Öğrenme Ve Yaşam Deneyimleri Öğrenme Nedir? Sözlük tanımı;belli bilgi, beceri ve anlayışlar edinme; yeti ve yetenekleri geliştirme Eğitim bilimlerine göre: yaşantı ürünü, kalıcı izli davranış değişikliği meydana getirme süreci olarak tanımlayabiliriz. ÖĞRENME: Yaşantı ürünü olmalı Kalıcı Olmalı Davranış değişikliği meydana getirmeli Bir süreci içermelidir. Kalıcı öğrenmeyi hedefleyen bilim adamlarının geliştirdiği(das 2001,Naglieri 1999,Kirby 2000) PASS teorisi insan davranışlarının labaratuar ve sınıf ortamında incelenmesi ile elde edilen verilere ve beyin üzerinde yürütülen incelemelere dayandırılarak oluşturulmuştur. Pass Teorisine bilginin temelini dört önemli bilişsel işleve dayandırmaktadır; Planlama (Planning), Eşzamanlılık(Smultaneous), Dikkat (Attention) ve Ardıl Bilişsel İşlemler (Successive).Girdi sağlandıktan sonra bu becerilerin yardımıyla işlenerek öğrenme (çıktı) gerçekleşir. Girdi-İnput
PLANLAMA İŞLEVİ Planlama, bireyin etkili problem çözme yöntemlerini belirlediği, seçtiği, uyguladığı ve değerlendirdiği zihinsel işlemlerdir. Bir yöntem ya da çözümün hazır olarak verilmediği problemleri çözme aracıdır. Sınıfta, günlük hayatta bir problemi çözmek için yöntem kullanıldığı durumlarda planlamaya ihtiyaç vardır. PLANLAMA SÜRECİ Plan geliştirmeyi ve strateji kullanmayı Dürtü kontrolünü ve kendini kontrol etmeyi Sürecin kontrolünü Bilginin yeniden düzenlenmesini Problem çözmeyi içerir. Sınıf ortamında görünümleri; Verilen görevin tamamlanmasında organize olamama. Okuduğunu yanlış anladığını fark edip düzeltememe. Problem çözeceği zaman matematik kurallarını uygun olarak kullanamama. Çalışmanın tamamlanması için yardım almak veya plan yapmada başarısızlık. Okulda ihtiyaç duyulacak materyalin yanında olmaması. Okuldaki çalışmalara nasıl ve nerede başlayacağı konusunda belirsizlik. Planlama becerisini desteklerken; Nasıl yapılabileceği konusunda konuşun. Problemi çözmeyi ya da hedefe ulaşmayı etkileyecek etmenleri belirleyin. Problemi çözmek için planlar ya da stratejiler geliştirmesini destekleyin, seçim yapmasını sağlayın, değerlendirmesini destekleyin. Daha etkili olması için yeni plan ve stratejiler düzenleyin.
Uygulamalar; Kendi başına yapabileceği her durumu çocuğun gerçekleştirmesine izin verin. Giyinme, yemek yeme, okul çantasını hazırlama vb. Ne kadar miktarda yiyeceği konusunda aktif karar vermesini sağlayın. Böylece ihtiyacını fark eder ve karşılamak için çözüm yolu üretir. Sözcülüğünü yapmaktan kaçının. Durumla nasıl başedebileceğine yönelik kendi başına alternatifler üretmesini sağlayın. Yaratıcılık çalışmasından bir örnek Planlama ve organizasyon çalışması DİKKAT İŞLEVİ DİKKAT NEDİR? Dikkat, kişinin belirlenen uyarıcılara odaklanması ve diğerlerini dışarda bırakmaksını içeren zihinsel bir süreçtir. Dikkat çocuğun istenilen, duyulan ve görülen şeylere seçici olarak odaklanmasını ve ilgili olmayan sesler ve işaretler tarafından oyalanmaya direnç göstermesini sağlar. Odaklanma dikkati, bir şeyin üzerine doğrudan konsantre olmakla ilgilidir. Seçici dikkat dikkatin başka yöne çelinmesine karşı direnci içerir. Sürdürülen dikkat beklenilen sürede odaklanmayı devam ettirilebilmektir. Bu üç dikkat alanı çocuğun dikkatini toplayabilmesi için birlikte çalışır.
Sınıf ortamında beklentiler; Çocuklar sıklıkla çoktan seçmeli testlerle karşılaşırlar. Bu testler, olabilir yanıtları olan sorulardan meydana gelir. Çocuk dikkatini spesifik olarak bir soru yada probleme ve aynı zamanda seçeneklere vermelidir. Çocuktan beklenen doğru cevaba odaklanması ama aynı zamanda yanlış olan diğer cevapları dışında bırakmasıdır. Ayrıca çocuktan cevabı oldukça hızlı vermesi de istenmektedir. Sınıf içinde dikkate ihtiyaç duyulur. Öğrenci sınıfta seçici dikkatini sınıfın önünde duran öğretmene verirken koridordaki sesleri, dışarda oynayan çocukları ve yanındaki diğer öğrencileri dışında bırakabilmelidir. Sınıf içinde görünümleri; Beş dakikadan fazla bir şeyin üzerine odaklanamama. Sınıf içindeki diğer uyarıcılara direnç gösterememe. Ders içinde beklenen şeklide efor sarf edememe, eforun düşmesini engelleyememe. Soru tamamlanmadan cevap verme eğilimi. Yanlış soruya cevap verme eğilimi. Dikkati desteklerken; Dikkatini geliştirmesi için model olmak ve strateji öğretmek. Kendi kendine kullanacağı sözlü komutlar öğretmek (tamam, dikkatini düşürme, soru hakkında ne düşünüyorum) (iç ses). Sadece ihtiyacı olan materyali çıkarmasını öğretmek. Kendisini organize edebilmesi için ajanda vb. kullandırmak.
Yanıttan önce durup düşünmesini öğretmek. Oyuncak sayısında düzenleme ve sadeleştirme. EŞZAMANLI BİLİŞSEL SÜREÇ EŞZAMANLI BİLİŞSEL SÜREÇ NEDİR? Eşzamanlı bilişsel süreç, bir grup halinde verilmiş olan uyarıcıların, çocuk tarafından birbirleriyle ilişkilendirilmesine dayalı zihinsel aktivitelerdir. Çocuktan beklenen; Uyarıcıları bir bütün olarak görmesi Her bir parçanın birbirleriyle olan ilişkilerini belirlemesi dir. Eşzamanlı bilişsel süreçler ; uzamsal ilişkileri içeren imajinasyon, geometri gibi alanları, kelimenin içindeki harfleri görme, bütün olarak kelimeyi anlama, paragrafın parçası olan cümleyi anlama ve okuduğunu anlamayı içerir. Eşzamanlı bilişsel süreçler; yazmayı ve konuşmayı anlamayı içerir. Örneğin siyah kedi koştu cümlesini duyan çocuk, cümlenin içinde geçen kedi yi, kediyi niteleyen siyahlığı ve verilen koşma eyleminin her birini ve bütününü algılayabilmelidir. Kelime grupları arasında farklı olanını bulması istendiğinde de yine eşzamanlı bilişsel işlemler kullanılır. Örneğin kuşlar, çiçekler, kayalar ve bulutlar. Her birinin diğerleriyle olan ilişkisini ve durumunu dikkate almaya ihtiyacı vardır. Aynı zamanda bütünü de algılamaya ihtiyacı vardır. Eşzamanlı bilişsel süreçler, okuduğunu anlama için oldukça önemlidir. Bütünleme, kelimelerin ilişkilerini anlama, hem analojik hem dijital algılama yoluyla okuduğu metnin anafikrini algılayabilmesini içerir. Çizgilerin biraraya gelmesinden
oluşan şekilleri tanımak da eşzamanlı bilişssel süreçlerle ilgilidir. Örneğin; şekillerden oluşmuş bir resmi çizdirmek. Bunu yapabilmesi için ilk önce zemin ile şekillerin ilişkisini anlamak ve daha sonra çizgi ve şekillerin oluşturduğu bütün demetini haritada bulmak gerekir. Nasıl Desteklenebilir? Çocukların yazdığı ya da okuduğu hikayeler hakkında resimler çizdirmek hikayeyi ve parçaların birbiriyle ilişkisini anlayabilmesi için önemlidir. Basit bir şekilde resim çizdirmek. Resimde hangi parçaların kullanılacağı, parçaları nasıl ayıracağı, renk seçimi ve dizayn oluşturmak gibi sanat çalışması yapabilmek içinde eşzamanlı işlemlere ihtiyaç duyulur. Neden- sonuç bağlantısı kurmasına olanak sağlamak. Yaptığı davranışların sonuçlarına katlanmasına izin vermek. Yargıya varmasını sağlayacak ortamlar hazırlamak. Bir durumu, olayı imajine etmesini istemek. Ben merkezcilikten çıkmasına fırsat vermek. Çocuklar, ben merkezcilikle başlayıp empatiye doğru giden bir gelişim seyri içindedirler. Benmerkezci olmaları, sadece hayatın kurallarını kendilerinin koydukları anlamına gelmez. Karşı tarafın duygu, düşünce ve gereksinimlerini anlama ve fark etmedeki zorlukları olduğu anlamına da gelir. ARDIL BİLİŞSEL İŞLEM ARDIL BİLİŞSEL İŞLEM NEDİR? Ardıl bilişsel işlem, özel bir sıralama ile oluşturulmuş dizinler arasındaki ilişkiyi belirlemeye dayalı zihinsel aktivitelerdir.
Ardıl bilişsel işlemlerde; Biçimleri değişen uyarıcılar Birbirleriyle ilişkili olmayan uyarıcılar vardır. Ardıl işlemler, düzenlenmiş sıralama içinde verilen bilginin akılda tutulması istendiğinde oldukça önemlidir. Ardıl işlemleri iyi olan çocuklar, sözlü olarak verilmiş olan yönergeyi takip etmede ve uygulamada zorlanmazlar. Ardıl işlemler; sıralanmış bilginin, sesin ve hareketlerin anımsanabilmesi ile ilgilidir. Özellikle çocukların ilk okumaya başladıkları dönemde ardıl işlemler çok önemlidir. Ardışıklık alanında problemler daha çok dil becerisinde dikkat çeker. Sözel yönergelere karşı tepkisinde tutarsızlık, Yönergeleri tekrarlaması istendiğinde doğru olarak hatırlayamamak, Uzun heceli sözcüklerde heceler arası sesleri karıştırmak, görülür. Sınıf içinde görünümleri: Kelimeleri heceleme becerisinin düşüklüğü. Söz diziminin yapısını anlamakta başarısızlık. Kelime telafuzunda ve sıralanmış kelimelerin parçalarını anlamada zorlanma. Problemi çözmek için kullanılacak basamakları unutmaya eğilim ya da adımları takip etmede zorlanma. Hikaye içindeki olayların sırasını anlamada zorlanma. Nasıl Desteklanebilir? Şiirler, şarkılar ve tekerlemeler. Adımları giderek artan yönerge oyunları. Günlük akışı konuşmak.
Okunan hikaye ya da izlenen filmde olay sırasını konuşmak. Planlama ve Ardışıklık alanlarında zorluk ; okumada ve matematik sorularını çözmede problem olarak karşımıza çıkar. Sembolleri karıştırmak (+ ile x) (- ile :) (> ile <). Sık sık işlem hatası yapmak. Çok basamaklı problemleri sonuna kadar devam ettirmekte zorlanmak. Zamanı söylemekte güçlük çekmek. Harfin şekli ile sesini birleştirememek / hatırlayamamak. Yavaş ve duraklayarak okumak. Okuduğu yeri sürekli olarak kaybetmek. Kelime eklerini hatalı okumak. Bilişsel gelişim; Bireyin içinde bulunduğu dünyayı anlamasını ve anlamlandırmasını sağlar. Ortaya çıkan herhangi bir duruma alternatif çözüm yolları üretebilmesini sağlar. Kendisini doğru olarak ifade edebilmesini sağlar. Akıl yürütebilmesini sağlar. Bir yanıyla içinde bulunduğu sosyal ortama uyumlu olmasını diğer yanıyla kendisine özgü olmasını sağlar. ÖNERİLER... - Kuralları belirli tek sonuçlu aktiviteler düzenleyin. Bu tarz aktivitelerde yalnız bir doğru yöntem ve tek sonuç vardır. Böylece çocuğunuzu belli bir biçimde düşünmesini ve yapmasını sağlamış olursunuz. ( yapboz vb.) -Birden fazla sonuç ve ürün ortaya çıkabilecek etkinlikler düzenleyin.
Çocuğunuzun araştırıp keşfedebilmesini, birçok olasılık hakkında düşünebilmesini ve farklı çözüm yolları üretebilmesini sağlar. (Legolar, strateji oyunları vb. malzemeler) -Etkinlikler ve ortaya çıkan ürünler hakkında çocuğunuzla konuşun. Hangi yöntemleri düşündüğü, farklı hangi yolların kullanılabileceği, başka neler yapabileceği gibi sorular ile çocuklarınızın düşünmelerini teşvik edebilirsiniz. -İçinde bulunduğunuz her ortamı ve her malzemeyi gelişimleri için bir fırsat olarak kullanın. Bulunduğunuz ortamlardaki (bu bir gezi, mutfağınız, alışveriş merkezi veya hastane olabilir) uyarıcı malzemeler ile yönlendirici sorular ve olası problemler ile çocuklarınızın karşılaşmasını sağlayabilirsiniz. -Planlama becerisini geliştirmek için aktif olmasını sağlayın. Günün bir bölümünü planlaması, okul çantasını hazırlaması, giysilerini ortama uygun seçmesi, ödevlerini yapma planı vb. -Çocuklarınızın kendilerini görmelerini ve değerlendirmelerini sağlayın. Çocukların sınırlarını ve neleri yapabildiklerini görebilmeleri için uygun ortamların sunulması önemlidir. Yaşları ve gelişim seyirleri dikkate alınarak yapabileceği sorumluluklar verin. KAYNAKÇA: Nisan 2009 Rehberlik Bülteni Uzm. Psik. Dan. Meltem Canver in Aile içindeki yaşam deneyimleri çocuklarda bilişsel gelişimi nasıl destekler? konulu semineri Yrd. Doç. Dr. Tamer Ergin in PASS Müdahale Programı notları