ALDOL KONDENSASYONLARI
Enolat anyonlarının aldehit ve ketonlara katılması Aldol katılma ürününden su ayrılması Sentetik uygulamaları Aldol katılmalarının geri dönüşümlülüğü Asit katalizli aldol kondensasyonları Çapraz aldol tepkimeleri Uygulamalı çapraz aldol tepkimeleri
Aldol Tepkimesi: Enolat Anyonlarının Aldehit ve Ketonlara Katılması Asetaldehit, seyreltik NaOH ile oda sıcaklığında (veya altında) tepkimeye sokulduğunda, 3-hidroksibütanali oluşturan bir dimerleşme meydana gelir. 3-hidroksibütanal hem aldehit hem alkol olduğu için ALDOL ismi verilmiştir ve bu genel türdeki tepkimeler aldol katılmaları veya aldol tepkimeleri olarak isimlendirilmiştir.
Tepkime;
Mekanizma;
Aldol Katılma Ürününden Su Ayrılması Eğer aldol içeren bazik karışım ısıtılırsa(önceki örnek), su ayrılması meydana gelir ve 2-bütenal oluşur. Geri kalan alfa-hidrojenlerin asitliği nedeniyle ve ürünün içerdiği konjuge ikili bağı tarafından kararlı kılması nedeniyle su ayrılması kolayca meydana gelir.
Aldol katılma ürününden su ayrılması;
Bazı aldol tepkimelerinde, su ayrılması o kadar kolay gerçekleşir ki ürün aldol halinde elde edilemez, yerine türevi olan enal(alken aldehit) elde edilir. Aldol katılması yerine bir ALDOL KONDENSASYON u meydana gelir. Bir kondensasyon tepkimesi, moleküllerin, su veya alkol gibi küçük bir molekülün moleküller arası ayrılmasıyla birbirine bağlandığı bir tepkimesidir.
Tepkime;
SENTETİK UYGULAMALARI Aldol tepkimesi, alfa-hidrojen içeren aldehitlerin genel bir tepkimesidir. Örneğin propanal sulu NaOH çözeltisi ile tepkimeye girerek 3-hidroksi-2- metilpentanal verir.
Aldol tepkimesi, organik sentezlerde önemlidir, çünkü bize iki küçük molekülün aralarında karbon-karbon bağı oluşturarak bağlandığı bir yöntem sağlar. Aldol ürünlerini, iki fonksiyonel grup (-OH ve CHO) içermesi nedeniyle, başka tepkimelerde de kullanabiliriz.
Sentetik uygulamalara örnek;
Ketonlar da baz katalizli aldol katılmalarına uğrarlar fakat onlar için denge yeğlenmez. Bununla birlikte, tepkime, oluşan ürünün bazla temas etmeden uzaklaştırılmasına imkan veren özel bir cihaz içerisinde yapılarak bu karmaşıklığın üstesinden gelinebilir. Ürünün uzaklaştırılması dengeyi sağa çevirir ve birçok ketonunda başarılı aldol katılması vermesine imkan sağlar.
Örneğin; aseton aşağıdaki gibi tepkime verir;
Aldol Katılmalarının Geri Dönüşümlülüğü; Aldol katılması geri dönüşebilir.örneğin, eğer asetondan elde edilen aldol katılma ürünü kuvvetli bir bazla ısıtılırsa, çoğunlukla aseton içeren denge karışımına geri döner.bu tür tepkimelere RETRO- ALDOL tepkimeleri denir.
Tepkime;
Asit-katalizli Aldol Kondensasyonları; Aldol kondensasyonları asit katalizle de yapılabilir. Örneğin; asetonun hidrojen klorür ile etkileştirilmesi bir aldol kondensasyon ürünü olan 4-metil-3-penten- 2-onun oluşumuna yol açar. Genel olarak, asit-katalizli aldol tepkimeleri başlangıçta oluşan aldol katılma ürününden su ayrılmasına neden olur.
Çapraz Aldol Tepkimeleri; İki farklı karbonil bileşiği ile başlayan aldol tepkimesine ÇAPRAZ ALDOL tepkimesi denir. Eğer her iki reaktant da alfahirdojenler içeriyorsa bu tepkimeler karmaşık bir ürünler karışımı vereceğinden, sulu NaOH çözeltisi kullanılarak yapılan çapraz aldol kondensasyonunun sentetik önemi çok azdır
Örneğin; eğer asetaldehit ve propanal kullanarak çapraz aldol katılması yapsaydık, en az dört ürün elde ederdik;
Uygulamalı Çapraz Aldol Tepkimeleri; NaOH gibi bir baz kullanılarak yapılan çapraz aldol tepkimeleri, reaktantlardan biri alfa-hidrojen içermediğinde ve bu yüzden enolat anyonu oluşturmadığı için kendi kendine kondensasyona uğramadığında kullanışlıdır.
Diğer yan tepkimeler, bu bileşen baz içerisine konulup, daha sonra bu karışıma alfa-hidrojenli bileşik yavaşça ilave edilerek önlenebilir. Bu şartlar altında, alfa-hidrojenli reaktantın derişimi daima azdır ve bu reaktantın çoğu enolat anyonu olarak bulunur. Meydana gelen ana tepkime enolat anyonu ile alfa-hidrojensiz bileşik arasındadır.
EDA ARSLAN 200620105003 Kimya II. Öğretim 3. sınıf 2009