Dr. Öğretim Üyesi İlyas GÖLCÜKLÜ Altınbaş Üniversitesi Hukuk Fakültesi Milletlerarası Özel Hukuk Anabilim Dalı Öğretim Üyesi MİLLETLERARASI TAHKİMDE DAVA AÇMA YASAKLARI
İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ...VII İÇİNDEKİLER... IX KISALTMALAR... XVII GİRİŞ...1 Birinci Bölüm DAVA AÇMA YASAĞI (ANTI-SUIT INJUNCTION) I. Genel Esaslar...5 A. Kavram...5 1. Genel Olarak...5 2. Tarihi Gelişim...8 3. Yazım Örnekleri...14 B. Kapsam...19 1. Devlet Mahkemesi ve Tahkim İlişkisi...19 2. Imperium Doktrini... 23 C. Şekil...27 D. Nitelik... 30 E. Şartlar... 34
X 1. Genel Olarak... 34 2. Talepte Bulunmada Aşırı veya Gereksiz Gecikme Olmamalı...35 3. Men Edilecek Dava Fazla İlerlemeden Talep Yapılmış Olmalı...41 4. Tedbir Adil ve Uygun Olmalı...45 5. Yasaklanacak Dava Zarar Verme ve Yıpratma Amacıyla Açılmış veya Açılacak Olmalı... 48 6. Talebin Reddi İçin Uygun Sebep Olmamalı...55 F. İspat... 56 1. Genel Olarak... 56 2. İspat Yükü ve Usulü... 60 a. Mahkeme Yargılamalarında İspat Yükü ve Usul...61 b. Tahkim Yargılamalarında İspat Yükü ve Usul...67 i. Genel Olarak...67 ii. Ad Hoc Tahkimde İspat Yükü ve Usul... 68 iii. Kurumsal Tahkimde İspat Yükü ve Usul...73 c. İspatın Ölçüsü... 77 d. İspatın Kapsamı...79 II. Önemi, Yorumu, İlgili Hukuki Kavramlar ve Türleri... 84 A. Önemi... 84 1. Taraflar Bakımından... 84 2. Hakemler Bakımından... 86 3. Mahkemeler Bakımından...91 B. Yorumlanması... 94 1. Genel Olarak... 94 2. Yorum Türleri... 96 a. Dar Yorum... 96 b. Geniş Yorum... 100 c. Dengeleyici Yorum... 103 3. Değerlendirme... 105
C. İlgili Bazı Hukuki Kavramlar... 107 1. Milletlerarası Nezaket (International Comity)... 107 2. Tahkim İlk İtirazı... 113 3. Forum Shopping...117 4. Aşkın Yetki (Exorbitant Jurisdiction)... 125 5. Forum Non Conveniens... 128 6. Yabancı Derdestlik (Lis Alibi Pendens)...141 D. Türleri... 150 1. Genel Olarak... 150 2. Mahkeme Tarafından Verilen Dava Açma Yasakları... 151 a. Başka Mahkemede Dava Açma Yasağı (Anti-suit Injunction)... 151 i. Genel Olarak... 151 ii. West Tankers Davası... 153 iii. Karşılaştırmalı Hukukta Bazı Davaların Değerlendirilmesi... 158 b. Tahkimde Dava Açma Yasağı (Anti-arbitration Injunction)... 164 i. Genel Olarak... 164 ii. Karşılaştırmalı Hukukta Bazı Davaların Değerlendirilmesi... 167 3. Hakemler Tarafından Verilen Dava Açma Yasakları... 179 a. Başka Mahkemede Dava Açma Yasağı (Arbitral Anti-suit Injunction)... 179 i. Genel Olarak... 179 ii. Gazprom Davası... 180 iii. Karşılaştırmalı Hukukta Bazı Davaların Değerlendirilmesi... 187 b. Tahkimde Dava Açma Yasağı (Arbitral Antiarbitration Injunction)... 196 i. Genel Olarak... 196 ii. Bazı Paralel Tahkim Davalarının Değerlendirilmesi... 202 XI
XII III. Milletlerarası Tahkim Hukukunda Dava Açma Yasakları...207 A. Hakemler Tarafından Verilen Dava Açma Yasaklarına (Arbitral Anti-suit Injunctions) Dair Milletlerarası Hukuki Düzenlemeler...207 1. Genel Olarak...207 2. Hakemlerin Geçici Hukuki Koruma Yetkisine Dair Düzenlemeler... 208 a. Genel Olarak... 208 b. Milletlerarası Düzenlemeler...211 i. Genel Olarak...211 ii. Kurumsal Tahkim Düzenlemeleri... 212 iii. UNCITRAL Tahkim Kuralları ve UNCITRAL Model Kanunu... 215 iv. Milletlerarası Tahkime Dair Sözleşmeler... 221 B. Dava Açma Yasağına Uyma veya Uymama... 229 1. Uyma Gerekçeleri... 229 a. Genel Olarak... 229 b. Gönüllü Uyma... 230 2. Uymama Hali ve Yaptırımlar... 235 a. Hakem Yaptırımları... 235 b. Mahkeme Yaptırımları... 242 C. Bazı Sorunlar... 245 1. Tahkim Öncesinde Dava Açma Yasağı... 245 2. Kararın Tenfiz Edilmemesi Tedbiri (Anti-enforcement Injunction)...249 3. Dava Açma Yasağına Karşı Tedbir Talebi (Anti-anti-suit Injunction)... 253 4. BREXIT ve Dava Açma Yasakları Üzerinde Etkileri... 255
XIII İkinci Bölüm TÜRK HUKUKUNDA DAVA AÇMA YASAĞI I. Nitelik... 259 A. Genel Olarak... 259 B. İhtiyati Tedbir Kavramı... 261 C. Niteliğin Tespiti... 269 II. Hakemlerin Tedbir Kararı Verme Yetkisi... 280 III. Yasal Düzenlemeler ve Uygulamalar... 287 A. Yasal Düzenlemeler... 287 1. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası... 287 a. Genel Olarak... 287 b. Madde 36: Hak Arama Hürriyeti... 288 c. Madde 138: Mahkemelerin Bağımsızlığı... 291 2. 4686 Sayılı Milletlerarası Tahkim Kanunu... 292 3. 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu... 298 4. 5718 Sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun... 302 5. 1958 Tarihli Yabancı Hakem Kararlarının Tanınması ve Tenfizine İlişkin Birleşmiş Milletler New York Sözleşmesi.305 B. Türk Hukukunda Karşılaşılabilecek Sorunlar... 308 1. Tarafın Anayasal Haklarının İhlali Hususu... 308 a. Tartışma... 308 b. Değerlendirmemiz... 309 2. Türk Mahkemelerine Emir Verildiği Yanılgısı...314 a. Tartışma...314 b. Değerlendirmemiz... 315 3. Kamu Düzeninin İhlali... 320 a. Tartışma... 320 b. Değerlendirmemiz... 322 4. Dava Açma Yasaklarının Tanınması-Tenfizi Problemi... 327
XIV a. Genel Olarak... 327 b. Hakemlerce Verilen Geçici Hukuki Korumaların Tanınması ve Tenfizi... 329 i. Genel Olarak... 329 ii. 2006 Tarihli UNCITRAL Model Kanunu na Göre Tanıma-Tenfiz... 331 iii. 1958 Tarihli Yabancı Hakem Kararlarının Tanınması ve Tenfizine İlişkin Birleşmiş Milletler New York Sözleşmesi ne Göre Tanıma-Tenfiz... 343 iv. Türk Hukukunda Hakem Tedbir Kararlarının Tanınması ve Tenfizi... 350 aa. Genel Olarak... 350 bb. 1958 Tarihli Yabancı Hakem Kararlarının Tanınması ve Tenfizine İlişkin Birleşmiş Milletler New York Sözleşmesi ne Göre Tanıma - Tenfiz.. 351 cc. 4686 Sayılı Milletlerarası Tahkim Kanunu na Göre Hakem Tedbir Kararlarının İcrası... 362 dd. 5718 Sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun a Göre Tanıma - Tenfiz... 371 5. Tahkim Hukukunda Geçici Hukuki Koruma Taleplerinde Görevli ve Yetkili Mahkeme Meselesi... 373 C. Dava Açma Yasağı Uygulamaları... 389 1. Genel Olarak... 389 2. Türk Tarafların Konu Edildiği Yabancı Kararlar... 392 a. Shipowners Mutual Protection and Indemnity Association (Luxembourg) v Containerships Denizcilik Nakliyat ve Ticaret A.S. ( YUSUF CEPNIOGLU )... 392 b. Ever Judger Holding Company Ltd v Kroman Celik Sanayi Anonim Sirketi...402 c. Diğer Başlıca Davalar... 412 d. Değerlendirme...419
XV 3. Türk Mahkemelerinden Dava Açma Yasağı Talep Edilmesi... 420 IV. Yeknesaklık Amacı Doğrultusunda Görüş ve Önerilerimiz... 425 A. Türk Hukukunda Dava Açma Yasağını Da Kapsayan Bir Düzenlemenin Yapılması İhtiyacı... 425 B. 1958 Tarihli Yabancı Hakem Kararlarının Tanınması ve Tenfizine İlişkin Birleşmiş Milletler Sözleşmesi nin Tadili İmkânı... 428 C. 5718 Sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun da Değişiklik Yapılması... 434 D. 4686 Sayılı Milletlerarası Tahkim Kanunu nun Yeniden Düzenlenmesi... 441 1. Genel Olarak... 441 2. Bir Çözüm Önerisi Olarak Singapur ve Hindistan Örnekleri...444 3. Öneri... 447 SONUÇ...451 KAYNAKÇA... 455