KAPİTALİST DEVLETTE SİYASAL İKTİDAR ve TOPLUMSAL SINIFLAR Nicos Poulantzas; (21 Eylül 1936, Atina 3 Ekim 1979, Paris) Yunanistan da doğdu, 1953'te Atina Üniversitesi Hukuk Fakültesi'ne girdi. Üniversite döneminde Yunanistan Komünist Partisi (KKE) gençlik örgütünde faaliyetlerde bulundu. Ölümüne kadar Yunanistan Komünist Partisi üyesi olarak kaldı. Hukuk eğitimini tamamladıktan sonra 1960 ta Fransa ya taşındı. 1966'da Annie Leclerc ile evlendi. 1966 yılında yayımlanan (Nature des choses et droit Şeylerin Doğası ve Hukuk) ilk kitabından itibaren bütün çalışmalarında çağdaş kapitalizmde devlet, iktidar, siyasal mücadele ve sınıflar ı konu edindi. Paris te birçok akademik görevde bulundu. Son görevi Vincennes Üniversitesi nde sosyoloji profesörlüğüydü. Poulantzas 3 Ekim 1979'da intihar etti. Daha önce Turhan Ilgaz çevirisiyle yayımladığımız Devlet, İktidar, Sosyalizm Poulantzas ın son kitabıdır. Bu kitap, yaygın kabulün aksine Poulantzas ın eski düşüncelerinden vazgeçtiği ya da artık siyasal dönüşümünü tamamladığı bir eser olarak kabul edilse de aslında sol-teknotratçılığın ve yeni-sol un iktidara ve modern devlete dair görüşlerinin eleştirisine ayrılmıştır. Poulantzas ın Türkçe ye çevrilmiş olan kitapları şunlardır. Faşizm ve Diktatörlük (Birikim Yay.), Kapitalist Devlet Sorunu Ernesto Laclau, Ralph Miliband ile birlikte İletişim Yay.), Poulantzas Kitabı Seçme Yazılar (Dipnot Yay.).
EPOS YAYINLARI 90 bilim-felsefe-politika kitapları 34 Nicos POULANTZAS KAPİTALİST DEVLETTE SİYASAL İKTİDAR ve TOPLUMSAL SINIFLAR Fransızcadan Çeviren: Şule Ünsaldı Yayıma Hazırlayan: Bâki Alemdar Kitabın Orijinal Adı: Pouvoir politique et classes sociales de l état capitaliste (1982 baskısından çevrilmiştir) Éditions François Maspero/Éditions La Découverte, 1968, 1971 Epos Yayınları, 2003 Düzelti: Anıl Kaya Kapak Tasarımı: epos uygulama: Cem Kaan Gürbüz Kapak Fotoğrafı: Bâki Remzi Suiçmez, Kafese hükmeden kargalar Dizgi ve Baskı Öncesi Hazırlık: epos Baskı ve Cilt: Sözkesen Matbaası (0.312) 395 21 10 İvedik OSB 1518. Sk. Mat-Sit İş Merkezi No: 2/40 Yenimahalle, Ankara Birinci Basım: Ankara, Kasım 2014 ISBN: 978-605-4822-04-1 Sertifika no: 16468 EPOS YAYINLARI GMK Bulvarı 60/20 (06570) Maltepe-Ankara Tel.Fax: (0.312) 232 14 70-229 98 21 eposkitap@eposyayinlari.com www.eposyayinlari.com
Nicos Poulantzas KAPİTALİST DEVLETTE SİYASAL İKTİDAR ve TOPLUMSAL SINIFLAR Fransızcadan Çeviren: Şule Ünsaldı
içindekiler GİRİŞ................................................... 9 I. GENEL SORUNLAR..................................... 35 1. Politika kavramı üzerine............................ 37 I. Politika ve tarih Politik ve politika................. 37 II. Devletin genel fonksiyonu........................ 45 III. Devletin fonksiyonunun tarzları.................... 53 2. Politika ve toplumsal sınıflar........................ 61 I. Sınıfların kuramsal statüsü sorunu.................. 63 II. Bir toplumsal formasyonda ve bir üretim dünyasında sınıflar...................77 III. Politik sınıf mücadelesinin sınıf tanımındaki rolü.......81 IV. Ayrık sınıflar ve özerk sınıf fraksiyonları..............85 V. Fraksiyonlar kategoriler katmanlar................. 93 VI. Yapılar ve sınıf pratikleri: Sınıflar mücadelesi.........95 VII. Konjonktür toplumsal güçler politik öngörü.........104 3. İktidar kavramı üzerine............................ 110 I. Sorun....................................... 110 II. İktidar, sınıflar ve sınıf çıkarları................... 116 III. Devlet iktidarı, devlet aygıtı, güç merkezleri..........129 IV. Sıfır-yekûn iktidar anlayışı....................... 132 II. KAPİTALİST DEVLET.................................. 137 1. Sorun......................................... 139 I. Kapitalist devlet ve üretim ilişkileri................ 142 II. Kapitalist devlet ve sınıflar mücadelesi............. 147 III. Hegemonya kavramı üzerine..................... 156 2. Kapitalist devlet tipi ve tipolojisi.................... 162 I. M. Weber in tipolojisi.......................... 165
II. Devlet tipleri, devlet biçimleri ve toplumsal bir formasyonun dönemleşmesi........ 168 III. Rejim biçimleri ve politiğin dönemleşmesi.......... 175 3. Mutlakıyetçi devlet, geçiş devleti.....................180 I. Devlet tipi ve geçiş sorunları..................... 180 II. Mutlakıyetçi devlet, kapitalist devlet............... 185 4. Burjuva devrimi modelleri üzerine................... 193 I. İngiltere örneği............................... 194 II. Fransa örneği................................ 199 III. Almanya örneği............................... 207 III. KAPİTALİST DEVLETİN TEMEL ÖZELLİKLERİ...........213 1. Kapitalist devlet ve egemenlik altındaki sınıfların çıkarları.............. 219 2. Kapitalist devlet ve ideolojiler...................... 225 I. Tarihselci ideoloji anlayışı....................... 225 II. Egemen ideoloji, egemen sınıf ve toplumsal formasyon............. 233 III. Marksist ideoloji kavramı....................... 239 IV. Politik burjuva ideolojisi ve sınıflar mücadelesi....... 243 V. Meşruluk sorunu.............................. 256 3. Kapitalist devlet ve güç........................... 261 4. Kapitalist devlet ve egemen sınıflar.................. 266 I. İktidar bloğu................................. 267 II. İktidar bloğu, hegemonya ve bir formasyonun dönemleşmesi: Marx ın politik analizleri....................... 272 III. İktidar bloğu-ittifaklar-destek sınıflar...............280 IV. Politik dönemlendirme, politik sahne, hâkim sınıflar, devletin savunucu sınıfları............285 IV. KAPİTALİST DEVLETİN İKTİDAR ÜNİTESİ ve GÖRECE ÖZERKLİĞİ..................................295 1. Sorun ve Marksist klasiklerdeki kuramsal konumu....... 297 2. Bazı yanlış yorumlar ve sonuçları................... 307
I. Genel kuram................................. 307 II. Marksist politika kuramı........................314 3. Kapitalist devlet ve sınıflar mücadelesi alanı........... 321 I. Genel sorun..................................321 II. Marx ın analizleri.............................326 III. Totaliter fenomen denen şey..................... 339 4. Kapitalist devlet ve egemen sınıflar.................. 347 I. İktidar bloğu.................................347 II. Güçler ayrılığı.................................355 5. Devlet ve rejim biçimlerindeki sorun: yasama ve yürütme..............................362 I. Devlet biçimleri, meşruluk biçimleri............... 362 II. Rejim biçimleri, politik partiler.................. 373 V. BÜROKRASİ ve ELİTLER ÜZERİNE.......................379 1. Sorun ve elitler kuramları.......................... 381 2. Marksist konum ve devlet aygıtının sınıf aidiyeti sorunu................388 3. Kapitalist devlet bürokratizm bürokrasi.............400 4. Bürokrasi ve sınıflar mücadelesi.....................412
Giriş 1) Marksizm, konularından ötürü birbirinden ayrı olan iki disiplinin birleşmesinden oluşmuştur: Diyalektik materyalizm ve tarihsel materyalizm. 1 Tarihsel materyalizmin ya da tarih biliminin konusu, tarih kavramının, çeşitli üretim tarzları ve toplumsal formasyonlar, bunların yapı, kuruluş ve işleyişi ve bir toplumsal formasyondan diğerine geçiş biçimleri açısından incelenmesidir. Diyalektik materyalizmin ya da Marksist felsefenin özgün konusu, bilgilerin üretimi, yani düşünce sürecinin yapısı ve işleyişidir. Daha doğru bir ifadeyle, diyalektik materyalizmin konusu bilimsel üretim tarihi kuramıdır. Tarihsel materyalizm, diyalektik materyalizmi aynı kuramsal hareket içinde ayrı bir disiplin olarak keşfeder; çünkü bir tarih biliminin, yani konusunu tarih kavramının tarihsel materyalizmin kuruluşu olarak tanımlayan bir bilimin oluşması, bir bilim kuramı tanımına yol açar; tarihi, özgün konusunun kurucu bölümü olarak içeren bir tanımdır bu. Bu iki disiplin birbirinden ayrıdır; ama Marksizmin, bir disiplini diğerine indirgeyen yorumları söz konusudur. Bazen diyalektik materyalizm, tarihsel materyalizme indirgenir: Genç Lukács, Korsch, vb. düşünürlerin tarihselci yorumları bu indirgemenin tipik örneğidir; bu yorumlara göre Marksizm tarihsel bir antropolojidir, çünkü tarih, kurulması gereken bir kavram değil, temel ve kurucu bir kategoridir. Yapılar üzerine düşünme, yapıların anlamının bilincine varma, arabulucu 1 Bu konuda bkz. Althusser, Pour Marx ve Lire le Capital, II. Cilt; Matérialisme historique et matérialisme dialectique, Cahiers Marxistes-Léninistes, No 11; ve Sur le travail théorique. Difficultés et ressources, La Pensée, Nisan 1967. 9
10 SİYASAL İKTİDAR ve TOPLUMSAL SINIFLAR bir içselleştirme yoluyla yine bu yapıların fonksiyonudur. Bazen de tarihsel materyalizm, diyalektik materyalizme indirgenir: Bu kez pozitivist-ampirisist yorumlar söz konusudur; bunlar tarihin tüm konusunu, evrensel olarak geçerli, aynı soyut yasanın, yani tüm tarihsel somutlaştırmayı düzenleyen model in altında toplayarak, tarihsel materyalizmin özgün konusunu sulandırır. Marx ın [18]57 Elyazmaları nın girişinde, Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı nın önsözünde ve Kapital de işaret ettiği tarihsel materyalizm, tüm araştırma alanına egemen olan kavramları (üretim tarzı, toplumsal formasyon, reel temellük ve mülkiyet, kombinasyon, ideoloji, politika, konjonktür ve geçiş kavramlarını) tanımlayan genel bir kuram içerir. Bu kavramlar, tarihsel materyalizme kendi konusunun kavramını, yani tarih kavramını tanımlama olanağı vermiştir. Tarihsel materyalizmin konusu, birbirine bağlı ve birbirinden ayrı olan (ekonomi, politika, ideoloji) ve kombinasyonları bir üretim tarzı ve bir toplumsal formasyon oluşturan çeşitli yapı ve pratiklerin incelenmesidir. Bu kuramlar bölgesel kuramlar olarak karakterize edilebilir. Tarihsel materyalizmde, farklı üretim tarzlarını ve toplumsal formasyonları tanımlayan yapı ve pratik kombinasyonlarının çeşitliliğinden kaynaklanan özel kuramlar da (köleci, feodal, kapitalist, vb. üretim tarzı kuramları) vardır. Bu yapılar, şimdilik yalnızca sayımsal bir sıralamadır; değişecek ve çok kısa sürede bir temele oturacaktır. Materyalizmin (diyalektik ve tarihsel), iki temel önermesi olduğunu biliyoruz: 1) Varlığın ve bilginin reel ve düşünce süreçlerinin birbirinden ayrı olması. 2) Varlığın düşünceye ve reelin kendi bilgisine göre önceliği. İkinci önerme iyi anlaşıldıysa, birinci üzerinde durmak gerekiyor: İki sürecin reel süreçle düşünce sürecinin birliği, bu süreçlerin birbirinden ayrı olmasından kaynaklanır.
GİRİŞ 11 Demek oluyor ki, her kuramsal çalışma (soyutlama düzeyi ne olursa olsun), her zaman reel süreçlere dayanmaktadır. Bununla birlikte bilgileri üreten bu kuramsal çalışmalar, tamamen düşünce sürecinde yer alır: Biri diğerinden daha reel olan kavram yoktur. Kuramsal çalışma, reel-somuttan değil, reele ilişkin bilgi, nosyon, vb. den oluşan bir hammaddeden yola çıkar ve bu hammaddeyi bazı kavramsal araçlar yoluyla işler: Amacı bir nesnenin bilgisi olan çalışmadır bu. Sözcüğün tam anlamıyla yalnızca reel, somut ve tekil nesnelerin var olduğunu söyleyebiliriz. Düşünce sürecinin nihaî amacı bu nesnelerin bilgisidir: Örneğin gelişiminin belli bir döneminde Fransa ya da İngiltere. Bu bilgi, bu nesneleri başlangıç noktasında hammadde içerisinde varsaymaz; çünkü somut bir nesnenin somut bilgisi olarak, Marx ın birden çok belirlemenin sentezi sözleriyle ifade ettiği bir sürecin sonucudur. Öte yandan nihaî amacı ve varolma nedeni reel-somut nesnelerin bilgisi olsa da, düşünce süreci her zaman bu nesnelere dayanmaz; formel-soyut olarak ifade edilebilen, tam anlamıyla varolmayan, ama reel-somut nesnelerin bilgisinin koşulu olan nesnelere de dayanabilir: Örneğin üretim tarzına ilişkin olanlar. Çeşitli kavramları, düşünce sürecindeki kesin yerlerinden ve dayandıkları düşünce nesnesinden yola çıkarak, 2 soyutluk derecelerine göre, kuramsal belirlenim açısından en yoksul olanlardan, kuramsal belirlenim açısından en zengin ve en gelişmiş olanlara doğru ayırmak mümkündür. En somut kavramlar, yani gelişiminin belli bir momentindeki bir toplumsal formasyonun bilgisine ulaştıran kavramlar, düşünce sürecinin, reel-somut nesnelerden daha fazla hammaddesi değildir; bunlar ne en soyut kavramlardan çıkarılmış, ne de bu sonuncuların genelliklerine basit bir özellik ekleyerek, onların altında toplanmıştır. Bunlar, tekil, somut ve reel nesnelerin bilgisine ulaştıran en somut kavramların üretimini amaç edinmiş kuramsal bir hazırlık çalışmasının sonucudur; bu çalışmada 2 Pozitivist soyutlama-somutlama nın eski ikircikliğine düşmemek için, bunu belirtelim.
I. Genel sorunlar
1. politika kavramı üzerine I. POLİTİKA ve TARİH POLİTİK ve POLİTİKA Burada Marx, Engels ve Lenin deki politika kavramını ve bu kavramın devlet sorunsalıyla ilişkilerini anlatmaya başlamak için yeterli sayıda veriye sahibiz. Bununla birlikte iki noktayı önceden vurgulamak gerekiyor. 1) Bu bölümde genel Marksist kuramın devlete ve politik sınıf mücadelesine ilişkin sorunlarını ortaya koymaya çalışacağız. Özellikle genel devlet sorununa ilişkin olan bu bölüm, çalışmamızın düzeni içerisinde, toplumsal sınıflar ve sınıf mücadelesine ilişkin bölümden önce geliyor. Bu bir rastlantı değil: ve elbette mantıksal çerçevede devleti, doğrudan sınıf mücadelesine değinmeden ve sınıf mücadelesiyle birlikte ele almadan incelemeye kalkışacağımız anlamına ya da bu çalışma düzeninin, devletin, toplumun sınıflara bölünmeden önceki bir tarihsel varoluş düzenine denk düştüğü anlamına gelmiyor. Bunun nedeni toplumsal sınıfların, devletin de bir parçası olduğu bazı yapısal düzeyleri oluşturan bir faktör olmasıdır (hangi anlamda olduğunu göreceğiz). 2) Önce politik diye adlandırabileceğimiz şeyle, yani devletin hukukî-politik üstyapısıyla, politika olarak adlandırabileceğimiz şey, yani sınıfın politik pratiği politik sınıf mücadelesi arasındaki ayrımı göstereceğiz. Ve bu ayrımı, toplumsal sınıflara ilişkin olan ve yapılarla sınıf pratiği (yani sınıf müca- 37
38 SİYASAL İKTİDAR ve TOPLUMSAL SINIFLAR delesi alanı) arasındaki ilişki ve ayrımı temellendirebileceğimiz bir sonraki bölümde açıklığa kavuşturacağız. Marx, Engels ve Lenin de politik ve politika sorunu tarih sorununa bağlıdır. Bu açıdan Marksist duruş, Marx ve Engels in Komünist Manifesto daki iki temel önermesine dayanır: a) her sınıf mücadelesi politik bir mücadeledir, ve b) sınıf mücadelesi tarihin motorudur. Bu iki önerme temelinde ilk olarak tarihselci türde bir okuma yapılabileceği çok açıktır. Bu okuma en sonunda, Hegelci türde bir bütün ve tarih okumasının ön kabulüdür. İlk olarak, Marksist bütün tipini özgülleştiren egemen kompleks yapıdan radikal biçimde ayrı olan ve eşit öğelerden oluşmuş basit ve döngüsel bir bütün türü söz konusudur. İkinci olarak, evrimi artık kavramın kökeninde bulunan ve tarihsel süreci Düşünce nin kendi kendine gelişmeye başlamasıyla özdeşleştiren, çizgisel bir tarihselci bütün türü söz konusudur. Bu bütün içerisinde, sözü edilen çeşitli öğelerin özgüllüğü, nesnelliğini oluşturdukları o basit bütünlük ilkesi olan Kavram a; tarih de, (gelişme ilkesi, kavramın özden başlayıp, varoluşa diyalektik geçişi olan) basit bir dönüşüme indirgenmiştir. Böyle olunca sözünü ettiğimiz Marksist önermelerin gerçekten de tarihselci bir okuması yapılabilir. Peki, bunun sonucu ne olur? O zaman bu önermeler politiğin alanına dâhil edilir. Politik burada, özel bir yapısal düzey ve özgül bir pratik değil, genel olarak toplumsal bir formasyonun yapı ya da pratiğinin herhangi bir düzeyine ait olan her öğenin dinamik - diyakronik yönüdür. Tarihselcilik açısından genel olarak dönüşümün genetik bilimi olan Marksizm, tarihin motorunun politika olması nedeniyle, son tahlilde bu basit eş çizgisel dönüşümle özdeşleşmiş bir politika bilimi dahası bir devrim bilimi olur. Buradan pek çok sonuç çıkar: a) Tarih ve politika özdeşleştirilir. b) Çeşitli toplumsal yapı ve pratik düzeyleri (bunların özgüllükleri, görece özerklikleri ve özgün etkileri, dinamik-tarihsel-politik yönlerine indirgenmiştir) aşırı
POLİTİKA KAVRAMI ÜZERİNE 39 politikleşmiş olarak değerlendirilebilir. Politik burada, bunların hem gelişiminin hem de ünitesinin (bütününün) merkezini ya da ortak ve basit paydasını oluşturur. Bu sonucun özellikle çarpıcı bir örneği, kuramsal düzeyin, burjuva bilimiproletarya bilimi şemasıyla sonuçlanan ünlü aşırı politikleşmesidir. c) Politik kendi özgüllüğünü yitirir ve bir formasyonun güçler ilişkisinin dengesini bozacak belirsiz öğeler halinde dağılır. Bu sonuçlar, politiğin ve politik pratiğin yapılarının kuramsal olarak incelenmesini gereksiz kılar ve böylece, değişmez volontarizm-ekonomizm ideolojisine, çeşitli revizyonizm, reformizm, kendiliğindencilik, vb. biçimlerine varır. Kısacası politik, Marksizmin tarihselci anlayışında, en sonunda tam da Kavram ın Hegel deki rolüne bürünür. Burada bu sorunsalın büründüğü somut biçimlerle ilgilenmeyeceğim. Sorunu yerli yerine oturtmak için yalnızca iki alıntı yapacağım. Biri, her zaman değerli olan politik analizleri sık sık Croce ve Labriola nın tarihselciliğiyle lekelenen Gramsci den geliyor ve işaret edilen sonuçlara ışık tutuyor: Makyavel üzerine bir incelemede ilk ortaya konması ve analiz edilmesi gereken sorun, özerk bir bilim olarak politiğe, yani politik bilimin, sistematik bir dünya anlayışında, bir praksis felsefesinde kapladığı ya da kaplamak zorunda olduğu yere ilişkindir. Croce nin bu konuda, Makyavel üzerine incelemelerde ve politik bilimde sağladığı ilerleme, özellikle var olmayan ya da yanlış ortaya konmuş bir dizi asılsız sorunu ortadan kaldırmasına dayanır. Croce, tinin momentlerinin ayrımlanmasını ve hem pratiğe, hem de pratik tine ait olan bir momentin teyit edilmesini temel almıştır; özerk ve bağımsız, ama döngüsel olarak tüm realiteye farklılıkların diyalektiğiyle bağlı olan bir tindir bu. Bir praksis felsefesinde ayrımlama, kesinlikle mutlak Tin in momentleri arasında değil, üstyapının basamakları arasındadır ve o halde politik faaliyetin (ve buna denk düşen bilimin) diyalektik konumunu, üstyapının belirli bir basamağı olarak yerli yerine oturtmak söz konusudur. Bir ilk bilgi ve kestirim olarak, politik faaliyetin kesinlikle ilk basamak ya da
40 SİYASAL İKTİDAR ve TOPLUMSAL SINIFLAR ilk moment olduğu söylenebilir; üstyapının hâlâ yalın, belirsiz ve doğrudan basit iradî doğrulama evresinde bulunduğu momenttir bu. Politikayla tarih arasında ve sonuçta yaşamın bütünüyle politika arasında hangi anlamda bir özdeşlik kurulabilir? Bu durumda tüm üstyapılar sistemi politikanın ayrımları olarak nasıl kavranabilecek ve ayrımlama kavramının bir praksis felsefesine girişi nasıl haklı gösterilecektir?.. Tarihsel blok kavramı, yani yapıyla üstyapı arasındaki birlik, zıtların ve ayrıların birliği 1 Bu Gramsci alıntısında, tarihselciliğin işaret ettiği ve burada, aynı 20 li yılların kuramsal goşizm örneğinde olduğu gibi Lukacs, Korsch, vb., volontarist karakterin aşırı politikleştirilmesine varan sonuçların şimdiden filizlendiği görülür: Aynı sorunsal içerisinde benzer bir ekonomizm yapılmaktadır. 2 İkinci alıntımı güncel sosyolojinin fonksiyonalist eğiliminin, M. Weber in tarihselciliğinden etkilenen ve modern politik bilimin analizlerine 3 yön vermesi nedeniyle üzerinde uzun süre durulacak olan bir eğilimin öncüsü olan T. Parsons dan yapacağım. Bu metnin, Marksist tarihselcilikle açıkça ortak olan kuramsal ilkeleri nedeniyle, politiğe ve politikaya ilişkin benzer sonuçlara vardığını saptamak çarpıcıdır: politikanın, toplumsal sistemin tüm analitik öğeleri için bir bütünleşme merkezi oluşturmasından ve bu özel öğelerin bir teki için bilinemeyecek olmasından dolayı, politikanın incelemesine, bu soruna ayrılmış tek bir kuramsal kavrama dayanarak girmeyeceğiz. 4 1 Bu metin Ed. Sociales yayınlarından Oeuvres choisies den (s. 197 ve devamı) alınmıştır. Gramsci de bilim in ve praksis felsefesi nin politikayla özdeşleştirilmesi konusunda bkz: Il materialismo storico e la filosofia di B. Croce a, Einaudi, s. 117 ve devamı ve Note sul Machiavelli, sulla politica e sullo Stato moderno, Einaudi, s. 79 ve devamı, s. 142 ve devamı. 2 Bu konuda Althusser in Lire le Capital deki analizlerine bakmanızı öneriyorum. 3 The Sociale System, Glencoe, 1951, s. 126 ve devamı. 4 Aslında bu akım tarihselcilikle ilişki içinde olmakla kalmamış, elde ettiği önem nedeniyle Marksizmin alternatif i olarak sunulmuştur. W. Run-
POLİTİKA KAVRAMI ÜZERİNE 41 Metnin devamında fonksiyonalizmin epistemolojik düzlemde, aslında genel tarihselci kavramın doğrudan devamını oluşturduğu görülecektir. Bunun sonucu olarak politikanın, toplumsal bütünün basit ilkesi, yani kendi gelişiminin ilkesi olarak, fonksiyonalizmi karakterize eden eş zamanlılık-art zamanlılık perspektifine indirgendiği net bir biçimde görülür. Marksizmin orijinal sorunsalının anti-tarihselci kavrayışında politikayı, bir yandan özgül düzey, öte yandan bir formasyonun çelişkilerinin yansıyıp yoğunlaştığı kesin sonuçlu düzey olarak, toplumsal bir formasyonun yapısına yerleştirmek gerekir; bunu, tarihin motorunu oluşturan şeyin, sınıfların politik mücadelesi olduğu önermesinin tamamen anti-tarihselci niteliğini anlamak için yapmak gerekir. Althusser in açıklığa kavuşturduğu bu son noktadan başlayalım. Hatırlanacağı gibi Marksizm konusunda Althusser, toplumların dönüşüm sürecinin anlaşılırlık ilkesini oluşturan şeyin, tarihin evrensel ve ontolojik bir türü, bir özneye bağlı bir yaradılış ilkesi değil, belli bir üretim tarzının kuramsal olarak kurulmuş ve tamamen kompleks ve egemen olan kavramı olduğunu göstermiştir. Basit çizgisel dönüşümle hiçbir ilişkisi bulunmayan tarih kavramını kurmak, ancak bize verilen bu tarihsel materyalizm kavramından hareketle mümkün olabilir. Yapı ve pratik düzeyleri, bir üretim tarzında ve tarihsel olarak belirlenmiş toplumsal bir formasyon içerisinde, hem bir özgüllük, bir görece özerklik ve bir özel etki, hem de ritimli zamansallıklar ve ayrımsal düzenler gösterir. 5 Toplumsal bir for- ciman, Social Science and Political Theory adlı (1965, s. 109) mükemmel kitabında buna işaret etmiştir: Politika biliminde Marksizmin dışında, genel bir toplum kuramı için aslında tek bir ciddî aday vardır Yandaşları, politik tutuma Marksizmden daha iyi bir açıklama getiren bir dizi genel önermenin olduğunu öne sürerler Fonksiyonalizm söz konusudur Ya da (s. 122): bir çeşit fonksiyonalizmin, politik bilimde genel bir kuramının temeli olarak, Marksizmin günümüzdeki tek alternatifi olması söz konusudur. 5 Üretim tarzıyla toplumsal formasyon arasında bulunan ve tarih kavramı