Dam zl k Sürülerinin Sevk Ve dare Kitab ROSS308
ROSS DAMIZLIK SÜRÜLER N N SEVK VE DARE K TABI Bu kitab n amac Ross dam zl k sürülerini yetifltiren iflletme sahiplerinin ve çal flanlar n n Ross rk ndan mümkün olabilecek en yüksek performans almalar n sa lamakt r. Bu kitap, broiler dam zl klar n n bak m ve idaresine ait konular içermekte olup do ru bir flekilde uyguland takdirde sürü performans n etkileyebilecek önemli konulara dikkat çekmeyi amaçlamaktad r. Kitapta yer alan sevk ve idare teknikleri, sa l kl sürü idaresi ve uygun besleme yöntemleri birlikte en iyi performans n elde edilmesini sa layabilecek yap dad r. Aviagen flirketi, Birleflik Krall k (UK) Çevre Bakanl ile G da ve Köy flleri Bakanl n n Hayvan Bak m ve Beslenmesi alan nda yapm fl oldu u yasal düzenlemeler ve tavsiyelere uymaya özen gösterir. Ayr ca Aviagen dünya çap nda, Ross sürülerine sahip flirketler ve kiflileri de bu düzenlemeler yönünde benzer bir politika izlemeleri için teflvik eder. SÜRÜ PERFORMANSI Performans, sürünün bak m ve idaresi, sa l k durumu ve iklim koflullar n da içeren pek çok faktör taraf ndan de iflik flekillerde etkilenebilir. Bu kitapta verilmifl olan performans kriterleri iyi bak m ve idare ile hijyenik çevresel koflullar alt nda elde edilebilecek potansiyeli yans tmaktad r. Sunulan bilginin do rulu u ve uygunlu unu garanti etmek için titizlik gösterilmifltir. Bununla birlikte Aviagen, sürülerin sevk ve idaresinde kullan lmas ndan do acak olumsuz sonuçlar için sorumluluk kabul etmez. Çeflitli nedenlerden dolay performanslarda de ifliklikler meydana gelebilir. Örne in yem tüketimini yemin formu, yemin enerji düzeyi ve kümes s cakl etkileyebilir. Bu yüzden ek'teki bilgiler standart de erler olarak de il performans kriterleri olarak alg lanmal d r. TEKN K SERV S Ross dam zl klar na ait daha fazla bilgiye ihtiyaç duydu unuzda, Ross Breeders Anadolu teknik personeline veya Aviagen Ltd.'in teknik servis bölümüne baflvurunuz. Ross Breeders Anadolu A.fi. Horosan Sk No: 11 GOP 06700 Ankara TÜRK YE www.rossanadolu.com Aviagen Limited Newbridge Midlothian EH28 8SZ Scotland UK www.aviagen.com Haziran 2007 ROSS308 1
ÖNSÖZ Aviagen ürünü olan bir çok farkl hat, broiler pazar n n farkl ihtiyaçlar nda kullan lmak üzere hizmete sunulmufltur. Bütün Aviagen ürünleri hem dam zl k, hem de broiler üretiminde en iyi performans elde edilebilecek flekilde seçilmifllerdir. Tüm Ross çeflitleri, kullan c lar n kendi iflletmelerine özel üretim ihtiyaçlar n en iyi flekilde karfl lamalar na imkan tan r. Ross broilerleri h zl büyür, yem de erlendirmesi iyidir ve mükemmel yaflama gücüne sahiptir. Broilerler, güçlü bacak yap s na sahip, dayan kl ve güçlü bir kalp-damar sistemine sahip olacak flekilde seçilmifllerdir. Yüksek karkas ve et rand man ile birlikte, daha az oranda düflük kaliteli hayvan için gelifltirilmifllerdir. Tüm Ross dam zl k genotipleri, iyi bir kuluçka rand man, döllülük ve yüksek yumurta verimi ile birlikte maksimum say da sa l kl civciv elde etmek için seçilmifltir. Bu, h zl büyüyen, yem de erlendirmesi iyi ve yüksek et verimine sahip erkeklerin, yumurta verimi yüksek ve kaliteli broiler civcivleri verebilen diflilerle çiftlefltirilmesi ile gerçekleflir. Bu kitap, Ross 308 dam zl klar n na yönelik en iyi uygulamalar özetlemektedir. Ross 308, yüksek miktarda civciv say s ve tüylenme h z na göre cinsiyet ayr m yap labilen broilerler talep eden üreticilerin ihtiyaçlar n karfl lamak üzere gelifltirilmifltir. Ross 308 broilerleri çok düflük bir yem tüketimi ile h zl bir büyüme ve yüksek et verimi sa larlar. Bu nedenledir ki, ürün yelpazesi genifl olan üreticiler (Bütün tavuk, parça ve ileri iflleme) son derece memnun kalmaktad rlar. Tüm dünyadaki entegrasyonlar, yapt klar ifllere sürekli de er katan Ross 308'i tercih etmektedirler. K TABI NASIL KULLANACAKSINIZ? Bir konuyu bulmak Bölüm bafll klar kitapç n sa taraf nda ayr lm fl flekilde bulunabilir. Bu flekilde ilgilendi iniz bafll a ait konuya kolayca ulaflman z sa lanm fl olur. Ayr ca her bölümün bafl nda yer alan içindekiler k sm, bölümdeki bafll klar ve alt bafll klar n listesini vermektedir. Kitab n sonunda tablolar ve flekiller dizini bulunmaktad r. puçlar Uygun olan noktalarda konunun öneminin daha fazla belirtilebilmesi amac yla sevk ve idareye ait konularda ipucu olacak noktalar verilmifl ve bu noktalar özel bafll klar ile daha da belirgin k l nm flt r. Dikkat iflaretleri Mevcut tehlikeler bu iflaret ile birlikte koyulaflt r lm fl harflerle vurgulanm flt r. Performans hedefleri Performans hedefleri kitapç n sonunda ayr bir bölüm halinde verilmifl olup bu flekilde sürekli olarak güncelefltirmeye aç k tutulmufltur. 2
Bölüm 1 Yetifltirme 0-105 Günler (0-15. Haftalar) D fi VE ERKEKLER N SEVK VE DARE HT YAÇLARI 6-8 C VC V DÖNEM SEVK VE DARE 8-13 CANLI A IRLIK KONTROLÜ VE YEMLEME 14 ÜN FORM TEN N VE CANLI A IRLI IN ÖLÇÜLMES 14-16 CANLI A IRLI IN DARES Ç N YEMLEME KONTROLÜ 16-18 ÜN FORM TEY SA LAYAB LMEK Ç N SINIFLANDIRMA 18-21 Bölüm 2 Yumurta Öncesi Sevk ve dare 105-210 GÜNLER (15-30. Haftalar) D fi LER N SEVK VE DARES (105. GÜN - IfiIK UYARIMI) 24-25 HOROZLARIN SEVK VE DARES (105. GÜN-IfiIK UYARIMI) 25 SÜRÜ SEVK VE DARE UYGULAMALARI 26-28 D fi LER N SEVK VE DARES (P K ÖNCES DÖNEM VE IfiIK UYARIMI- 210. GÜNLER) 28-31 HOROZLARIN SEVK VE DARES (P K ÖNCES DÖNEM VE IfiIK UYARIMI- 210. GÜNLER) 31-34 Bölüm 3 Üretim dönemi sürü sevk ve idaresi 210-448. Günler (30-64. Haftalar) D fi LER N SEVK VE DARES - P K VER M SONRASI DÖNEM 210-448. GÜNLER (30-64. HAFTALAR) 36-37 HOROZLARIN SEVK VE DARES - P K VER M SONRASI DÖNEM 210-448. GÜNLER (30-64. HAFTALAR) 37-38 KÜMES VE ÇEVRE fiartlari 40-43 Bölüm 4 Özel çevre flartlar ve ihtiyaçlar BESLEME 43-49 AYDINLATMA 50-55 KULUÇKALIK YUMURTALARDA D KKAT ED LECEK HUSUSLAR 56-59 H JYEN VE SA LIK 60-68 EKLER 70-79 D Z N VE TABLOLAR 80 D Z N VE fiek LLER 81 3
KR T K YAfiLAR VE AMAÇLAR Maksimum say da ve en iyi kalitede civciv al nabilmesi için sürünün geliflim sürecini iyi bilmek gerekmektedir. Sürünün tüm hayat boyunca kritik kabul edilebilecek yafl dönemleri afla da belirtilmifltir: YAfi ÖNEML AMAÇLAR 1-3 günler fltah n gelifltirilmesi 3-28 günler 7, 14, 21 ve 28.Günlerde hedef canl a rl n elde edilmesi 28 günler Sürünün s n fland r lmas. 28. günde hedef < 12 CV% ve sürünün 2 gruba ayr lmas 28-56 günler S n fland rma yap lan gruplarda büyümenin kontrolü 56-70 günler Sürüde istikrar n sa lanmas için do ru canl a rl k art fl n n elde edilmesi. 70 günler Sürünün canl a rl k profilinin yeniden oluflturulmas ( htiyaç halinde) 70-105 günler Do ru canl a rl k art fl n n sa lanmas 105 günler Yem art fl yap lmas ve gerekiyorsa sürünün canl a rl k profilinin yeniden oluflturulmas 105-140 günler Do ru canl a rl k art fllar n n sa lanmas 140-154 günler lk fl k uyar m n n yap lmas 140-161 günler Seksüel olgunluk ve üniformiteyi dikkate alarak canl a rl k art fllar n n sa lanmas 161-210 günler Yemin canl a rl k, yumurta a rl ve yumurta verimine bak larak artt r lmas 210 günler -Kesim Günlük yem miktar azalt larak canl a rl k art fl n n ve yumurta a rl n n kontrol alt na al nmas. Vücut kondüsyonuna bakarak horozlar n sevk ve idaresi. Afl m yapmayan horozlar n sürüden al narak uygun horoz oran n n sa lanmas. 4
Bölüm bir Yetifltirme Bölüm bir Yetifltirme 0-105. Günler (0-15. Hafta) sayfa çindekiler 6 Difli ve erkeklerin sevk ve idare ihtiyaçlar 8 Civciv dönemi sevk ve idare 14 Canl a rl k kontrolü ve yemleme 14 Üniformitenin ve canl a rl n ölçülmesi 16 Canl a rl n idaresi için yemleme kontrolü 18 Üniformiteyi sa layabilmek için s n fland rma ROSS308 5
Amaç Yetifltirme döneminin her aflamas nda, erkek ve difli dam zl klar cinsel olgunlu a haz rlamak için ihtiyaçlar n n karfl lanmas d r. Prensipler D fi VE ERKEKLER N SEVK VE DARE HT YAÇLARI Ross broiler dam zl klar, ticari broilerler gibi h zl büyüme h z ve yem de erlendirme özelliklerine sahiptirler. Ross broiler dam zl klar n n hedef büyüme e risinde büyütülmesi, yaflam boyunca en iyi performans n elde edilmesine olanak sa lar. Yetifltirme döneminde hedeflenen amaçlara ulaflmak için, haftal k yap lan do ru tart mlar ve yem miktar ndaki ayarlamalar ile sürünün yafl na göre hedef canl a rl kta büyütülmesi gerekmektedir. Hayvan n büyüme profili ve yafl na göre vücut dokular n n oluflumu ile farkl organlar n geliflim aflamalar fiekil 1'de görülmektedir. lgililer, büyümenin her döneminde, hayvanlar n organ ve dokular nda meydana gelen geliflmeleri göz önüne alarak gerekli önlemleri almal d r. fiekil 2' de ise hayvan n büyüme dönemi boyunca fiekil 1'de görülen büyüme evrelerini takiben izlenmesi gereken sevk ve idare uygulamalar verilmifltir. Canl a rl klar farkl olmakla birlikte tavuk ve horozun sevk-idare prensipleri büyütme döneminde ayn olmaktad r. Horozlar sürünün az bir k sm n temsil etmelerine ra men sürü performans n n %50'sini flekillendirmektedir. Bu yüzden horozlar, en az difliler kadar önemlidir. Baflar l bir sonuç elde etmek için, yetifltirme dönemi boyunca horoz sürülerinin sevk ve idaresine daha fazla önem verilmesi gerekti i unutulmamal d r. En baflar l Ross dam zl k yetifltiricileri, ilk günden horoz kat m n n yap ld 140-154. günlere (20-22. hafta) kadar difli ve horozlar ayr bölmelerde yetifltirmektedirler. Klasik yetifltiricilikte, yetifltirme dönemi boyunca difli ve erkekler her ne kadar beraber yetifltirilse de, yem tüketim kabiliyetlerindeki farkl l klar tek bir populasyon içinde dahi hayvanlar n geliflmelerinde farkl l a yol açabilmektedir. Uygulama sonunda baflar l sonuçlar elde edilebilse de, a rl k art fl ve üniformite de erleri, ayr yetifltirilen sürülerde oldu u gibi istenilen seviyede olmamakta ve civciv üretiminde potansiyel de erlere ulafl lmas nda sorun yaflanabilmektedir. flletmedeki organizasyon, bozukluklar ndan kaynaklanan zorunluluklardan dolay, difli ve erkeklerin erkenden kar flt r lmas gerekse de, bu uygulama horozlar n iskelet geliflimini sa lad klar 6. haftadan önce kesinlikle yap lmamal d r. Erkek-difli kar fl k yetifltirilen sürülerde, yem miktar n n belirlenmesinde, tavuklar n mevcut canl a rl klar ile hedef a rl klar aras ndaki iliflki göz önüne al nmal d r. fiek L 1: F ZYOLOJ K GEL fi M Fizyolojik olgunluk (Fiziksel büyüme durur) Cinsi olgunluk Canl a rl k art fl sürer Canl A rl k (kg) skelet geliflimi tamamlan r Testis ve ovaryumlar n geliflmesi Büyüme ve canl a rl k art fl h z kazan r Tüyler ve iskeletin geliflimi 98. günden itibaren h zl bir flekilde, sex hormonlar üretimi artar, testis ve ovaryumlar büyür. Ba fl kl k sistemi, Kan dolafl m sistemi, tüyler ve iskeletin geliflimi Kaslar, tendonlar ve ligamentlerin dinamik büyümesi Yafl (Gün) 6
0-28. GÜNLERDE YET fit RME (0-4. HAFTALAR) Fizyolojik geliflim ile ilgili özellikler fiekil 1 ve 2' de ayr nt l olarak verilmifltir. Amaç lk dönemlerde iskelet yap s, ba fl kl k sistemi, kalp damar sistemi, tüy geliflimi, yem tüketimi ve iyi bir üniformite için sürüde do ru bir bafllang c n yap lmas d r. Prensipler Yetifltirmenin erken dönemlerindeki hedef canl a rl klara ulaflabilmek için günlük yafltan itibaren kaliteli yem ile serbest yemleme yap lmal d r. Yem tüketimi ilk günden belirlenmeli ve serbest yemden k s tl yemlemeye yavafl yavafl geçilmelidir. Yem miktar kesinlikle azalt lmamal d r. En yüksek verimin elde edilebilmesi için hayvanlar, 7-14. günlerde hedef canl a rl kta veya üstünde olmal d rlar. Bu a rl a ulaflamayan sürülerde, üniformite kötüleflmektedir. Takip eden haftalarda hedef canl a rl a ulaflmak sorun olmakta ve üniformite bozulmaktad r. Hedef a rl a ulaflmak için 2-3. haftalarda (14-21 gün) Bafllang ç 1 Yemi kramb l olarak verilmelidir (Bkz. Besleme). Hayvanlar hedef a rl n 20-40 g üzerine ç kt klar nda Bafllang ç 2 yemi'ne geçilir. Hedef canl a rl a ulafl lam yor ise bafllang ç 1 yeminden, bafllang ç 2 yemine geçerken, haftada 2 defa tart m yap larak sonuçlar n izlenmesi gerekmektedir. lk günlerde civcivlerin ifltah durumlar n izleyebilmek için, kursaklar kontrol edilerek yem ile dolu oldu undan emin olunmal d r. Üçüncü günün sonunda hayvanlar n tamam n n kursaklar n n tam dolu olmas beklenmelidir. E er sürünün hedef canl a rl a ulaflamayaca na dair belirtiler varsa, sabit ayd nlatma süresine geçifl ertelenebilir. Bu dönemde yem miktar n haftal k artt rmak yerine s k ve az miktarlarda yap lacak yem art fllar ileri dönemlerdeki sürü üniformitesini iyilefltirecektir. Yetifltiricili in bafllang c ndaki herhangi bir safhada, canl a rl n hedeflerin alt na düfltü ü veya ifltahs zl n flekillendi i durumlara hemen müdahele edilmelidir. Bu aflamada yap lacak olan müdahele, daha sonraki dönemlerde üniformite bozuklu u ve fizyolojik fonksiyonlar n n zay f geliflimi ile sonuçlanacak olumsuzluklar önlemede faydal olacakt r. fiek L 2: SEVK VE DARE UYGULAMALARI AMAÇ: skelet, ba fl kl k, kalp damar, tüylenme ve ifltah n gelifltirilmesi AMAÇ: En düflük CV ile 70. Günde hedef a rl a ulaflmak, iskelet, kaslanma ve tüy geliflimini devam ettirmek AMAÇ: Hedef a rl k profilini devam ettirmek ve üniformiteyi sa lamak AMAÇ: Büyümenin sa lanmas ile üreme organlar n n gelifliminin uyar lmas AMAÇ: Ifl k ve yem art fl ile cinsel geliflimin uyar lmas Canl A rl k (kg) S cakl k, Havaland rma, Yem Da t m, Afl lama S n fland rma: Üniformite Canl A rl k skelet Geliflimi 70. Günde hayvan geçifllerine son vermek E er gerekirse 70. Günde yeni profilin çizilmesi Yem artt rarak a rl k profilinin gerektirdi i büyümenin devaml l Ifl k Uyar m Çiftleflme Hedef a rl k için horozlar n yemlenmesi Yumurta a rl, yumurta verimi ve büyümenin devaml l için diflilerin yemlenmesi Büyümeyi ve yumurta a rl n desteklemek için diflilerin yemlenmesi 21 28 42 56 63 70 84 105 133 154 161 210/217 Yafl (Gün) 7
28-70. GÜNLERDE YET fit RME (4-10. HAFTALAR) Fizyolojik geliflim ile ilgili hedefler fiekil 1 ve 2 de detaylar ile verilmifltir. Amaç Bu gruptaki hayvanlarda da haftal k hedef canl a rl k art fllar mutlaka sa lanmal d r. Zira horozlarda üreme organlar 70. günden (10. hafta) sonra geliflmeye bafllar. Bu dönemde stres veya büyümenin engellenmesine sebep olacak tüm etmenler, testis geliflimini olumsuz yönde etkileyerek, ileri dönemlerde döllülü ü azaltacakt r. Önemli Noktalar Tüm sürünün hedef canl a rl k de erine 70. güne (10. hafta) kadar ulaflt r lmas n n sa lanmas d r. Prensipler Broiler dam zl klar için 4-10. haftalar (28-70 gün) geliflme ve büyümenin en h zl oldu u dönemlerdir. Yem miktar nda yap lan art fllarla canl a rl n kontrolünü sa lamak çok önemlidir. Bu dönemde yem miktar ndaki küçük artt r mlar, canl a rl kta büyük art fllara neden olabilmektedir. Bundan dolay canl a rl klar, haftal k tart mlarla düzenli olarak takip edilmelidir. Yemleme program, sadece günlük yem ihtiyac n belirlemede bir rehberdir. Günlük yem miktar ndaki gerekli de ifliklikler, sürünün ortalama canl a rl ile hedef a rl k aras ndaki farka göre belirlenmelidir. Horoz kat m dönemine kadar difli ve erkekleri ayr yetifltiriniz (20-23 haftalar). Baflar l bir yetifltirmeyi kolaylaflt rmak için hedef canl a rl k de erine mümkün oldu unca erken dönemde ulafl n z Haftal k hedef canl a rl k art fllar n n elde edildi inden emin olunuz Üniformitede erken ve iyi bir sonuç almak için az ama düzenli bir yem art fl uygulay n z. C VC V DÖNEM SEVK VE DARE Horoz ve tavu un s n fland rma ifllemi bu dönemde yap lmaktad r (Bkz. Uniformite için s n fland rma). S n fland rmada oluflturulan farkl a rl k gruplar 70. günde (10. hafta) tek bir sürü elde etmek amac yla, ayr sevk ve idare uygulamalar na tabi tutularak hedef a rl a ulaflt r lmal d r. 6-13. Haftalar horoz geliflimi için önemlidir. Bu dönemde bacaklarda h zl bir geliflim olur (kas, ba doku ve kemiklerde). Hedef a rl k profilinden bir sapma, yetiflkin horozlarda yaflama gücü ve performans n olumsuz yönde etkilenmesine neden olabilir. 70-105. GÜNLERDE YET fit RME (10-15. HAFTALAR) Fizyolojik geliflim ile ilgili hedefler fiekil 1 ve 2 de detayl olarak verilmifltir. Amaç Sürünün cinsel olgunlu a geçiflini haz rlamak için uygun üniformite ve canl a rl n elde edilmesidir. Prensipler Bu dönemde büyüme, göreceli olarak yem art fl na daha az cevap verir. Sürünün standart canl a rl kta büyümesini sa lamak için küçük miktarda yem art fllar gerekebilir (hayvan bafl na günlük 1-2 g). Hayvanlar standart canl a rl n 100 gr. üzerinde ise hedef a rl a paralel yeni bir a rl k hedefi belirlenmeli ve büyüme bu yeni hedef de ere göre kontrol edilmelidir (Bkz. s n fland rma sonras sürü sevk ve idaresi). Amaç 7. Güne kadar h zl bir büyüme profili, 14. Güne (2. Hafta) kadar hedef canl a rl a ulaflma ve 28. Güne kadar da düzgün geliflim profilinin sa lanmas d r. Günlük civciv aflamas ndan itibaren baflar l bir sürü elde etmek için ifltah n gelifltirilmesi, tüy geliflimi ve sürünün üniform olmas n n sa lanmas d r. Prensipler Civcivlere uygun s cakl k, nem, hava kalitesi, yem ve su ile yerleflim s kl sa lanmal d r. Civciv döneminde yap lan ifllemler, hayvanlar n üretim dönemindeki verimlerini önemli ölçüde etkilemektedir. C VC VE UYGULANAN filemler Sürünün yaflam boyunca refah n sa lamak için, civcivlere kuluçkahanede veya kümesteki ilk günlerinde baz ifllemler yap lmaktad r. Bu uygulamalar horozlarda ibik kesimi, mahmuz da lama, horoz ve tavuklarda gaga kesimi olarak s ralanabilir. Bu ifllemlerin gereklili i, s k s k gözden geçirilerek her sürü için yeniden düzenlenmelidir. Erkek Dam zl klara Kuluçkahanede Yap lan fllemler Afl m esnas nda horozlar n diflilere zarar vermelerini engellemek için, ç k mdan sonra erkek civcivlerin her iki aya ndaki mahmuzlar da lan r. Horoz kat m sonras erkek difli ayr yemleme, ibi i kesilmeyen horozlarda daha kolay bir flekilde uygulanabilir. Öte yandan ibi i kesilmemifl 8
horozlar s stresine daha az duyarl olsa da kendi aralar nda meydana gelecek kavgalar ve ekipmanlardan kaynaklanan yaralanmalara karfl daha duyarl d r. Bundan dolay horozlarda ibik kesimi gereksizdir. Gaga kesimi Sürüde herhangi bir olumsuzluk görülmedi i takdirde horoz ve tavuklarda gaga kesimi tavsiye edilmemektedir. Bunun yan nda ola anüstü durumlarda gaga kesimi, 4-5. Günlerde yap labilir. Gaga kesiminin kuluçkahaneden ziyade kümeste ve yemleme öncesi yap lmas önerilmektedir. Gaga kesimi ehil kifliler taraf ndan yap lmal d r. Gagadan az miktarda ve her hayvanda afla yukar ayn olacak flekilde kesim yap larak k sa ve uzun dönemde meydana gelen stresi en aza indirmek, en önemli amaç olmal d r. C VC V BÖLMES N N HAZIRLANMASI Kümes içini s tmada temel olarak 2 yöntem kullan lmaktad r: Bölgesel s tma Tüm kümes s tmas lk günlerde civcivlerin, bölmelerde ve s kayna alt nda büyütülmesi üniform bir civciv da l m n sa layacakt r. Bu ifllem genelde radyan ve s cak hava sistemi ile sa lanmaktad r. 1. Gün, 1000 civciv için s tma (radyan ile s tma) yap lan civciv ünitesinin plan flekil 3'de verilmifltir. fiek L 3: BÖLGESEL/RADYAN LE ISITMA Gaga kesimi usulüne uygun yap lmad taktirde üniformite ilgili sorunlara yol açabilir. Enfeksiyon olas l n azaltmak için da lama/kesme ifllemine azami özen gösterilmelidir. Otomatik Yemlik Otomatik Suluk Gaga kesiminin tecrübeli elemanlar ve do ru ekipmanlar ile veteriner hekimler gözetiminde yap lmas gerekmektedir. Aksi takdirde bu uygulaman n hayvanlara yarardan çok zarar oluflturaca unutulmamal d r. Radyan KÜMES N HAZIRLANMASI Kümes ve ekipmanlar temizlenip, dezenfekte edilerek kümese yerlefltirilmeli ve s t c lar civciv gelmeden en az 24 saat önce çal flt r larak kümes içi ve altl n istenilen s cakl a ulaflmas sa lanmal d r (Bkz. Hijyen ve Sa l k). Kümeste civciv seviyesindeki s cakl k kontrol edilmelidir. Bunun yan nda taban s cakl da istenilen de ere ulaflt r lmal d r. Aksi taktirde kümes içi s cakl yeterli olsa da civcivlerin üflümesi kaç n lmaz olacakt r. Kümes içi s cakl n en iyi göstergesi civcivlerin davran fllar d r. Kümes çal flanlar, civciv davran fl ve hareketlerini gözlemlemeli ve meydana gelen ani de iflikliklere, k sa süre içinde müdahale edebilmelidir. Taze ve temiz altl k materyali kullan lmal ve yer yemlemesi uygulanan kümesler hariç, altl k yüksekli i 10 cm olmal d r. Bunun yan nda yer yemlemesi yap ld nda bu yükseklik 4 cm'i geçmemelidir. Fazla miktarda altl k, civcivlerin kazara altl k alt nda kalmalar na neden olabilir. Ayr ca suluk içlerinde altl k birikimini engellemek için suluk yükseklikleri ayarlanmal d r. 6 adet çan tipi suluk 12 adet minik suluk 12 adet tava yemlik % 25 ka t Kümes içi yerleflim planlamas sürü kümese gelmeden önce, civciv miktar ve anaç yafllar ndaki farkl l a göre yap lmal ve farkl anaç yafl na ait civcivler farkl bölmelerde büyütülmelidir. Genç anac n civcivleri, ayr yetifltirildikleri zaman 2-3. hafta (14-21 gün) içinde di er civcivler ile ayn canl a rl a ulaflabilirler. Civcivler kümese gelir gelmez yerlefltirme ifllemine bafllanmal d r. Civciv kutular s t c lara yak n yerlerde bekletilmemeli ve boflalt ld ktan hemen sonra kümes d fl na al narak imha edilmelidir. Dikkat edilmesi gereken di er bir noktada, her civciv ünitesine eflit yo unlukta civciv konulmas d r. Afl ihtiyaçlar ve gerekli ürünler, sa l k ve hijyen k sm nda ayr nt l olarak aç klanacakt r. (Bölüm4) Kümesteki ifllemler tamamland ktan sonra, mümkün olan en k sa zamanda civcivlere su ve yem verilmelidir. Yeme ve suya çabuk ulaflan hayvanlar n geliflimlerini çok daha çabuk tamamlad ve üniformitelerinin daha iyi oldu u görülmüfltür. 9
Yemin bozulmamas ve ziyan olmamas için yemliklere en fazla hayvanlar n 1 günde tüketilebilece i kadar yem konulmal d r. Yemin gün içinde s k s k (5-6 defa) ve az miktarda verilmesi civcivlerde yem tüketimini teflvik edece i unutulmamal d r. fiek L 4: BÖLGESEL ISITMA SICAKLIK FARKLILIKLARI Civciv ünitesinde civcivlerin uniform olarak da lmas için lk günlerde tüm kümesin ayd nlat lmas uygun olacakt r. C VC V DÖNEM NDE SICAKLIK DE ERLER Radyan Kümes, mevsim koflullar na ba l olarak civcivler gelmeden 24 saat önce s t lmaya bafllanmal d r. Bölgesel s tma (Radyan ile Is tma) Radyan alt ndaki s cakl k ilk gün 29-31 C olmal d r. Takip eden günlerde s t c lar n alt ndaki s cakl k ortalama günde 0.2-0.3 C düflürülmelidir (Tablo 1). lk gün kümes s cakl ise 25-27 C olmal d r. Kümes s cakl radyan alt s cakl ile paralel düflürülerek 24-27. Güne kadar 20-22 C 'ye getirilmelidir. Radyan ile s tma uygulamas nda kümesteki s cakl k de iflimi fiekil 4'de görülmektedir. Civciv döneminde civciv hareketleri ve davran fllar sürekli ve dikkatli bir flekilde izlenmelidir. Bu uygulama kümes içindeki s cakl n do ru olup olmad n n en iyi göstergesidir (Bkz. fiekil 5). Kümeste civcivlerin homojen olarak da lmamas s cakl n uygun olmad veya hava ak m n n oldu u anlam na gelmektedir. Termometreler kümes boyunca ve civciv seviyesinde bulunmal d r. TABLO 1: C VC V DÖNEM SICAKLIKLARI fiek L 5: RADYAN ALTINDA C VC VLER N DA ILIMLARI TÜM KÜMES BÖLGESEL ISITMA YÜKSEK SICAKLIK UYGUN SICAKLIK Yafl S cakl k Yafl S cakl k C (gün) C (gün) Radyan alt 2m Kümes A B C Günlük 29 Günlük 30 27 25 3 28 3 29 26 24 6 27 6 28 25 23 9 26 9 27 25 23 12 25 12 26 25 22 15 24 15 25 24 22 Civcivler sessizdir ve h zl nefes al rlar. Kafa ve kanatlar n sark t rlar ve radyandan uzak dururlar DÜfiÜK SICAKLIK Civciv da l m düzenlidir ve sesleri normaldir HAVA AKIMI 18 23 18 24 24 22 21 22 21 23 23 22 24 21 24 22 22 21 27 21 27 21 21 21 Civcivler radyan alt na toplan rlar, gürültülü ses ç kart rlar Civcivler bir yönde kar fl k bir biçimde toplan rlar, ancak bu durum dengesiz fl k da l m veya d flardan gelen seslerden de kaynaklanabilir. Civciv çevirme halkalar ilk günlerde civciv hareketinin kontrol alt nda tutulabilmesi için kullan labilir. Bu halkalar 3. günden itibaren geniflletilmeli ve 5-7. günlerden sonra kald r lmal d r. lk 24-48 saat içinde sürekli ayd nlatma yap labilmekle birlikte, civcivlerin durum ve davran fllar na ba l olarak fl k fliddeti ve süresi kontrol alt nda tutulmal d r. (Bkz. Ayd nlatma) 10
Kümesin ayd nlat lmas nda, her birine 1500 civcivin konuldu u 4-5 m çapl halkalar n ayd nlat lmas yeterli olacakt r. Civcivin bulundu u alanda (80-100 lüks) parlak bir fl k olmal ve kümesin geri kalan k sm ise karanl kta b rak lmal d r. Tüm Kümesin Is t lmas Civciv döneminde kümesin tamam s t ld nda ilk gün s cakl, civciv seviyesinde 29-31 C olmal d r. Kümes s cakl, civcivlerin davran fllar da dikkate al narak kademeli olarak azalt lmal ve 21-24. günler aras nda son s cakl k de eri olan 21-22 C 'ye getirilmelidir (Bkz. Tablo 1). Kümesin tamam s t ld nda, belirli bir s t c kayna olmad için kümes içi s cakl n de erlendirilmesinde, civciv davran fllar n takip etme yöntemi radyan ile yap lan s tmaya göre daha az kullan lan bir yöntemdir. Bu durumda sadece hayvanlar n sesleri, stresin bir göstergesi olarak kullan labilir. Civcivler f rsat bulduklar nda kendileri için uygun olan s cakl n bulundu u bölgelerde toplan rlar. Tüm kümes s t ld nda hayvan hareketleri daha dikkatli ve yak ndan incelenmelidir. fiek L 6: TÜM KÜMES ISITMADA, FARKLI SICAKLIK DE ERLER NDE C VC VLER N DAVRANIfiLARI ÇOK SICAK UYGUN ÇOK SO UK lk haftada nisbi nemin gere inden düflük olmas performans kayb ve üniformite bozuklu una yol açabilir. Kümeste yüksek s cakl klara karfl serinletme amac yla kullan lan sisleme sistemi mevcut ise bu sistem ilk dönemlerde kümes içi nem miktar n n yükseltilmesi için kullan labilir. Uygun nem seviyesi sa lanan kümeslerde yetifltirilen civcivlerde daha az su kayb meydana gelece i için genelde daha iyi bir üniformiteye sahip olurlar. Civciv büyüdükçe ihtiyaç duyulan nem oran azal r. 18. günden sonra yüksek nem oranlar slak altl k ve bununla ba lant l problemlere yol açabilir. Canl a rl k artt kça s tma ve havaland rma sistemleri kullan larak nem kontrol alt nda tutulabilir. SICAKLIK VE NEM ARASINDAK ETK LEfi M Kümese konulan tüm hayvanlar s iletimi yoluyla derilerinden ve evaporasyon (Buharlaflma) yoluyla solunum sistemlerinden s kaybederler. Kümeste yüksek nem oran varsa, evaporasyon yöntemi ile vücuttan daha az s kayb olacakt r. Hayvan n hissetti i s cakl k termometre s cakl na ve nisbi neme ba l d r. Yüksek nisbi nem oranlar hissedilir s cakl artt r rken, düflük oranlar ise bu s cakl azalt r. Tablo 1 de % 60-70 nisbi nem aral ndaki tahmini s cal k profili gösterilmektedir. Tablo 2'de farkl nem de erine ba l olarak hissedilen hedef s cakl a ulaflabilmek için gereken kuru termometre s cakl klar verilmifltir. Burada verilen bilgiler hedeflenen nisbi nem oran ndan (%60-70) sapmalar oldu unda kullan labilir. Nisbi nem hedeflenen aral n d fl ndaysa civciv seviyesindeki s cakl k Tablo 2'de verilen de erlere göre ayarlanabilir. Nem Kuluçka ifllemi sonunda ç k m makinesinde nem oldukça yüksek olmaktad r (Yaklafl k %80 nisbi nem). Nipel suluk kullan lan ve s tma iflleminin tüm kümeste yap ld iflletmelerde nispi nem %25 seviyesine kadar düflebilmektedir. Bunun yan nda klasik (çan tipi) suluk sistemi ve radyan ile s tma yap lan kümeslerde, nispi nem daha fazla olup genelde % 50'nin üzerinde gerçekleflmektedir. Civcivlerde su kayb n (dehidrasyonu) engellemek amac yla ilk 3 gün nispi nem en az % 70 olmal ve ilk hafta sürekli olarak izlenmelidir. Bu de er, kuluçkahaneden ç kan civcivlerin daha kuru bir ortamdan dolay yaflayaca stresi engelleyecektir. Nem %50nin alt nda ise civcivlerde su kayb gözlenebilir ve bu durum ileriki dönemlerde performanslar na negatif etki yapabilir. Bunu engellemek için derhal kümes içi nemi artt r c tedbirler al nmal d r TABLO 2: FARKLI N SB NEM DE ERLER NDE HEDEF SICAKLI A ULAfiILMASI Ç N GEREKL SICAKLIK DE ERLER Yafl S cakl k %Nisbi %Nisbi Nemdeki S cakl k C (gün) C Nem deal Ara 50 60 70 80 0 29 65-70 33.0 30.5 28.6 27.0 3 28 65-70 32.0 29.5 27.6 26.0 6 27 65-70 31.0 28.5 26.6 25.0 9 26 65-70 29.7 27.5 25.6 24.0 12 25 60-70 27.2 25.0 23.8 22.5 15 24 60-70 26.2 24.0 22.5 21.0 18 23 60-70 25.0 23.0 21.5 20.0 21 22 60-70 24.0 22.0 20.5 19.0 24 21 60-70 23.0 21.0 19.5 18.0 27 21 60-70 23.0 21.0 19.5 18.0 11
Civciv davran fllar sürekli olarak gözlenerek uygun ve yeterli s cakl n sa lan p sa lanamad kontrol edilmelidir. E er civcivlerin çok so uk ya da çok s cakta kald klar gözleniyorsa derhal müdahale edilmelidir. Nispi nemin %50 nin alt na düflmesi durumunda civcivlerde su kayb n engellemek için nispi nem oran art r lmal d r Civciv büyütme döneminde yeterince havaland rma yap lmamas na ba l hava kalitesindeki düflüklük, hayvan n akci er yüzeylerinde hasara yol açarak civcivlerin solunum yolu hastal klar na karfl daha duyarl hale gelmesini sa layacakt r. Civcivlerin gürültülü ses ç karmalar uygun olmayan s cakl n göstergesidir. YERLEfi M SIKLI I 0-28. GÜNLER (0-4 HAFTALAR) E er civcivler ilk 10 gün afl r s ca a maruz kal rlarsa iyi bir bafllang ç yapamazlar. Yem tüketimi ve dolay s yla erken dönemde geliflim engellenecek, tüylenme bozuk ve yavafl olacakt r. Hayvanlar n yerleflim alan istekleri ilk günlerden itibaren kademeli olarak art r lmal ve 28. günde ( 4. hafta) m 2 'ye 4-7 hayvan yerlefltirilmelidir (Bkz. Tablo 3) TABLO 3: YERLEfi M SIKLI I HAVALANDIRMA Yüksek s cakl klarda yap lacak iklim kontrolü, ortam s cakl n n normale indirilmesine yard mc olacakt r. So utucu pedler, yüksek bas nçl sisleme cihazlar ve kümes içi fanlar s cakl n azalt lmas na yard mc olurlar. Aç k kümeslerde, gece-gündüz s cakl k farkl l klar n n yüksek oldu u bölgelerde civciv dönemine iliflkin s cakl k de erlerinde sapmalar olabilir. Bu durumlarda s cakl k 1-10 günler aras nda 0.5-0.8 C/gün azalt labilir. Bununla birlikte 11-21. günler aras nda günlük s cakl k düflüflü 0.3 C' den fazla olmamal d r. Büyütme 0-140. Gün (0-20. hafta) Horozlar Difliler Adet/ m 2 Adet/ m 2 3-4 4-7 Üretim 140-448. Gün (20-64. hafta) Horoz ve Tavuk say s / m2 3.5-5.5 YEML K VE SULUK ALANI YÜKSEK ORTAM SICAKLI I Ortalama kümes s cakl ; gün boyunca elde edilen en düflük s cakl k de erine, en yüksek s cakl k ile en düflük s cakl k de erleri aras ndaki fark n 2/3'ünün ilave edilmesi ile belirlenmektedir. Örne in; en düflük kümes s cakl 16 C ve en yüksek kümes s cakl 28 C'ise ortalama kümes s cakl k de eri : [(28-16) x 2/3] + 16=24 C' dir. KÜMES SICAKLI I lk 2-3 gün civciv bafl na 5 cm düz yemlik alan veya 80-100 civciv için 1 civciv yemli i gerekmektedir. lk yem, civciv yemliklerine veya kümes alan n n %25'ini kaplayacak flekilde serilen ka t yemliklere verilebilir. Yemlik alan hayvan bafl na 35. güne kadar 5 cm, 70. Güne kadar 10 cm daha sonra ise 15 cm olmal d r (Bkz. Tablo 4). Civcivlere ilk 21 gün yem kramb l flekilde verilmelidir. Yem yeme davran fllar n n gözlenmesi civcivlerin gidiflat n belirleyebilecek önemli bir noktad r. Dolu kursaklar, yemlenmenin tam ve düzgün yap ld n n ciddi bir göstergesidir. Civcivler kümese yerlefltirildikden 24 saat sonra civcivlerin % 80'inden fazlas n n kursaklar tam dolu olmal d r. 48 saat içinde bu oran % 95 ten fazla olmal ve 72 saat sonunda civcivlerin tamam n n kursaklar dolu olarak gözlenmelidir. Bu durum gözlenemiyorsa civcivlerin yemi almas na engel olan faktörlerin varl araflt r lmal d r. Civcivler uygun s cakl kta yeterli miktarda taze havaya gerek duyarlar. Civciv döneminde minimum (k fl) havaland rma yapmak iyi bir uygulamad r. Bu uygulama, havan n so uk oldu u k fl aylar nda solunum için ihtiyaç duyulan oksijenin (O 2 ) kümese al nmas ile civciv ve s t c lardan kaynaklanan karbondioksit (CO 2 ) ve di er gazlar n d flar at lmas için gereklidir. K fl havaland rmas na iliflkin ihtiyaç de erleri Ek-6 da verilmifltir. 12
TABLO 4: YEML K ALANI Tavuklar Yafl Yemlik Alan 0-35 gün (0-5. hafta) 5cm /adet 35-70 gün (5-10.hafta) 10 cm/adet 70.gün (10. hafta) - sürü ç kart m 15 cm/adet Horozlar Yafl Yemlik Alan 0-35 gün (0-5. hafta) 5cm /adet 35-70 gün (5-10. hafta) 10 cm/adet 70-140. gün (10-20. hafta) 15 cm/adet 140-448. gün (20-64. hafta) 18 cm/adet E er yemleme için birden fazla yemlik hatt kullan l yorsa bunlar birbirlerine z t istikamette çal flt r lmal d r. Yemlik hatt n n orta yerine ek yem hazneleri konularak yemleme süresi azalt labilir ve yem kanal n n yar s n n dolmas sa lanabilir. Bununla birlikte kanaldaki yemin derinli i, yem tüketim süresi ve yem da t m süresi düzenli olarak bir kaç noktadan takip edilmelidir. Su, hayvanlar n büyüme ve geliflmesi için gerek duydu u en önemli besin maddesidir. Sürüde su miktar bak m ndan bir k s tlama yap lmamal d r. lk günlerde 1000 civciv için 40 cm çap ndaki 5-6 Çan tipi suluk ve 15-20 cm çap ndaki 10-15 mini suluk yeterli olmaktad r. Özellikle ilk 24 saat civcivlerin daha rahat ve kolay su içebilmeleri için suluklar üniform bir flekilde yerlefltirilmelidir ( ki suluk aras mesafe 1 m'yi geçmemelidir). Civciv döneminde s cakl n yüksek olmas nedeniyle aç kta olan sudaki bakteri gelifliminin h zlanabilece i unutulmamal, hayvanlara sürekli temiz ve taze su sa lanmal d r. lave civciv suluklar 3-4 gün sonra kademeli olarak kald r lmal d r. 21. Günden sonra suluk ihtiyac afla daki gibi olmal d r: Önemli Noktalar Kümes ve ekipmanlar n civciv geliflinden önce çok iyi temizleyip, dezenfekte ederek haz r hale getiriniz. Kümes s cakl n n ve nispi neminin civciv geliflinden en az 24 saat önce uygun seviyede olmas n sa lay n z. Civcivlerin kolayca yem ve suya ulaflabilece i bir düzen oluflturunuz. Civciv davran fllar n uygun büyütme s cakl n n göstergesi olarak kullan n z. Civcivleri büyüme dönemi süresince s k s k ve taze yem ile yemleyiniz. Civcivlerin kursaklar n kontrol ederek dolu olup olmad na bak n z. Yemlik ve suluklar n kontrolünü günde en az iki kere yap n z. Gün içinde civcivleri düzenli aral klarla kontrol ediniz. Gaga kesimi yapmak gerekiyorsa mutlaka uzman kiflilerin gözetiminde ve e itimli personele yapt r n z. 7 gün içinde civcivlerin davran fllar nda herhangi bir anormallik meydana gelir veya ölüm oran %1'i geçerse tüm yetifltiricilik unsurlar yeniden gözden geçirilmeli ve sürü en k sa sürede veteriner hekim taraf ndan kontrol edilmelidir. Çan tipi suluklar Nipel suluklar Kap suluklar 1.5 cm/birey 8-12 bireye 1 (nipel) 20-30 bireye 1 kap (bkz. Tablo 5) TABLO 5: SULUK ALANI Yetifltirme Yumurtlatma Dönemi Dönemi Çan tipi suluklar 1.5cm/birey 2.5cm/birey Nipel Suluk 8-12 bireye 6-10 bireye 1 damlal k 1 damlal k Kap Suluk 20-30 bireye 15-20 bireye 1 kap 1 kap Nipel ve kap suluk sistemleri ilave suluklarla birlikte ilk günden itibaren rahatl kla kullan labilir. 13
Amaç A IRLIK KONTROLÜ VE YEMLEME Büyütme safhas boyunca geliflimi kontrol alt nda tutmakla, dam zl klar n üreme performans n n maksimum olmas sa lan r. Yem miktar ve da l m n n kesin kontrolü sayesinde, yafla göre canl a rl k ve sürü üniformitesinde istenen hedeflere ulafl l r. Amaç CANLI A IRLIK VE ÜN FORM TEN N ÖLÇÜLMES Her gruptaki canl a rl n ve varyasyonun do ru tespit edilerek yem art fllar n n buna göre yap lmas d r. Örnek A rl k Tart mlar Sürülerin büyüme ve geliflmesi hayvanlarda örnek tart mlar ve tart m sonuçlar n n katalog de erleri ile karfl laflt r lmas ile de erlendirilmektedir. Sürülerin tart m nda 20g hassasiyetinde farkl tipte teraziler kullan labilmektedir. Klasik el tart lar daha fazla iflgücü ve zaman gerektirmektedir. Elektronik terazilerde ise tart m ve hesaplama ifllemleri daha kolay yap labilmektedir. Her iki tip terazide, sahada kullan lmakla birlikte tart mlar sürekli ayn tart m aleti ile yap lmal d r. Otomatik tart m makineleri en uygun biçimde günlük tart m alabilecek flekilde kümese yerlefltirilmeli ve düzenli ayarlar yap larak ayn zamanda elle tart m cihazlar ile kontrol edilmelidir. Tart aletlerinin kalibrasyonu tart m öncesi ve sonras mutlaka yap lmal ve kontrol için standart a rl klar bulundurulmal d r. Tart m ifllemine günlük yafltaki civcivlerden itibaren bafllanmal ve 3. Haftaya kadar toplu hayvan tart m (10-20 hayvan içeren gruplar halinde) yap larak ortalama canl a rl klar belirlenmelidir. Örnek tart mlardaki hayvan say s sürünün toplam miktar n n % 5'inden az olmamal d r. lk dönemlerde büyüme sorunu yaflanan sürülerde tart m ifllemi daha s k yap lmal d r. Tart m iflleminde flekil 7'de görülen a rl k kay t formu kullan lmal d r. Tart m sonras afla da belirtilen de iflkenler hesaplanmal d r. Sürünün ortalama canl a rl Sürünün canl a rl k de erlerinin aral Sürünün a rl k da l m Varyasyon katsay s (CV) Tart m sonunda elde edilen ortalama a rl klar ilgili grafiklere iflaretlenmeli ve katalog a rl klar na göre farklar tespit edilip yem miktar belirlenmelidir. VARYASYON KATSAYISI Varyasyon katsay s sürünün üniformitesini ifade eden matematiksel bir de erdir ve % C.V. fleklinde ifade edilir. Hesaplama yap l rken: Standart sapma % C.V. = ------------------------------ x 100 Ortalama canl a rl k Standart sapma de eri elektronik hesap makinesi ile veya elektronik terazilerde tespit edilebilmektedir. Bunun yan nda hesap makinesinin olmad durumlarda afla daki basit formül de % C.V. tahmininde kullan labilir. A rl k Aral x 100 % C.V = ----------------------------------------- Ortalama Canl A rl k x F de eri Örnek tart mlar da belirlenen en hafif ile en a r hayvanlar aras ndaki canl a rl k fark, a rl k aral n vermektedir. F de eri ise örnek tart mlardaki hayvan say s na ba l olarak de iflmekte ve Tablo 6'da verilmektedir. Kullan lan hesaplama metoduna ba l olarak az da olsa sonuçlar n farkl l k göstermesi nedeniyle büyütme dönemi boyunca sürekli ayn hesaplama metodu kullan lmal d r. 21.günden itibaren (3.haftada) ortalama canl a rl k ile birlikte üniformite de erinin hesaplanabilmesi için hayvanlar tek tek tart lmal d r. Kümes içinde çevirme telleri kullan larak s k flt r lan 50-100 bireyin tart m tek tek yap lmal d r. Hayvan tart m s ras nda meydana gelebilecek hatalar n önüne geçmek için çevrilen hayvanlar n hepsi tart lmal d r. Kümes içindeki bölmelerde bulunan hayvan say s 1000'in üzerinde ise bölmenin farkl yerlerinden 2 örnek tart m yap lmas daha do ru bir de er elde edilebilmesi için gereklidir. Tart m ifllemi, her hafta ayn gün ve ayn saatte ve tercihen yemlemeden 4-6 saat sonra yap lmal d r. Burada amaç güvenilir örnek tart mlar ile sürünün geliflimini do ru olarak belirleyebilmektedir. 14
fiek L 7: ROSS CANLI A IRLIK KAYIT KARTI filetme IRK KÜMES BÖLME C NS YET YAfi TAR H 2 3 Difli 35 Kas m-06 TARTILAN B REY ORTALAMA A IRLIK HEDEF A IRLIK 120 540 560 ÜN FORM TE % Üniformite %CV 54.2 13.28 CA GRUPLARI B REY SAYISI CA GRUPLARI B REY SAYISI YORUMLAR 0 0 20 20 Ortalama A rl k = 540 g 40 40 60 60 Da l m = 360 g 80 80 100 0 CV% = 360x100 20 20 540x5,02 = % 13, 28 40 40 60 60 80 80 200 20 0 20 %Üniformite = 65 120 x 100= % 54,2 40 40 60 60 80 80 300 0 20 20 40 40 60 80 X XX 60 80 400 XXX 24 (%20) 0 20 XXXXX Hafif Tavuklar 20 40 60 80 500 20 40 XXX XXXXXX XXXXXXX XXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXX (CV%~6,9) Alt s n r 40 60 80 0 20 40 Yafl = 35 gün 60 XXXXXXXXXXXXXX 60 80 XXXXXXXXXXXXX 80 Hedef A rl k = 560 g 600 XXXXXXXX Normal 0 20 XXXXXXX (CV%~7,8) 20 Ortalama A rl k = 540 g 40 60 80 700 20 XXXXXX XXX XX X X 40 60 80 0 20 Tart lan Birey = Örne in %20'si = 120 24 40 40 Alt S n r = 480g ve alt 60 60 80 800 80 0 Hafif grubun yaklafl k CV % = % 6,9 20 20 40 40 60 80 60 80 Normal grubun yaklafl k CV % = % 7,8 900 20 40 60 80 0 20 40 60... Sürü sadece 2 ye ayr lacak 15
TABLO 6: ÖRNEK BÜYÜKLÜ Ü VE F DE ERLER ÖRNEK F DE ERLER ÖRNEK F DE ERLER BÜYÜKLÜ Ü BÜYÜKLÜ Ü 25 3.94 75 4.81 30 4.09 80 4.87 35 4.20 85 4.90 40 4.30 90 4.94 45 4.40 95 4.98 50 4.50 100 5.02 55 4.57 >150 5.03 Ayar do ru ve kalibre edilmifl tart m ekipmanlar kullan n z. Ortalama canl a rl k ve üniformitelerini hesaplay n z. Yafla göre canl a rl k grafi ini kullanarak kaydediniz. Ortalama canl a rl n, hedeflenen canl a rl ktan sapmas na dayanarak yem miktar n hesaplay n z. Yemleme program n sadece bir rehber olarak kullan n z. CANLI A IRLIK DARES Ç N YEMLEMEN N KONTROLÜ kinci bir ölçüm yöntemi ise ± 10 üniformite metodudur. Bu metod % CV' den farkl olarak sadece ortalama canl a rl a yak n hayvanlar n do ru olarak belirlenmesini sa lar. Asl nda bu yöntem % CV yönteminden farkl olarak çok a r ve çok hafif hayvanlar de erlendirmez. Tablo 7'de CV ile ± 10 üniformite aras ndaki iliflki gösterilmifltir (Normal Çan E risi da l m nda) TABLO 7: NORMAL DA ILIMLI B R SÜRÜDE %CV VE ÜN FORM TE ARASINDAK L fik CV% % UNIFORMITE ±10% 5 95.4 6 90.4 7 84.7 8 78.8 9 73.3 10 68.3 11 63.7 12 58.2 13 55.8 14 52.0 15 49.5 16 46.8 Yap lan tart m bir önceki tart m de erlerine uygun sonuçlar vermiyor ise günlük verilecek yem miktar ile ilgili karar vermek için ikinci bir tart m yap lmal d r. Bu belirli yemleme hatalar, bölmelerdeki hayvan say s ndaki kar flma, varyasyon ve hastal k gibi özel durumlar hakk nda bilgi verecektir. Önemli Noktalar Örnekleme yöntemi kullanarak tart m yapmaya ilk günden itibaren bafllay n ve yetifltirme dönemi boyunca en az haftada bir kez tart m yap n z. Amaç Broiler dam zl klar n n yaflam süreleri boyunca hedeflenen canl a rl klara ulaflmalar n sa lamak amaçlanmaktad r. Diflilerin ve erkeklerin hem kendi içlerinde hem de karfl l kl olarak üniform ve efl zamanl bir flekilde cinsel olgunlu a ulaflmalar n sa layacak uygun canl a rl klar n elde edilmesidir. Sürü içindeki varyasyonu en düflük seviyeye çekerek sürülerin daha kolay sevk ve idare edilmesini sa lanmas d r. Prensipler Sürülerin hedef canl a rl k de erlerini elde etmeleri günlük yem miktar nda yap lan ayarlamalarla gerçeklefltirilir. Günlük verilecek yem miktar ndaki ayarlamalar, sürü taraf ndan tüketilen yem miktar n n sabit tutulmas ya da art r lmas fleklinde yap l r. Büyütme döneminde verilen yem miktar kesinlikle azalt lmamal d r. Hayvanlara k s tl miktarda yem verildi inden bütün hayvanlar n ayn miktarda yem tüketmeleri sa lanmal d r. Bu da ancak yemin kümes içinde üniform bir flekilde da t lmas ile mümkün olmaktad r. Hedef canl a rl a ulaflabilmenin yan nda sürünün üniformitesinin de iyi olmas sa lanmal d r. Büyütme döneminde yaflanan önemli problemlerden birisi de sürü içindeki üniformitenin bozulmas d r. Sürünün canl a rl k üniformitesi ile birlikte üzerinde durulmas geren bir di er nokta ise iskelet geliflimidir. Üretimin dönemi öncesi seksüel olgunluk hayvanlar n vücut kompozisyonuna ba l d r. Üretim dönemi bafl nda canl a rl k yan nda iskelet yap s bak m ndan da üniformitenin iyi olmas gerekmektedir. Canl a rl k bak m ndan üniform oldu u halde iskelet geliflimi bak m ndan üniform olmayan sürülerde bireylerin vücut kompozisyonu da farkl olacakt r. Bu tip sürülerdeki bireyler yem ve fl k art fl gibi uygulamalara farkl cevaplar verecektir. Civcivleri 3. Haftadan itibaren teker teker tart n z. Bireyleri her zaman haftan n ayn günü ve saatinde tart n z. Standart a rl a ulaflmak ve do ru vücut kompozisyonunu elde edebilmek için ilk dönemlerdeki vücut geliflimi ve iskelet yap n n oluflumuna gerekli önem verilmelidir. 16
Erken dönemde canl a rl k hedeflerinin elde edilememesi, üniform olmayan zay f iskelet yap s na ve kötü tüylenmeye sahip sürülere neden olabilir. Bu sürüler muhtemel bir iyilefltirmeye olumlu cevap vermeyecek ve performanslar beklenen alt nda kalacakt r. Uygulamalar YEM M KTARININ KONTROLÜ Sürüye verilecek yem miktar n n belirlenmesinde örnek tart mlar ile tespit edilen sürünün canl a rl k ortalamas ile hedef de erler aras ndaki iliflki önemli rol oynamaktad r. Büyütme döneminde yem miktar art r l r veya sabit tutulabilir ama kesinlikle azalt lmamal d r. Gram ölçüsündeki hassasiyetle hayvan bafl na verilen yem miktar n n do ru flekilde tart lmas için kullan lacak ekipmanlar n düzenli olarak kontrol edilmesi gerekmektedir. TABLO 8: FARKLI YAfiLARDA YEML K ALANI YAfi YEML K ALANI < 35 günler 5cm / tavuk 35-70 günler 10 cm / tavuk > 70 günler 15 cm / tavuk Büyütme dönemindeki gerekli yemlik alanlar Tablo 8' de verilmifltir. Kümes içinde bölmeler kullan l yorsa bu bölmelerin sürünün yemlenmesine engel teflkil etmedi inden emin olunmal d r. Genç sürülerde bafllang çta iyi bir üniformite sa lamak için hayvanlar belirli bir süre serbest yemlenerek 2. haftadaki hedef a rl n yakalamas /geçmesi sa lanmal d r. Daha sonraki dönemlerde Tablo 9 'da verildi i üzere küçük ve düzenli aral klarla yem art fllar yap lmal d r. Örnek: lk 21 gün, 4 günden fazla ayn yem miktar hayvanlara verilmemelidir. TABLO 9: YAfiA GÖRE YEM N SAB T TUTULMA SÜRES YAfi MAKSIMUM (GÜN) 1-21 4 22-35 5 36-49 9 50+ 10 Günlük yem miktar hayvan bafl na belirlenmeli, ayr ca s n fland rma yap lmas durumunda, her bir gruba verilecek yem miktarlar da sürekli kontrol edilmelidir. Yemlik sistemi, her gruba (bölmeye) 3 dakika içinde yemi da tmay mümkün k lacak flekilde düzenlenmelidir. Yemleme sisteminde di er bir alternatif ise altl k üzerine pelet formundaki yemin saç lmas d r. Altl k üzerinde yemleme yap ld nda, yemin h zl ve üniform bir flekilde da t lmas sa lanmakta, bu ise sürü üniformitesini ve altl k kalitesini iyilefltirirken bacaklarda oluflan fiziksel hasarlar azaltmaktad r. Yem altl a elle veya makine ile saç labilmektedir. Bütün yemleme sistem ve tekniklerinde oldu u gibi altl k üzerine yemlemeden tam olarak yararlanabilmek için sürü sevk-idare uygulamalar n n en iyi flekilde yerine getirilmesi gerekmektedir. Altl k üzerinde yemlemede, üzerinde durulmas gereken noktalar: 14-41. günlerde (2-6 hafta) yemleme alan basamak basamak geniflletilmeli ve 2.5 mm çap nda, 3-4 mm uzunlu unda iyi kalite pelet kullan lmal d r. 42. günden (6. hafta) sonra 4 mm çap nda ve 5-7 mm uzunlu unda pelet formdaki yem, elle veya makine ile saç lmal d r. Yemleme zaman fl k yo unlu u yüksek olmal d r (20 lüks) Altl k yüksekli i 4 cm geçmemeli, temiz ve kuru olmal d r. Üretim döneminde yemlik de ifliminden do acak stresi minimuma indirebilmek için hayvanlar 140. günden (20 hafta) sonra üretim kümeslerinde kullanacaklar yemlikle tan flt r lmal d r. Yeni yemlik kullan m n n ilk 1-2 günü kanal yemliklerin üzerinde bulunan zgaralar konulmadan yemleme yap lmal d r. deal koflullarda, hayvanlar n günlük olarak yemlenmesi esast r. Bununla birlikte baz durumlarda yem da t m problemlerinden dolay uygulanmas zordur. Sürünün hedeflenen büyüme profilini elde etmesi için verilen yem miktar n n az oldu u durumlarda, bu tür problemler en üst seviyeye ç kar. Sürünün büyüme profilini ve üniformitesini sa lamak için hayvanlar aras ndaki rekabeti en alt düzeye indirecek flekilde üniform bir flekilde yem da t lmal d r. Günlük yemin kümeste hayvanlar taraf ndan üniform bir flekilde tüketilememesi durumunda Tablo 10'da verilen farkl yemleme programlar kullan labilir. TABLO 10: ALTERNAT F YEMLEME UYGULAMALARINDA ÖRNEK YEMLEME PROGRAMI YEMLEME GÜNLÜK YEM HT YACI fiekl PTS SALI ÇARfi PERfi CUMA CTES PAZAR HER GÜN 6 VE 1 x 5 VE 2 x x 4 VE 3 x x x - Tam yemleme x - Dane yemleme Gruplardaki hayvan say s do ru olarak belirlenmeli ve her gruba uygun/yeterli yemlik alan sa lanmal d r. 17
Kötü yem da t m n n etkileri genelde 4-8. Haftalarda ortaya ç kar. Günlük yemlemeden alternatif yemleme sistemlerine geçifl s n fland rmadan önce yap lmamal dr. Günlük yemlemeden alternatif yemleme sistemlerine kademeli olarak geçilmelidir. Salmonelladan ari dane yemlerle veya sert pelet yemle yap lan, yere saçarak yemlemede (scratch feeding) günlük 0.5 kg / 100 ad/gün e kadar müsade edilir. Günlük verilen yem miktarlar belirlenirken, yere saç lacak bu yem miktar da hesaplanmal ve bunun ilave bir yem de il günlük verilen rasyonun bir parças oldu u unutulmamal d r. Hayvanlar n alternatif yemleme sistemlerinden günlük yemleme sistemlerine geçifli kademeli olarak 105. günden (15 hafta) itibaren bafllayarak 126. günde (18 hafta) tamamlanmal d r. Alternatif yemleme sistemlerinin kendi aralar nda geçiflleri 4/3, 5/2 ve 6/1 fleklinde kademeli olarak gerçekleflmeli ve en sonunda günlük yemleme sistemine geçilmelidir. Önemli Noktalar programlar nda yap lan de iflimlere, hayvanlar benzer tepkiler göstermekte ve üniform olmayan bir sürüye göre bak m-idare uygulamalar daha kolay olmaktad r. fiek L 8: ÜN FORM TE VE CANLI A ILRILARIN DA ILIMI Ortalama A rl k 1.gün ~ CV% 8-9 Ortalama A rl k 21. gün ~ CV% 10-13 Ortalama A rl k Canl a rl yem miktar n n kontrol ederek ayarlay n z. Büyüme süresince asla yem azaltmay n z. Yem miktar n sabit tutunuz veya art r n z. Yemi do ru bir flekilde tartan ekipmanlar kullan n z. Uygun yemlik alan sa lay n z. Yem da t m n her kümes/bölme için en fazla 3 dakika olacak flekilde yap n z. S n flandarmadan önce günlük yemlemeden di er yemleme programlar na geçifl yapmay n z. 42. gün ~ CV% > 15 % CV: Varyasyon Katsay s Günlük yafltaki civcivlerde CV de eri düflük olup normal da l m (fiekil 8) göstermektedirler. Sürü yafl ilerledikçe hayvanlar afl lara, gaga kesimine, hastal klara ve yem içeri ine farkl tepkiler gösterebilmekte ve sürünün varyasyon katsay s nda art fl olmaktad r. Canl a rl düflük hayvanlar n sürü içindeki oran artt kça, canl a rl k e risi de aç lma e ilimi gösterir. Sürü üniformitesinin bozulmas na yol açabilecek faktörlerlerden baz lar flunlard r: Amaç Günlük yemlemeye geçiflleri kademeli gerçeklefltiriniz. ÜN FORM TEY SA LAYAB LMEK Ç N SINIFLANDIRMA Sürüyü 28 günlük yaflta (4 hafta) farkl ortalama canl a rl a sahip 2 veya 3 grup halinde ay rarak, her grubu yetifltirme dönemi boyunca daha üniform yetifltirmek ve tüm sürünün yumurtlama bafllang c nda üniform olmas n sa layacak flekilde sevk ve idare edilmesidir. Prensipler Üniform bir sürüdeki bireylerin birbirine benzer fizyolojik yap da olmalar nedeniyle, yem ve ayd nlatma Civciv kalitesi Yem da t m Yem kalitesi S cakl k Nem Afl lama Gaga da lama / kesme Hastal klar Bu flekilde rekabet flanslar küçük olan düflük canl a rl kl a sahip bireylerin sürü içinde say s n n artmas, ileri dönemlerde sürü içinde yüksek canl a rl a sahip gruplar n oluflmas na sebep olacakt r. Üretim dönemi bafl nda üniform bir sürü elde edebilmek için sürüdeki küçük hayvanlar belirlenmeli ve ayr bölmelerede yetifltirilmelidir. Tüm hayvanlar 9. haftada (63. gün) hedef a rl a ulaflacak flekilde yemlenmelidir. Burada amaç, üniformitesi iyi olan çok say da küçük gruplar elde etmek de il, tüm sürünün üniform olmas n sa lamaktad r. 18
E er üretim kümeslerindeki bölmeler, yetifltirme dönemi ile k yasland nda daha büyük ve bundan dolay gruplar n birlefltirilmesi bir zorunluluk ise, yeni oluflacak grubun hedef canl a rl, transfer yafl nda beklenen hedef canl a rl a eflit olmal d r. Uygulamalar S n fland rma iflleminde baflar l olabilmek için s n fland rma 4. hafta (28 gün) yap lmal d r. Bu dönemde sürünün % CV de eri genellikle % 9-14 civar ndad r. S n fland rma, 4. haftadan önce yap ld nda genelde etkili bir sonuç al namamakta, 4.haftadan sonra yap lmas durumunda ise 9.haftada bütün sürünün ayn a rl a ve istenilen üniformiteye getirilmesi için geç kal nmaktad r. Birçok durumda s n fland rma ifllemi sürünün varyasyon katsay s % 12 civar nda oldu unda yap lmaktad r. S n fland rma ifllemi civciv gelmeden önce planlanmal d r. S n fland rmay kolaylaflt rmak için kümes içinde bölmeler oluflturmak veya bu amaç için bofl b rak lan kümesleri kullanmak en basit uygulamad r. Sürünün % CV'si 12'den büyük oldu unda tavuk ve horozlar n kümes yerleflim alan da göz önüne al narak 3'e bölünmelidir. Kümes içerisinde gruplar kolayca oluflturabilmek için 2 adet tafl nabilir bölmeye ihtiyaç vard r. S n fland rma iflleminde baflar l olabilmek için dikkat edilmesi gereken hususlar flunlard r: S n fland rma ifllemine bafllamadan önce sürüde bir ön tart m yap lmal d r. Bütün a rl klar tek bir tart m kart üzerinde gösterilmelidir. Sürünün varyasyon katsay s 12'nin alt nda ise 2 canl a rl k grubu oluflturulmas tavsiye edilmektedir. CV, 12'nin üzerinde ise 3 a rl k grubu oluflturulmal ve sonraki sürülerde daha iyi bir varyasyon katsay s sa lanmas için 0-4.haftalar aras bak m-idare teknikleri dikkatli bir flekilde gözden geçirilmelidir. Sürünün CV'si hesaplanmal ve a rl k gruplar n n s n r de erleri belirlenmelidir. Yerleflim s kl da göz önüne al narak bölmeler oluflturulmal d r. Tablo 11'de gösterildi i gibi, %8 CV de erini elde edebilmek için 2 ve 3'lü gruplardaki a r, hafif ve normal bölmelerin sürü içerisindeki oranlar dikkate al nmal d r. yi bir s n fland rma için tüm hayvanlar tek tek elden geçirilerek do ru gruplara yerlefltirilmelidir. Tüm bireylerin tek tek ve do ru bir flekilde tart lmas önemle tavsiye edilir. Her grup için kritik a rl k de erleri flekil 9'da tahmini olarak gösterilmektedir. Teorik olarak her gruptaki % CV'nin 8 veya daha alt nda olmas hedeflenmektedir. A rl k gruplar n n s n rlar belirlendi inde her grup için uygun yerleflim s kl hesaplanmal ve uygun bölme büyüklü ü belirlenmelidir. S n r de erleri belirlendi inde tahmini olarak her grubun ihtiyac olan yerleflim alan belirlenerek bölmeler haz rlanmal d r. fiek L 9: SINIFLANDIRMA ÖNCES ÜN FORM TE DA ILIMI 12 CV % Hafif Normal A r Tahmini büyüklük: Sürünün % 25 i Hafiflerin hesaplanan CV de eri - % 9.5 Normallerin hesaplanan CV de eri - % 6.0 Tahmini büyüklük: Sürünün %8 ü A rlar n hesaplanan CV de eri - % 5.0 Sürünün A rl k Da l m Hafif Normal A r S n fland rma sonras % CV %7.5 Tekrar düzenlenen grup büyüklü ü %21 S n fland rma sonras % CV % 7.0 Grup Büyüklü ü: Tüm sürünün % 69 u S n fland rma sonras %CV % 6.5 Grup büyüklü ü: Tüm sürünün % 10 u Gerçekleflen a rl k s n r Tahmin edilen a rl k s n r 19