Ameliyat Sırası Hasta Bakımı AMAÇ Hastanın ameliyat sırası hemşirelik bakımının sürdürülmesi ve karşılaşabileceği komplikasyonların önlenmesidir. TEMEL İLKELER Ameliyat sırası dönemde hemşirelik bakımı; hastanın karşılanmasını, hastanın değerlendirilmesini, cerrahi alanın ve asepsi kontrolünün sağlanmasını, hastaya uygun pozisyon verilmesini, işlem sırasında hekime asiste edilmesini ve hasta güvenliğine ilişkin kontrollerin yapılmasını kapsamaktadır. Ameliyat dönemi; hastanın ameliyathaneye alınması ile başlar, hastanın anestezi sonrası bakım (uyanma ünitesi) veya yoğun bakıma alınması ile sonlanır. Tanımlar Steril (Scrub) Hemşire: Doğrudan cerrahla çalışan, ameliyat odasının hazırlığından sorumlu hemşiredir. Sirküle Hemşire: Ameliyat esnasında ameliyat odasının ve işlemlerin organizasyon ve güvenli bir şekilde yürütülmesinden sorumludur. Sirküle hemşire hastanın savunucusu pozisyonundadır. Dikkat Edilecek Noktalar Hastaların anestezi ve yan etkilerine karşın endişeleri olabilir, bu durumda ilaçlar verilmeden önce hemşire bu yan etkilerin uygun ilaçlarla önle- 221
Hemşirelik Bakım Standartları nebileceği konusunda hastaya bilgi vermelidir. Yan etki geliştiyse anesteziste haber verilip yapılan uygulamalar kaydedilmelidir. Hastanın ameliyat masasındaki pozisyonu, kayışlarla tespit edilerek sürdürülür ve çoğunlukla kemik çıkıntıları pedlerle desteklenir. Pozisyonda, hastanın normal eklem hareketlerinin ve vücudunun dengede olduğuna (kas, kemik ve bağ dokusunun gerilip yaralanmadığına) dikkat edilmelidir. Ameliyat süresince ameliyat ekibinde herhangi bir değişiklik olduğu zaman, sirküle ya da scrub hemşire, steril alandaki ilaçlar için kapsamlı bir rapor vermelidir. Herhangi bir kap içinde sıvı varsa kapsamı açıkça anlatmalıdır. İŞLEM BASAMAKLARI Not: İşlem sırasında kullanılacak malzemelere kitap sonu Ek-1 de yer verilmiştir. 1. Hasta ameliyathanede ilk olarak bekleme odasına alınır. Hastanın duygusal ve fiziksel olarak rahatını sürdürmek için bu odada geçen zaman kısa olmalıdır. 2. Bekleme odasında preoperatif kontrol listesindeki bilgiler doğrulanır, gerekirse cilt hazırlığı yapılır, IV sıvı başlanır, ameliyat öncesi ilaçlar verilir. Anksiyeteyi azaltmak için hastaya müzik dinletilebilir. 3. Cildin uygun antiseptik solüsyonlarla mikroorganizmalardan temizlenmesi sağlanır. 4. Ameliyathane hazırlandığında, hastanın ameliyathaneye nakli yapılır. 5. Hasta ameliyat masasına alınır, ameliyatına uygun pozisyon verilir (Bkz. Şekil 1). Hastaya ameliyata uygun pozisyon verilmesi, cerrah, anestezist ve hemşire tarafından paylaşılan bir sorumluluktur. Ameliyatta ideal hasta pozisyonu; a. Cerrahi alanı en uygun biçimde görme ve ulaşmayı, b. Anestezi ve yaşam fonksiyonlarını iyi değerlendirmeyi ve sürdürmeyi, c. Hastayı zarardan korumayı sağlar. 222
Ameliyat Sırası Hasta Bakımı A B C D Şekil 1. Ameliyatta Hastaya Verilebilecek Pozisyonlar A: Laparatomi uygulanacak hastanın pozisyonu (kayış dizin üzerinden bağlı) B: Ameliyat masasında hastanın trendelenburg pozisyonu (omuzlar vatka ve kayışla destekli) C: Litotomi pozisyonu (hastanın kalçası ameliyat masasının uç kısmına yerleşmiş durumda) D: Böbrek ameliyatında hastanın pozisyonu Kaynak: Grawing P, Tea C. (2005). Brunner and Suddarth s Textbook of Medical-Surgical Nursing. Lippincott Williams Wilkins, 10th Edition, p. 433. 223
Hemşirelik Bakım Standartları 6. Hastaya pozisyon verildikten sonra hastanın yaşam bulguları ölçülür. 7. Damar yolu açılır, ameliyat için üzeri örtülür. 8. Cerrahi Güvenlik Kontrol Listesi; kontrol listesi sorumlusu tarafından anestezi verilmeden önce, ameliyat kesisinden önce ve hasta ameliyathaneden çıkmadan önce uygulanmalı ve hasta dosyasında saklanmalıdır. 9. Tüm hazırlıklar bittikten sonra hastaya anestezi uygulanır. 10. Ameliyat sırasında hastanın güvenliği ve homeostazisin sürdürülmesi gereklidir. Bu amaçla; a. Ameliyat için hastaya uygun pozisyon verilmeli, b. Preoperatif cilt hazırlığı doğru yapılmalı, c. Steril alan hazırlanmalı ve sürdürülmeli, d. Ameliyat sırasında steril araçlar hazırlanmalı ve doğru biçimde açılmalı, e. Steril olması gereken ilaçlar ve solüsyonlar temin edilmeli, f. Kateterler, tüpler, drenler ve örnekler doğru biçimde hazırlanmalı ve uygun şartlarda korunmalı, g. Gazlı bezler, kesici araçlar vb. malzemeler ameliyat öncesi ve sonrası sayılmalı, h. Yapılan işlem hastanın girişimlere verdiği yanıt zamanında kayıt edilmeli, i. Scrub hemşire tüm aletleri ve gazlı bezleri saymadan cerrah ameliyat insizyonunu kapatmamalıdır. Resim 1. Ameliyatta Kullanılacak Steril Malzemelerin Scrub Hemşire Tarafından Hazırlanması Kaynak: Rosdahl CB, Kowalski MT. (2012). Textbook of Basic Nursing. Wolters Kluwer Health/ Lippincott Williams & Wilkins, 10th Edition, p. 783 224
Ameliyat Sırası Hasta Bakımı 11. İşlem sırasında alınan örnek ve yabancı maddeler uygun kaplara konularak, hasta adı soyadı, protokol numarası, tarihi ve örnek bilgilerini içeren etiket kaplar üzerine yapıştırılır. Alınan örnek ile ilgili bilgiler kaydedilir. Örnek ilgili laboratuara gönderilir. 12. Hasta ameliyat bitiminde uyanma odasına alınarak anestezinin etkisi geçene kadar burada takip edilir. 13. Hasta, uyanma ünitesinden taburcu olabilme kriterlerini karşıladığında (Bkz. ameliyat sonrası erken dönem hasta bakımı standardı) anestezi uzmanının bilgisi dahilinde hastanın yattığı kliniğine bilgi verilir. 14. Hastanın klinikteki hemşiresi uyanma odasının hemşiresinden hastayı görerek ve dosyasının kontrol ederek hastayı teslim alır. Kaynaklar 1. Akça Ay F. (2013). Sağlık Uygulamalarında Temel Kavramlar ve Beceriler. Nobel Tıp Kitabevleri, 4. Baskı, s. 653-655. 2. Alcan Z, Aksoy A. (2011). Hemşirelik Hizmetleri Işığında Hastane Süreçleri. Nobel Tıp Kitabevleri, s. 92-94. 3. Karadakovan A, Eti Aslan F. (2011). Dahili ve Cerrahi Hastalıklarda Bakım. Nobel Kitabevi, İstanbul, s. 277-315. 4. http://www.megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller_pdf/ Ameliyathane%20Ve%20Ameliyathane%20Sonras%C4%B1%20Bak%C4%B1m.pdf (Erişim Tarihi: 06.02.2014) Hazırlayan Uzm. Hem. Esma GÜNEY KIZIL (Güney Genel Sekreterliği Sağ. Bak. Hiz. Koor.) Danışman Yrd. Doç. Dr. Gülay OYUR ÇELİK (İKÇÜ Sağlık Bilimleri Fakültesi Cerrahi Hastalıkları Hemşireliği A.D.) 225