M A R M A R A Ü N İ V E R S İ T E S İ İ K T İ S A T F A K Ü L T E S İ A Y L I K EKONOMİ BÜLTENİ KISA VADELİ BORÇLAR VE CARİ İŞLEMLER AÇIĞI NET ULUSLARARASI YATIRIM POZİSYONU CDS (KREDİ TEMERRÜT PRİMİ) 2 li YILLARDA USD/TL PARİTESİNİN SEYRİ ENFLASYON VE REEL KUR ENDEKSİ Kısa Vadeli Borçlar ve Cari İşlemler Açığı Türkiye ekonomisinde 218 yılında geri ödenmesi gereken kısa vadeli borçların toplamı 125 milyar ABD doları seviyesine yükseldi. Bu borcun 1 milyar ABD doları özel kesime 25 milyar ABD doları kamu kesimine ait. Özel kesimin kısa dönem borçlarının oranın yüksek olması kırılganlığı arttırıyor. 218 yılında geri ödenmesi gereken kısa vadeli borçlara ek olarak 5 milyar Dolar seviyesinde gerçekleşmesi beklenen cari işlemler açığı ile birlikte kısa vadeli finansman ihtiyacını 175 milyar Dolara yükseltiyor. Kısa vadeli finansman ihtiyacının GSYH ya oranı %23 seviyesi ile 22 yılından beri en yüksek seviyeye ulaştı. Şekil 1: Kısa Vadeli Borçlar ve Cari İşlemler Açığı Nisan 218 de kısa vadeli borçların ve cari işlemler açığının GSYH ya oranı %23 seviyesi ile 22 yılından beri en yüksek seviyede gerçekleşti. 25. 25% 23% 2. 15. 1. 7% 1% 11% 12% 13% 12% 12% 9% 16% 19% 17% 21% 19% 16% 16% 19% 5. 1.652 2% 15% 1% 5. 5% 24.866 % Kamu Kısa Vadeli Borçlar Özel Kısa Vadeli Borçlar Cari İşlemler Açığı Toplam KVB+CİA/GSYH 1
Net Uluslararası Yatırım Pozisyonunda Bozulma Bir ekonominin sahip olduğu varlıklar ve yükümlülüklerinin toplam değerini gösteren net uluslararası yatırım pozisyonu 217 yılından itibaren kritik seviyenin üzerine çıkmaya başladı. 218 yılının birinci çeyreğinde, net uluslararası yatırım pozisyonu 445 milyar ABD doları seviyesinde gerçekleşti. Net uluslararası yatırım pozisyonunun GSYH ya oranı %6 seviyesine ulaştı. IMF analizlerinde % 4 üzerindeki net uluslararası yatırım pozisyonu açığının riskli kabul eder. Döviz kuru üzerindeki baskının bir denedi de bu. Şekil 2: Net Uluslararası Yatırım Pozisyonu -5. -1. -15. 21 211 212 213 214 215 216 217 218-Ç1 % -1% -2% -2. -25. -3. -35. -4. -45. -5. -292.871-38% -38% -316.2-426.117-49% -397.611-42% -446.372-48% -386.962-45% -368.856-43% -458.675-54% -445.285-59% -3% -4% -5% -6% -7% Net UYP Net UYP/GSYH Son sekiz yılda net uluslararası yatırım pozisyon açığının ikiye katlanması ve kısa vadeli finansman ihtiyacının artmaya devam etmesi ekonomideki kırılganlıkları arttırıyor. Büyüme ve istihdam gelecek dönemde bu gelişmelerden olumsuz etkilenecektir. 218 yılının ilk çeyreğinde Türkiye ekonomisinin yükümlülükleri artarken varlıkları azaldı. Bu bozulma uzun vadede daha riskli hale gelecektir. 2
21-5-218 23-5-218 25-5-218 29-5-218 31-5-218 4-6-218 6-6-218 8-6-218 12-6-218 14-6-218 19-6-218 21-6-218 25-6-218 27-6-218 29-6-218 3-7-218 5-7-218 9-7-218 11-7-218 13-7-218 17-7-218 19-7-218 23-7-218 25-7-218 27.7.219 31.7.219 2.8.219 6.8.219 8.8.219 EYLÜL 218 CDS (Kredi Temerrüt Swap) Primi Artıyor 13 Ağustos 218 itibariyle Türkiye nin CDS (kredi temerrüt swap) primi 43 seviyesinde gerçekleşti. Mayıs 218 den beri nispeten istikrarlı bir seyir izleyen CDS primi Temmuz 218 ayının sonundan beri hızlı bir artış trendine girdi. Türkiye, gelişmekte olan pazarlar arasında bir günde ve son bir ayda CDS primi en fazla yükseldiği ülke oldu. Bu artış Türkiye ekonomisine ilişkin risk algısının arttığını gösteriyor. Şekil 3: CDS Oranı ve Döviz Kuru (USD/TL) 5 6,65 7, 45 4 35 3 25 2 15 1 5 9.8.219; 43 6, 5, 4, 3, 2, 1,, CDS Turkey USD/TL CDS primindeki hızlı artış ve TL nin dolar karşısındaki değer kaybı ekonomiye karşı risk algısının arttığını göstermektedir. 3
2 li Yıllarda USD/TL Kurunun Seyri Döviz kurlarındaki yüksek artışların olduğu 21, 28 ve 218 yıllarının ilk yüz günü esas alınarak Şekil 4 de USD/TL paritesi karşılaştırılmıştır. Buna göre 21 ve 28 kriz yıllarındaki kur dalgalanmalarının seyri karşısında 218 yılının ilk yüz gününde kur artışı daha geniş bir süreye yayılmıştır. 218 yılının 14. gününde kur artışlarındaki yükseliş çok hızlı gerçekleşmiş ve nominal kur değeri 28 yılındaki artıştan daha fazla olmuştur. Şekil 4: 21-28-218 Yılları Kur Artışları Karşılaştırması (1. Gün 1 değerindedir.) 218 yılında USD/TL paritesindeki dalgalanmalar daha uzun bir süreye yayılmışken reel kur endeksindeki düşüş 21 yılındaki değerine yaklaşmıştır. 25 2 15 3; 157 17; 191 14; 172 216 1 17; 146 5 1 4 7 1 13 16 19 22 25 28 31 34 37 4 43 46 49 52 55 58 61 64 67 7 73 76 79 82 85 88 91 94 97 11316 21 28 218 21, 28 ve 218 nominal kur artışları yanında 21, 28 ve 218 yılları reel kur endeksinin seyri ise Şekil 5 te gösterilmiştir. Reel kur endeksi, 28 yılının ilk beş ayında 95,3 değerinde iken 218 yılında 9,6 değerine düşmüştür. Böylece, endeks 218 yılının ilk beş ayında 21 yılının ilk beş ayındaki 8,7 düzeyine yaklaşmıştır. Şekil 5: 21, 28 ve 218 Yılları Reel Kur Endeksi Karşılaştırması (İlk 5 Ay; 1. Ay 1 değerindedir.) 12, 1, 8, 6, 4, 2,, 1. ay 2. ay 3. ay 4. ay 5. ay 6. ay 7. ay 8. ay 9. ay 1. ay Reel Kur-21 Reel Kur-28 Reel Kur-218 4
Enflasyon Oranı Ağustos 218 de %17,9 Oldu 218 yılının Ağustos ayında Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) bir önceki aya göre % 2,3 oranında arttı. Bir önceki yılın aynı ayına göre ise TÜFE deki artış oranı %17,9 seviyesinde gerçekleşti. Bu dönemde TÜFE sepetini oluşturan harcama kalemleri arasında aylık bazda en yüksek artış % 5,85 ile çeşitli mal ve hizmetler grubunda oldu. Yıllık bazda ise en fazla artış % 27,13 ile ulaştırma gurubunda meydana geldi. Şekil 6: Reel Kur Endeksi ve Tüketici Enflasyonu 88 86 84 82 8 78 76 74 72 7 17,9 76,1 Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık 216-Enf 217-Enf 218-Enf 218-Reel Kur 2 18 16 14 12 1 8 6 4 2 TÜFE nin yanında reel kur endeksindeki düşüş yıl başından bu yana devam ediyor. Ocak ayında 86 olan endeks değeri temmuz ayında 76 seviyesine geriledi. Reel kur endeksi 23 bazlı serinin en düşük seviyesini görmüş oldu. Artan döviz kurlarıyla beraber, özellikle petrol ve doğal gazın ithal edilmesi ve üretimin ithal ürünlere bağımlılığı nedeniyle hem üretici hem de tüketici enflasyonun önümüzdeki aylarda da artması beklenmektedir. Türk Lirası nın değer kaybetmesiyle reel kur endeksi gerilemeye devam ediyor. Bu döviz kurları kanalıyla enflasyonun daha hızlı artmasına neden oluyor. 5
Yasal Uyarı Bu bültende yer alan bilgiler güvenilir olduğuna inanılan ve kamuya açık olan kaynaklardan derlenmiştir. Bülten sadece bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır, Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi nin kurumsal yaklaşımını yansıtmamaktadır. Bülteni hazırlayan akademisyenlerin kişisel görüşleri ve değerlendirmelerini içerebilir. Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi bültende yer alan bilgi ve değerlendirmelerin kesin doğruluğu ya da değişmezliği ile ilgili bir garanti vermemektedir. Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi bültende yer alan bilgileri herhangi bir bildirimde bulunmaksızın değişiklik yapma hakkına sahiptir. Bu bültende yer alan bilgilerin kullanılması nedeniyle doğrudan veya dolaysız oluşabilecek zararlardan Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi hiçbir şekilde sorumluluk üstlenmemektedir. Bu bültende yer alan bilgilere kişisel kullanımlar için izin verilmiştir, bunun dışında ticari ya da kamusal olsun herhangi bir kullanımda Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi nin izni olmadan kısmen ya da tamamen çoğaltılamaz, dağıtılamaz ve yayımlanamaz. Tüm haklarımız saklıdır. Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi İktisat Bölümü Öğretim Elemanları Prof. Dr. Cengiz Bahçekapılı cbahcekapili@marmara.edu.tr Araş. Gör. Suat Aksoy suat.aksoy@marmara.edu.tr Araş. Gör. Buket Çetin buket.cetin@marmara.edu.tr 6