İçme Suyu Kaynağı Olarak Sapanca Gölü nün Bütünleşik Yaklaşımlı Havza Yönetimi İle Korunması Ve Güvenli Su Temini

İçme Suyu Kaynağı Olarak Sapanca Gölü nün Bütünleşik Yaklaşımlı Havza Yönetimi İle Korunması Ve Güvenli Su Temini Dr. Rüstem KELEŞ SASKİ Genel Müdürü

«Allah insanı yalnız ve yalnız kendisine kulluk etsin diye yaratmıştır. Kulluğun icabı sadece insan-allah ilişkilerinde saklı değildir. Bu ilişkinin gereği olarak bir o kadar da insan-insan, insan-hayvan ve insançevre ilişkilerindedir. Hakk ka olduğu kadar halka da hatta hatta diğer yaratıklara da karşılıksız hizmet bu dinin ana eksenini oluşturur» Prof. Dr. Mahmud Es ad COŞAN

Sunum içeriği I. Giriş II. Havza Korumada Temel Yaklaşımlar III. SASKİ Genel Müdürlüğü Havza Koruma Modeli IV.Sonuç ve Değerlendirme V. Öneriler

Giriş Sapanca Gölü havzası deniz seviyesinden 30 m yükseklikte, 311 km 2 alana sahip, Göl çevresi 39 km, Sakarya ve Kocaeli illerine sınır, Yüzey alanı yaklaşık 48 km 2 olan gölün uzunluğu doğu-batı doğrultusunda 16 km ve kuzey-güney doğrultusunda 5 km dir. Gölün en derin yeri 51 m. Havzanın güney kesimi ormanlık ve dağlık alanlardan, kuzey tarafı ise güneye göre daha düşük tepelerden oluşmaktadır. Havza yoğun yerleşim ve ikinci konut baskısına maruz, Havzanın güney bölgesinde toplam 21.142 m. Ana kollektör hattına sahip olup bu hattın üzerinde 4 adet terfi merkezi bulunmaktadır. Havzanın kuzey bölgesinde 4.355 m. Kollektör ve 3 adet terfi merkezi bulunmaktadır. İki büyükşehir ve 4 alt kademe belediye ile çevrili,

Depolama Hacmi (29.90 Kot) 1.050.000.000 m3 Depolama Hacmi (31.55 Kot) 1.122.100.000 m3 Gölün her 1 cm seviye alması 440.000 m3 su girişine tekabül etmektedir. Yağış Alanı (Göl dahil) 251 km2 Drenaj Alanı 311 km2

Havza Üzerindeki Bitki Örtüsü-Arazi Kullanımı Arazi Kullanım Alan (Ha) Dağılım (%) Sazlık/Bataklık 102.50 0.39 Fundalık 626.88 2.38 Fındık 408.13 1.55 Bağ Bahçe 4.871.25 18.46 Kuru Tarım 6.859.37 25.99 Orman 13.017.47 49.33 Mera 503.78 1.91 Arazi Kullanımı Alan (km 2 ) Havzaya Oranı (%) Karasal Alan (%) Kentsel & End. 25 8 9 Tarım 90 29 33 Orman 149 48 55 Göl 40 13 - Diğer 7 2 3 Toplam 311 100 100

Havza Korumada Temel Yaklaşımlar Genel olarak herhangi bir içme suyu havzasında bir havza koruma modeli oluşturabilmek için göz önünde bulundurulması gereken etkenleri şu şekilde sıralanabilir; Havza ekosistemi Coğrafi ve topoğrafik yapı Meteorolojik özellikleri Hidrolojik özellikler Flora ve fauna Arazi kullanımı Su kullanımı Yürürlükteki ulusal ve uluslararası mevzuat

SASKİ Genel Müdürlüğü Havza Koruma Yaklaşımı Öncelikle Sapanca Gölü havzası, sahip olduğu konum itibariyle, havzayı tehdit eden çok sayıda baskı unsuruyla çevrelenmiştir; bu durum havza koruma faaliyetlerinde uygulamayı zorlaştıran en önemli unsurdur. Bu nedenle havza koruma faaliyeti salt teknik bir süreçler bütünü değil sosyal ve siyasi boyutu olan yüksek riskli bir karaktere sahiptir. Bu nedenle SASKİ Genel Müdürlüğü Sapanca havzasının korunması ile ilgili faaliyetleri Üst Yönetim Meselesi olarak ele almış; ve uygulamada sadece klasik ve bürokratik yaklaşımlardan yola çıkmamıştır. Bu konuda kurumsal strateji ve politikalar geliştirerek tüm yönetim süreçlerinde faaliyetlerini buna göre planlamış ve uygulamıştır.

Önceki Yaklaşım/SASKİ Yaklaşım Konu Klasik Yaklaşım SASKİ Niçin Su Kalitesi Ulusal mevzuatın gerektirdiği izlemelerin yapılması Ulusal, Uluslararası mevzutlarının gerektirdiği izlemelerin yanında teknik olarak izlenmesinde fayda olan hususlarında gözönünde bulundurulması Lokal olarak sorumluluk sahamızdaki İçmesuyu kaynaklarının bölgemizin tüm özellikleri (iklim, kirlenme riskleri, jeolojik durum vb.) dikkate alınmasının gerekliliği (siyanotoksin takibi, mikrokirletici ve endokrin bozucuların tespit ve takibi) Yönetim Yaklaşımı Yasal mevzuatın gerektirdiği düzeyde çalışmalar yapılması Ekosistemde sürdürülebilirliğin sağlanması ve insan sağlığının öncelenmesi ve bu konuda tüm teknik ve idari yükümlülüklerin yerine getirilmesi Gelecek nesil, çevre ve insan sağlığının sürdürülebilir olması için

2015 yılı Havzanın Temel Parametreleri Konu Parametre Değer Yapılan İşlemler İmar Su kalitesi İçmesuyu havzasındaki imar uygulamalarında yapılaşmanın SKKY, Havza Koruma Yönetmeliği, Çevre Düzeni Planları gereğince uygulamalar yapılması İçmesuyu Elde Edilen ve Elde Edilmesi Planlanan Yüzeysel Suların Kalitesine Dair Yönetmelik hükümleri gereğince uygulamalar yapılması Kaçak yapılaşmaların önlenmesi ve gerektiğinde yıkımı Bu yönetmelik gereğince göl yüzeyinde 10 istasyonda ve çeşitli derinliklerde ve gölü besleyen derelerde numune alınarak analizlerin yapılması Sapanca havzasında Genel Müdürlüğümüz tarafından çok sayıda kaçak yapının yıkımı gerçekleştirilmiştir. Yapılan analizlerin ortalamalarına göre yönetmeliğe göre göl yüzeyindeki tüm istasyonlarda suyumuz A1K kalitesindedir.

SASKİ Genel Müdürlüğü Havza Koruma Modeli Kurumsal Yapılanma Modeli Farkındalık Oluşturma Çalışmaları Kurumsal Hedefler ve Yatırımlar Bilimsel Çalışmalar Hukuki ve İdari Sorumlulu klar

SASKİ Genel Müdürlüğü Havza Koruma Modeli I. Kurumsal Yapılanma Modeli Havza koruma ile ilgili yapılan çalışmaların daha etkin ve sonuç alıcı bir şekilde gerçekleştirilebilmesi için; SASKİ Genel Müdürlüğü bünyesinde bu faaliyetler bir Daire Başkanlığı düzeyinde yapılandırılmıştır, Bu nedenle 2007 yılında Çevre Koruma ve Kontrol Daire Başkanlığı kurulmuştur. Daire Başkanlığı bünyesinde uzman ve yetkin teknik personeller istihdam edilmiş, ve gerekli her türlü teknik ekipman ve malzeme desteği (Tekne, numune alma aparatları, teknik eğitim, danışmanlık vs..) Havzada etkin bir denetim mekanizması oluşturularak gerek deşarj gerek imar ihlalleri konusunda tavizsiz uygulamalar yapılmıştır. Su kalitesi izleme ve kontrol çalışmaları başlatılmış, bu konuda İÜ Su Ürünleri Fakültesiyle protokol imzalanarak gerekli işbirlikleri yapılmış ve göl üzerinde 10 noktadan ve çeşitli derinliklerden periyodik olarak, Gölü besleyen derelerden yine periyodik olarak sürekli numuneler alınmış ve su kalitesi kesintisiz bir şekilde takip edilmiştir. Bu kapsamda laboratuvar kurularak kurumun hem içmesuyu analizleri hem de çevredeki sanayinin analiz ihtiyaçları karşılanmıştır. Kurulan laboratuvarın yaptığı analizlerin ulusal ve uluslararası alandaki akreditasyonları sağlanmış ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ndan yeterlilik belgesi almıştır.

SASKİ Genel Müdürlüğü Havza Koruma Modeli II. Kurumsal Hedefler ve Yatırımlar Kurumun 2006-2011 Stratejik Planında Sapanca Gölü ve Havzasının korunması temel bir strateji olarak yer almıştır. Bu strateji kapsamında havzada kapsamlı bir risk analizi yapılarak yıllık hedefler ve faaliyetler planlanmıştır. Bu hedefler ve faaliyetler bütçelenerek yatırımlar entegre bir şekilde gerçekleştirilmiştir. TÜBİTAK ile birlikte KAMAG1007 projesi olan Sapanca Gölü nün Öncelikli Kirlilik Kaynaklarına Özgü Kontrol Teknolojilerinin Araştırılıp Geliştirilerek Göl Havzası İçin Uyarlanması sonuçlandırılarak hayata geçirilmektedir. Bu proje kapsamında TÜBİTAK, İÜ,SAÜ,KOÜ, İSU, Çevre ve Orman Bakanlığı ile ortak çalışmalar yapılmıştır.

SASKİ Genel Müdürlüğü Havza Koruma Modeli Havzanın Temel Riskleri Yoğun yerleşim baskısı ve dolayısıyla imar baskısı, Sürekli artan nüfus NATO Petrol Boru hattı, Gölün iki tarafından geçen Türkiye nin en yoğun uluslararası karayolları ve bu yollardan taşınan her türlü kimyasal madde araçlarının kaza riski, Gölün güneyinden geçen konvansiyonel ve hızlı tren hattı, İki ile komşu olması dolayısıyla karar vermedeki zorluk ve çatışmalar, Havzadaki tarımsal faaliyetler ve kullanılan girdiler Su bütçesinin kullanım baskısı altında olması, Özellikle yaz aylarında günlük kullanım baskısının getirdiği kirlenme, Turizm açısından cazibe merkezi olması, Havzadaki ormanlık alanların tahribi,..

Sapanca Gölü Kuşaklama Kollektörleri Toplam yapılan imalat

Havza İçinde Yapılan İmar Yıkım Uygulamaları

Sapanca Gölü Alg Patlaması (2007)

Gölü Besleyen Derelerdeki Islah Ve Temizlik Çalışmaları

Kimyasal madde taşıyan araç kazalarına müdahale.

Nato Petrol Boru hattında meydana gelen sızıntılara müdahale

Nato Petrol Boru hattında meydana gelen sızıntılara göl yüzeyinde müdahale

Nato Petrol Boru Hattında Meydana Gelen Sızıntılara Göl Yüzeyinde Müdahale

Nato Petrol Boru Hattında Meydana Gelen Sızıntı

Medyada Yer Alan Sapanca Gölü Havzasındaki Yıkım Haberleri

Medyada Yer Alan Sapanca Gölü Havzasındaki yıkım haberleri

SASKİ Genel Müdürlüğü Havza Koruma Modeli III. Hukuki Ve İdari Sorumluluklar I. 1/25.000 lik Çevre Düzeni Planı, 1/5.000 lik nazım imar planı, 1/1.000 lik uygulama imar planlarının hazırlanarak yürürlüğe konması, II. 2003 yılında Sapanca Gölü havzasının Sakarya nın içmesuyu havzası olarak ilanı, III. Su kirliliği Kontrol Yönetmeliği nin içmeyusu havzalarıyla ilgili genel hükümlerinin uygulanması, IV. SASKİ Havza Koruma Yönetmeliği ve Yönergesinin hazırlanarak uygulamaya alınması, V. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve Orman ve Su İşleri Bakanlığı nın yürürlükteki mevzuatları gereği yapılan uygulamalar, VI. Özel Hüküm Belirleme çalışmalarının başlatılması (halen devam ediyor) VII. Su bütçesinin kullanımıyla ilgili idari ve hukuki çalışmalar, VIII. Havzada faaliyet gösteren su fabrikalarının disipline edilmesi ve kontrolü,

SASKİ Genel Müdürlüğü Havza Koruma Modeli IV. Bilimsel Çalışmalar KAMAG-1007 Projesi Sapanca Gölünün öncelikli kirlilik kaynaklarına özgü kontrol teknolojilerinin araştırılıp geliştirilerek göl havzası için uyarlanması İÜ ile yapılan protokol kapsamında cynotoxcine takibi, Su kalitesinin sürekli izlenmesi (Ph, bulanıklık, Sekidiski derinliği, azot, fosfor, TOC.), DSİ ile ortak gölün güncel batimetri haritasının oluşturulması, Göl ile ilgili yapılın akademik çalışmalarda iş birliği, Gölün online olarak izlenmesi (Ph, bulanıklık, göl seviyesi, gölden anlık çekilen su miktarı ve toplam debiler), Sapanca Gölünde ham suda mikro kirletici ve endokrin bozucuların tespit edilmesi ve bertarafını içeren proje çalışması,.

Genelleştirilmiş Batimetri Haritası ve Sapanca Gölü nün Taban Morfolojisi

Göl üzerindeki numune alma istasyonları

Yıllara Göre Alınan Numune/Analiz Ve Parametre Sayıları YILLARA GÖRE NUMUNE DAĞILIMLARI 2011 2012 2013 2014 2015 Yıllık Alınan Numune Sayısı 86 258 189 259 240 Bakılan Parametre Sayısı 19 25 25 (5.İst. 15. metre 36) 25 (5.İst. 15. metre 37) 25 (5.İst. 15. metre 41) Numunede Bakılan Toplam Parametre Sayısı 1.470 5671 4.837 6.548 5.800

Doğal arıtma pilot tesisleri

SASKİ Genel Müdürlüğü Havza Koruma Modeli V. Farkındalık Oluşturma Çalışmaları Sapanca Gölü her türlü platformda (akademik, sosyal, siyasi, teknik, medya..) Sürekli olarak gündeme getirilmiştir. Bu konuda özellikle yerel ve ulusal medyanın dikkati çekilmiş ve kamuoyu oluşturulması sağlanmıştır. Vatandaş nezdinde göl ile ilgili hassasiyetler en üst düzeyde vurgulanmış ve gölü koruma konusunda gönüllü faaliyetler planlanmış ve yapılmıştır. Okullarda öğrencilere bu konuda seminer ve eğitimler verilmiştir, Havzada organik tarıma geçişle ilgili eğitim ve bilinçlendirme faaliyetleri yapılmıştır, STK larla sürekli iş birliği içinde olunarak hem gölün sorunları dile getirilmiş hem de ortak faaliyetler yapılmıştır, Siyasetçiler nezdinde en üst düzeyde konular gündeme getirilmiş ve duyarlılık oluşturulmaya çalışılmıştır, Bugün Sapanca Gölü Türkiye nin en çok bilinen, sorunları en çok tartışılan ve en iyi korunan göllerinden biridir.

SASKİ Genel Müdürlüğü Havza Koruma Modeli 1. Basın 2. STK toplantıları 3. Etkinlikler 4. Üst düzey toplantı ve görüşmeler 1. Meclis Araştırma komisyonu 2. Bakan ve Milletvekili düzeyinde 3. SAÜ 4. Bürokrasi

Sonuç (1) 1. Sapanca Gölü havzasının korunmasına dönük SASKİ Genel Müdürlüğü tarafından 100 milyon TL nin üzerinde yatırım yapılmış ve halen yatırımlar devam etmektedir, 2. Hiçbir şekilde göle evsel ve endüstriyel atık karışmamaktır. 3. İmar ihlallerine dönük etkin denetimler devam etmekte ve gerekli idari ve hukuki işlemler eksiksiz yapılmaktadır, 4. Havzada yeni su kiralama işlemleri Bakanlık genelgesiyle durdurulmuştur, 5. Genel Müdürlüğümüzün yapmış olduğu çalışmalar ve girişimler sayesinde gölden çekilen su miktarları kontrol altına alınmıştır. Gölün işletme kodu olan 32.18 / 29-90 m. Seviyelerinin korunmasına özen gösterilmektedir. 6. Endüstriyel su kullanımına hukuki süreç devam etmektedir, idari olarak 32.10 kodunun altından endüstriyel su çekimi bakanlık yazısıyla yasaklanmıştır, 7. 2007 yılında ALG patlaması yaşayan, ötrofik tepkiler veren göl şu anda 1.sınıf (oligotrofik) su kalitesindedir. 8. Su kalitesinin bu seviyede sürdürülebilirliğini sağlamak için Genel Müdürlüğümüz gereken her türlü faaliyeti yapmaya devam edecektir.

Sonuç (2) Temel göstergelerdeki değişim 120,0 2007 Yılı Göl Yüzey Toplam Fosfor Trofik Sınır Değerleri 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 Yüzey Oligotrofik Mezotrofik Ötrofik

Sonuç (2) Temel göstergelerdeki değişim 2012 Yılı Göl Yüzey Toplam FosforTrofik Sınır Değerleri 120,00 100,00 80,00 60,00 40,00 20,00 0,00 Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Yüzey Oligotrofik Mezotrofik Ötrofik

Sonuç (2) Temel göstergelerdeki değişim 120,00 2015 Yılı Göl 0-2 Metre Toplam Fosfor Trofik Sınır Değerleri 100,00 80,00 60,00 40,00 20,00 0,00 Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim 0-2 m Oligotrofik Mezotrofik Ötrofik

Sonuç (2) Temel göstergelerdeki değişim 4000,00 2007 Yılı Göl Yüzey Toplam Azot Trofik Sınır Değerleri 3500,00 3000,00 2500,00 2000,00 1500,00 1000,00 500,00 0,00 Yüzey Oligotrofik Mezotrofik Ötrofik

Sonuç (2) Temel göstergelerdeki değişim 2012 Yılı Göl Yüzey Toplam Azot Trofik Sınır Değerleri 3000,00 2500,00 2000,00 1500,00 1000,00 500,00 0,00 Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık yüzey Oligotrofik Mezotrofik Ötrofik

Sonuç (2) Temel göstergelerdeki değişim 2015 Yılı Göl Yüzey Toplam Azot Trofik Sınır Değerleri 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim 0-2 m Oligotrofik Mezotrofik Ötrofik

Sonuç (2) Temel göstergelerdeki değişim 120,00 2007 Yılı Göl Yüzey Toplam Klorofil a Trofik Sınır Değerleri 100,00 80,00 60,00 40,00 20,00 0,00 Yüzey Oligotrofik Mezotrofik Ötrofik

Sonuç (2) Temel göstergelerdeki değişim 30,00 2012 Yılı Göl Yüzey Toplam Klorofil a Trofik Sınır Değerleri 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Yüzey Oligotrofik Mezotrofik Ötrofik

Sonuç (2) Temel göstergelerdeki değişim 30 2015 Yılı Göl Yüzey Toplam Klorofil a Trofik Sınır Değerleri 25 20 15 10 5 0 Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim 0-2 m Oligotrofik Mezotrofik Ötrofik

Sonuç (2) Temel göstergelerdeki değişim 4,5 2007 Göl Secchi Diski Trofik Sınır Değerleri 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Secchi disk (m) Ötrofik Mezotrofik Oligotrofik

Sonuç (2) Temel göstergelerdeki değişim 8,00 2012 Göl Secchi Diski Trofik Sınır Değerleri 7,00 6,00 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 0,00 Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Secchi disk (m) Ötrofik Mezotrofik Oligotrofik

Sonuç (2) Temel göstergelerdeki değişim 7 2015 Göl Secchi Diski Trofik Sınır Değerleri 6 5 4 3 2 1 0 Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Secchi Disk Derinliği (m) Ötrofik Mezotrofik Oligotrofik

Öneriler Havza koruma faaliyeti bir üst yönetim fonksiyonu olarak ele alınmalıdır, Havzaya özgün risk faktörleri iyi tespit edilmeli ve ona göre planlama yapılmalıdır, Farkındalık ve kamuoyu oluşturma çalışmaları önemsenmeli ve bir politika olarak sürdürülmelidir, Bilimsel çalışmalar hiçbir şekilde ihmal edilmemelidir, Paydaş kuruluşlarla tecrübe paylaşımı yapılmalıdır, Teknolojiden maksimum düzeyde yararlanılmalıdır, Kurumlar havza koruma faaliyetleri için mutlaka yeterli kaynak ayırmalıdırlar, Havza koruma faaliyet ve uygulamalarındaki çok başlılık (mevzuat ve idari) giderilmelidir,

Teşekkürler