T.C. ATILIM ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ FİNANS ANA BİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ LEASING İN KOBİ LERE GETİRDİĞİ KOLAYLIKLAR ve SİNCAN-ETİMESGUT- YENİKENT SANAYİCİ ve İŞADAMLARI DERNEĞİ NE (SİSİAD) ÜYE KOBİ LERİN İNCELENMESİ Hazırlayan Aykan COŞKUN Tez Danışmanı Prof.Dr. Emine ORHANER ANKARA 2008
ii 02.06.2008 T.C. Atılım Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü ne Aykan COŞKUN a ait Leasing in KOBİ lere Getirdiği Kolaylıklar ve Sincan- Etimesgut-Yenikent Sanayici ve İşadamları Derneği ne (SİSİAD) Üye KOBİ lerin İncelenmesi adlı çalışma, jürimiz tarafından Finans Anabilim Dalında YÜKSEK LİSANS TEZİ olarak kabul edilmiştir.
iii ÖNSÖZ Araştırma süresince birçok kişinin, maddi, manevi desteği ve katkıları olmuştur. Bu çalışmanın yürütülmesinde akademik bilgi ve deneyimleri ile bana destek olan değerli hocalarıma teşekkürlerimi sunuyorum. Tez danışmanım olarak çalışmalarım süresince bilgi, görüş ve deneyimlerinden faydalandığım, Sayın Prof. Dr. Emine Orhaner e en içten saygı ve teşekkürlerimi sunuyorum. Sincan Etimesgut Yenikent Sanayici ve İşadamları Derneği (SİSİAD) yönetimi ve üyelerine bana araştırmamı yapmamda yardım ettikleri için teşekkür ederim. Yüksek lisans süresince bana gösterdikleri desteklerden dolayı anneme, babama, kardeşlerime teşekkür ediyorum. Aykan COŞKUN
iv ÖZET LEASING İN KOBİ LERE GETİRDİĞİ KOLAYLIKLAR Coşkun, Aykan Yüksek Lisans, Finans Anabilim Dalı Tez Danışmanı: Prof. Dr. Emine Orhaner Nisan 2008 Araştırmamda leasing ve KOBİ ler incelenerek, leasing in KOBİ lerce kullanma alışkanlıkları değerlendirilmiştir. Araştırmanın evrenini, Sincan-Etimesgut-Yenikent Sanayici ve İşadamları Derneği ne (SİSİAD) üye KOBİ ler oluşturmaktadır. Araştırmada evrenin tümüne ulaşmak mümkün olmadığı için örneklem alınmıştır. Bu araştırma kapsamında KOBİ ler hakkında bilgi toplamak için anket formu kullanılmıştır. Anket formları ile elde edilen bilgiler belirtke tablosu ile verilmiş, KOBİ lerin bilgileri frekans ve yüzde olarak ortaya konulmuştur. KOBİ lerin görüşleri arasında fark olup olmadığı frekans, Ki-kare ( χ2 ) testi ile kontrol edilmiştir. Araştırmada anlamlılık düzeyi 0.05 olarak kabul edilmiştir. Araştırma sonucunda: 1) Leasing hakkında yeterli bilgiye sahip olan KOBİ ler gereksinimlerini leasing yoluyla temin etmektedirler. Leasing in avantajlarını bilen KOBİ ler leasing i kullanmaktadırlar. 2) Leasing kullanan KOBİ ler finansal sorunlarını çözerken, ticari bankaları ve finans şirketlerini tercih ederken, kullanmayanlar ise kendileri, aile çevreleri veya diğer işletme sahipleri ile çözmeyi tercih etmektedir. 3) Araştırma sonunda ortaya çıkan sorunlara dayalı olarak araştırmacı tarafından ortaya konulan önerilerin bazıları şunlardır: KOSGEB KOBİ lere kendini daha iyi tanıtmalıdır.
v KOBİ ler KOSGEB destekleri hakkında bilgilendirilmelidir. KOBİ lerin finansal sorunlarının çözümünde bürokrasi azaltılmalıdır.
vi ABSTRACT THE OPPORTUNITIES OF LEASING FOR THE SMALL AND MEDIUM ENTERPRISES Coşkun, Aykan Master Programme, Department of Finance Thesis Counsellor: Prof. Dr. Emine Orhaner April, 2008 In my research, leasing and The Small and Medium Enterprises being examined, the way leasing is utilized by The Small and Medium Enterprises has been evaluated. The Small and Medium Enterprises that are members of the association of Sincan- Etimesgut- Yenikent Industrialist and Businessmen has constituted the population. As it isn t possible to attain the whole population, a sample has been made. In this research process, a questionnaire form has been implemented to get information about The Small and Medium Enterprises. The data obtained from the questionnaire has been demonstrated via a table of emblem, and the data of small and medium enterprises has been presented in frequency and percentage. The frequency of whether there is difference in views among The Small and Medium Enterprises has been checked by the Ki- Square test. In the research, the level of significance is accepted as 0.05. Research result: 1. The Small and Medium Enterprises that have the adequate data about leasing meet their requirements via leasing. The Small and Medium Enterprises aware of the advantages of leasing use it. 2. While The Small and Medium Enterprises that use leasing prefer commercial banks and finance companies in solving their financial problems, those that don t use leasing like to solve by themselves, with family or other company owners.
vii 3. Here are some of the suggestions presented by the researcher at the end of the research for the problems encountered : KOSGEB should introduce itself better to The Small and Medium Enterprises. The Small and Medium Enterprises should be informed about the supports of KOSGEB. Bureaucracy should be decreased while solving the financial problems of The Small and Medium Enterprises.
viii İÇİNDEKİLER JÜRİ VE ENSTİTÜ ONAYI... ii ÖNSÖZ... iii ÖZET... iv ABSTRACT... vi İÇİNDEKİLER... viii KISALTMALAR... 1 TABLOLAR LİSTESİ... 2 ŞEKİLLER LİSTESİ... 8 I. BÖLÜM: GİRİŞ... 11 II. BÖLÜM: LEASING İN TANIMI, ÖNEMİ, KONUSU, TÜRLERİ, OLUMLU ve OLUMSUZ YANLARI... 15 2.1. Leasing in Tanımı ve Önemi... 15 2.2. Leasing in Tarihsel Gelişimi... 16 2.2.1. Bazı Ülkelerde Leasing in Tarihsel Gelişimi... 17 2.2.1.1. ABD de Leasing in Gelişimi... 17 2.2.1.2. Almanya da Leasing in Gelişimi... 18 2.2.1.3. İngiltere de Leasing in Gelişimi... 18 2.2.1.4. Fransa da Leasing in Gelişimi... 19 2.2.1.5. Japonya da Finansal Leasing in Gelişim... 19 2.2.1.6. Günümüz Avrupa sında Leasing Gelişmeleri... 20 2.2.2. Türkiye de Leasing in Gelişimi... 21 2.3. Leasing de Taraflar... 28 2.4. Leasing Sözleşmesinin Konusu... 29 2.5. Leasing Sözleşmesine Konu Olabilecek Mallar... 29 2.5.1. Taşınır Mallar... 30 2.5.2. Taşınmaz Mallar... 30 2.5.2.1. Tapusuz Taşınmazlar... 30 2.5.2.2. Üst Hakkı ile Kaynak Hakkı... 31 2.5.3. Gemiler ve Uçaklar... 31 2.5.4. Tüketim Malları... 32 2.6. Leasing Sözleşmesine Konu Olamayacak Mal ve Haklar... 32 2.6.1. Patent Hakkı, Diğer Fikri Ve Sınai Haklar... 32 2.6.2. İş Gücü... 33 2.6.3. Mahiyetleri İcabı Zilyetlikleri Üçüncü Kişilere Devredilmek Zorunda Olan Mallar... 33 2.6.4. Kiracıdan Satın Alınmış Olan Mallar... 33 2.6.5. Aynen İadesi Mümkün Olmayan Mallar... 34
ix 2.6.6. Finansal Kiralama Şirketinin Patrimuvanındaki Malların Kiraya Verilmesi... 34 2.7. Leasing Türleri... 35 2.7.1. Finansal Leasing... 35 2.7.2. Faaliyet Leasing i... 39 2.7.3. Üç Taraflı-İki Taraflı Leasing... 39 2.7.4. Yüzde Leasing... 40 2.7.5. Özel Leasing... 40 2.7.6. Yurt İçi-Uluslar Arası Leasing... 41 2.7.7. Tam Ödemeli-Kısmi Ödemeli Leasing... 41 2.7.8. Dolaylı ve Dolaysız Leasing... 42 2.7.9. Brüt-Net Leasing... 42 2.7.10. Sat ve Geriye Kirala Şeklinde Leasing... 43 2.7.11. Takas Şeklinde Leasing... 43 2.7.12. Diğer Leasing Türleri... 44 2.8. Leasing in İşletmelere Getirdiği Olumlu Yanlar... 45 2.9. Leasing in İşletmelere Getirdiği Olumsuz Yanlar... 50 III. BÖLÜM: KOBİ LERLE İLGİLİ GENEL KAVRAMLAR... 53 3.1. KOBİ lerin Tanımı... 53 3.1.1. Dünya da KOBİ lerin Tanımı... 54 3.1.2. Türkiye de KOBİ lerin Tanımı... 63 3.2. KOBİ lerin Önemi... 66 3.2.1. Ekonomi Açısından KOBİ lerin Önemi... 67 3.2.2. İstihdam Açısından KOBİ lerin Önemi... 70 3.2.3. Sanayi Açısından KOBİ lerin Önemi... 71 3.3. KOBİ lerin Sınıflandırılmasında Kullanılan Kriterler... 73 3.3.1. Nitel Kriterler... 73 3.3.2. Nicel Kriterler... 79 3.4. Türkiye de KOBİ lerin Durumu... 80 3.4.1. KOBİ lerin Avantajları... 81 3.4.2. KOBİ lerin Dezavantajları... 82 3.4.3. KOBİ lerin Sorunları... 83 3.4.3.1. Örgütlenme ve Yönetim Sorunu... 84 3.4.3.2. Finansman Yetersizliği... 84 3.4.3.3. Sermaye Yapıları... 85 3.4.3.4. Tecrübesizlik ve Yetersizlikler... 86 3.4.3.5. Üretim Sorunları... 87 3.4.3.6. Pazarlama Sorunları... 87
x 3.4.3.7. Kredi Teminindeki Güçlükler... 88 3.4.3.8. İnsan Kaynakları İle İlgili Sorunları... 89 3.4.3.9. Ar-Ge Sorunları... 90 3.4.3.10. Bilgiye Ulaşma Sorunları... 91 3.4.3.11. KOBİ lerin Diğer Sorunları... 91 3.5. Türkiye de KOBİ lerin önemi... 92 3.6. Türkiyede KOBİ lerin Finansal Sorunlarını Karşılama Yolları... 93 3.6.1. Factoring... 94 3.6.2. Forfaiting... 94 3.6.3. Leasing... 95 3.7. KOSGEB ve KOBİ lere Verdiği Destekler... 96 IV. BÖLÜM: SİNCAN-ETİMESGUT-YENİKENT SANAYİCİ VE İŞADAMLARI DERNEĞİ NE (SİSİAD) ÜYE KOBİ LERİN LEASING UYGULAMASI YÖNÜNDEN İNCELENMESİ... 104 4.1. Araştırma nın Yöntemi... 104 4.1.1. Sınırlılıklar... 104 4.1.2. Sayıltılar... 104 4.1.3. Araştırmanın Modeli... 104 4.1.4. Evren ve Örneklem... 105 4.1.5. Verilerin Toplanması... 105 4.1.6. Verilerin Çözümü ve Yorumlanması... 106 4.2. Araştırmanın Bulguları ve Yorumu... 106 4.3. Verilerin Analizi... 126 V. BÖLÜM: SONUÇ VE ÖNERİLER... 143 5.1. Sonuçlar... 143 5.2. Öneriler... 147 VI. BÖLÜM: EKLER... 149 6.1. Finansal Kiralama Kanunu... 149 6.2. Küçük Ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin Tanımı, Nitelikleri Ve Sınıflandırılması Hakkında Yönetmelik... 166 6.3. Sincan-Etimesgut-Yenikent Sanayici ve İşadamları Derneği ne (SİSİAD) Üye Kobi lerin Leasıng Kullanma Alışkanlıkları Anketi... 174 VII. BÖLÜM: KAYNAKÇA... 177
1 KISALTMALAR AB: Avrupa Birliği ABD: Amerika Birleşik Devletleri ASO: Ankara Sanayi Odası BDDK: Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu DTM: Dış Ticaret Müsteşarlığı FİDER: Finansal Kiralama Derneği FKK: Finansal Kiralama Kanunu GVK: Gelir Vergisi Kanunu IFC: Uluslararası Finans Birliği İTO: İstanbul Ticaret Odası KDV: Katma Değer Vergisi KOBİ: Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler KOSGEB: Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı LEASEUROPE: Avrupa Leasing Federasyonu MPM: Milli Prodüktivite Merkezi OECD: Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü SHK: Sivil Havacılık Kanunu SİSİAD: Sincan-Etimesgut-Yenikent Sanayici ve İşadamları Derneği UNCTAD: Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Örgütü TMK: Türk Medeni Kanunu VUK: Vergi Usul Kanunu
2 TABLOLAR LİSTESİ Sayfa No: Tablo 1: 2004-2005 Yıllarına Ait Avrupa da Leasing İşlem Hacimleri...20 Tablo 2: Finansal Kiralama Derneği ne (FİDER) Üye Şirketlerin 1 Ocak- 31 Aralık 2007 Döneminde Finansal Kiralama İşlemlerinin Mal Gruplarına Göre Dağılımı.......23 Tablo 3: 2006 ve 2007 Yıllarının İlk 6 Aylık Dönemlerinde FİDER e Üye Şirketlerin Leasing İşlem Hacimlerinin Karşılaştırılması.27 Tablo 4: OECD nin KOBİ Sınıflaması.....55 Tablo 5: 2005 Yılında Yapılan AB nin Son KOBİ Tanımına İlişkin Nicel Ölçütler.. 56 Tablo 6: İngiltere de Sektörlere Göre KOBİ Tanımlaması...57 Tablo 7: Almanya daki KOBİ Sınıflandırması. 58 Tablo 8: Fransa daki KOBİ Sınıflandırması. 59 Tablo 9: İtalya da İşgören Sayısına Göre İşletme Ölçekleri 60 Tablo 10: ABD de KOBİ Sınıflandırması 61 Tablo 11: Japonya da KOBİ Ölçeği.62 Tablo 12: Malezya da İşgören Sayısına Göre İşletme Ölçeği..63 Tablo 13: Türkiye de Kullanılan KOBİ Tanımları..64
3 Sayfa No: Tablo 14: KOSGEB(Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı) in 2007 Yılına Ait KOBİ Finansman Destek Kredileri Bilgileri..97 Tablo 15: Ocak - 19 Haziran 2007 Dönemine Ait KOSGEB Destekleri Dağılımı....103 Tablo 16: Ankete Katılan İşletmelerin Faaliyet Süresine Göre Dağılımları..106 Tablo 17: Ankete Katılan İşletmelerin Kira Ödeme Durumlarına Göre Dağılımları.107 Tablo 18: Ankete Katılan İşletmelerin Personel Sayısına Göre Dağılımları. 108 Tablo 19: Ankete Katılan İşletmelerin Finansman Sorunu Yaşama Durumuna Göre Dağılımları..108 Tablo 20: Ankete Katılan İşletmelerin Üretim Sorunu Yaşama Durumuna Göre Dağılımları. 109 Tablo 21: Ankete Katılan İşletmelerin İnsan Kaynakları Temini Sorunu Yaşama Durumuna Göre Dağılımları.110 Tablo 22: Ankete Katılan İşletmelerin Kredi Temini Sorunu Yaşama Durumuna Göre Dağılımları.111 Tablo 23: Ankete Katılan İşletmelerin Bilgiye Ulaşma Sorunu Yaşama Durumuna Göre Dağılımları..111 Tablo 24: Ankete Katılan İşletmelerin Diğer Sorunları Yaşama Durumuna Göre Dağılımları 112
4 Tablo 25: Ankete Katılan İşletmelerin Finansman Sorunlarını Çözme Sayfa No: Yöntemlerine Göre Dağılımları..113 Tablo 26: Ankete Katılan İşletmelerin Gereksinimlerini Temin Etme Yöntemlerine Göre Dağılımları. 114 Tablo 27: Ankete Katılan İşletmelerin Leasing Hakkında Bilgi Sahibi Olma Durumuna Göre Dağılımları..114 Tablo 28: Ankete Katılan İşletmelerin Leasing Hakkında Bilgi Edinme İsteğine Göre Dağılımları. 115 Tablo 29: Ankete Katılan İşletmelerin Leasing Yöntemi İle Gereksinimlerini Temin Etme Durumuna Göre Dağılımları 116 Tablo 30: Ankete Katılan İşletmelerin Leasing İşleminde Başvurulan Kuruluşa Göre Dağılımları..116 Tablo 31: Ankete Katılan İşletmelerin Leasing Uygulamasını Gerçekleştirdiği Alana Göre Dağılımları...117 Tablo 32: Ankete Katılan İşletmelerin Leasing in Mali Yetersizliğe Rağmen İhtiyaçları Giderebilme İmkânı Sağladığını Bilme Durumuna Göre Dağılımları.. 118 Tablo 33: Ankete Katılan İşletmelerin Leasingin Maliyet Düşüklüğünü Bilme Durumuna Göre Dağılımları....118 Tablo 34: Ankete Katılan İşletmelerin Leasingin Az Riskli Olduğunu Bilme Durumuna Göre Dağılımları....119 Tablo 35: Ankete Katılan İşletmelerin Leasingin Faiz Hadleri Ve Enflasyondan Korunma Sağladığını Bilme Durumuna Göre Dağılımları.. 120
5 Tablo 36: Ankete Katılan İşletmelerin Leasingin Likitlerin Başka Sayfa No: Yatırımlara Tahsisini Sağladığını Bilme Durumuna Göre Dağılımları....120 Tablo 37: Ankete Katılan İşletmelerin Kiralamanın Satın Almaya Göre Üstünlükleri Hakkındaki Düşüncelerine Göre Dağılımları..121 Tablo 38: Ankete Katılan İşletmelerin KOSGEB Hakkında Bilgisi Olma Durumuna Göre Dağılımları.122 Tablo 39: Ankete Katılan İşletmelerin KOSGEB in KOBİ lere Verdiği Desteği Bilme Durumuna Göre Dağılımları...123 Tablo 40: Ankete Katılan İşletmelerin KOSGEB in KOBİ lere Verdiği Finansal Kiralama Yöntemiyle Makine ve Teçhizat Desteğinden Yaralanma Durumuna Göre Dağılımları....124 Tablo 41: Ankete Katılan İşletmelerin KOBİ lerin Ekonomimize Olan Katkıları Hakkındaki Düşüncelerinin Tanımlayıcı İstatistikleri....125 Tablo 42: Finansman İle İlgili Sorunlarını Çözme Yöntemleri İle Firmanın Faaliyet Gösterdiği Süre Arasındaki İlişki...126 Tablo 43: İşletmenin İhtiyaçlarını Temin Etme Yöntemi İle Firmanın Faaliyet Gösterdiği Süre Arasındaki İlişki.....127 Tablo 44: Leasing Yöntemini İşletme Gereklerini Karşılama Durumu İle Firmanın Faaliyet Gösterdiği Süre Arasındaki İlişki...127 Tablo 45: KOBİ lerin Ekonomiye Olan Katkısı İle Firmanın Faaliyet Gösterdiği Süre Arasındaki İlişki..128 Tablo 46: KOBİ nin Ekonomiye Olan Katkısı İle İşletmede Çalışan Personel Sayısı Arasındaki İlişki... 128
6 Tablo 47: Finansman Sorunlarını Çözme Yöntemi İle Finans Sayfa No: Sorunuyla Karşılaşılma Durumu Arasındaki İlişki...129 Tablo 48: Finansman Sorunlarını Çözme Yöntemi İle Üretim Sorunuyla Karşılaşılma Durumu Arasındaki İlişki 130 Tablo 49: Finansman Sorunlarını Çözme Yöntemi İle İnsan Kaynakları Temini Sorunuyla Karşılaşılma Durumu Arasındaki İlişki...130 Tablo 50: Finansman Sorunlarını Çözme Yöntemi İle Kredi Temini Sorunuyla Karşılaşılma Durumu Arasındaki İlişki.131 Tablo 51: Finansman Sorunlarını Çözme Yöntemi İle Bilgiye Ulaşma Sorunuyla Karşılaşılma Durumu Arasındaki İlişki 132 Tablo 52: Finansman Sorunlarını Çözme Yöntemi İle Diğer Sorunlarla Karşılaşılma Durumu Arasındaki İlişki..132 Tablo 53: İşletme Gerekliliklerini Temin Etme Yöntemi İle Finansman Sorunuyla Karşılaşılma Durumu Arasındaki İlişki..133 Tablo 54: İşletme Gerekliliklerini Temin Etme Yöntemi İle Üretim Sorunuyla Karşılaşılma Durumu Arasındaki İlişki 133 Tablo 55: İşletme Gerekliliklerini Temin Etme Yöntemi İle İnsan Kayakları Temini Sorunuyla Karşılaşılma Durumu Arasındaki İlişki 134 Tablo 56: İşletme Gerekliliklerini Temin Etme Yöntemi İle Kredi Temini Sorunuyla Karşılaşılma Durumu Arasındaki İlişki.134 Tablo 57: İşletme Gerekliliklerini Temin Etme Yöntemi İle Bilgiye Ulaşma Sorunuyla Karşılaşılma Durumu Arasındaki İlişki..135
7 Tablo 58: Finansman Sorunlarını Çözme Yöntemi İle İşletme Sayfa No: Gerekliliklerini Temin Etme Yöntemi Arasındaki İlişki 136 Tablo 59: Finansman Sorunlarını Çözme Yöntemi İle Leasing Hakkında Bilgi Edinmek İsteme Durumu Arasındaki İlişki..137 Tablo 60: Finansman Sorunlarını Çözme Yöntemi İle Leasing Yöntemiyle İşletme Gereksinimlerini Giderme Arasındaki İlişki..138 Tablo 61: KOBİ lerin Leasing Konusunda Yeterli Bilgiye Sahip Olmaları İle Leasing Kullanma Alışkanlıkları Arasındaki İlişki.. 139 Tablo 62: Leasing in Mali Yetersizliğe Rağmen İhtiyaçları Giderebilme İmkânı Sağlama Durumu İle Firma Gereksinimlerini Karşılama Durumu Arasındaki İlişki..139 Tablo 63: Leasing in Maliyet Düşüklüğü İle Firma Gereksinimlerini Karşılama Durumu Arasındaki İlişki..140 Tablo 64: Leasing in Risk Düzeyi İle Firma Gereksinimlerini Karşılama Durumu Arasındaki İlişki 140 Tablo 65: Leasing in Faizden Ve Enflasyondan Korunma Sağlaması İle Firma Gereksinimlerini Karşılama Durumu Arasındaki İlişki 141 Tablo 66: Leasing in Likitleri Başka Yatırımlara Tahsis Etme Durumu İle Firma Gereksinimlerini Karşılama Durumu Arasındaki İlişki 141 Tablo 67: KOSGEB Hakkında Bilgi Sahibi Olma İle KOSEB in KOBİ lere Destek Verme Çeşitlerini Bilme Arasındaki İlişki....142
8 ŞEKİLLER LİSTESİ Sayfa No: Şekil 1: Ankete Katılan İşletmelerin Faaliyet Süresine Göre Dağılımları.107 Şekil 2: Ankete Katılan İşletmelerin Kira Ödeme Durumlarına Göre Dağılımları...107 Şekil 3: Ankete Katılan İşletmelerin Personel Sayısına Göre Dağılımları.108 Şekil 4: Ankete Katılan İşletmelerin Finansman Sorunu Yaşama Durumuna Göre Dağılımları.109 Şekil 5: Ankete Katılan İşletmelerin Üretim Sorunu Yaşama Durumuna Göre Dağılımları...110 Şekil 6: Ankete Katılan İşletmelerin İnsan Kaynakları Temini Sorunu Yaşama Durumuna Göre Dağılımları.110 Şekil 7: Ankete Katılan İşletmelerin Kredi Temini Sorunu Yaşama Durumuna Göre Dağılımları..111 Şekil 8: Ankete Katılan İşletmelerin Bilgiye Ulaşma Sorunu Yaşama Durumuna Göre Dağılımları..112 Şekil 9: Ankete Katılan İşletmelerin Diğer Sorunları Yaşama Durumuna Göre Dağılımları. 113 Şekil 10: Ankete Katılan İşletmelerin Finansman Sorunlarını Çözme Yöntemlerine Göre Dağılımları...113 Şekil 11: Ankete Katılan İşletmelerin Gereksinimlerini Temin Etme Yöntemlerine Göre Dağılımları 114 Şekil 12: Ankete Katılan İşletmelerin Leasing Hakkında Bilgi Sahibi Olma Durumuna Göre Dağılımları....115
9 Sayfa No: Şekil 13: Ankete Katılan İşletmelerin Leasing Hakkında Bilgi Edinme İsteğine Göre Dağılımları.115 Şekil 14: Ankete Katılan İşletmelerin Leasing Yöntemi İle Gereksinimlerini Temin Etme Durumuna Göre Dağılımları.116 Şekil 15: Ankete Katılan İşletmelerin Leasing İşleminde Başvurulan Kuruluşa Göre Dağılımları 117 Şekil 16: Ankete Katılan İşletmelerin Leasing Uygulamasını Gerçekleştirdiği Alana Göre Dağılımları.117 Şekil 17: Ankete Katılan İşletmelerin Leasing in Mali Yetersizliğe Rağmen İhtiyaçları Giderebilme İmkânı Sağladığını Bilme Durumuna Göre Dağılımları 118 Şekil 18: Ankete Katılan İşletmelerin Leasingin Maliyet Düşüklüğünü Bilme Durumuna Göre Dağılımları 119 Şekil 19: Ankete Katılan İşletmelerin Leasingin Az Riskli Olduğunu Bilme Durumuna Göre Dağılımları 119 Şekil 20: Ankete Katılan İşletmelerin Leasingin Faiz Hadleri Ve Enflasyondan Korunma Sağladığını Bilme Durumuna Göre Dağılımları..120 Şekil 21: Ankete Katılan İşletmelerin Leasingin Likitlerin Başka Yatırımlara Tahsisini Sağladığını Bilme Durumuna Göre Dağılımları..121 Şekil 22: Ankete Katılan İşletmelerin Kiralamanın Satın Almaya Göre Üstünlükleri Hakkındaki Düşüncelerine Göre Dağılımları 122 Şekil 23: Ankete Katılan İşletmelerin KOSGEB Hakkında Bilgisi Olma Durumuna Göre Dağılımları 123
10 Şekil 24: Ankete Katılan İşletmelerin KOSGEB in KOBİ lere Sayfa No: Verdiği Desteği Bilme Durumuna Göre Dağılımları..124 Şekil 25: Ankete Katılan İşletmelerin KOSGEB in KOBİ lere Verdiği Finansal Kiralama Yöntemiyle Makine ve Teçhizat Desteğinden Yaralanma Durumuna Göre Dağılımları 124
11 I. BÖLÜM: GİRİŞ Ülkemizde sabit sermaye yatırımlarının büyük bir bölümü öz kaynaklarla karşılanmaktadır. Çünkü mali piyasalarda yatırımlar için gerekli olan orta vadeli finansman araçları çok kısıtlıdır. Ticari bankacılık kesimi genellikle proje finansmanına ilgi duymakta ve sağlanabilen fonlar da kısa vadeli olmaktadır. Geleneksel olarak işletmeler, varlıklarını hep büyük sermayelere sahip olmakla sürdürüp büyümüşlerdir. Fakat günümüzde işletmelerin, faaliyetleri sürdürmeleri ve büyümeleri için büyük sermayelere gerek kalmamıştır. Başka bir deyişle faaliyet sürdürme ve büyüme için büyük sermayeye sahip olma geleneği yıkılmıştır. İşletmeler, faaliyetlerini sürdürmek, büyümek, daha yüksek karlar elde etmek isterler. İşletmelerin bu amaçlara ulaşabilmeleri için işletme verimliliğinin artırılması gerekmektedir. İşletmelerin mevcut pazar payını düşürmeyip, pazar payını büyütebilmeleri için yeni teknolojiyi kullanarak yeni yatırımlar yapmaları gerekmektedir. İşletmelerin bu hedefleri gerçekleştirebilmeleri için sermaye kaynaklarına gereksinim vardır. Bu kaynakları sağlayabilmenin en önemli yollarından birisi de leasing dir. İşletmeler faaliyetlerini, sürdürmek ve büyümek için yatırımları kendi öz kaynaklarından karşılamak veya banka kredisi ile gerçekleştirmek yerine alternatif finans tekniği olarak leasing(finansal kiralama) i kullanabilirler. Leasing, kiracının seçimi ve talebi üzerine finansal kiralama şirketinin üçüncü kişilerden satın aldığı veya başka suretle temin ettiği bir malın, mülkiyetini finansal kiralama şirketinde, zilyetliğini her türlü faydayı sağlamak üzere belli bir bedel karşılığında kiracıda bırakan, malın kira süresi sonunda geri verilmesini ya da belli bir bedel karşılığında kiracıya devredilmesini öngören bir anlaşmadır. 1 Leasing, ülkemizde 3226 Sayılı Finansal Kiralama Kanununun yürürlüğe girdiği 28.06.1985 tarihinden itibaren çok hızlı bir gelişme göstermiştir. KOBİ ler ülkemizde, üretimin büyük bir bölümünü gerçekleştirip, büyük bir istihdam kapasitesine sahip 1 Mehmet Koç, Finansal Kiralama, Beta Basım A.Ş, İstanbul, 2004, s. 1.
12 işletmelerdir. Özellikle KOBİ lerin faaliyetlerine devam etmesi ve büyümeleri için leasing in çok önemli bir finansman kaynağı olduğu düşünülmektedir. Araştırmanın amacı, faaliyetlerini sürdürmede, rekabet etmede ve iş kapasitesini genişletmekte sıkıntı çeken KOBİ lere, leasing sözleşmelerinin avantajları konusunda bilgi düzeylerini ölçmek, leasing kullanma düzeylerini ortaya koymak ve gerekiyorsa eğitim ihtiyacını belirlemektir. Araştırmada, ana hipotezimiz şudur: KOBİ lerin leasing konusunda yeterli bilgiye sahip olmaları ile leasing kullanma alışkanlıkları arasında anlamlı bir ilişki vardır. Alt hipotezlerimiz ise şöyledir: H 1 : KOBİ lerin, finansman ile ilgili sorunlarını çözme yöntemleri ile firmanın faaliyet gösterdiği süre arasında anlamlı bir ilişki vardır. H 2 : KOBİ lerin ihtiyaçlarını temin etme yöntemi ile firmanın faaliyet gösterdiği süre arasında anlamlı bir ilişki vardır. H 3 : KOBİ lerin leasing yöntemi ile işletme gereklerini karşılama durumu ile firmanın faaliyet gösterdiği süre arasında anlamlı bir ilişki vardır. H 4 : KOBİ lerin ekonomiye olan katkısı ile firmanın faaliyet gösterdiği süre arasında anlamlı bir ilişki vardır. H 5 : KOBİ lerin finansman sorunlarını çözme yöntemi ile finansman sorunuyla karşılaşılma arasında anlamlı bir ilişki vardır. H 6 : KOBİ lerin, finansman sorunlarını çözme yöntemi ile insan kaynakları temini sorunuyla karşılaşılma arasında anlamlı bir ilişki vardır. H 7 : KOBİ lerin finansman sorunlarını çözme yöntemi ile bilgiye ulaşma sorunuyla karşılaşılma arasında anlamlı bir ilişki vardır.
13 H 8 : KOBİ lerin finansman sorunlarını çözme yöntemi ile diğer sorunlarla karşılaşılma arasında anlamlı bir ilişki vardır. H 9 : KOBİ lerin, işletme gerekliliklerini temin etme yöntemi ile üretim sorunuyla karşılaşılma arasında anlamlı bir ilişki vardır. H 10 : KOBİ lerin, işletme gereksinimlerini temin etme yöntemi ile kredi temini sorunuyla karşılaşmaları arasında anlamlı bir ilişki vardır. H 11 : KOBİ lerin, işletme gereksinimlerini temin etme yöntemi ile bilgiye ulaşma sorunuyla karşılaşmaları arasında anlamlı bir ilişki vardır. H 12 : KOBİ lerin, finansman sorunlarını çözme yöntemi ile işletme gereksinimlerini temin etme yöntemi arasında anlamlı bir ilişki vardır. H 13 : KOBİ lerin, finansman sorunlarını çözme yöntemi ile leasing hakkında bilgi edinmek istemeleri arasında anlamlı bir ilişki vardır. H 14 : KOBİ lerin, işletme gereksinimlerini leasing yöntemi ile temin etme ile finansman sorunlarını çözme yöntemi arasında anlamlı bir ilişki vardır. H 15 : KOBİ lerin, leasing in mali yetersizliğe rağmen ihtiyaçları giderebilme imkânı sağlama durumu ile firma gereksinimlerini karşılama arasında anlamlı bir ilişki vardır. H 16 : KOBİ lerin, leasing in risk düzeyiyle leasing ile firma gereksinimlerini karşılama arasında anlamlı bir ilişki vardır. H 17 : KOBİ lerin, leasing in faizden ve enflasyondan korunma sağlaması ile firma gereksinimlerini karşılama arasında anlamlı bir ilişki vardır. H 18 : KOBİ lerin, KOSGEB hakkında bilgi sahibi olma ile KOSEB in KOBİ lere verdiği destekleri bilme arasında anlamlı bir ilişki vardır.
14 Araştırmada veri toplama yöntemi olarak; Survey(betimleme) yöntemi uygulandı. Survey(Betimleme), kütüphane dışında birinci el veri(özgün veri) toplamak amacıyla, kendi doğal ortamında yapılan araştırmalardır. 2 Buna bağlı olarak, 25 dergi, 25 kitap, 27 makale 2 bülten, 1 ansiklopedi, 1 seminer, 1 panel, 1 sempozyum, 1 devletlerarası uzman toplantısı, 1 söyleşi, 13 resmi gazete ve çeşitli internet taramalarından yararlanıldı. Ayrıca hipotezi ispat etmek için, anket yöntemi kullanıldı. Anket Sincan-Etimesgut-Yenikent Sanayici ve İşadamları Derneği ne (SİSİAD) üye KOBİ lere uygulandı. 155 anketin 81 i yanıtlandı. Ankette 18 soru bulunmakta soruların çoğunluğunu likert ölçekli anket soruları oluşturmaktadır. Araştırma VII bölümden oluşmaktadır. I. Bölüm Giriş, II.Bölüm Leasıng in Tanımı, Önemi, Konusu, Türleri, Olumlu Ve Olumsuz Yanları, III. Bölüm KOBİ lerle İlgili Genel Kavramlar, IV. Bölüm SİSİAD(Sincan-Yenikent-Etimesgut Sanayici ve İşadamları Derneği) a üye KOBİ lerin Leasing Uygulaması Yönünden İncelenmesi, V. Bölüm Sonuç ve Öneriler, VI. Bölümde Ekler, VII. Bölüm Kaynakça, olarak belirlenmiştir. 2 Rauf, Arıkan, Araştırma Teknikleri ve Rapor Yazma, Asil Yayın ve Dağıtım Ltd. Şti., Ankara, 2005, s. 80.
15 II. BÖLÜM: LEASING İN TANIMI, ÖNEMİ, KONUSU, TÜRLERİ, OLUMLU ve OLUMSUZ YANLARI 2.1. Leasing in Tanımı ve Önemi Anlam itibariyle Leasing kelimesi kira veya ürün kirası anlamına gelmektedir. 3 Leasing ilk uygulanmaya başlandığında her ülke kendi lisanında bu kelimeyi isimlendirmiştir. Leasing, Fransa da Location Firanciere, İspanya da Arrenolamiento Financiero, Portekiz de Lacacos Financeira İtalya da Lecaziene Finanzlaric olarak kullanılmıştır. Leasing in farklı dillerde farklı anlamlarda kullanılmaktadır. Leasing ABD de toprak ve bina kiralaması anlamına gelirken, İngiltere de uzun süreli kiralama anlamına gelmesi ve diğer ülkelerde daha farklı anlamlar içermesi kavram kargaşasının ortaya çıkmasına neden olmuştur. Dünyanın her yerinde leasing i aynı anlamda ifade edebilmek için birçok ülke leasing i İngilizce olarak kullanmaktadır. 4 Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığınca 25.2.1984 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan Tebliğin 20. maddesinde leasing; mal ve hizmet üretiminde kullanılacak teçhizatın mülkiyeti kurumda kalmak koşuluyla ve sözleşme serbestisi dahilinde kiraya verilmesi olarak tanımlanmıştır. 5 Leasing in uygulamadaki farklılıkları ve çeşitliliği, tanımın çeşitli ve farklı şekilde yapılmasına yol açmıştır. Avrupa da zaman içerisinde birçok leasing şirketlerinin birleşmesiyle oluşan ve görülen farklılıkları gidermeyi ve homojen bir uygulamayı yaratmayı amaçlayan Avrupa Leasing Birliği( European Leasing Association) Leasing i şu şekilde tanımlamıştır: Leasing belli bir süre için kiralayan(leasör) ve kiracı(lessee) arasında imzalanan ve üreticiden, kiracı tarafından seçilip kiralayan tarafından satın alınan bir malın, mülkiyeti kiralayanda kalırken, kullanımının ise kiracıda kaldığı bir sözleşme olup, malın kullanımının karşılığında kiracının belirli bir kira ödemesi yapmasıdır. 6 3 Meydan Laruss, Ansiklopedi, Meydan Gazetecilik ve Neşriyat Ltd. Şti., C.7, İstanbul, 1972, s. 853 4 Nuray, Ergül ve Sezai, Dumanoğlu, Finansal Kiralama, İstanbul, Der Yayınları, 2003, s. 1 5 Koç, Finansal s. 4 6 Sudi, Apak, Uluslararası Finansal Teknikler, İstanbul, Emlak Bankası Yayınları, 1995, s. 130
16 Leasing temelde orta vadeli bir finansman kaynağıdır. İşletmeler kurulup büyüme dönemine geçtiklerinde, orta vadeli finansman kaynağı olarak leasing i kullanmaktadırlar. Leasing in temel felsefesi, mülkiyet hakkının içerdiği kullanma, yararlanma ve yok etme yetkilerinden yalnızca yararlanma yani semere elde etme yetkisinin ekonomik olduğu varsayımına dayanmaktadır 7. Leasing, firmalar açısından büyük bir öneme sahiptir. Leasing i firmalar açısından önemli kılan özellikler şöyle sıralanabilir: - Risk Sınırlıdır. - Kiralama maliyeti düşüktür. - Teknolojiyi yakından tabip edebilme olanağı vermektedir. - İşletme likitleri başka alanlara tahsis edilebilir - İşlemlerin tamamlanması kısa sürede olabilir. - Uzun vadeli finansmanlara alternatiftir. - Enflasyon ve faiz hadlerinden koruma sağlamaktadır. - Mali yetersizlere rağmen finansal ihtiyaçları gidermektedir. 2.2. Leasing in Tarihsel Gelişimi Leasing farklı ülkelerde farklı bir tarihsel gelişim göstermiştir. Bazı ülkelerde leasing in gelişimi hakkında bilgi vermek yararlı olacaktır. Leasing in ilk izlerine çok eski çağlarda rastlanılabilmektedir. M.Ö. 350 yılında Aristoteles, zenginliğin mülkiyet hakkından ziyade, bir hakkın kullanılmasından kaynaklandığını işaret etmiştir. Bazı yazarlar daha da geriye giderek, leasing in tarihçesinin M.Ö. 2000 yıllarına dayandığını ileri sürerek, Sümerlerin tarım aletlerini kiralama yoluna gittiklerini kanıtlamaya çalışmışlardır. Roma İmparatorluğunda Justinyen in Kurumlar adlı kitap dizisinin üçüncü kitabında işletme hakkı ve finansal kiralama ayrımının yer aldığı bilinmektedir. Tarihi belgelerden M.Ö. 10. yüzyılda Fenikelilerin gemileri ve çiftlik topraklarını finansal kiralamaya konu ettikleri ve bundan yüzyıllar sonra ise Venediklilerin 7 Arif, Uğur, KOBİ ler İçin Alternatif Finansman Yöntemleri, Ankara, Sinemis Yayınları, 2006, s. 77