kurumda kalmak koulu ile sözleme serbestisi dahilinde iletmelere kiraya verilmesidir diye tanımlanmıtır(onursal, 2003). 1980 li yılların sonlarından itibaren ülkemizde oldukça hızlı bir gelime göstermi, finansal kiralama ilemi yapan leasing irketlerinin sayısı hızla artmıtır. Kalkınma ve yatırım bankaları da özel finans kurumlarının yanı sıra hemen hemen tüm ticaret bankalarının balı ortaklık eklinde kurdukları finansal kiralama irketleri bu alanda faaliyette bulunmaktadır(akgüç, 1998:633). 24
24 Ocak 1980 de yapısal uyumu öngören istikrar programı ile birlikte ihracata yönelik sanayileme stratejisini içeren, piyasa aırlıklı ve özel sektörün potansiyelinden azami ölçüde yararlanmayı öngören politikalarla Türk ekonomisinin uluslar arası rekabet ortamına uygun bir yapıya kavuturulması ve mali sistem aracılııyla yatırımlara yönlendirilmesi amacıyla, bir yandan gerçekçi faiz uygulamasına önem verilirken, dier yandan faizlerde serbest bir sisteme geçi yönünde adımlar atılarak mali sistemde kurumların ve araçların çeitlenmesi yoluna gidilmitir. Söz konusu modelde yapısal deiiklik kendini en fazla finans sektöründe göstermitir(ahin, 1993:13) Ülkemizde finansal kiralama mevzuatını düzenleyen Finansal Kiralama Kanunu nun temelinde yatan düünce yatırımcılara finansman olanakları salanmasıdır. Kanun, kurumun kaynaı olan A.B.D. de ve Avrupa Ülkelerinde uygulamada bulunan finansal kiralama sözlemelerinden yalnız finansman teminine yönelik sözlemeyi esas almıtır. Bu çeit sözlemede taraflardan birisi daima bu alanda uzmanlamı bir finansman kurumu olan finansal kiralama irketidir. Bu irket, yatırımcıların sabit kredi ihtiyaçlarını, kredi esasına dayalı olarak çalıan dier finansman kurumlarından farklı olarak kredi vermek suretiyle deil, yatırımcıların gereksinimi olan malları salayarak, bu malların kullanımını bir bedel karılıı yatırımcılara devretmek suretiyle karılamaktadır. Ancak, bu ileme ilikin devir Borçlar Kanunu nda düzenlenmi bulunan kira akdindeki kullanım devrinden farklı bir nitelik göstermektedir. Gerçekten bu ilikide malın kullanımını devralan, kiracının hukuki durumu ötesinde, aynen bir malikin yetkilerini haiz olmakta, ayrıca kira akdindeki kiracının yüklendii yükümlülüklerin altına girmektedir. Bu münasebetle, finansal 25
kiralama irketi sözleme konusu malın hukuki mülkiyetini muhafaza ederken, malın ekonomik mülkiyeti malı devralana geçmektedir(onursal, 2003). Türkiye'de finans sektörünün deiim sürecine girmesi ile ilk Leasing irketi ktisat Finansal Kiralama A.. 1986 yılında kurulmutur. Oldukça kısa bir geçmii olmasına ramen, sektör hızlı bir biçimde gelimitir http://www.iktisatleasing.com.tr,2003. Bugün, çounluu banka kökenli olmak üzere yüz kadar irket Leasing alanında faaliyet göstermektedir.türkiye de faaliyet gösteren leasing irketleri kurulu tarihleri ve ödenmi sermayeleriyle birlikte EK 2 de verilmitir. Türkiye'de 1986'dan bu yana Leasing'in yatırımlardan aldıı pay giderek artmaktadır. Ancak dier ülkelerle karılatırıldıında Leasing'in ülkemiz ekonomisindeki payının yeterli olduu söylenemez.toplam sabit sermaye yatırımları içinde Leasing'in payı gelimi sanayi ülkelerinde %25 civarındayken, bu oran Türkiye'de %10 ùn altında kalmaktadır. Türkiye'de Leasing'in henüz deerlendirilmemi büyük bir gelime potansiyeli bulunmaktadır. Türk finans sektörünün teknoloji, hizmet kalitesi ve finansal araçlar açısından Batı'ya ayak uydurabilmesi için deiime uraması gerektii bir gerçek haline gelmitir. Son yıllarda aktif bankacılık yöntemlerini benimseyen Türk bankaları çada finansman teknikleri uygulamaya balamıtır. Kredi Kartları, Tüketici Kredileri, Factoring, Swift, Forfaiting, Swap ve Leasing alanlarında yapılan yeni uygulamalar, Türk finans sektörünün gelimi ülkelerle kolayca bütünleebileceini, Avrupa Birlii ile entegrasyonun salanabileceini göstermitir. 26
Ülkemizde leasing ilemlerinin yıllara göre daılımlarını incelediimiz zaman, kara ulaım araçlarının aırlıının dönemler itibari ile azaldıını ve dier imalat makineleri ile tekstil ve basım makinelerinin paylarının arttıını görmekteyiz. Bu deiim, kara ulaım araçları için uygulanan KDV teviklerinin kaldırılması ile de doru orantılı olup, leasing ilemlerinin daha çok yatırım ekipmanlarına kayması sektörün ekonomiye katkısı açısından da faydalı olmutur http://www.toprakleasing.com.tr,2003. Türkiye deki leasing ilemlerinin sektörlere göre miktarsal ve nispi daılımı Çizelge 1.2. ve Çizelge 1.3. te görüldüü gibidir. 27
Çizelge 1.2. Türkiye deki leasing ilemlerinin sektörlere göre miktarsal daılımı Yurtiçi Kiralamalar(milyar TL) Bilgisayar, büro makineleri telekomünikasyon 1993 1994 1995 1996 1997/3 1,542 2,067 7,192 21,568 7,235 Kara ulaım araçları 2,408 1,402 7,606 13,329 5,781 Deniz ulaım araçları 1,269 2,687 6,511 10,224 3,068 Hava ulaım araçları 299 607 1,261 874 1,099 Tekstil ve basım makineleri 512 2,536 7,593 19,051 7,407 Tıbbi cihazlar 268 846 1,903 18,139 1,394 Dier imalat makineleri (*) 4,510 5,541 28,370 62,204 14,465 Gayrimenkuller 223 113 232 3,667 269 Toplam 11,031 15,798 60,667 149,055 40,718 dahildir. (*) naat makineleri, turizm tesis araçları ve muhtelif ekipmanlar 28
daılımı Çizelge 1.3. Türkiye deki leasing ilemlerinin sektörlere göre nispi %Daılımlar 1993 1994 1995 1996 1997/3 Bilgisayar, büro makineleri telekomünikasyon 14% 13% 12% 14% 18% Kara ulaım araçları 22% 9% 13% 9% 14% Deniz ulaım araçları 12% 17% 11% 7% 8% Hava ulaım araçları 3% 4% 2% 1% 3% Tekstil ve basım makineleri 5% 16% 13% 13% 18% Tıbbi cihazlar 2% 15% 3% 12% 3% Dier imalat makineleri 41% 35% 47% 42% 36% Gayrimenkuller 2% 1% 0% 2% 0% Toplam 100% 100% 100% 100% 100% Kaynak: T.C. Babakanlık Hazine Müstearlıı Çizelgelerde görüldüü üzere kara ulaım araçlarının payı yıllar itibari ile azalırken deniz ulaım araçları kiralamalarının artması taımacılık sektörü açısından olumlu katkılar yapmı, yabancı bandıralı gemiler nezdinde dezavantajlı konumda olan yerli gemi sahiplerini rahatlatıcı bir faktör olarak ön plana çıkmıtır. 29