mali ÇÖZÜM 187 SOSYAL GÜVENL K REFORMU LE TEK ÇATI VE Efi T H ZMET GEL YOR Resul KURT Sigorta Müfettifli I. G R fi Uzunca bir süreden beri, hemen hemen toplumun tüm kesimlerinde kapsaml bir sosyal güvenlik reformunun yap lmas ve sosyal güvenlik yard mlar n n herkes için tek çat alt nda ve eflit flekilde sunulmas isteniyordu. Türkiye de çeflitli kanunlara tabi olarak, sosyal sigortac l k ilkeleriyle sosyal güvenlik hizmeti veren bir çok kurulufl bulunmaktad r. Bunlar; 1- T.C. Emekli Sand, 2- Sosyal Sigortalar Kurumu, 3- Ba -Kur, 4- Bankalar, Sigorta ve Reasürans fiirketleri, Ticaret Odalar, Borsalar veya bunlar n teflekkül ettikleri birliklerinin personelinin sosyal güvenli inin sa lanmas amac yla oluflturduklar yirmi civar ndaki sand k, Olarak say labilir. Bu sosyal güvenlik kurulufllar arac l yla devlet memurlar - na, sigortal lara, kendi ad na ba ms z çal flanlar ile oda, borsa, banka ve sigorta flirketleri çal flanlar yla bunlar n bakmakla yükümlü olduklar ana-baba, efl ve çocuklar ile hak sahiplerine sosyal sigorta ilkelerine uygun olarak sosyal güvence sa lanmaktad r. Gerek sosyal güvenlik mevzuat n n karmafl k olmas ve zamanla içinde ç k lmaz hale gelmesi, gerekse de sigortal lara verilen sa l k ve sosyal güvenlik yard mlar ndaki farkl l klar, beraberinde sa l k ve sosyal güvenlikte norm ve standart birli inin sa lanmas zorunlulu unu getirmifltir. SMMMO taraf ndan haz rlanan ve sosyal güvenlik sistemimizdeki sorunlar
188 mali ÇÖZÜM için çok say da çözüm önerisi getiren SMMMO Sosyal Güvenlik Raporu nda da, çal flanlar aras ndaki anlams z farkl l klar aç klanarak, sosyal güvenlik sistemi yeniden yap land r lmas ve sosyal güvenlik kurumlar n n herkese eflit hizmet vermesi gerekti i belirtilmifltir. Hem akademisyenler, hem uygulamac lar ve hem de sosyal güvenlik kurumlar kapsam nda sigortal olanlar n beklentileri do rultusunda kamuoyunda Tek Çat olarak adland r lan ve sosyal güvenlik kurumlar n birlefltiren Sosyal Güvenlik Kurumu Kanunu ile bu kurumun uygulayaca Sosyal Sigortalar ve Genel Sa l k Sigortas Kanunu olmak üzere iki yasa haz rlanm flt r. Buna göre, önce 13.04.2006 tarih ve 5487 say l Sosyal Güvenlik Kurumu Kanunu ile, uzun bir zamand r gündemde olan sosyal güvenlik kurumlar n n tek çat alt nda toplanmas yönünde önemli bir düzenleme yap lm flt. Ancak say n Cumhurbaflkan n n Sosyal Güvenlik Kurumu Yönetim Kurulu'nun seçilmifller d fl ndaki dört üyesinin atanmas n ortak kararname kapsam ndan ç kar p bakan onay na b rakan 6. madde düzenlemesi, Anayasa'yla kabul edilen parlamenter demokratik sistemle, Anayasa'n n 8, 104 ve 105. maddeleriyle ba daflmamaktad r. gerekçesiyle 5487 say l Sosyal Güvenlik Kurumu Kanunu, 6. maddesinin Türkiye Büyük Millet Meclisi'nce bir kez daha görüflülmesi için, Anayasa'n n de iflik 89 ve 104. maddeleri uyar nca geri gönderilmesi üzerine, TBMM de yeniden görüflülen Sosyal Güvenlik Kurumu Kanunu say n Cumhurbaflkan n n gerekçesi do rultusunda düzenlenerek 5502 say l Sosyal Güvenlik Kurumu Kanunu 16.05.2006 tarihinde TBMM de kabul edilmifl ve 20.05.2006 tarih 26173 say l Resmi Gazete de yay nlanm flt r. Yine, sosyal sigortalar ile genel sa l k sigortas bak m ndan kiflileri güvence alt na almak, bu sigortalardan yararlanacak kiflileri ve sa lanacak haklar, bu haklardan yararlanma flartlar ile finansman ve karfl lanma yöntemlerini belirlemek; sosyal sigortalar n ve genel sa l k sigortas n n iflleyifli ile ilgili usûl ve esaslar düzenlemek üzere haz rlanan 5489 say l Sosyal Sigortalar ve Genel Sa l k Sigortas Kanunu 19.04.2006 TBMM de kabul edilmiflti. Ancak Cumhurbaflkan m z say n Ahmet Necdet SEZER taraf ndan incelendikten sonra yay mlanmas uygun bulunmayan, 3, 28, 29, 31, 40, 46, 55, 63, 80, 82, geçici 1, geçici 2, geçici 4, geçici 6 ve geçici 9. maddelerinin bir kez daha görüflülmesi için, Anayasa'n n de iflik 89. ve 104. maddeleri uyar nca Türkiye Büyük Millet
mali ÇÖZÜM 189 Meclisi Baflkanl 'na geri gönderilmiflti. TBMM de yeniden görüflülen ve herhangi bir de ifliklik yap lmadan aynen kabul edilen 5510 say l Sosyal Sigortalar ve Genel Sa l k Sigortas Kanunu Resmi Gazete 16.06.2006 tarih ve 26200 say l Resmi Gazetede yay nlanm flt r. Sosyal güvenlik reformundaki özellikle emeklilik yafl ve ayl k ba lanma oran gibi baz düzenlemeler, sosyal taraflarca elefltirilmekle birlikte reform yap lmas konusundaki ihtiyaç herkes taraf ndan kabul edilmektedir. fiüphesiz, reformun tüm kesimleri memnun etmesi mümkün de ildir. Yap lan reformun eksiklikleri varsa bunun her zaman düzeltilmesi mümkündür. Önemli olan reformun yap lm fl olmas ve genel olarak toplumdaki beklentilere uygun olmas d r. Bu makalede, sosyal güvenlik reformuna iliflkin genel bir de erlendirme yap lm flt r. II. 5502 SAYILI YASAYLA SOSYAL GÜVENL K KURUMLARININ TEK ÇATI ALTINDA TOPLANMASI Ülkemizin en önemli sorunlar ndan birisi olan, sosyal güvenlik sistemimizdeki Karmafl k ve Adaletsiz yap, TBMM nin temel kanun olarak görüflüp kabul etti i Sosyal Güvenlik Kurumu Kanunu ile ortadan kald r lm flt r. B. Sosyal Güvenlikte Tek Çat Sosyal güvenlik hizmetlerinde eflitli i ve standart birli ini sa lamak üzere ç kar lan 5502 say l Sosyal Güvenlik Kurumu Kanunu ile, uzun bir zamand r gündemde olan sosyal güvenlik kurumlar n n tek çat alt nda toplanmas yönünde önemli bir düzenleme yap ld. Sosyal Güvenlik reformunun temel amac adil, kolay eriflilebilir, yoksullu a karfl daha etkin koruma sa layan, mali aç dan sürdürülebilir bir sosyal güvenlik sistemine ulaflabilmektir. 5502 say l kanundan sonra Sosyal Sigortalar Kurumu Baflkanl, Ba -Kur Genel Müdürlü ü, T.C. Emekli Sand - Genel Müdürlü ü ortadan kald r - l p bu kurumlar n yerine, Sosyal Güvenlik Kurumu Baflkanl kurularak norm ve standart birli i sa lanmas yönünde önemli bir ad m at lm fl oldu. 5502 say l Sosyal Güvenlik Kurumu Kanunu ile, uzun bir zamand r gündemde olan sosyal güvenlik kurumlar n n tek çat alt nda toplanm flt r. Yap lan düzenleme ile kamu tüzel kiflili ini haiz, idarî ve malî aç dan özerk, 5502 say l Kanunda hüküm bulunmayan durumlarda özel hukuk hükümlerine tâbi Sosyal Güvenlik Kurumu kurulmufltur. Yap lan düzenlemeden sonra her ilde; -SSK Sigorta l Müdürlü ü,
190 mali ÇÖZÜM -Ba -Kur l Müdürlü ü, -T.C. Emekli Sand Bölge Müdürlü- ü olmayacak. Bu üç müdürlük ve üç ayr müdür yerine bir tane Sosyal Güvenlik l Müdürlü ü ile çok say da Sosyal Güvenlik Merkezleri kurulacak. Bu da hizmetin yurttafllara yerinde verilmesi yönünde önemli bir ad m olacak. 5502 say l Sosyal Güvenlik Kurumu Kanunu nun teflkilâta ve kadrolara iliflkin hükümler bafll kl geçici 2. maddesi uyar nca Sosyal Güvenlik Kurumu Baflkanl n n merkez ve taflra teflkilât ve kadrolar kademeli olarak en geç üç y l içinde 5502 say - l Kanuna uygun hale getirilecektir. Üç y ll k süre Bakanlar Kurulu karar ile iki y la kadar uzat labilecektir. Bu süre içinde Kurumun yürütmekle sorumlu oldu u görevler Kurum personeli ve/veya devredilen kurumlar n merkez ve taflra teflkilât personeli taraf ndan yürütülmeye devam edilecektir. B. Sosyal Güvenlik Kurumunun Yap s Sosyal Güvenlik Kurumun organlar ; a) Genel Kurul. b) Yönetim Kurulu. c) Baflkanl k. Olarak düzenlenmifltir. Sosyal Güvenlik Kurumu Baflkanl n n ana hizmet birimleri ise afla da say lm flt r; a) Sosyal Sigortalar Genel Müdürlü ü. b) Genel Sa l k Sigortas Genel Müdürlü ü. c) Primsiz Ödemeler Genel Müdürlü ü. ç) Hizmet Sunumu Genel Müdürlü ü. d) Rehberlik ve Teftifl Baflkanl. e) Aktüerya ve Fon Yönetimi Daire Baflkanl. Her bir genel müdürlük bünyesinde, Yönetim Kurulu karar ile en fazla 8 adet daire baflkanl kurulabilir. C. Sosyal Güvenlikte Kay td fl na Etkin Denetim Geliyor Rehberlik ve Teftifl Baflkanl kurulmufl ve tüm kurumlardaki müfettifller tek çat alt nda toplanarak, Sosyal Güvenli in Denetimi etkin hale getirilmifltir. SSK nun Sigorta Teftifl Kurulu ile Teftifl Kurulu, Ba -Kur Teftifl Kurulu ve T.C. Emekli Sand Teftifl Kurulu bünyesinde çal flan müfettifller, Sosyal Güvenlik Teftifl ve Rehberlik Kurulu na ba l Sosyal Güvenlik Müfettifli olarak atanacaklard r. Sosyal Güvenlik Müfettiflleri, sosyal güvenli e iliflkin hükümlerin uygulanmas nda usûlsüzlükleri önleyici ve daha önceki uygulamalar n aksine e itici ve rehberlik yaklafl m n ön plâna ç karan bir anlay flla denetimlerde bulunacak, mükellef ve sigortal lar denetlerken ayn zamanda e iterek bilgilendireceklerdir.
mali ÇÖZÜM 191 Kay td fl istihdam önlemek, sosyal sigorta suistimalleri ile mücadele etmek, bu amaçla sektörel analizlere dayal denetimleri yürütmek ve bu konularda al nmas gerekli tedbirleri önermek, Prim ödeme yükümlülerini gruplar ve sektörler itibar yla analiz etmek, denetlenecek sektörleri her y l için belirlenecek risk de erlendirme kriterlerine göre s n fland rmak suretiyle riskli sektörlerin denetimine öncelik vermek, Görevleriyle ilgili her türlü kay t ve belgeleri incelemek, ilgililerden bilgi istemek ve toplamak, flin yürütümü aç s ndan gerekli olan asgarî iflçilik tutar n tespit etmek gibi bir çok konuda etkin bir denetim sistemi kurulaca ndan çal flanlar n n sigorta primini ödemeyen, kaçak iflçi çal flt ran, reçete ve fatura yolsuzlu u yapanlara göz açt r lmayacak. III. SOSYAL S GORTALAR VE GENEL SA LIK S GORTASI LE NORM VE STANDART B RL SA LANACAK Ülkemizde son y llarda yap lan en büyük reformlardan birisi olan 5510 say l Sosyal Sigortalar ve Genel Sa l k Sigortas Kanunu ile sosyal güvenlik sistemimizde bir çok de ifliklik öngörülüyor. 5510 say l Kanun 01.01.2007 tarihinde yürürlü e girecektir. * flsiz sigortal lar n emeklilik priminin fl-kur taraf ndan ödemesi, * Emeklilik Yafl n n 2036 y l ndan itibaren kademeli olarak artmas ve 2048 y l nda 65 e ulaflmas, * 18 yafl ndan küçük çocu un ana ve babas da yok ise 18 yafl na kadar primi Devlet taraf ndan ödenmek üzere genel sa l k sigortal s say lmas, * fl kazas, meslek hastal, hastal k ve sigortal kad n n anal halinde verilecek geçici ifl göremezlik ödene inin, sigortal n n günlük kazanc n n üçte ikisi olmas, * Evlenmeleri nedeniyle ba lanan gelir veya ayl klar kesilmesi gereken efl veya çocuklar n, evlenmeleri ve talepte bulunmalar halinde almakta olduklar ayl k veya gelirlerinin bir y ll k tutar n n bir defaya mahsus olmak üzere evlenme ödene i olarak peflin ödenmesi, * Çal flma gücünün veya ifl kazas veya meslek hastal sonucu meslekte kazanma gücünün en az % 60 n kaybetti i Kurum Sa l k Kurulunca tespit edilen sigortal, malûllük sigortas bak m ndan malûl say lmas, * Memurlar n ücretler ile prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeflit istihkaktan o ay için yap lan ödemelerin brüt toplam üzerinden prim kesilmesi, * Devletin de sigortal n n prime esas kazanc esas al narak; malûllük, yafll - l k ve ölüm sigortalar için % 5 oran nda; genel sa l k sigortas için ise % 3 oran nda katk yapmas, * Sigortal lar, iste e ba l sigortal lar
192 mali ÇÖZÜM ile bunlar n hak sahiplerinin; genel sa l k sigortal lar ve bunlar n bakmakla yükümlü oldu u kiflilerin tescil ve di er tüm ifllemlerinde sosyal güvenlik sicil numaras olarak Türk vatandafllar için T. C. kimlik numaras, yabanc uyruklu kifliler için ise Kurumca verilecek sosyal güvenlik sicil numaras kullan lmas, * Kad n sigortac lar n Kanunlar gere- i verilen ücretsiz do um ya da anal k izni sürelerini borçlan lmas, * ste e ba l sigortal lar n da sa l k yard m nda faydalanmas, * Eflinden bofland halde, bofland - efliyle fiilen birlikte yaflad belirlenen efl ve çocuklar n, ba lanm fl olan gelir ve ayl klar n n kesilmesi, gibi birçok hüküm getirilmifltir. IV. SONUÇ Sosyal güvenlik kurumunun teflkilat yap s n düzenleyen 5502 say l Sosyal Güvenlik Kurumu Kanunu ve bu kurumun uygulayaca 5510 say - l Sosyal Sigortalar ve Genel Sa l k Sigortas Kanunu ile ülkemizde gerçek anlamda Sosyal Güvenlik Reformu olarak nitelendirilebilecek olan yeni bir dönem bafllamaktad r. Tüm nüfusu kapsayan tek bir emeklilik, tek bir sa l k sistemi, muhtaçl a dayal ve adil bir sosyal yard m sistemi ile sosyal güvenlik kurumlar n n tek çat alt nda birlefltirilmesini içeren oldukça kapsaml bir reform yap lm flt r. Gerçek anlamda bir reform olarak nitelenebilecek olan, sosyal güvenlikte yeni yap lanmayla tüm sosyal güvenlik hizmetleri 5502 say l Sosyal Güvenlik Kurumu Baflkanl taraf ndan yerine getirilecektir. Yine, 5510 say l Sosyal Sigortalar ve Genel Sa l k Sigortas Kanunu ile T.C. Emekli Sand, Sosyal Sigortalar Kurumu, Ba -Kur ve Banka ve Ticaret Odas sand klar taraf ndan sigortal - lara verilen sa l k ve sosyal güvenlik haklar ndaki farkl l klar kald r larak, tüm vatandafllara eflit sa l k ve sosyal güvenlik hakk tan nmaktad r.