Can kardeş Rehberlik ve Psikolojik Danışma Birimi Nisan Ayı Rehberlik Bülteni Can Velimiz ; Anne babalar için çocuklarının ilk kelimelerini duymak heyecan verici bir deneyimdir. Duyduğu yeni kelimeleri büyük bir heyecan ve merakla tekrar etmeye çalışan çocuk anne ve babasında yarattığı olumlu etkinin de farkındadır. Ancak çocuğun etrafında duyduğu kelimeler olumlu olduğu kadar olumsuz anlamlarla yüklü de olabilir. Bir çocuğun kötü söz kullanımının farklı nedenleri olabilir. Bazen tek bir neden çocuğun durumunu açıklamakta yeterli olmayabilir. Her çocuk için de bu durum aynı nedenlerden kaynaklanmayabilir. Anne ve babaların öncelikle bu hususlara dikkat etmesi yaşanan durumun daha sağlıklı olarak ele alınmasını sağlayacaktır. Sevgiler Psikolog Tuğba ÇETİN
Kötü Söz Kullanımının Nedenleri Neler Olabilir? Çoğu anne baba etrafında duyduğu kötü sözleri tekrar eden çocuğuna olumsuz tepkiler verir. Ancak okul öncesi gibi erken bir dönemde çocuklar çoğunlukla kullandıkları bu sözlerin anlamlarını bilmezler. Bu nedenle de anne ve babalarından aldıkları olumsuz tepkiler karşısında duygusal olarak etkilenebilirler. Yaşları ne olursa olsun çocuklar etraflarından duydukları yeni kelimelere çok ilgili olurlar. Daha büyük yaşlardaki çocuklar yeni duydukları kelimelerin anlamlarını öğrenmek ile ilgilenirken, okul öncesi dönemde olan bir çocuk için yeni duyduğu bir kelimenin içindeki sesler ilgisini çekmeye yetebilir. Bu nedenle çocuk seslerin kulağında bıraktığı tınıyı beğendiği için kötü bir sözü tekrar edebilir. Bu yaşlarda çocuklar yakın çevrelerinde gördükleri yetişkinleri model alırlar. Benzer davranışlarda bulunarak yetişkin gibi hissederler. Yetişkin davranışları her zaman olumlu olmadığı için bu durumun çocuğun gelişimine etkisi olumsuz da olabilir. Zaman zaman öfkesini kontrol edemeyen bir yetişkinin veya kendisinden yaşça büyük bir çocuğun kötü sözler söylediğini görebilir ve anlamlarını bilmediği için bu kelimelerin öfke anında kullanılan olağan kelimeler olduğunu düşünebilir. Bunun sonucunda da kendisi öfkelendiği zaman kendisinden yaşça büyüklerden model aldığı gibi -anlamlarını bilmediği halde- bu kelimeleri kullanabilir. Bazen de insanların bir kelimeye verdikleri aşırı tepkiler çocukları şaşırtabilir ve insanlarda böyle etkiler oluşturabilmekten gurur duyarak kötü sözler kullanabilirler. Ancak bir çocuğun anne babasından, anaokulundaki arkadaşından, bir çizgi filmden veya televizyondaki bir programdan kötü bir kelime duyması her zaman bu kelimeyi tekrar tekrar kullanacağı anlamına gelmez. Çocukların ısrarla kötü kelimeler kullanmasına neden olan bazı pekiştireçler vardır. Kötü Söz Kullanımını Pekiştirenler Nelerdir? Öğrendiği kötü sözü kullanan çocuk çevresinden değişik tepkiler görebilir. Yaşına uygun olmayan bu kelimeyi söylerken zorlanabilir veya yetişkin gibi konuşmaya çalışması çevresi tarafından komik bulunabilir. Bu durumda çevredekilerin gülmesi veya kelimeyi tekrar tekrar söyletmesi çocuğun bu durumu olumlu olarak anlamlandırmasına ve bu kelimeyi daha fazla kullanmasına sebep olabilir.
Çoğu anne baba çocuklarının ağzından kötü sözler işittiğinde olumsuz tepkiler verir. Anne ve babasından çok fazla ilgi göremeyen bir çocuk için bu tepkiler de bir tür ilgi sayılabilir ve kötü sözler kullanmasını pekiştirebilir. Çocukların kötü söz kullanmasını pekiştiren bir diğer unsur da yaşıtlarının tepkileridir. Çocuk kötü söz söyleyerek yaşıtlarını korkutabildiğini, onların ilgisini çekebildiğini veya onlara isteklerini yaptırabildiğini görürse bu durumun sonuçları hoşuna gidecek ve kötü söz kullanımı artacaktır. Etraftan hem olumlu hem de olumsuz tepkilerin gelmesi çocuğun aklının karışmasına ve anlamını bilmediği bu kelimenin etkilerini anlamak için kelimeye daha fazla odaklaşmasına neden olabilir. Bunun sonucu olarak kelimeyi kullanımı artabilir. Kötü Söz Kullanımını Azaltmada Neler İşe Yaramaz? Kötü bir söz kullandığı zaman çocuğa gülerek karşılık vermek bu sorunla başa çıkmada işe yaramadığı gibi, sorunu pekiştiren bir tutumdur. Aslında olumsuz olan bir davranış için çocuğa olumlu bir mesaj verilmektedir. Bu durum çocuğun kafasının karışmasına ve olumsuz olan bu sürecin artarak devam etmesine sebep olacaktır. Bir çocuk olumsuz olarak değerlendirilebilecek ne yaparsa yapsın ona vurmak, bağırmak, aşağılamak veya eleştirmek kesinlikle doğru bir yaklaşım değildir. Bu şekilde tepki vermek olumsuz davranışı yok etmediği gibi çocukta duygusal problemler yaratabilir. Çocuklar hata yaparak öğrenirler ancak anne ve babalar olarak onların hata yapmalarına izin vermeli ve uygun yaklaşımlarla onlara destek olmalıyız. Bir çocuk için öğrenme tek bir seferde olamaz. Çocuk birçok kez aynı hatayı yapar, anne ve baba bu durumla hep aynı tutarlı şekilde baş ederse sorunlar sorun değil, öğrenme sürecinin bir parçası olur. Uygun anne baba tutumları neler olabilir? Uygun bir tutumla karşılık vermeden önce çocuğunuzun kötü kelimeyi söyleme nedenini anlamaya çalışın. Örneğin:
o Nedeni öfke ise sakin kalarak öfke ile nasıl başa çıkabileceğini öğretmeye çalışabilirsiniz. o Nedeni ilgi çekmek ise bu sizinle vakit geçirmeye ihtiyacı olduğunu gösterir. Birlikte kitap okuyabilir, sadece çocuğunuzla ilgilendiğiniz bir oyun saati planlayabilirsiniz. Çocuğunuzdan ilk defa kötü bir söz duyduğunuzda sakin kalmaya çalışın. Söylediği kelime ile kafiyeli başka kelimeler bulup, ilgisini eğlenceli bir tekerlemeye yöneltebilirsiniz. Siz de yanlışlıkla kötü bir söz söylediğinizde aynı yönteme başvurabilirsiniz. Kısa bir cümle ile bu davranışını kabul etmediğinizi gösterebilirsiniz. Kullandığı kelimenin yerine kullanabileceği başka bir kelime bulabilirsiniz. Bir dahaki sefer bulduğunuz kelimeyi kullanması için teşvik edebilir, kullanırsa sözel olarak ödüllendirebilirsiniz. Uygun konuşma biçimlerini fark edip, olumlu geribildirim verebilirsiniz. Çocuğunuz sizi model aldığını unutmayın. Nasıl davranmasını istiyorsanız, siz de aynı şekilde davranın. Tüm bunları denerken bir çocuğun tekrarlara ihtiyacı olduğunu unutmayarak sakin kalmaya çalışın. Bu durum zaman alsa da tutarlı davranışlarda bulunursanız bir süre sonra azalacaktır.
SEVGİ MÖNÜSÜ Birkaç meyveyi tabağa koyun ve meyve bulmaca oynayın. Bir meyvenin özelliklerini tarif edin, çocuğunuzun bu meyveyi bulmasını isteyin, sonra o meyveyi tarif etsin siz bulun. Bu oyunu başka eşyalar için de oynayabilirsiniz. Torbanın içerisine evinizdeki eşyalardan (3 5 tane) koyun ve çocuğunuzun onları görmeden sadece dokunarak tanımasını sağlayın. Beraberce bir şeyin koleksiyonunu yapmaya karar verin. Koleksiyonunuzu çevrenize duyurun ve destek isteyin. Koleksiyonunuzun gelişimini görmek için fotoğrafını çekin. İşten eve geldiğinizde gününüzle ilgili mutlaka bir şeyleri çocuğunuzla paylaşın. Haftanın bir ya da iki gününü televizyon izlememe günü olarak belirleyin ve o günlerde televizyonu hiç açmayın. Bunun yerine ev içerisinde yapılabilecek alternatif etkinlikler planlayın veya sadece sohbet edin.