T.C. ORMAN ve SU İŞLERİ BAKANLIĞI DEVLET SU İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 2. BÖLGE (İZMİR) MÜDÜRLÜĞÜ BAŞLAMIŞ BARAJI İÇME-KULLANMA SUYU TEMİNİ VE MALZEME OCAKLARI PROJESİ (YIKAMA-ELEME TESİSİ VE BETON SANTRALİ TESİSİ DAHİL) ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ BAŞVURU DOSYASI MANİSA İLİ, AKHİSAR İLÇESİ NI HAZIRLAYAN FİRMA MGS PROJE MÜŞAVİRLİK MÜHENDİSLİK TİCARET LTD.ŞTİ. ANKARA HAZİRAN-2013
PROJE SAHİBİNİN ADI ADRESİ TELEFON VE FAKS NUMARALARI T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI DEVLET SU İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 2. BÖLGE (İZMİR) MÜDÜRLÜĞÜ Sanayi Cad. No: 39 Bornova / İZMİR Tel: : 0 232 435 51 00 Faks : 0 232 435 37 42 PROJENİN ADI BAŞLAMIŞ BARAJI İÇME-KULLANMA SUYU TEMİNİ VE MALZEME OCAKLARI PROJESİ (Yıkama-Eleme Tesisi ve Beton Santrali Tesisi Dahil) PROJE BEDELİ 655.000.000 TL PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN AÇIK ADRESİ (İLİ, İLÇESİ, MEVKİİ) Manisa İli, Akhisar İlçesi Proje Alanı Koordinatları Aşağıdaki Tabloda Verilmiştir. PROJE ALANI KOORDİNATLARI PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KOORDİNATLARI, ZONU Koor. Sırası : Sağa,Yukarı Koor. Sırası : Enlem,Boylam Datum : ED-50 Datum : WGS-84 Türü : UTM Türü : COĞRAFİK D.O.M. : 27 D.O.M. : -- Zon : 35 Zon : -- Ölçek Fak. : 6 derecelik Ölçek Fak. : -- Baraj Gövde (Batardolar Dahil) 584114.7678 : 4324986.6619 39.06825553 : 27.97183368 584133.9606 : 4324779.3502 39.06638583 : 27.97202989 584289.7051 : 4324594.5312 39.06470561 : 27.97380703 584510.0448 : 4324543.3364 39.06422305 : 27.97634719 584510.4384 : 4324761.0539 39.06618463 : 27.97637876 584380.8541 : 4324893.5899 39.06739130 : 27.97489752 584300.2917 : 4324949.4295 39.06790219 : 27.97397332 584116.5325 : 4324998.8424 39.06836510 : 27.97185558 Beton Santrali 583815.7581 : 4324568.6341 39.06451789 : 27.96832632 583822.4755 : 4324555.6556 39.06440031 : 27.96840235 583838.2982 : 4324564.4767 39.06447827 : 27.96858631 583830.8029 : 4324577.1474 39.06459315 : 27.96850124 Şantiye 583857.9894 : 4324770.0568 39.06632864 : 27.96883920
583912.5662 : 4324741.9056 39.06606976 : 27.96946650 583932.5448 : 4324780.3007 39.06641377 : 27.96970214 583878.2790 : 4324806.6686 39.06665656 : 27.96907821 Yıkama-Eleme Tesisi 583807.6199 : 4324547.3737 39.06432712 : 27.96822964 583800.9782 : 4324560.2061 39.06444337 : 27.96815446 583815.7581 : 4324568.6341 39.06451789 : 27.96832632 583822.4755 : 4324555.6556 39.06440031 : 27.96840235 Kaya-2 Malzeme Ocağı 586054.4669 : 4326092.0670 39.07802605 : 27.99439204 586669.5231 : 4326047.4083 39.07756284 : 28.00149598 586582.1127 : 4325494.1681 39.07258693 : 28.00041520 585932.9047 : 4325544.8916 39.07310807 : 27.99291777 586054.4669 : 4326092.0670 39.07802605 : 27.99439204 B Geçirimsiz Malzeme Ocağı 584544.8112 : 4324827.5918 39.06678080 : 27.97678429 584474.3171 : 4324862.3754 39.06710102 : 27.97597386 584544.5648 : 4325097.1538 39.06920955 : 27.97681492 584694.3103 : 4325124.9465 39.06944545 : 27.97854913 584705.4989 : 4324852.2399 39.06698731 : 27.97864451 584664.2726 : 4324852.3622 39.06699240 : 27.97816805 584610.0939 : 4324862.8001 39.06709170 : 27.97754317 584544.8112 : 4324827.5918 39.06678080 : 27.97678429 E Geçirimli (Kil) Ocağı 584385.1819 : 4324985.1966 39.06821625 : 27.97495890 584474.3171 : 4324862.3754 39.06710102 : 27.97597386 584547.3914 : 4325114.1293 39.06936222 : 27.97684970 584602.9227 : 4325260.3042 39.07067386 : 27.97750969 584676.7309 : 4325395.4554 39.07188440 : 27.97837960 584764.8815 : 4325411.8317 39.07202340 : 27.97940051 584853.0343 : 4325473.2600 39.07256830 : 27.98042708 584887.8939 : 4325604.3188 39.07374573 : 27.98084635 584988.4464 : 4325662.1041 39.07425658 : 27.98201582 585068.4051 : 4325791.1115 39.07541114 : 27.98295617 585148.5632 : 4325918.6491 39.07655242 : 27.98389867 585257.2240 : 4326090.6586 39.07809159 : 27.98517625 585343.3273 : 4326147.9918 39.07859974 : 27.98617874 585380.4837 : 4326185.4851 39.07893392 : 27.98661295 585333.3424 : 4326298.1195 39.07995335 : 27.98608215 585173.4419 : 4326255.1270 39.07958160 : 27.98422837 584966.3852 : 4326122.0333 39.07840263 : 27.98181825 584917.1742 : 4325958.2103 39.07693139 : 27.98122895 584808.0373 : 4325740.0082 39.07497603 : 27.97994022 584697.3260 : 4325565.9507 39.07341855 : 27.97863886 584482.0699 : 4325428.7618 39.07220335 : 27.97613376
584385.2057 : 4325306.7061 39.07111300 : 27.97499903 584352.4017 : 4325247.3214 39.07058112 : 27.97461251 584385.1819 : 4324985.1966 39.06821625 : 27.97495890 Sinandede Regülatörü 600806.8500 : 4337115.6550 39.17576126 : 28.16655048 600774.2751 : 4337170.9393 39.17626310 : 28.16618166 Germe Regülatörü 587000.5270 : 4332454.5688 39.13525680 : 28.00614253 587064.5853 : 4332450.8262 39.13521668 : 28.00688312 Baraj Rezervuar Alanı Koordinatları EK-5 de verilmiştir. Baraj: 17.07.2008 tarih ve 26939 sayılı ÇED Yönetmeliğinde, Ek-1 ÇED Uygulanacak Projeler Listesinde, Madde 15. Su depolama tesisleri (Göl hacmi 10 milyon m 3 ve üzeri olan baraj ve göletler.) PROJENİN ÇED YÖNETMELİĞİ KAPSAMINDAKİ YERİ (SEKTÖRÜ, ALT SEKTÖRÜ) Malzeme Ocakları: Toplam 25 ha üzerinde işletilecek olan malzeme ocakları; 17.07.2008 tarih ve 26939 sayılı ÇED Yönetmeliğinde, Ek-1 ÇED Uygulanacak Projeler Listesinde, 28.Madencilik projeleri; a) 25 hektar ve üzeri çalışma alanında (kazı ve döküm alanı toplamı olarak) açık işletmeler Beton Santrali: 17.07.2008 tarih ve 26939 sayılı ÇED Yönetmeliği Ek II Seçme Eleme Kriterleri Uygulanacak Projeler Listesi nde 19.Madde belirtilen Üretim kapasitesi 100 m³/saat ve üzeri olan hazır beton tesisleri, çimento veya diğer bağlayıcı maddeler kullanılarak şekillendirilmiş malzeme üreten tesisler, ön gerilimli beton elemanı, gaz beton, betopan ve benzeri üretim yapan tesisler. Yıkama-Eleme Tesisi: 17.07.2008 tarih ve 26939 sayılı ÇED Yönetmeliği Ek II Seçme Eleme Kriterleri Uygulanacak Projeler Listesi nde Madde 49 (d) Kırma-eleme-yıkama tesisleri (Ek-1 de yer almayanlar) Kapsamında değerlendirilmiştir. PTD/ÇED RAPORU/NİHAİ ÇED RAPORUNU HAZIRLAYAN KURULUŞUN /ÇALIŞMA GRUBUNUN ADI MGS Proje Müşavirlik Müh.Tic. Ltd. Şti. Yeterlik No: 67 PTD/ÇED RAPORU/NİHAİ ÇED RAPORUNU HAZIRLAYAN KURULUŞUN/ÇALIŞMA GRUBUNUN ADRESİ, TELEFON VE FAKS NUMARALARI PTD/ÇED RAPORU/NİHAİ ÇED RAPORU SUNUM TARİHİ (GÜN, AY, YIL) Şehit Cevdet Özdemir Mahallesi, 1351. (203) Sokak, No:1/7, Çankaya-ANKARA Tel: 0.312.479 84 00 Faks: 0.312.479 84 99 27/06/2013
İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER... i ŞEKİLLER DİZİ... ii TABLOLAR DİZİNİ... ii EKLER DİZİNİ... iii I. PROJENİN TANIMI VE GAYESİ... 1 I.1. Proje Konusu Yatırımın Tanımı, Ömrü, Hizmet Maksatları, Önem ve Gerekliliği... 1 I.2. Projenin Fiziksel Özelliklerinin, İnşaat ve İşletme Safhalarında Kullanılacak Arazi Miktarı ve Arazinin Tanımlanması... 10 I.3. Önerilen Projeden Kaynaklanabilecek Önemli Çevresel Etkilerin Genel Olarak Açıklanması (Su, Hava, Toprak Kirliliği, Gürültü, Titreşim, Işık, Isı, Radyasyon vb.)... 11 I.4. Yatırımcı Tarafından Araştırılan Ana Alternatiflerin Bir Özeti ve Seçilen Yerin Seçiliş Nedenlerinin Belirtilmesi... 15 II. PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KONUMU... 15 II.1. Projenin Yeri ve Alternatif Alanların Mevkii, Koordinatları, Yeri Tanıtıcı Bilgiler... 16 III. PROJE YERİ VE ETKİ ALANININ MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLERİ... 23 Önerilen proje nedeniyle kirlenmesi muhtemel olan çevrenin; nüfus, fauna, flora, jeolojik ve hidrojeolojik özellikler, doğal afet durumu, toprak, su, hava, (atmosferik koşullar) iklimsel faktörler, mülkiyet durumu, mimari ve arkeolojik miras, peyzaj özellikleri, arazi kullanım durumu, hassasiyet derecesi (EK-V deki Duyarlı Yöreler listesi de dikkate alınarak) ve yukarıdaki faktörlerin birbiri arasındaki ilişkileri de içerecek şekilde açıklanması.... 23 III. 1. Nüfus... 23 III. 2. Flora ve Fauna... 24 III. 3. Jeolojik ve Hidrojeolojik Özellikler ile Doğal Afet Durumu... 25 III. 4. Meteorolojik ve İklimsel Özellikler... 30 III. 5. Arazi Kullanım Durumu ve Toprak Özellikleri... 31 III. 6. Mülkiyet Durumu... 32 III. 7. Mimari ve Arkeolojik Miras, Peyzaj Özellikleri, Hassasiyet Derecesi... 32 IV. PROJENİN ÖNEMLİ ÇEVRESEL ETKİLERİ VE ALINACAK ÖNLEMLER... 36 IV.1. Önerilen Projenin Aşağıda Belirtilen Hususlardan Kaynaklanması Olası Etkilerinin Tanıtımı. (Bu Tanım Kısa, Orta, Uzun Vadeli, Sürekli, Geçici Ve Olumlu Olumsuz Etkileri İçermelidir)... 36 a) Proje İçin Kullanılacak Alan... 36 b) Doğal Kaynakların Kullanımı... 36 c) Kirleticilerin Miktarı (atmosferik şartlar ile kirleticilerin etkileşimi) çevreye rahatsızlık verebilecek olası sorunların açıklanması ve atıkların minimizasyonu).... 39 IV.2. Yatırımın Çevreye Olan Etkilerinin Değerlendirilmesinde Kullanılacak Tahmin Yöntemlerinin Genel Tanıtımı... 44 IV.3. Çevreye Olabilecek Olumsuz Etkilerin Azaltılması İçin Alınması Düşünülen Önlemlerin Tanıtımı... 44 V. HALKIN KATILIMI... 54 V.1. Projeden Etkilenmesi Olası Halkın Belirlenmesi ve Halkın Görüşlerinin ÇED Çalışmasına Yansıtılması İçin Önerilen Yöntemler... 54 V.2 Görüşlerine Başvurulması Öngörülen Diğer Taraflar... 54 V.3 Bu Konuda Verebileceği Diğer Bilgi ve Belgeler... 54 VI. YUKARIDA VERİLEN BAŞLIKLARA GÖRE TEMİN EDİLEN BİLGİLERİN TEKNİK OLMAYAN BİR ÖZETİ... 55 i
ŞEKİLLER DİZİ Şekil 1. Proje Alanının Şematik Gösterimi... 5 Şekil 2. Başlamış Barajı ve Malzeme Ocakları Proje Alanı Yer Bulduru Haritası... 17 Şekil 3. Proje Alanı Uydu Fotoğrafı-1... 18 Şekil 4. Proje Alanı Uydu Fotoğrafı-2... 19 Şekil 5. Proje Alanı Uydu Fotoğrafı-3... 20 Şekil 6. Baraj Aks Yeri Fotoğrafları... 21 Şekil 7. E Geçirimli Malzeme Alanı Fotoğrafları... 22 Şekil 8. B Geçirimsiz Malzeme Alanı Fotoğrafları... 22 Şekil 9. Kaya-2 Malzeme Alanı Fotoğrafları... 22 Şekil 10. Proje Sahasinin Diri Fay Haritasi (Mta Genel Müdürlüğü Balikesir Nj 35-3 Paftasindan Alinmiştir)... 28 Şekil 11. Manisa İli Deprem Haritası... 29 TABLOLAR DİZİNİ Tablo 1. Proje Karakteristikleri... 3 Tablo 2. Doğal Yapı Malzeme Alanlarının Baraj Yerine Uzaklığı, Alanlardaki Malzeme Miktarları... 6 Tablo 3. Proje Kapsamında İşletilecek Malzeme Ocaklarının Koordinatları... 7 Tablo 4. Beton Santrali Koodinatları... 8 Tablo 5. Beton Santrali Koodinatları... 9 Tablo 6. 2009 Yılında İzmir Kent Merkezi Bölgesine Verilen İçme Suyu... 10 Tablo 7. Proje Kapsamında Yer Alan Ünitelerin Kapladığı Takribi Alanlar... 10 Tablo 8. Emisyon Faktörleri... 12 Tablo 9. 2012 Nüfus Verileri... 23 Tablo 10. Etüd Alanındaki Yerleşim Merkezleri ve Nüfusları... 24 Tablo 11. 2013 Yılında Planlama Aşamasında Açılan Sondaj Kuyuları... 30 Tablo 12. Şantiye Alanı İçin Çevresel Gürültü Sınır Değerleri... 43 Tablo 13. Sektör: Evsel Nitelikli Atık Sular (Sınıf 1: Kirlilik Yükü Ham BOİ Olarak 5-120 Kg/Gün Arasında, Nüfus =84-2000)* (SKKY Tablo 21.1)... 46 Tablo 14. İnşaat Aşamasında Meydana Gelecek Olası Çevresel Etkiler... 51 ii
EKLER DİZİNİ EK-1: RESMİ BELGELER EK-2: 1/25.000 ÖLÇEKLİ TOPOĞRAFİK HARİTA (GENEL YERLEŞİM PLANI) EK-3: MANİSA-KÜTAYHA İZMİR PLANLAMA BÖLGESİ 1/100.000 ÖLÇEKLİ ÇEVRE DÜZENİ PLANI EK-4: AKIM DEĞERLERİ EK-5: BARAJ REZERVUARI KOORDİNATLARI iii
PROJENİN TANIMI VE GAYESİ I.1. Proje Konusu Yatırımın Tanımı, Ömrü, Hizmet Maksatları, Önem ve Gerekliliği I.1.a. Proje Konusu Yatırımın Tanımı T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı, DSİ Genel Müdürlüğü, İzmir DSİ 2. Bölge Müdürlüğü tarafından Manisa İli, Akhisar İlçesi sınırları içerisinde Başlamış Barajı, İçme- Kullanma Suyu Temini ve Malzeme Ocakları (Yıkama-Eleme Tesisi ve Beton Santrali Dahil) Projesi planlanmaktadır. Başlamış Barajı, İçme-Kullanma Suyu Temini Projesi kapsamında; baraj ve yardımcı tesislerinin (memba batardosu, mansap batardosu, dolusavak, derivasyon tüneli ve dipsavak), regülatör yapıları (Sinandede ve Germe Regülatörleri) ile iletim hatları ve içekullanma suyu isale hattı inşası planlanmıştır. Proje kapsamında yapımı önerilen Başlamış Barajı, Ege Bölgesi Aşağı Gediz Havzası nda, Gediz Nehri nin kolu olan Medar Çayı nın kollarından Demirbüken Deresi üzerinde yer almakta olup, baraj aks yeri Manisa İli, Akhisar İlçesi, Başlamış Beldesinin 1 km güneydoğusunda yer almaktadır. Proje kapsamında Başlamış Barajı yeri akımlarının arttırılarak daha fazla su temini maksadıyla Cüneyt Deresi üzerinde 630,00 m talveg kotunda yapılacak olan Sinandede Regülatörü ve Cemal Deresi üzerinde 310,00 m talveg kotunda Germe Regülatörü inşa edilecektir. Sinandede Regülatörü ile Cüneyt deresi suları, Germe regülatörünün inşa edileceği Cemal deresine aktarılacak ve daha sonra Cemal deresi su akımları ile birlikte bu akımlar Germe Regülatörü ile çevrilerek Başlamış Barajı rezervuarına aktarılacaktır. Başlamış Barajı ile İzmir İline yıllık 39,42 hm 3 /yıl (1,25 m 3 /sn) içme-kullanma suyu verilecektir. Projenin şematik gösterimi Şekil 1 de verilmiştir. Proje kapsamında derivasyon amacıyla planlanan Sinandede ve Germe regülatörü depolama hacmi 5 milyon m 3 'ün altındadır. Sinandede Regülatörü Balıkesir ili, Sındırgı ilçesi sınırları içerisinde yer almakta olup, Sinandede Regülatörünün ÇED Yönetmeliği Kapsam dışında kaldığına dair görüş Balıkesir Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü'nden alınmıştır. Balıkesir Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü nden alınan kapsam dışı yazısı EK-1'de sunulmuştur. Proje kapsamında proje ünitelerinin inşası için gerekli filtre, beton agrega, kil, kaya, yastık ve gömlek malzemenin temini amacıyla proje kapsamında 1 afet geçirimli, 1 adet geçirimsiz (kil) ve 1 adet kaya malzeme ocağı olmak üzere toplam 3 adet malzeme ocağı işletilecektir. Proje kapsamında yer alan ünitelerin inşaatında kullanılacak olan betonun temini amacıyla bir adet maksimum 100 m 3 /saat kapasiteli hazır beton tesisi ve kum-çakıl malzeme ocağından üretilecek olan malzemenin yıkanması için yıkama-eleme tesisinin işletilmesi planlanmaktadır. Proje kapsamında yer alan malzeme ocakları, beton santrali ve yıkamaeleme tesisi projenin inşaat süresi olan 3 yıllık süreç içerisinde işletilecektir. Projenin inşası aşamasında çalışacak 200 personel için baraj aks yeri yakınında şantiye tesisi kurulacak olup, baraja uzak olan malzeme ocaklarında, isale hattı inşaatında ve regülatör inşaat alanlarında mobil (karavan) tipte şantiye tesisi kurulacaktır. 1
Başlamış Barajı, İçme-Kullanma Suyu Temini Projesinde yer alan ünitelerin ve proje kapsamında işletilecek malzeme ocaklarının yerlerini gösterir Genel Yerleşim Planı EK-2 de verilmiştir. Söz konusu proje kapsamında inşa edilecek barajlar ve diğer ünitelerin 17.07.2008 tarih ve 26939 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği ndeki yerleri, - Başlamış Barajı toplam depolama hacmi 99,769 hm 3 olup, 17.07.2008 tarih ve 26939 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği Ek-I Çevresel Etki Değerlendirmesi Uygulanacak Projeler Listesi nde Madde 15 Su depolama tesisleri (Göl hacmi 10 milyon m 3 ve üzeri olan baraj ve göletler.) sınıfında yer almaktadır. - Proje kapsamında 25 ha üzerinde işletilecek malzeme ocakları; 17.07.2008 tarih ve 26939 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği Ek-I Çevresel Etki Değerlendirmesi Uygulanacak Projeler Listesi nde Madde 28 (a) 25 hektar ve üzeri çalışma alanında (kazı ve döküm alanı toplamı olarak) açık işletmeler sınıfında yer almaktadır. - Proje kapsamında işletilmesi planlanan yıkama-eleme tesisinde yıllık işlenecek malzeme miktarı 400.000 ton/yıl ın altında olacaktır. Bu nedenle Kırma-Yıkama- Eleme Tesisi; ÇED Yönetmeliği Ek II Seçme Eleme Kriterleri Uygulanacak Projeler Listesi nde Madde 49 (d) Kırma-eleme-yıkama tesisleri (Ek-1 de yer almayanlar) kapsamında değerlendirilmektedir. - Beton santrali ise ÇED Yönetmeliği Ek II Seçme Eleme Kriterleri Uygulanacak Projeler Listesi nde Madde 19 Üretim kapasitesi 100 m³/saat ve üzeri olan hazır beton tesisleri, çimento veya diğer bağlayıcı maddeler kullanılarak şekillendirilmiş malzeme üreten tesisler, ön gerilimli beton elemanı, gaz beton, betopan ve benzeri üretim yapan tesisler. sınıfında yer almaktadır. Bu doğrultuda söz konusu entegre proje için ÇED Başvuru Dosyası hazırlanmıştır. Ayrıca Proje kapsamında planlanan regülatörlerin su depolama hacmi 5 milyon m 3 sınır değerinin altında kalmakta olup, ÇED Yönetmeliği Kapsamı dışında kalmaktadır. Bu bağlamda proje kapsamında planlanan Sinandede regülatörü için Balıkesir Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü'nden Sinandede Regülatörünün ÇED Yönetmeliği Kapsamında olmadığına dair görüş alınmış olup EK-1'de sunulmuştur. PROJE KAPSAMINDA YER ALAN ÜNİTELERİN TEKNİK ÖZELLİKLERİ 1) BAŞLAMIŞ BARAJI VE ÜNİTELERİ Başlamış Barajı, Ege Bölgesi Aşağı Gediz Havzası nda, Gediz Nehri nin kolu olan Medar Çayı nın kollarından Demirbüken Deresi üzerinde yer almakta olup, baraj aks yeri Manisa İli, Akhisar İlçesi, Başlamış Beldesinin 1 km güneydoğusunda yer almaktadır. Başlamış Barajı, 215,20 m talveg kotunda 293,75 m kret kotunda planlanmakta olup normal su kotu 290,80 m; minimum su kotu 234,85 m; normal su kotundaki toplam depolama hacmi 99,769 hm 3 ve aktif depolama hacmi 96,409 hm 3 olarak tespit edilmiştir. Baraj gövdesi toplam dolgu hacmi batardolar dahil 4.485.422 m 3 tür. Dolusavak, sol sahilde karşıdan alışlı, serbest olarak yapılacaktır. Yaklaşım kanalı taban kotu, 289,30 m, 2
genişliği ise 30 m dir. Proje karakteristikleri Tablo 1 olarak verilmiştir. Projenin şematik çizimi ise Şekil 1 de verilmiştir. Baraj Yeri, EK-3 de verilen Manisa-Kütahya-İzmir Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planında işaretlenmiştir. Proje kapsamında yapımı önerilen Başlamış Barajı ve yardımcı ünitelerine ilişkin detaylı bilgi proje için hazırlanacak olan ÇED Raporunda verilecektir. Tablo 1. Proje Karakteristikleri BAŞLAMIŞ BARAJI, İÖME-KULLANMA SUYU TEMİNİ PROJESİ ÖZELLİKLERİ Yeri Manisa İli, Akhisar İlçesi, Başlamış Köyü, Demirbüken Deresi Üzeri Amacı İçme-Kullanma Suyu Temini HİDROLOJİ (BAŞLAMIŞ BARAJI) Su Kaynağı Demirbüken Deresi Yağış Alanı 146,08 km 2 Doğal Akım 16,75 hm³/yıl (0,536 m 3 /s) Baraja Derive Edilecek Akım 35,29 hm³/yıl (1,129 m 3 /s) Barajın Derivasyonlu Su Potansiyeli 52,04 hm³/yıl (1,665 m³/s) HİDROLOJİ (GERME REGÜLATÖRÜ) Su Kaynağı Cemal Deresi Yağış Alanı 62,67 km 2 Doğal Akım 12,97 hm³/yıl (0,416 m 3 /s) Başlamış Barajı Rezervuarına Derive Edilecek Akım 10,24 hm³/yıl (0,328 m 3 /s) HİDROLOJİ (SİNANDEDE REGÜLATÖRÜ) Su Kaynağı Koca Dere (Cüneyt Çayı) Yağış Alanı 164,71 km 2 Doğal Akım 39,81 hm³/yıl (1,275 m 3 /s) Başlamış Barajı Rezervuarına Derive Edilecek Akım 25,05 hm³/yıl (0,801 m 3 /s) BAŞLAMIŞ BARAJI REZERVUAR-GÖVDE Minimum Su Seviyesi 234,85 m Normal Su Seviyesi 290,80 m Maksimum Su Seviyesi 293,25 m Talveg Kotu 215,20 m Kret Kotu 293,75 m Parapet Üst Kotu 295,25 m Talvegden Yükseklik 80,05 m Temelden Yükseklik 87,05 m Minimum Su Seviyesinde (S.S.) Göl Hacmi 3,36 hm 3 Normal S.S. Göl Hacmi 99,769 hm 3 Aktif Göl Hacmi 96,409 hm 3 Maksimum S. S. Göl Alanı 3,43 km 2 Regülasyon Oranı %79,91 İçme Suyuna Verilen Yıllık Ort. Su 39,42 hm 3 (1,25 m 3 /s) Gövde Tipi Ön yüzü Beton Kaplı Kaya Dolgu Memba Şev Eğimi 1,0 Yatay; 1,5 Düşey Mansap Şev Eğimi 1,0 Yatay; 1,5 Düşey Ön Yüzü Beton Kalınlığı Krette 0.30 m; temelde 0.60 m GERME REGÜLATÖRÜ Tipi Beton Ağırlık 3
Talveg Kotu 308,00 m Kret Kotu 312,25 m Normal İşletme S. S. 312,00 Kret Uzunluğu 20,00 m SİNANDEDE REGÜLATÖRÜ Tipi Beton Ağırlık Talveg Kotu 630,00 m Kret Kotu 634,35 Normal İşletme S. S. 634,10 Kret Uzunluğu 22,00 BATARDOLAR MEMBA MANSAP Kret Kotu 228,90 m 195,00 m Talveg Kotu 217,00 m 188,00 m Talvegden Yükseklik 11,90 m 7,00 m Kret uzunluğu 222,65 m 219,00 m Memba Şev Eğimi 2,5 Y; 1,0 D 2,5 Y; 1,0 D Mansap Şev Eğimi 2,5 Y; 1,0 D 2,5 Y; 1,0 D DERİVASYON TÜNELİ Yeri Sağ Sahil Tipi Atnalı Kesit Boyu 465,00 m İç Çapı 3,60 m Giriş Taban Kotu 319,45 m Çıkış Taban Kotu 216,20 m Q 25 Q 50 Deşarj Debisi 101,22 m 3 /sn 122,74 m 3 /sn 82,35 m 3 /sn Eğimi 0,007 DİPSAVAK Tipi Cebri Boru Çapı 1800 mm Uzunluğu 335,20 m DOLUSAVAK Yeri Sol Sahil Tipi Karşıdan Alışlı, Serbest Giriş Piki (Q Kat ) 450,44 m 3 /sn Deşarj Debisi 238,45 m 3 /sn Genişliği 30,00 m Dolusavak Eşik Kotu 290,80 m Yaklaşım Kanal Kotu 289,30 m REZERVUAR ALANI KAPAMA SEDDESİ Kret Kotu 295,25 m Talveg Kotu 290,00 m Talvegden Yükseklik 5,25 m Memba Şev Eğimi 3,0 Y; 1,0 D Mansap Şev Eğim 3,0 Y; 1,0 D 4
Cemal Deresi Sinandede İletim hattı Germe Regülatörü Cüneyt Deresi Germe İletim hattı Sinandede Regülatörü Başlamış Barajı İsale Hattı Şekil 1. Proje Alanının Şematik Gösterimi 2) MALZEME OCAKLARI Proje kapsamında proje ünitelerinin inşası için gerekli filtre, beton agrega, kil, kaya, yastık ve gömlek malzemenin temini amacıyla proje kapsamında 1 adet geçirimli, 1 adet geçirimsiz (kil) ve 1 adet kaya malzeme ocağı olmak üzere toplam 3 adet malzeme ocağı işletilecektir. Proje kapsamında işletilecek olan kaya malzeme ocağı (II-A) ve geçirimsiz malzeme ocağı (I-B) için Maden İşleri Genel Müdürlüğü ne Hammadde Üretim İzni Başvuruları yapılacak ve gerekli izinler alınacaktır. Geçirimli malzeme (I-A) ocağı için de Manisa İl Özel İdaresine müracaat edilerek gerekli izinler alınacaktır. Ayrıca üretime başlanmadan önce malzeme ocakları için Manisa İl Özel İdaresine başvurularak İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatı alınacaktır. 5
29.04.2009 tarih ve 27214 sayılı Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik Ek-2, Madde 2.18 Üretim kapasitesi 200 ton/gün ve üzeri olan ve 04.06.1985 tarihli ve 3213 sayılı Maden Kanununun I.Grup b, II.Grup (kireçtaşı dahil), IV.Grup, V.Grup larında yer alan madenlerin çıkartıldığı ocaklar. ve Madde 2.17 Patlayıcı veya alev püskürtücü kullanılan taş ocakları. hükümleri gereğince üretim kapasitesi 200 ton/gün malzeme ocakları için Çevre İzni alınacaktır. Proje kapsamında işletilecek olan malzeme ocakları; 17.05.2005 tarih ve 25818 sayılı R.G. de (değişiklik:26.08.2010 tarih ve 27684 sayılı R.G.) yayımlanan Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği kapsamında Ek-2 de (Madde 1.3. Taş ocakları, açık ocak madenciliği, patlatma yapılarak maden çıkarılan ocaklar ) belirtilen faaliyetlerden olduğu için; Ek-2 izin belgesi için müracaat formu doldurularak Orman ve Su İşleri Bakanlığı 4. Bölge (Manisa) Müdürlüğü'ne müracaat yapılacaktır. Proje kapsamında işletilecek malzeme ocaklarının üretim yöntemlerine ilişkin detay bilgi proje için hazırlanacak ÇED Raporunda verilecektir. Yapı yerleri için gerek duyulan malzeme miktarı; 145.000 m 3 geçirimsiz malzeme, 758.000 m 3 geçirimli malzeme ve 5.620.000 m 3 kaya malzeme olarak öngörülmüştür. Proje kapsamındaki malzeme alanlarının baraj yerine uzaklığı, ocak rezerv miktarları Tablo 2'de verilmiştir. Tablo 2. Doğal Yapı Malzeme Alanlarının Baraj Yerine Uzaklığı, Alanlardaki Malzeme Miktarları Malzeme Geçirimli Malzeme Geçirimsiz Malzeme Kaya Malzeme Malzeme Alanı Adı Alanı (m 2 ) Baraj Aks Yerine Taşıma Mesafesi (m) Rezerv Miktarı (m 3 ) İhtiyaç Miktarı (m 3 ) İyeliği E 313.400 1.000 1.250.000 758.000 Hazine B 50.000 250 150.000 145.000 Hazine Kaya-2 352.900 2.800 9.000.000 5.620.000 Hazine Proje kapsamında kullanılacak malzeme ocakları aşağıda özet olarak verilmiştir. B Geçirimsiz Malzeme Ocağı Baraj göl alanında, aksın hemen kuzeydoğusunda yer alan killi yamaç molozları B geçirimsiz malzeme alanı olarak belirlenmiştir. Malzeme alanı Başlamış Köyünün 430 m güneydoğusunda, baraj aks yerine 100 m uzaklıkta olup, stabilize yollar ile ulaşım sağlanmaktadır. Malzeme alanı Hazineye aittir. Malzeme Ocağı, EK-3 de verilen Manisa-Kütahya- İzmir Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planında Başlamış Barajı rezervuar alanında işaretlenmiştir. Geçirimsiz malzeme alanı, sadece batardolar ve kapama seddesi yapımında kullanılacaktır. Alandaki 0,30 m bitkisel toprak sıyrılarak, ortalama 2,50 m kalınlıkta 150.000 m³ (rezerv) geçirimsiz malzeme alınabilinecektir. 6
B Geçirimsiz Malzeme Ocağı koordinatları Tablo 3 de, malzeme ocağının yerini gösterir harita EK-2 de verilmiştir. E Geçirimli Malzeme Ocağı Baraj göl alanında, aksın hemen kuzeydoğusunda yer alan alüvyon depozitlerinden oluşan E geçirimli malzeme alanı, Baraj yerine 0-2000 m mesafede olup, ortalama 1000 m taşıma mesafesi sunmaktadır. Yolun tamamı stabilizedir. Alanın mülkiyeti Hazineye aittir. Malzeme Ocağı, EK-3 de verilen Manisa-Kütahya- İzmir Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planında Başlamış Barajı rezervuar alanında işaretlenmiştir. Alandan sıyırma yapılmaksızın 4,00 m derinliğe göre en az 1.250.000 m 3 (rezerv) geçirimli (filtre, beton agregası, yastık ve gömlek malzemesi) malzeme alınabilinecektir. E geçirimli malzeme sahası Sinandede Regülatörüne 40 km, Germe Regülatörüne 12 km mesafededir. Başlamış Barajı İçmesuyu İletim Boru Hattına ise 0-46 km arasında değişen uzaklıktadır. E Geçirimli Malzeme Ocağı koordinatları Tablo 3 de, Malzeme ocağının yerini gösterir harita EK-2 de verilmiştir. Kaya-2 Malzeme Ocağı Baraj yerinin kuzeydoğusunda, bir kısmı göl alanı içerisindeki ofiyolitik melanja ait birimlerden oluşan Kaya-2 malzeme alanının mülkiyeti Hazineye aittir. Başlamış Köyünün 1.800 m kuzeydoğusunda yer alan malzeme alanına stabilize ve ham yollar ile ulaşım sağlanmaktadır. Malzeme Ocağı, EK-3 de verilen Manisa-Kütahya-İzmir Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planına göre bir kısmı Başlamış Barajı rezervuar alanında bir kısmı ise orman arazisinde yer almaktadır. Malzeme alanından 30 m kazı derinliği ile 9.600.000 m 3 alınabilinecektir. (rezerv) kaya malzemesi Kaya-2 Malzeme Ocağı koordinatları Tablo 3 de, Malzeme ocağının yerini gösterir harita EK-2 de verilmiştir. Tablo 3. Proje Kapsamında İşletilecek Malzeme Ocaklarının Koordinatları B Geçirimsiz Malzeme Ocağı Nokta No Y(sağa) X (Yukarı) 1 584544.8112 4324827.5918 2 584474.3171 4324862.3754 3 584544.5648 4325097.1538 4 584694.3103 4325124.9465 5 584705.4989 4324852.2399 6 584664.2726 4324852.3622 7 584610.0939 4324862.8001 8 584544.8112 4324827.5918 9 584544.8112 4324827.5918 Alan: 50.000 m 2 (5 ha) Kaya-2 Malzeme Ocağı Nokta No Y(sağa) X (Yukarı) 1 586054.4669 4326092.0670 7
2 586669.5231 4326047.4083 3 586582.1127 4325494.1681 4 585932.9047 4325544.8916 5 586054.4669 4326092.0670 Alan: 352.788 m 2 (35,3 ha) E Geçirimli Malzeme Ocağı Nokta No Y(sağa) X (Yukarı) 1 584385.1819 4324985.1966 2 584474.3171 4324862.3754 3 584547.3914 4325114.1293 4 584602.9227 4325260.3042 5 584676.7309 4325395.4554 6 584764.8815 4325411.8317 7 584853.0343 4325473.2600 8 584887.8939 4325604.3188 9 584988.4464 4325662.1041 10 585068.4051 4325791.1115 11 585148.5632 4325918.6491 12 585257.2240 4326090.6586 13 585343.3273 4326147.9918 14 585380.4837 4326185.4851 15 585333.3424 4326298.1195 16 585173.4419 4326255.1270 17 584966.3852 4326122.0333 18 584917.1742 4325958.2103 19 584808.0373 4325740.0082 20 584697.3260 4325565.9507 21 584482.0699 4325428.7618 22 584385.2057 4325306.7061 23 584352.4017 4325247.3214 Alan: 313.368 m 2 (31,34 ha) 3) BETON SANTRALI Proje kapsamında gerekli olacak beton malzemenin temini amacıyla baraj aks yeri yakınlarında kurulacak olan şantiye tesisinin yakınında maksimum 100 m 3 /saat kapasiteli beton santrali tesisinin işletilmesi planlanmaktadır. Beton santralinde çimento, beton agrega malzemesi, varsa beton katkı maddesi ve su belirli oranlarda karıştırılarak beton üretimi yapılacaktır. Beton Santralinin işletileceği alana ait koordinatlar aşağıda verilmiş olup, yerini gösterir harita EK-2 de verilmiştir. Tablo 4. Beton Santrali Koodinatları Nokta No Y(sağa) X (Yukarı) 1 583815.7581 4324568.6341 2 583822.4755 4324555.6556 3 583838.2982 4324564.4767 4 583830.8029 4324577.1474 Alan:260 m 2 (0,026 ha) Beton santraline ilişkin detaylı bilgi ÇED raporunda verilecektir. 8
4) YIKAMA ELEME TESİSİ Proje kapsamında işletilecek olan E Geçirimli Malzeme Ocağından temin edilecek olan geçirimli malzemenin yıkanması için Beton Santralinin yakınında Yıkama-Eleme tesisi işletilecektir. Yıkama-Eleme Tesisinin işletileceği alana ait koordinatlar aşağıda verilmiş olup, yerini gösterir harita EK-2 de verilmiştir. Tablo 5. Beton Santrali Koodinatları Nokta No Y(sağa) X (Yukarı) 1 583807.6199 4324547.3737 2 583800.9782 4324560.2061 3 583815.7581 4324568.6341 4 583822.4755 4324555.6556 Alan:247 m 2 (0,0247 ha) Yıkama-Eleme tesisini ilişkin detay bilgi ÇED Raporunda verilecektir 1.1.b. Projenin Ömrü Başlamış Barajı Projesinin ekonomik ömrü 50 yıl olarak öngörülmüştür. Proje kapsamında yapımı önerilen tüm tesislerin 3 yılda inşa edileceği öngörülmektedir. I.1.c. Projenin Önemi ve Gerekliliği Su, yeryüzünde hayatın kaynağıdır. Bütün canlılar hayatlarını devam ettirebilmeleri için mutlak suya ihtiyaç duyarlar. İnsan vücudunun yaklaşık %90 ı su olduğundan susuz yaşam düşünülemez; keza su ve hava yerine hiçbir şey ikame edilemez. Özellikle içmesuyu olarak kullanılacak sular, hijyenik özellikleri bakımından insan sağlığı için büyük önem taşır. Sular birçok zararlı maddeleri, sanayi artıkları, sentetik deterjan ve tarımsal koruma ilaçlarını eriterek bünyesine alması ya da birçok atık maddeleri aktif hale getirmesi veya patojenik bakterilerin yaşama ortamı haline gelmesi sonucu patojenlerin etkisi ile insan yaşamını tehdit eden ve sulardan kaynaklanan basilli dizanteri, tifo, kolera, hepatit, salmonella gibi salgın hastalıkların hızla yayılmasına neden olduklarından, kentsel ve kırsal yerleşimlerin sağlıklı içmesuyu tesislerine kavuşturulması, gelişmiş ve gelişmekte olan toplumlar için ihmali affedilmez bir yükümlülük ve zorunluluktur. 3 milyon 796 bin kişi nüfusu ve binde 15 nüfus artış oranı ile İzmir batı Anadolu nun en hızlı büyüyen kenti durumundadır. Bu hızlı büyüme ile birlikte içme suyu ihtiyaçları da büyük bir hızla artmış ve merkezde yer alan nüfusun 2009 yılındaki günlük ortalama toplam su tüketimi 505.427 m 3 olarak gerçekleşmiştir. 2009 yılında İzmir kent merkezi bölgesine verilen içme suyunun kaynaklara göre dağılımı aşağıdaki çizelgede verilmiştir. 9
Tablo 6. 2009 Yılında İzmir Kent Merkezi Bölgesine Verilen İçme Suyu YERALTISUYU KUYULARI BARAJLAR SU KAYNAĞI 2009 YILI ÜRETİLEN SU MİKTARI m3/yıl m3/gün litre/saniye SARIKIZ KUYULARI 19.530.421 53.508 619,3 GÖKSU KUYULARI 45.818.605 125.530 1452,9 MENEMEN+ÇAVUŞKÖY KUYULARI 17.784.395 48.724 563,9 HALKAPINAR KUYULARI 30.358.448 83.174 962,7 PINARBAŞI KUYULARI 1.128.789 3.093 35,8 BUCA KUYULARI 1.753.007 4.803 55,6 TOPLAM YERALTISUYU ÜRETİMİ 116.373.665 318.832 3.690,2 TAHTALI BARAJI 61.478.300 168.434 1949,5 BALÇOVA BARAJI 5.090.816 13.947 161,4 GÜZELHİSAR BARAJI 1.538.222 4.214 48,8 TOPLAM YÜZEYSEL SU ÜRETİMİ 68.107.338 186.595 2.159,7 TOPLAM ÜRETİLEN SU 184.481.003 505.427 5849,9 Mevcut ve gelecekteki İzmir kentinin ihtiyaçları karşılamak üzere Başlamış Barajından alınacak su Çağlayan Barajı isale hattına bağlanarak mevcut arıtma tesisine yönlendirilecek ve burada arıtılarak şehre verilecektir. Başlamış Barajı suyunun şehre verilmesiyle bu projenin hedef yılı olan 2040 yılına kadar kentin su ihtiyacı karşılanmış olacaktır. Dolayısıyla söz konusu bu projenin hedef yılı olan 2040 yılına kadar ihtiyaçların karşılanması için İlave kaynaklara ihtiyaç bulunmaktadır. Bu nedenle söz konusu proje olan Başlamış İçme- Kullanma Suyu Projesinin hayata geçirilmesi İzmir kenti için büyük önem taşımaktadır. I.2. Projenin Fiziksel Özelliklerinin, İnşaat ve İşletme Safhalarında Kullanılacak Arazi Miktarı ve Arazinin Tanımlanması Proje kapsamında yer alan ünite ve kapladıkları takribi alanlar Tablo 7 de verilmiştir. Tablo 7. Proje Kapsamında Yer Alan Ünitelerin Kapladığı Takribi Alanlar Ünite Kapladığı Takribi Alan (m 2 ) Baraj Gövdesi (Batardolar dahil) 11270 Baraj Rezervuarı (Maksimum S.S.) 3430000 B Geçirimsiz Malzeme Ocağı 50000 E Geçirimli Malzeme Ocağı 313368 Kaya-2 Malzeme Ocağı 352788 Şantiye Tesisi 2590 Yıkama-Eleme Tesisi 247 Beton Santrali 260 TOPLAM 4.160.523 ** iletim hatları kapalı boru sistemi olup, yeraltında yer aldığı için alan kullanımı dikkate alınmamıştır. Proje kapsamında toplam 4.160.523 m 2 (416 ha) alan kullanılacaktır. Proje kapsamında kullanılacak arazilere ait detaylı bilgiler ve arazi kullanım haritaları ve meşcere haritası hazırlanacak olan ÇED Raporu nda yer alacaktır. 10
I.3. Önerilen Projeden Kaynaklanabilecek Önemli Çevresel Etkilerin Genel Olarak Açıklanması (Su, Hava, Toprak Kirliliği, Gürültü, Titreşim, Işık, Isı, Radyasyon vb.) I.3.1. Su Kaynaklarına Etkiler Projenin inşaat aşamasında başlıca su kullanımı noktaları şöyledir; - İnşaat faaliyetleri aşamasında tozumanın önlenmesi amaçlı sulama suyu, - Çalışanlar için içme-kullanma suyu, - Yıkama-Eleme tesisinde malzeme yıkanmasında kullanılacak yıkma suyu, - Beton santrali ekipmanların yıkanmasında kullanılacak yıkma suyu, - Beton karma suyu. Çalışma alanlarında ve yollarda oluşacak tozun indirgenmesinde kullanılacak arozözle sulama suyu ve beton karma suyu Demirbüken Deresinden temin edilecektir. Projenin inşaatı ve malzeme ocaklarının işletilmesi sırasında çalışacak personelin içme-kullanma suyu ise çevredeki kaynak sularından veya köy çeşmelerinden temin edilecektir. Köy çeşme sularının kullanımı için ilgili muhtarlıklardan izinler alınacaktır. Toz çıkışını önlemek için kullanılan arozözle sulama suyu buharlaşacağı için ve beton karma suyu beton bünyesinde kalacağı için bu kullanımlardan kaynaklı bir atıksu oluşumu söz konusu değildir. Bu nedenle inşaat aşamasında personelden kaynaklı evsel nitelikli atıksu ile beton santrali ekipmanlarının yıkanmasından ve yıkama-eleme tesisinde malzeme yıkanmasından kaynaklı atıksu oluşumu söz konusu olacaktır. Bu konu ile ilgili olarak alınacak önlemler Bölüm IV.3 de verilmiştir. Yıkama işlemleri sırasında kullanılacak proses suyu atıksu olarak kabul edilmiştir. Malzeme yıkama ve beton santrali ekipmanlarının yıkanmasında kaynaklı meydana gelecek olan atıksular, yıkama-eleme tesisi ve beton santralinin kurulacağı saha üzerinde inşa edilecek olan çökeltime havuzlarında dinlendirilecektir. Çökeltme havuzunda dinlendirilecek su, proje kapsamında ya tekrar yıkama işlemleri sırasında ya da arazözle sulama faaliyetlerinde kullanılacağından alıcı ortama ve çevreye herhangi bir deşarj söz konusu olmayacaktır. Çökeltme havuzu tabanında çökelen katı parçacıklar ise belirli aralıklarla alınarak tekrar değerlendirilmek üzere beton santraline verilecektir. İnşaat aşamasında çalışacak personelden kaynaklı atıksular ise proje kapsamında işletilmesi planlanan paket atıksu arıtma tesisinde arıtıldıktan sonra alıcı ortama deşarj edilecektir. İnşaat aşamasında meydana gelecek atıksuların bertarafında 31.12.2004 Tarih ve 25687 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği ne (Değişiklik 13.02.2008-26786 Sayılı Resmi Gazete, 30.03.2010 tarih ve 27537 sayılı Resmi Gazete ve 12.05.2010 tarih ve 27579 sayılı R.G.) uyulacaktır. 11
I.3.2. Hava Kirliliği ve Çevre Üzerine Etkileri: Söz konusu proje kapsamında arazinin hazırlanması ve inşaat aşamasında toz ve gaz emisyonu oluşacaktır. Proje alanında tozlanmanın minimuma indirilmesi amacıyla çalışmalar sırasında alanlarda arazözlerle sulama yapılacaktır. Proje kapsamında yapılacak çalışmalar esnasında oluşabilecek toz emisyonunu hesaplamak için, aşağıda sıralanan emisyon faktörleri kullanılacaktır. Kaynaklar Tablo 8. Emisyon Faktörleri Emisyon Faktörleri Kontrolsüz Patlatma 0,080 kg/ton.patlatma - Kontrollü Sökme 0,025 kg/ton 0,0125 kg/ton Yükleme 0,010 kg/ton 0,005 kg/ton Nakliye (gidiş-dönüş toplam mesafesi) 0,7 kg/ton 0,35 kg/ton Boşaltma 0,010 0,005 kg/ton Depolama 5,8 kg/ton ha gün 2,9 kg/ton ha gün Birincil Kırıcı 0,243 kg/ton 0,0243 kg/ton İkincil Kırıcı 0,585 kg/ton 0,0585 kg/ton Üçüncül Kırıcı 0,585 kg/ton 0,0585 kg/ton 03.07.2009 tarih ve 27277 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Ek-2 Tesislerin Hava Kalitesine Katkı Değerlerinin Hesaplanması ve Hava Kalitesi Ölçümü başlığı altında; Mevcut ve yeni kurulacak tesislerin bacalarından veya baca dışından atmosfere verilen emisyonların saatlik kütlesel debileri, mevcut tesisler için bacalarda ölçülerek, baca dışından atmosfere verilen emisyonlar ile yeni kurulacak tesisler için emisyon faktörleri kullanılarak tespit edilir. Saatlik kütlesel debi (kg/saat) değerleri verilen değerleri aşması halinde, tesis etki alanında emisyonların Hava Kirlenmesi Katkı Değeri (HKKD) mümkünse saatlik, aksi takdirde, günlük, aylık ve yıllık olarak hesaplanır. ibaresi yer almaktadır. Söz konusu tabloda toz emisyonlarının baca dışındaki yerlerden 1,0 kg/saat ten fazla olması durumunda HKKD değerinin hesaplanması gerektiği belirtilmiştir. Planlanan projenin arazi hazırlık ve inşaat aşamalarında oluşacak toz miktarı ÇED Raporu nda hesaplanacak olup, toz emisyonu miktarı 1,0 kg/saat değerinin üstünde çıkması durumunda HKKD hesaplanacaktır. Arazinin hazırlanması ve inşaat aşamasında proje sahalarında çalışacak iş makinelerinde yakıt olarak mazot kullanımı sonucu NO x, CO, SO x, HC vb. gaz emisyonlar meydana gelecektir. İş makinelerinden kaynaklı meydana gelecek emisyon cins ve miktarları ÇED Raporunda hesaplanacaktır. Hesaplanan bu değerler 03.07.2009 tarih ve 27277 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Ek-2 Tablo 2.1 de verilen "Normal işletme şartlarında ve haftalık iş günlerindeki işletme saatleri için kütlesel debiler" değerleri ile karşılaştırılacak ve sınır değerlerin aşılması durumunda gaz dağılım modellemesi yapılacaktır. Projenin işletmeye geçmesiyle birlikte toz ya da gaz emisyonu kaynaklı hava kirliliği söz konusu olmayacaktır. Söz konusu projenin her aşamasında 03.07.2009 tarih ve 27277 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği, 06.06.2008 tarih ve 26898 sayılı Resmi Gazete de (değişiklik: 05.05.2009 tarih 12
ve 27219 sayılı Resmi Gazete) yayımlanarak yürürlüğe giren Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği ve 04.04.2009 tarih ve 27190 sayılı Resmi Gazete yayımlanan Egzoz Gazı Emisyonu Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır. I.3.3. Toprak Kirliliği ve Çevre Üzerine Etkileri: Proje ünitelerinin inşaatı sırasında kazı, dolgu gibi işlemler nedeniyle mevcut arazinin topoğrafik yapısında değişiklik olacaktır. Proje kapsamındaki tesislerin inşaatından çıkacak kazı malzemesi miktarı oldukça önemli bir yekun tutmaktadır. Bu nedenle kazı malzemelerinin nitelikleri göz önüne alınarak, uygun yerlerde ve dolguda teşkil edilecek elverişli zonlarda kullanılması proje ekonomisi ve çevresel etki açısından önemli olmaktadır. Proje kapsamında geri dolguda kullanılmasından sonra arta kalan malzeme olması durumunda bu malzemeler proje kapsamında işletilmesi planlanan malzeme ocaklarının (dere yatağında yer alan geçirimli malzeme ocağı hariç) doğaya yeniden kazandırılması aşamasında malzeme alımı sonrası oluşan çukurların doldurulmasında kullanılacaktır. Proje inşaat aşamasında yapılacak çalışmalarda toprak kirliliğinin önlenmesi için gerekli önlemler alınacaktır. Kullanılacak araçların bakım ve onarımları şantiye tesislerinde makine parkında yapılacaktır. Makine parkı alanı beton ve sızdırmasız olacaktır. İnşaat aşamasında 08.06.2010 tarih ve 27605 sayı R.G de yayımlanan Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır. İnşaat aşamasında; 18.03.2004 tarih ve 25406 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği ve 14.03.1991 tarih ve 20814 sayılı R.G. de yayımlanarak yürürlüğe giren Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği nde belirlenen hususlara uyulacaktır. I.3.4. Gürültü Kirliliği ve Çevre Üzerine Etkileri: Projenin inşaat aşamasında kullanılacak iş makinelerinden kaynaklı gürültü oluşumu söz konusu olacaktır. İnşaat aşamasındaki iş makinelerinden kaynaklanacak gürültü düzeyi "Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği"nde şantiyeler için verilen 70 dba değerini aşmayacak şekilde faaliyetler düzenlenecektir. Söz konusu projeye ilişkin her bir ünite alanı için (baraj, malzeme ocakları) ÇED Raporu nda gürültü hesapları yapılacaktır. Projenin inşaatı sırasında ve malzeme alımlarında yapılacak çalışmalar sırasında kullanılacak olan iş makinelerinden dolayı gürültü oluşacaktır. Ancak bu gürültü inşaat süresince devam edecek, inşaatın tamamlanması ile birlikte ortadan kalkacaktır. Bununla birlikte, inşaat çalışmaları sırasında 04.06.2010 tarih ve 27601 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği nin 23. maddesine uyulacak, şantiye faaliyetlerinde ortaya çıkan darbe gürültüsünde 100 dbc değeri aşılmayacak, şantiye alanında inşaatın başlama, bitiş tarihleri ve çalışma periyotları ile ilgili bilgiler herkesin kolaylıkla görebileceği bir tabelada gösterilecek, anılan yönetmeliğin Ek-7 Tablo-5 de verilen sınır değerlerin aşılması halinde iş makinelerin kullanımına sınırlama getirilebilecek veya perdeleme sistemi ile gürültü yayılımı engellenecektir. İnşaat aşamasında 04.06.2010 tarih ve 27601 sayılı R.G. de yayımlanarak yürürlüğe 13
giren Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır. I.3.5. Titreşim, Isı, Işık, Radyasyon v.b: Söz konusu proje kapsamında ısı, ışık, radyasyon vb. kirliliğe yol açacak bir herhangi bir faaliyet bulunmamaktadır. Proje kapsamında kaya malzemenin çıkarılması esnasında patlayıcı madde kullanılacağından patlatma esnasında titreşimler olacaktır. Olabilecek titreşimlerin boyutu ve en yakın yerleşim yerine göre değerlendirilmesi hazırlanacak ÇED Raporu nda detaylı olarak verilecektir. 14
I.4. Yatırımcı Tarafından Araştırılan Ana Alternatiflerin Bir Özeti ve Seçilen Yerin Seçiliş Nedenlerinin Belirtilmesi İzmir Bölgesi içme-kullanma, sanayi ve turizm maksatlı su ihtiyaçlarının karşılanması maksadıyla Mart 1997 tarihinde İzmir Su Temini Projesi Master Plan Raporu hazırlanmıştır. Bu rapor kapsamında, İzmir Bölgesi içme-kullanma, sanayi ve turizm maksatlı su ihtiyaçlarının karşılanması maksadıyla iki ayrı sistem teklif edilmiştir. Bu tesislerden; (i) Birincisi kapsamında, İzmir kentinin kuzey ve kuzeydoğusunda olmak üzere, kuzeyden güneye kadar beş ayrı depolama tesisi düşünülmüştür. Bu tesisler kuzeyden güneye doğru Düvertepe, Başlamış, Çağlayan ve Gördes Barajları ile Yiğitler Barajı tesislerinden oluşmaktadır. Bu tesislerden; Düvertepe, Başlamış, Çağlayan ve Gördes barajlarından temin edilecek su iletim güzergahı boyunca mansaba doğru birbiri ile birleştirilerek doğuda yer alan Karaoğlanlı arıtma tesisinde arıtıldıktan sonra güneyde yer alan Yiğitler Barajı ndan alınan ve Yiğitler Arıtma Tesisi nde arıtılan su ile iletim hattında birleştirilerek Işıkkent in doğusunda ana biriktirme deposuna ulaşması ve buradan da sisteme verilmesi, (ii) İkinci sistemde ise Çamlı Barajı yer almaktadır. Bu barajdan temin edilecek su, Çamlı Arıtma Tesisi nde arıtılarak Güzeltepe T32 deposuna iletilmek suretiyle buradan sisteme verilmesini kapsamaktadır. Başlamış Barajı, bu tesislerden birincisi kapsamında yer almaktadır. Baraj tipi olarak ''Ön Yüzü Beton Kaplı Kaya Dolgu Baraj''a alternatif olarak "kil Çekirdekli Kaya Dolgu Baraj" tipi de malzeme olanakları yönünden gözden geçirilmiştir. Ancak, göl alanında geçirimsiz malzeme kısıtlı olduğundan mansaptaki tarlalara müracaat zorunluluğu ortaya çıkmaktadır. Ayrıca ihtiyaç duyulan miktarı elde edebilmek için yaklaşık 960.000 m 2 alanın kamulaştırılmasına gerek duyulacaktır. Kamulaştırılacak alanların çoğunluğu zeytinliktir. Bu durum her ne kadar bu alanların büyük bölümü Gürdük Barajı göl alanında yer almakta olsalar dahi, hangi barajın önce yapılacağı bilinmediği için zeytin kanununun getireceği bürokratik zorlukları da beraberinde getirmektedir. Baraj tipinin önyüzü beton kum-çakıl dolgu tipinde düşünülmesi alternatifi göz önüne alınarak geçirimli malzeme olanakları da gözden geçirilmiştir. Ön yüzü beton kaplı kum-çakıl dolgu düşünülmesi halinde malzeme alımının Gürdük Çayının rejimine yönelik olumsuz etkisi olacağı düşünülmektedir. Sıralanan nedenlerden dolayı Başlamış Barajı gövde tipi ''Ön Yüzü Beton Kaplı Kaya Dolgu olarak seçilmiştir. 15
PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KONUMU II.1. Projenin Yeri ve Alternatif Alanların Mevkii, Koordinatları, Yeri Tanıtıcı Bilgiler Proje kapsamında yapımı önerilen Başlamış Barajı, Ege Bölgesi Aşağı Gediz Havzası nda, Gediz Nehri nin kolu olan Medar Çayı nın kollarından Demirbüken Deresi üzerinde yer almakta olup, baraj aks yeri Manisa İli, Akhisar İlçesi, Başlamış Beldesinin 1 km güneydoğusunda yer almaktadır. Baraj derivasyon tesisleri ise, Cemal Deresi ve Cüneyt Deresi üzerinde yer almaktadır. Başlamış Barajı aks yeri, 1/25.000 ölçekli J19 c2 Nolu haritada yer almaktadır. Başlamış Barajı derivasyon tesislerinden Germe Regülatörü yeri 1/25.000 ölçekli J20 - d1 Nolu Haritada ve Sinandede Regülatörü yeri 1/25.000 ölçekli J20 d2 Nolu Haritada yer almaktadır. Baraj aks yeri, Akhisar İlçesi merkezine 22 km uzaklıktadır. Akhisar ilçesinin ve İzmir ilinin kuzeydoğusunda yer alan aks yeri, İzmir İlinin kuş uçuşu 105 km doğusunda yer almaktadır. Aks yerine ulaşım, Manisa Akhisar ilçesinden kuzeye aks yerine doğru devam eden güzergahtan sağlanmaktadır. Manisa Balıkesir yoluna girilmeden kuzeydoğu güzergahına dönülerek, Karabörklü, Dingiller, Karaköy, Musaca ve Muştullar köyleri yol güzergahı sağında kalacak şekilde, Başlamış köy yolu ayrımından doğu istikametinde dönülerek, ilçe merkezinden itibaren 22 km sonunda baraj aks yerine varılır. Başlamış Baraj yeri İzmir kent merkezinden 122 km, Manisa kent merkezinden ise 82 km uzaklıktadır. Yol güzergahı, Başlamış Köy yolu ayrımına kadar asfalt olup buradan baraj yerine stabilize kaplıdır. Baraj aks yeri ulaşım yolu yılın her mevsimi açık olup, ulaşım sorunu yoktur. Proje kapsamında işletilecek malzeme ocaklarına ilişkin bilgi Bölüm 1 de verilmiştir. Baraj rezervuar alanının azaltılmış koordinatları (129 koordinat) EK-5 de verilmiştir. Malzeme ocakları koordinatları Bölüm 1 de Tablo 3 de verilmiştir. Projeye ait yer bulduru haritası Şekil 2 de, uydu fotoğrafı Şekil 3-4-5 de, proje yeri fotoğrafları Şekil 6-9 da verilmiştir. Proje ünitelerinin işaretlendiği 1/25.000 Ölçekli Topoğrafik Harita EK-2 de verilmiştir. 16
PROJE ALANI Şekil 2. Başlamış Barajı ve Malzeme Ocakları Proje Alanı Yer Bulduru Haritası 17
Sinandede İletim Hattı Cemal Deresi Sinandede Regülatörü Germe Regülatörü Koca Deresi Germe İletim Hattı Başlamış Barajı İsale Hattı Şekil 3. Proje Alanı Uydu Fotoğrafı-1 18
Başlamış Barajı Kaya-2 Ocağı E Geçirimli (Kum-çakıl) Ocağı Şantiye B Geçirimsiz (Kil) Ocağı Yıkama- Eleme ve Beton Santrali İsale Hattı Şekil 4. Proje Alanı Uydu Fotoğrafı-2 19
Kaya-2 Ocağı E Geçirimli (Kum-çakıl) Ocağı B Geçirimsiz (Kil) Ocağı Baraj Aksı Başlamış Barajı Şekil 5. Proje Alanı Uydu Fotoğrafı-3 20
DSİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ İZMİR DSİ 2. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ BAŞLAMIŞ BARAJI, İÇME KULLANMA SUYU TEMİNİ PROJESİ ÇED BAŞVURU DOSYASI BARAJ AKSI Şekil 6. Baraj Aks Yeri Fotoğrafları 21
DSİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ İZMİR DSİ 2. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ BAŞLAMIŞ BARAJI, İÇME KULLANMA SUYU TEMİNİ PROJESİ ÇED BAŞVURU DOSYASI Şekil 7. E Geçirimli Malzeme Alanı Fotoğrafları Şekil 8. B Geçirimsiz Malzeme Alanı Fotoğrafları Şekil 9. Kaya-2 Malzeme Alanı Fotoğrafları 22
III. PROJE YERİ VE ETKİ ALANININ MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLERİ Önerilen proje nedeniyle kirlenmesi muhtemel olan çevrenin; nüfus, fauna, flora, jeolojik ve hidrojeolojik özellikler, doğal afet durumu, toprak, su, hava, (atmosferik koşullar) iklimsel faktörler, mülkiyet durumu, mimari ve arkeolojik miras, peyzaj özellikleri, arazi kullanım durumu, hassasiyet derecesi (EK-V deki Duyarlı Yöreler listesi de dikkate alınarak) ve yukarıdaki faktörlerin birbiri arasındaki ilişkileri de içerecek şekilde açıklanması. Başlamış Barajı, İçme-Kullanma Suyu Temini Projesi ve Malzeme Ocakları (Yıkama- Eleme Tesisi ve Beton Santrali dahil) Projesi nedeniyle kirlenmesi muhtemel olan çevrenin; nüfus, fauna, flora, jeolojik ve hidrojeolojik özellikleri, doğal afet durumu, toprak, su, hava, (atmosferik koşullar) iklimsel faktörler, mülkiyet durumu, mimari ve arkeolojik miras, peyzaj özellikleri, arazi kullanım durumu, hassasiyet derecesi (EK-V deki Duyarlı Yöreler listesi de dikkate alınarak) ve yukarıdaki faktörlerin birbiri arasındaki ilişkileri de içerecek şekilde açıklanması aşağıda verilmiştir. III. 1. Nüfus Başlamış Barajı Manisa İli Akhisar İlçesi sınırları içerisinde planlanmakta olup, Manisa İlinin genel nüfusu 2012 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemine (ADNKS) göre 1.346.162 kişi, Akhisar İlçesinin genel nüfusu ise 160.620 kişi olarak belirlenmiştir. Tablo 9. 2012 Nüfus Verileri TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU (TÜİK 2012) 31.12.2012 Tarih İtibariyle Toplam Erkek Kadın Manisa 1.346.162 673.7 672.462 izmir 4.005.459 1.999.246 2.006.213 Akhisar İlçesi 160.620 80.075 80.545 Başlamış Köyü 302 148 154 Proje alanında ve barajın mansabında yer alan yerleşimler proje kapsamında incelenmiştir. Başlamış barajı isale hattından bu bölgelere ihtiyaç olması halinde içme kullanma suyu temini yapılacağından civar yerleşimlerine ait nüfus sayımları alınmıştır. Tablo 10 da söz konusu yerleşim yerlerinin 1965, 1970, 1975, 1980, 1985, 1990, 2000, 2007, 2008, 2009, 2010, 2011, 2012 yıllarına ait nüfus sayım değerleri ile yerleşim yerlerinin idari statüleri gösterilmiştir. 23
Tablo 10. Etüd Alanındaki Yerleşim Merkezleri ve Nüfusları Yerleşim Yeri İdari YILLAR Adı Statü 1965 1970 1975 1980 1985 1990 2000 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Akhisar ilçe 46 167 48 796 53 357 61 491 68 553 73 944 81 510 96 393 99 423 100 897 102 167 104 777 107 086 Muştullar köy 308 334 238 385 400 463 385 366 352 346 324 323 303 Musaca köy 144 161 146 151 140 152 156 104 102 101 96 89 85 Karaköy köy 307 342 364 392 470 457 452 293 274 275 259 252 237 Yenice köy 433 376 443 424 506 538 569 721 730 735 722 686 660 Dingiller köy 211 198 232 227 250 244 240 187 203 197 177 179 177 Karabörklü köy 164 210 235 239 285 304 316 260 269 276 277 271 268 Çamönü köy 1 089 1 129 1 207 1 249 1 292 1 325 1 392 1 397 1 394 1 403 1 391 1 392 1 380 Yenidoğan köy 284 192 180 187 183 184 198 Rahmiye köy 288 320 355 397 431 564 161 104 109 96 106 88 84 Moralılar köy 380 254 308 389 461 518 435 164 201 166 160 163 179 Beyoba belediye 3 029 2 893 3 557 3 347 3 779 4 645 2 795 2 317 2 228 2 193 2 167 2 107 2 007 Sazoba köy 1 211 1 939 2 165 2 278 2 547 3 354 1 748 1 037 969 963 966 945 911 Pınarcık köy 441 458 470 514 563 662 449 332 338 361 356 341 339 Nuriye belediye 2 493 1 709 2 000 2 166 2 324 2 441 2 008 1 588 1 406 1 033 1 243 1 211 1 184 Lütfiye köy - 1 067 1 165 1 202 1 252 1 754 1 309 852 840 823 811 799 800 Toplam 56 665 60 186 66 242 74 851 83 253 91 365 94 209 106 307 109 018 110 052 111 405 113 807 115 898 III. 2. Flora ve Fauna Söz konusu projenin flora/fauna varlığının tespitine yönelik çalışmalar proje alanı ve çevresinde devam etmektedir. Söz konusu çalışmalar ışığında hazırlanacak bilgiler, projeye özgü oluşturulacak format doğrultusunda ÇED Raporu nda detaylandırılacaktır. Flora listesi oluşturulurken araziden toplanan bitki türlerinin teşhisinde P.H Davis in Flora of Turkey and East Aegean Islands adlı eseri ile Tübitak Türkiye Bitkileri Veri Servisi nden (TUBİVES) yararlanılacaktır. Hazırlanacak flora listesinin tam ve eksiksiz olması amacıyla bu bölgede yapılmış araştırma, yayın, makale ve tez çalışmaları varsa araştırılarak yapılan arazi çalışması desteklenecektir. Proje alanı ve çevresinde bulunabilecek endemik bitki türlerinin belirlenmesinde Ekim, T. ve arkadaşları (2000) tarafından hazırlanan Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı adlı yayından, bitki türlerinint ürkçe isim karşılığını ise Türkçe Bitki Adları Sözlüğü/Turhan BAYTOP.-3. Bsk.-Ankara: Türk Dil Kurumu, 2007 isimli kitaptan yaralanılacaktır. Flora listesinde, bitki türlerinin Latince ve Türkçe adları, endemizm durumları, tehlike kategorileri, fitocoğrafik bölgeleri, habitatları, Bern Sözleşmesi Ek-1 listesinde yer alıp almadığı belirtilecektir. Proje alanı ve çevresinin fauna analizi için; N. YİĞİT, E. ÇOLAK, Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED), DEMİRSOY, A. ait Türkiye Omurgalı Faunasının Sistematik ve Biyolojik Özelliklerinin Araştırılması ve Koruma Önlemlerinin Saptanması (Amifibiler, Sürüngenler, Memeliler), Herpetoloji-Prof Dr. Abidin BUDAK, Doç. Dr. Bayram GÖÇMEN, 2005, İkinci Baskı ve Rodents Of Türkiye, Demirsoy A., Yiğit., N., Çolak, E., Sözen, M., Karataş, A., Ankara,2006 kaynaklarından yararlanılacaktır. Söz konusu proje alanı ve çevresinde bulunması muhtemel kuş türleri (Aves) kısmı hazırlanırken ise KİZİROĞLU, İ (2008): Türkiye Kuşları Kırmızı Listesi ve Ornitoloji Kuş Bilimi Ders Notları, YİĞİT, N. Ve Ark. Ankara-2008 kaynaktan yararlanılacaktır. Fauna listesinde, türlerin Latince ve Türkçe adları, habitatları, popülasyon yoğunluğu, IUCN kategorileri, endemizm durumları, tehlike kategorileri, habitatları, Bern Sözleşmesi Ek- 2 ve Ek-3 listelerinin hangisinde yer aldığı, 2012-2013 Av Dönemi Merkez Av Komisyonu Kararı ek listelerinin hangisinde yer aldığı belirtilecektir. 24