REVİZYON DURUMU Revizyon Tarihi Açıklama Revizyon No Hazırlayan: Onaylayan: Onaylayan: Prof. Dr. Nedime Serakıncı, Adem Aköl Sinan Özyavaş Yrd. Doç. Dr. Umut Fahrioğlu Kalite Konseyi Başkanı Kalite Koordinatörü 1/5
1. AMAÇ Bu talimatın amacı tıbbi genetik laboratuvarında test edilecek klinik örneklerin uygun ve doğru şekilde alınması için gerekli standart yöntemleri belirlemektir. 2. KAPSAM Bu talimat klinik örneklerin uygun ve doğru şekilde alınma faaliyetlerini kapsamaktadır. 3. SORUMLULAR Doktor ve hemşire klinik örneğin uygun ve doğru şekilde alınmasından sorumludur. 4. TANIMLAR 4.1. Eküvyon: Pamuk, rayon, dakron ya da kalsiyum alginat uçlu; tahta, plastik ya da tel saplı çubuklar. 4.2. Kültür: Mikroorganizmaların yapay ortamda üretilmesi, mikroorganizmaların üretildikleri besiyeri, besiyerinde üretilmiş mikroorganizma topluluğu. 4.3. Besiyeri: Mikroorganizmaların üretilmesi ve/veya tanımlanmasında kullanılan testlerin yapılması için hazırlanan besin maddeleri içeren ortam. 5. UYGULAMA 5.1. Örnekler aşağıda belirtilen şekilde alınır. Örnek kaplarının üzerine Tıbbi Genetik Laboratuarı Tetkik İstek Formu doldurularak ( Kan ve Kemik İliği Sitogenetik / Moleküler Sitogenetik / Moleküler Genetik İstek Formu, HPV PCR ve Genotip Tayini İstek Formu, STD Tarama Paneli İstek Formu ) hasta barkodları yapıştırılır ve laboratuvara Tıbbi Genetik Laboratuarı Numune Toplama ve Taşıma Talimatı na göre taşınır. 5.2. Numune Alma Talimatları Numune alımı, Tıbbi Genetik Laboratuvarı Numune Alma Talimatı na uygun gerçekleştirilir. 5.2.1. Nazofarengeal Sürüntüler Üst Solunum Yolu Viral Patojen Tarama ve Atipik ve Tipik Pnömobakter Tarama testleri için alınan örneklerdir. Bu örneklerin toplanmasında küçük fırçalar kullanılır ve burun yoluyla hastanın nazofarenksine kadar fırçayı ilerletmek gerekmektedir. Fırça daha sonra COPAN eswap Collection & Preservation sıvı besiyeri içerisine konularak laboratuvara ulaştırılmalıdır. Örnekler mümkün olan en kısa sürede laboratuvara ulaştırılmalıdır. Eğer örnekler alındıktan sonra hemen laboratuvara gönderilmeyecekse +4ºC de saklanmalıdır. Numuneler pnomatik sistemle değil, elde taşınarak laboratuvara ulaştırılmalıdır. 2/5
5.2.2. Vajinal / Üretral Sürüntüler Human Papilloma Virus ve cinsel yolla bulaşan Ürogenital Mikroorganizmalar Tarama testleri için alınan örneklerdir. Doktor tarafından gerekli görülen lezyon bölgesinden uygun fırça tipi (L şekilli fırça) kullanılarak yeterli miktarda epitel hücresi toplamaya dikkat edilerek alınmalı ve daha sonra fırça COPAN UTM RT Transport sıvı besiyeri içerisine konularak laboratuvara ulaştırılmalıdır. Numuneler alındıktan hemen sonra, bekletilmeden ve pnomatik sistemle değil, elde taşınarak laboratuvara ulaştırılmalıdır. 5.2.3. EDTA lı Kan FMF, Trombofili Paneli, Metakromatik Lökodistrofi (ARSA), PAI 1, HLA Panelleri, Y Kromozom Mikrodelesyon, DMD, SMA, Maternal kontaminasyon gibi DNA izolasyonu gerektiren moleküler genetik testlerinde istenilir. EDTA lı tüp içerisine en az 5 ml kan alınmalıdır. EDTA lı tüp içerisinde pıhtı saptanan veya son kullanma tarihi geçmiş EDTA lı tüpler içerisinde gönderilen örnekler laboratuvar tarafından çalışmaya kabul edilmez. Örnek alındıktan sonra bekletilmeden laboratuvara ulaştırılmalıdır. Laboratuvar tarfından kabulü yapılan örnekler hiç bekletilmeden çalışılır. 5.2.4. Heparinli Kan Periferik kandan kromozom analizi, LSI ARSA, Interfaz FISH, Prader- Willi/ Angelman Sendromu, Androjen Reseptör, EGFR gibi sitogenetik ve moleküler sitogenetik testlerde istenilir. Heparinli tüp içerisine en az 3 ml kan alınmalıdır. İçerisinde pıhtı olan örnekler veya son kullanma tarihi geçmiş Heparinli tüpler içerisinde gönderilen örnekler laboratuvar tarafından çalışmaya kabul edilmez. Örnek alındıktan sonra bekletilmeden laboratuvara ulaştırılmalıdır. Aksi takdirde bekletilmiş örnekler laboratuvar tarafından kabul edilmez. Laboratuvar tarfından kabulü yapılan örnekler hiç bekletilmeden çalışılır. 5.2.5. Tam Kan Hepatit virüslerinin ( HBV DNA PCR İLE HCV RNA PCR) araştırılmasında kullanılır. 5-10 ml kan gerekmektedir. Alınan tam kandan santrifüj işlemi ile ayrılan serum kısmı kullanılır. Pıhtı içeren ya da hemolizli örnekler laboratuvar tarafından kabul edilmez. Serum steril ependorflara konularak -20 C de saklanır. Serumdan izole edilen viral DNA/ RNA PCR da kullanılmak üzere -20 C de saklanır (en fazla 1 hafta). 5.2.6. Beyin Omurilik Sıvısı (BOS) Menenjit etkeni mikroorganizmaların araştırılmasında kullanılır. Steril olarak alınmalı, steril bir kap içerisine en az 3 ml kadar alınmalıdır. Alınan örneğin kansız, şeffaf ve renksiz olmasına dikkat 3/5
edilmelidir. Kanlı BOS laboratuvar açısından çalışılabilecek uygun örnek olarak kabul edilmemektedir. Bu şekilde bir örnekle karşılaşılması durumunda, sorumlu doktor durumla ilgili olarak bilgilendirilir ve çıkan raporda örneğin mevcut durumunun sorumlu doktor tarafından kabul edilerek çalışıldığı belirtilir. Böyle bir durumda, meydana gelebilecek test çıkış süresindeki gecikme / hatalı sonuç / testin tekrarının gerekmesi durumlarında sorumluluk Tıbbi Genetik laboratuvarına ait değildir. Örnek alındıktan sonra bekletilmeden laboratuvara ulaştırılmalıdır. Laboratuvar tarfından kabulü yapılan örnekler hiç bekletilmeden çalışılır. (BOS dan izole edilen nükleik asitler gerekli olan tekrar durumlarda kullanılmak üzere 1 yıla kadar saklanır.) 5.2.7. Amniyon Sıvısı Amniyotik sıvıdan karyotipleme ve hızlı prenatal tanı (RAPID FISH) istendiği durumlarda alınır. Alınan amniyon sıvısı 15 ml den az ve kanlı olmamalıdır. Laboratuvara gelen örnekler hiç bekletilmeden işleme konulur. Kanlı amniyon sıvıları, uygun steril kaplar içerisinde gelmeyen örnekler ve kaptan sızma olduğu durumlarda, sorumlu doktor ve hasta durumla ilgili olarak bilgilendirilir ve çıkan raporda örneğin mevcut durumunun sorumlu doktor / hasta tarafından kabul edilerek çalışıldığı belirtilir. Böyle bir durumda, meydana gelebilecek test çıkış süresindeki gecikme / kültürde üremenin gözlenmemesi / kromozom kalitesinde bozukluk olması durumlarında sorumluluk Tıbbi Genetik Laboratuvarı na ait değildir. Laboratuvar tarafından kabul edilebilecek şekilde alınan örnekler bekletilmeden laboratuvara ulaştırılmalıdır. Laboratuvar tarfından kabulü yapılan örnekler hiç bekletilmeden çalışılır. 5.2.8. CVS Koryonik Villus örneğinden karyotipleme istenmesi durumlarında alınır. Örnek laboratuvardan temin edilen uygun transport besiyeri içerisine alınmalıdır. Örnek, transport besiyeri içerisinde gözle görülebilir miktarda olmalıdır. Örnek alındıktan sonra bekletilmeden laboratuvara ulaştırılmalıdır. Örneğin laboratuvara ulaşması zaman alacaksa, sıvı transport besiyeri içerisindeki CVS örnekleri +4 C lik soğuk zincirde taşınmalıdır. Transport süresi 1-2 saati aşmamalıdır. Laboratuvar tarfından kabulü yapılan örnekler hiç bekletilmeden çalışılır. 5.2.9. Kemik İliği Kemik iliğinden karyotip analizi, BCR / ABL PCR ve BCR / ABL FISH işlemleri için alınan örnek türüdür. En az 3 ml kemik iliği alınmalıdır. Heparinle iyice yıkanmış enjektöre/ heparin çekilmiş enjektöre steril şekilde alınmalıdır. Örnek alındıktan sonra bekletilmeden laboratuvara ulaştırılmalıdır. Örneğin laboratuvara ulaşması zaman alacaksa, sıvı transport besiyeri içerisindeki 4/5
CVS örnekleri +4 C lik soğuk zincirde taşınmalıdır. Transport süresi 1 saati aşmamalıdır. Laboratuvar tarafından kabulü yapılan örnekler hiç bekletilmeden çalışılır. 6. İLGİLİ DOKÜMANLAR 6.1. Tıbbi Genetik Laboratuvarı Numune Toplama ve Taşıma Talimatı 6.2. Tıbbi Genetik Laboratuvarı Numune Alma Talimatı 6.3. Kan ve Kemik İliği Sitogenetik / Moleküler Sitogenetik / Moleküler Genetik İstek Formu 6.4. HPV, PCR ve Genotip Tayini İstek Formu 6.5. STD Tarama Paneli İstek Formu 6.6. Tıbbi Genetik Laboratuvarı Tetkik İstek Formu 5/5