Yaşam Boyu Öğrenme Deneyimlerinin Yönetimi Amacıyla Bir Dijital Yaşam Günlüğü Sisteminin Geliştirilmesi ve Uygulanması (1301E014)

Yaşam Boyu Öğrenme Deneyimlerinin Yönetimi Amacıyla Bir Dijital Yaşam Günlüğü Sisteminin Geliştirilmesi ve Uygulanması (1301E014) Proje Yöneticisi Araştırmacılar : Doç.Dr. Mehmet Emin MUTLU : Arş.Gör. İlker KAYABAŞ : Arş.Gör. Buket KİP KAYABAŞ : Ayşe PERİ MUTLU Ağustos, 2014 Anadolu Üniversitesi Eskişehir

Yaşam Boyu Öğrenme Deneyimlerinin Yönetimi Amacıyla Bir Dijital Yaşam Günlüğü Sisteminin Geliştirilmesi ve Uygulanması Özet Bu proje yaşam boyu öğrenme deneyimlerinin yönetimi için bir yaşam günlüğü sistemi tasarlanmış, geliştirilmiş ve uygulanmıştır. Projenin ilk aşamasında yaşam boyu öğrenme deneyimlerinin kuramsal altyapısı araştırılmış ve başlıca biçimsel olmayan öğrenme kuramları birleştirilerek genişletilmiş ve uygulanabilir bir yaklaşım elde edilmiştir. Ardından öğrenme deneyimlerini kaydetmek amacıyla bireyin masaüstü, dizüstü ve tablet bilgisayarlarında ekran görüntülerini ve kamera görüntülerini sürekli olarak kendiliğinden yakalayarak bulut ortamında bir araya getiren çoklu cihaz tabanlı bir yaşam günlüğü sistemi geliştirilmiştir. Sistem, kaydedilen deneyimlerin yorumlanması, kişisel bilgi tabanı oluşturulması, öğrenme deneyimlerinin anlamlandırılması ve yönetilmesini sağlayan bir mimariye genişletilmiştir. Yöntem olarak tasarım tabanlı araştırma yaklaşımı kullanılmış ve on altı aylık geliştirme-deneme döngüsüne ait sonuçlara yer verilmiştir. Projenin ikinci aşamasında yaşam boyu öğrenme deneyimlerinin yönetimi amacıyla geliştirilen bir dijital yaşam günlüğü sisteminin uygulanabilirliği araştırılmıştır. Sistem, proje yürütücüsü tarafından tasarlanarak geliştirilmiş, diğer üç araştırmacı tarafından bağımsız olarak eylem araştırması yaklaşımıyla uygulanarak değerlendirilmiştir. Yaşam günlüğü uygulamaları bireyin uyanık olduğu tüm zamanlarına ait günlük kaydı yaptığından dolayı özel nitelikte görsel veriler içermekte, bu nedenle uygulamanın başkaları tarafından doğrudan gözlenmesi etik sorunlara yol açabilmektedir. Bu kısıtlılığı aşabilmek amacıyla üç uygulayıcı araştırmacı birbirinden etkilenmeden bağımsız olarak sistemi uygulamışlar, uygulamayı kendileri denetlemişler ve bu süre boyunca sistematik bir kendi kendini gözlemle uygulamaya ait verileri toplamışlardır. Toplanan veriler daha sonra yazarların tümü tarafından ortak bir çalışmayla analiz edilerek değerlendirilmiştir. Kullanılan yaşam günlüğü sisteminin uygulayıcılara yaşam boyu öğrenme deneyimlerini planlama, değerlendirme ve denetleme becerileri kazandırdığı ve bu becerileri uygulamak için yeterli bir araç olduğu görülmüştür. Anahtar sözcükler: Yaşam günlüğü, yaşam boyu öğrenme, öğrenme deneyimlerini kaydetme, öğrenme deneyimlerini yönetme, 2

Development and Implementation of A Digital Lifelogging System for Management of Lifelong Learning Experiences Abstract In this project, a life logging is designed, developed and implemented for management of the lifelong learning experiences. In the first stage of the project, theoretical foundations of lifelong learning experiences have been searched and then an applicable and expanded approach is acquired by putting together major informal learning theories. After that, a life logging system based on multiple devices that captures webcam images and screenshots from individual s desktop, laptop and tablets spontaneously and assembles them on cloud media is developed in order to save these learning experiences. System is expanded to architecture which enables the user can interpret his/her personal experiences, develop personal knowledge base, signification and management of learning experiences. Design based research approach is used in study and results of sixteen month old development-trial period are discussed. In second stage of the project, applicability of a digital lifelog system developed for managing lifelong learning experiences has been investigated. System is designed and developed by the first author of this study and evaluated independently by the other three authors by using action research method. Because of the fact that, life logging applications produce log entries, which belong to every awake hour of the individual s daily life, they may contain private visual information, so direct observation of the application by the others may cause ethical problems. Three practitioner-researchers have implemented the system independently without being affected from one another for overcoming this limitation and they have supervised the implementation by themselves and have collected data relevant to the implementation through systematic self-observation during this period. Data gathered has thereafter been evaluated by being analyzed with a common analysis by all authors. It has been seen that the system of digital life logging used has caused the practitioners to acquire skills of planning, evaluation and controlling of lifelong learning experiences and it is a sufficient tools for implementing such skills. Keywords: Life logging; lifelong learning; recording of learning experiences; management of learning experiences 3

Teşekkür Bu projenin ortaya çıkmasında ve kabul edilmesinde desteklerini esirgemeyen Açıköğretim Fakültesi Dekanı Prof.Dr. Kerim BANAR ve Uzaktan Öğretim Bölüm Başkanı Prof.Dr. Aydın Ziya ÖZGÜR ile proje süresince bize hoşgörüyle yaklaşan Açıköğretim Fakültesi Öğrenme Teknolojileri AR-GE Birimi yöneticisi Öğr.Gör. Özlem ÖZÖĞÜT ERORTA ve birim çalışanlarına teşekkür ederiz. Doç.Dr. Mehmet Emin MUTLU 4

İçindekiler Özet... 2 Abstract... 3 Teşekkür... 4 İçindekiler... 5 Şekiller Dizini... 7 Çizelgeler Dizini... 8 1. Giriş... 9 2. Sistemin Tasarımı ve Geliştirilmesi Aşaması... 11 2.1. Yöntem... 12 2.1.1. Problem... 12 2.1.2. Tasarım Tabanlı Araştırma... 12 2.2. Problemin Analizi... 13 2.3. Probleme Bir Çözüm Geliştirilmesi... 14 2.3.1 Öğrenme Deneyimlerini Fark Etme ve Betimleme İçin Bir Yaklaşım... 14 2.3.2. Genişletilmiş Biçimsel Olmayan Öğrenme Modeli... 17 2.3.3. Öğrenme Deneyimlerinin Yönetimi İçin Bir Yöntem... 20 2. 4. Geliştirme ve Test Aşaması... 21 2.4.1. Yaşamgünlüğü Katmanı... 22 2.4.2. Deneyim İşleme Katmanı... 23 2.4.3. Kişisel Bilgi Tabanı Katmanı... 24 2.4.4. Öğrenme Deneyimleri Yönetimi Özelliği... 26 2.4.5. Geliştirme ve Test Döngüleri... 27 2.5. Sistemin Değerlendirilmesi ve Bulgular... 28 2.5.1 Yaşam Günlüğü Yazılımı... 28 2.5.2. Yaşam Deneyimleri Yönetimi Yazılımı... 29 2.5.3. Kişisel Bilgi Tabanı Özelliği... 29 2.5.4. Öğrenme Deneyimleri Yönetimi Özelliği... 31 2.5.5. Zayıflıklar... 31 2.5.6. Maliyetler... 32 3. Sistemin Uygulanması Aşaması... 33 3.1. Yöntem... 33 3.1.1. Problemin Doğası... 34 5

3.1.2. Katılımcılar ve Özellikleri, İçinde Bulunulan Ortam-Bağlam... 34 3.1.3. Eylem Araştırması Süreci... 35 3.1.4. Eylem Araştırması Döngüleri... 37 3.1.5. Gizlilik Hakları... 40 3.1.6. Araştırmanın Güvenirliği... 41 3.2. Uygulamaya Ait Bulgular... 41 3.2.1. Uygulamaya ve Kullanıma İlişkin Bulgular... 41 3.2.2. Aşamalara Ait Gözlem ve Değerlendirme Raporlarının Özetleri... 42 3.2.5. Verilerin Betimsel Analizi... 45 3.2.6. Kullanıcı Özelliklerine Göre Bulgular... 46 4. Kişisel Uygulamalar... 46 4.1. Kişisel Araştırma Ortamındaki Deneyimler... 46 4.2. Bir Yazılım Geliştiricisine Deneyimler... 47 4.3. Kişisel Medya ve Eğlence Ortamındaki Deneyimler... 47 4.4. Uzaktan Öğrenme Deneyimleri... 48 5. Sonuçlar, Öneriler, Tartışmalar... 49 5.1. Sistemin Tasarımı ve Geliştirilmesine Ait Sonuçlar... 49 5.1.1. Gelecekte Yapılabilecek Araştırmalar... 49 5.1.2. Sistemin Teknik Açıdan Geliştirilmesi... 50 5.2. Sistemin Uygulanmasına Ait Sonuçlar... 50 5.2.1. Tartışma... 51 5.2.2. Sonuç... 51 5.2.3. Öneriler... 51 Kaynakça... 52 Ek-1. Eylem Araştırmasının Beşinci Aşamasına Ait Gözlem ve Değerlendirme Formu... 58 6

Şekiller Dizini Şekil 1. Çoklu cihaz tabanlı bir yaşam günlüğü sistemi... 23 Şekil 2. Deneyim işleme yazılımının ekran görüntüsü... 24 Şekil 3. Kişisel bilgi tabanı katmanı... 25 7

Çizelgeler Dizini Çizelge 1. Genişletilmiş biçimsel olmayan öğrenme modeli... 19 Çizelge 2. Geliştirme ve test döngüleri (Aralık 2012 - Mart 2014)... 27 Çizelge 3. Eylem döngülerinin ayrıntıları... 37 Çizelge 4. Eylem döngülerinde belirlenen sorunlar... 42 Çizelge 5. Eylem döngülerinde belirlenen fırsatlar... 43 8

1. Giriş Öğrenme kavramı yaşam boyu öğrenme, yaşam genişliğinde öğrenme ve yaşam derinliğinde öğrenme olmak üzere üç boyutlu bir süreç olarak ele alınabilmektedir (Mutlu, 2013a). Yaşam boyu öğrenme doğumda başlayıp ölüme kadar kesintisiz devam eden bir süreçtir. Yaşam genişliğinde öğrenme, bireyin öğrenme deneyimlerini nerede yaşadığına bağlı olarak biçimsel öğrenme, yarı biçimsel öğrenme ve biçimsel olmayan öğrenme olarak gruplandırılmaktadır (Clark, 2005). Yaşam derinliğinde öğrenme ise neye inanılacağı, nasıl davranılacağı ve kendini/diğerlerini nasıl yargılayacağını belirleyen tüm dini, manevi, ahlaki ve sosyal değerleri öğrenmeyi içerir (Banks vd., 2007). Yaşam ve çalışma süresinin artması, bu süre içerisinde teknolojinin hızla gelişmesi ve ihtiyaç duyulan bilgi ve becerilerin karmaşıklaşması nedeniyle bireylerin kendi kendilerini yönlendirerek elde ettikleri biçimsel olmayan öğrenme kurumlar tarafından sağlanan biçimsel ve yarı biçimsel öğrenmeye göre daha fazla önem kazanmaya başlamıştır. Biçimsel olmayan öğrenme genişletilmiş biçimsel olmayan öğrenme modeli nde önceden planlama ve bilincinde olma durumlarına göre üstü örtük (sözsüz) öğrenme, bütünleştirici öğrenme, tepkisel (tesadüfi) öğrenme ve öz-yönlendirmeli öğrenme olarak sınıflandırılmaktadır (Mutlu, 2013b). Yaşam boyu öğrenme söz konusu olduğunda oldukça uzun zaman dilimleriyle karşılaşılır. Bireyin 30 yıl önceki üniversite öğretimine ait ders notları, 20 yıl önce katıldığı bir hizmet içi kursta kazandığı beceriler, 10 yıl önce bir yurt dışı seyahat esnasında gezdiği müze ve şu anda okumakta olduğu bir kitap gibi sonsuz çeşitlilikte faaliyet ve içerik bireyin yaşam boyu öğrenme geçmişinde yer alır. Bu çeşitlilik hem içinde bulunulan anda gerçekleşen öğrenmede, hem de gelecekteki öğrenme süreçlerinde artarak devam edecektir. Bireyler genellikle bütün yaşam deneyimleri içerisine serpiştirilmiş olan kişisel öğrenme süreçlerini yönetmenin öneminin farkında değildirler. Biçimsel öğrenme ortamlarında bu işlev ağırlıklı olarak kurumlar ve öğreticilere bırakılmakta ve öğrenenlerin bu süreçlere uyum sağlaması beklenmektedir. Fakat yaşam boyu öğrenme ve özellikle biçimsel olmayan öğrenme göz önüne alındığında bir kurum ya da öğreticinin gözetimi altında olmayan bireylerin kendi öğrenme süreçlerini yönetebilmeleri için etkili yöntem ve araçlara ihtiyaç duyacağı açıktır. Bu düşünceden yola çıkarak bireylerin yaşam boyu öğrenme süreçlerini yönetebilecekleri bir yaklaşımın ve bu yaklaşımın uygulanmasını sağlayacak bir teknolojik altyapının tasarlanması ve geliştirilmesi amacıyla Şubat 2013 de Anadolu Üniversitesi tarafından desteklenen bu araştırma projesi başlatılmıştır. Araştırma projesinde ilk aşamada yaşam boyu öğrenme sürecinde 9

öğrenme deneyimlerinin oluşumu incelenmiş ve bireylerin bu deneyimleri yakalaması ve yönetmesi amacıyla bir yöntem ve bir dizi araç geliştirilmiştir. Öğrenme deneyimi öğrenme ve deneyim kavramlarının ansiklopedik tanımlarından yola çıkarak, yeni bilgi, davranış, beceri, değer ya da tercihleri kazandıran, değiştiren ya da güçlendiren katıldığımız ya da maruz kaldığımız fiziksel, zihinsel, duygusal, ruhani, dini, sosyal ya da sanal olay ya da etkinlik olarak tanımlanmıştır (Mutlu, 2013a). Bireyin herhangi bir anında geçmişte yaşadığı öğrenme deneyimleri, şu anda yaşamakta olduğu öğrenme deneyimleri ve gelecekte yaşaması muhtemel öğrenme deneyimleri kümesi bulunmaktadır. Bu aşamada öğrenme deneyimlerinin kaydedilmesi, öğrenme deneyimlerinin yorumlanması, deneyimlerin içerisinde oluştukları bağlamların belirlenmesi ve bu bağlamlardan yararlanarak bir kişisel bilgi tabanı oluşturulması adımlarından oluşan öğrenme deneyimlerini fark etme ve betimleme için bir yaklaşım elde edilmiştir (Mutlu, 2013a). Ardından literatürdeki biçimsel olmayan (informal) öğrenme kuramları incelenmiş ve bu kuramların sentezi gerçekleştirilerek genişletilmiş biçimsel olmayan öğrenme modeli elde edilmiştir. Bu model ile biçimsel olmayan öğrenme deneyimlerinin anlamlandırılabilmesi için kullanışlı bir sınıflandırma sunulmaktadır. Daha sonra öğrenme deneyimlerini fark etme ve betimleme yaklaşımından, genişletilmiş biçimsel olmayan öğrenme modelinden ve temel yönetim kavramlarından yararlanarak öğrenme deneyimlerinin yönetimi için bir yöntem önerisinde bulunulmuştur (Mutlu, 2013b). Öğrenme deneyimleri yönetimi yöntemi, (a) yaşam deneyimlerinin bir yaşam günlüğü sistemiyle kaydedilmesi, (b) deneyimlerin etkinlikler, episodlar ve öyküler biçiminde yorumlanması, (c) deneyimlere eşlik eden bağlamları listeleyerek bir kişisel bilgi tabanı oluşturulması, (d) yaşam deneyimleri içerisinde dağılmış olan öğrenme deneyimlerinin anlamlandırılması, (e) öğrenme deneyimlerinin planlanması, denetlenmesi ve değerlendirilmesi aşamalarından oluşmakta ve bu yöntem bireylerin yaşam boyu öğrenme deneyimlerini yönetmeleri için bütüncül bir yaklaşım sunmaktadır (Mutlu, 2013b). Kuramsal olarak öğrenme deneyimleri yönetimi yaklaşımını kâğıt ve kalem kullanarak uygulamak mümkün olsa da pratikte bu yaklaşım, sıkıcı olması, uzun zaman alması ve sürdürülebilir olmaması nedeniyle tercih edilmeyecektir. Bunun yerine, yaklaşımı uygularken kolaylık sağlaması amacıyla bir dizi yazılım geliştirilmiştir. Bunların ilki otuz saniyede bir yaşam deneyimlerinin bilgisayar ekranı görüntüsü ve kamera görüntüsü olarak kaydedilmesini sağlayan bir yaşam günlüğü sistemidir (Mutlu 2013c). Ardından, deneyimlere ait görüntülerin yorumlanmasında kolaylık sağlaması amacıyla bir deneyim işleme yazılımı (AllMyListsLE) geliştirilmiştir (Mutlu, 2013d). Bu amaçla gerçekleştirilen diğer bir çalışma ise kaydedilen 10

yaşam deneyimlerinin içinde oluştuğu bağlamların belirlenmesi ve bu bağlamlardan kişisel bilgi tabanı oluşturulmasına olanak sağlayan yaşam günlüğüne dayalı bir kişisel bilgi tabanı sistemi tasarımıdır (Mutlu, 2013e). Ayrıca, öğrenme ve kişisel bilgi yönetimi arasındaki yakın ilişkinin incelendiği bir çalışmada kişisel bilgi çalışması ortamlarındaki deneyimlerin yönetiminden yola çıkılarak kişisel bilgi yönetimi için bütüncül bir yaklaşım elde edilmiştir (Mutlu, 2014a). Yöntemin son aşamaları olan öğrenme deneyimlerinin anlamlandırılması ve yönetilmesini işlemlerini kolaylaştırmak amacıyla AllMyListLE yazılımına ek özellikler eklenmiştir (Mutlu, 2014b). Projenin ikinci aşamasında önceki aşamada tasarlanan ve geliştirilen sistem proje yürütücüsü ve diğer araştırmacılar tarafından aynı anda topluca uygulanmıştır. Uygulama süreci sonunda elde edilen bulgular gözden geçirilmiş, bulguların betimsel analizi gerçekleştirilmiştir (Mutlu vd., 2014). Bir sonraki aşamada ise geliştirilen yöntem ve sistem proje kapsamında araştırmacılar tarafından kendi kişisel özelliklerine yönelik olarak ayrı ayrı uygulanarak raporlaştırılmıştır. Bu uygulamalardan birincisinde bir yazılım geliştiricisinin biçimsel olmayan öğrenme deneyimlerini nasıl yönettiği incelenmiş (Kayabaş ve Mutlu, 2014), ikincisinde bir doktora öğrencisinin bilgi çalışması ortamlarındaki deneyimlerinin yönetimi araştırılmış (Kip-Kayabaş ve Mutlu, 2014), üçüncüsünde kişisel medya ve eğlence ortamlarındaki deneyimlerin yönetimi ele alınmış (Mutlu, 2014d), dörüdüncü çalışmada ise uzaktan öğretim yöntemiyle bir yüksek lisans programına devam eden öğrencinin biçimsel uzaktan öğrenme deneyimlerinin yönetimi incelenmiştir (Mutlu ve Mutlu, 2014). Raporun sonunda tasarlanan ve geliştirilen sisteme ait sonuçlar ile sistemin uygulanmasına ait sonuçlara ayrı ayrı yer verilmiş, sonuçlar tartışılmış ve gelecekteki olası çalışmalar ve teknolojik geliştirme olanaklarına yönelik önerilerde bulunulmuştur. 2. Sistemin Tasarımı ve Geliştirilmesi Aşaması Bu bölümde araştırma projesi kapsamında gerçekleştirilen kuramsal ve teknolojik çalışmalardan yararlanarak yaşam boyu öğrenme deneyimlerinin yönetimi amacıyla sistem tasarlanmış ve geliştirilmiştir. Bu amaçla izleyen bölümde araştırmanın problemi tanımlanmış ve çözüm için kullanılacak tasarım tabanlı araştırma yöntemi incelenmiştir. Onu izleyen bölümlerde problem çözümlenerek yaşam boyu öğrenme deneyimlerinin yönetimi amacıyla yararlanılacak kuramsal çerçeve tanıtılmış ve bu çerçeveden beklentiler tartışılmıştır. Ardından yaşam boyu öğrenme deneyimlerinin yönetimi amacıyla bir sistem tasarlanmış ve uygulanabilir bir sistem elde edilene kadar geliştirme ve deneme döngüsü çalıştırılmıştır. Geliştirilen sistemin bireysel testleri değerlendirilerek elde edilen bulgular tartışılmıştır. 11

2.1. Yöntem 2.1.1. Problem Bu çalışmada yaşam boyu öğrenme deneyimlerinin yönetimi için bir dijital yaşam günlüğü sisteminin tasarlanması ve geliştirilmesi amaçlanmaktadır. Çalışmada tasarım ve geliştirmeye odaklanılmakta, geliştirilen sistemin yaşam boyu öğrenenler üzerinde uygulanması ve değerlendirilmesine yer verilmemektedir. 2.1.2. Tasarım Tabanlı Araştırma Çalışmada ele alınan problem öğrenmeyle ilgili bir alanda kullanılacak olan bir sistemin tasarımı ve geliştirilmesi problemi olduğundan dolayı bu tür problemlerde sıkça yararlanılan Tasarım Tabanlı Araştırma Yöntemi kullanılmıştır. Tasarım tabanlı araştırma Wang ve Hannafin (2005) tarafından analiz, tasarım, geliştirme ve uygulama süreçlerinin, araştırmacılar ve katılımcılar ile işbirliği içinde ve gerçek uygulama ortamında ardışık ve sürekli olarak uygulandığı, bağlama duyarlı tasarım ilkelerinin ve kuramlarının geliştirilmesine yönelik, eğitim uygulamalarını iyileştirme amacıyla yapılan sistematik ve esnek bir araştırma yöntemi şeklinde tanımlanmıştır. Çalışmanın problemine tasarım tabanlı araştırma yönteminin temel aşamaları aşağıdaki şekilde uygulanmıştır: Araştırmacılar ve uygulayıcılar tarafından mevcut problemlerin analiz edilmesi: Bu aşamada yaşam boyu öğrenme deneyimlerinin yönetimi sürecindeki temel kavramlar olan öğrenme, yaşam boyu öğrenme, yaşam genişliğinde öğrenme, yaşam derinliğinde öğrenme ve öğrenme deneyimleri kavramları incelenerek yararlanılacak olan kuramsal çerçeve belirlenmiştir. Teknolojik yenilik ve var olan tasarım prensipleri kullanarak çözümlerin geliştirilmesi: Yaşam günlüğü sistemleri ve kişisel bilgi tabanı araçlarında yaşanan gelişmeler göz önünde bulundurularak, öğrenme deneyimlerinin yönetimi amacıyla uygulanabilir bir yöntem geliştirilmiştir. Çözümlerin bulunması için kendini sürekli yenileyen geliştirme ve deneme süreci: Önceki aşamada belirlenen tasarım prensipleri doğrultusunda yaşam günlüğü kaydetme ve öğrenme deneyimlerini yönetme yazılımları geliştirilmiş ve denenmiştir. Çözüm üretimine katkıda bulunmak ve tasarım prensipleri oluşturmak için yansıtma: Bu alandaki daha karmaşık problemler için başlangıç tasarım prensipleri oluşturmaya yardım etmek amacıyla bu çalışmadaki tasarım ve geliştirme süreci, tüm geliştirme, test etme ve tekrar geliştirme döngülerine ait raporlar, elde edilen ürünler ve yardımcı materyaller belgelendirilmiş ve yayınlanmıştır. 12

Bu aşamaların ayrıntıları izleyen bölümlerde ele alınmaktadır. 2.2. Problemin Analizi Ansiklopedik tanımına göre öğrenme; farklı türde bilgileri sentezleyerek yeni bilgi, davranış, beceri, değer ya da tercihleri edinmek ya da var olanı değiştirmek ya da güçlendirmektir. Öğrenme bir anda gerçekleşen bir olgu değil, daha önceden bildiklerimizin üzerine eklenerek ya da bildiklerimizin yeniden biçimlenmesiyle oluşur. Bu açıdan bakıldığında öğrenme olgusal ya da süreçsel bilginin elde edilmesi olarak değil, bir süreç olarak görülmelidir (Schacter ve ark., 2011:264). Öğrenme, doğumdan başlayıp ölüme kadar devam eden (zaman ekseni) ve gün içerisinde her yerde (uzay ekseni) bilinçli ya da kendiliğinden gerçekleşen bir süreçtir. Yaşamın bütününü kapsayan bu öğrenme olgusuna yaşam boyu öğrenme adı verilmektedir. Öğrenme bir eğitim kurumunda planlı bir biçimde gerçekleşebileceği gibi, kişinin kendi kendine yaparak ve çevresiyle kurduğu iletişim ile de gerçekleşebilir. Biçimsel ve yarı biçimsel öğrenmeden biçimsel olmayan öğrenmeye kadar bütün öğrenmeleri kapsayan bu uzaya yaşam genişliğinde öğrenme adı verilmektedir. Biçimsel ve yarı biçimsel öğrenme ortamlarına ait ayrım öğrenmenin nerede gerçekleştiğine yöneliktir. Biçimsel öğrenme eğitim ve öğretim vermek amacıyla oluşturulmuş ve verilen eğitimi belgelendiren kurumlarda gerçekleşmektedir. Yarı biçimsel öğrenme genellikle birincil amacı eğitim vermek olmayan kurumlarda gerçekleşmektedir. Biçimsel olmayan öğrenme ise diğer öğrenme biçimlerinden öğrenmeye yönelik başlangıçtaki bir niyetin yokluğu ile ayırt edilir. Biçimsel olmayan öğrenme herhangi bir yerde ve genellikle diğer etkinliklerin bir ürünü olarak ortaya çıkar. Genellikle planlanmadan ve öğrenmeye yönelik açık bir vurgu olmadan gerçekleşmesine rağmen yine de değerli bilgi, beceri ve tutumların kazanılmasına yol açabilir (Clark, 2005). Yaşam derinliğinde öğrenme neye inanılacağı, nasıl davranılacağı ve kendini/diğerlerini nasıl yargılayacağını belirleyen tüm dini, manevi, ahlaki ve sosyal değerleri öğrenmeyi içerir (Banks vd., 2007). Bu değerlerin oluşumu bireyin yaşadığı diğer deneyimlerle ve üstlendiği rollerle yakın ilişki içerisindedir. Bireyin kendisine yönelik öznel algısı, bütüncül bir yaklaşımla iç dünyasını ve geçmişini ayrıntılı olarak incelemesiyle oluşur. Bu türden bir inceleme anılar, ajandalar, günlükler, yorumlar, kişisel notlar vb. yapılandırılmamış değişik kişisel bilginin değerlendirilmesiyle gerçekleştirilebilir. Biçimsel öğrenme ortamlarında, öğretim tasarımı esnasında belirlenen öğrenme etkinlikleri öğrenme sürecinin temelini oluşturur. Öğrenen öğrenme sürecindeki eksikliklerini gidermek amacıyla geriye dönerek bu öğrenme etkinliklerini tekrar edebilir. Biçimsel olmayan öğrenme ortamlarında ise bu şekilde önceden tasarlanmış öğrenme etkinlikleri bulunmamakta; çoğu durumda o anda bir öğrenme süreci yaşandığının farkına dahi varılmamaktadır. Bu nedenle bir öğrenme gerçekleştiğinde bu öğrenmeyi ifade etmek için öğrenme etkinliği yerine daha genel bir kavram olan öğrenme deneyimi ifadesini kullanmak 13

daha uygun olacaktır. Öğrenme deneyimi Mutlu (2013a) tarafından, öğrenme ve deneyim kavramlarının ansiklopedik tanımlarından yola çıkarak, yeni bilgi, davranış, beceri, değer ya da tercihleri kazandıran, değiştiren ya da güçlendiren katıldığımız ya da maruz kaldığımız fiziksel, zihinsel, duygusal, ruhani, dini, sosyal ya da sanal olay ya da etkinlik olarak tanımlanmıştır. Öğrenme deneyimi hem etkin hem de edilgen bir tutumu ifade ettiğinden dolayı öğrenmenin yaşam boyu, yaşam genişliği ve yaşam derinliğinden oluşan üç boyutunda gerçekleşen olaylarla daha kolay eşleştirilebilmekte ve içinde gerçekleştiği yer, zaman, diğer kişiler, hissedilen duygular vb. gibi diğer yaşam deneyimleriyle ilgili bağlamlarıyla birlikte ele alınmış olmaktadır. 2.3. Probleme Bir Çözüm Geliştirilmesi Yaşam boyu öğrenme deneyimleri için önceki bölümde yapılan çözümleme öğrenme deneyimlerinin yaşam deneyimlerinin bir alt kümesi olduğunu ve yaşam deneyimleri içerisinden soyutlamanın zor olduğunu göstermektedir. Bu zorluğu aşabilmek amacıyla öncelikle bireylerin yaşam deneyimlerini düzenleyebilecekleri bir yaklaşım geliştirilmiştir. 2.3.1 Öğrenme Deneyimlerini Fark Etme ve Betimleme İçin Bir Yaklaşım Öğrenme deneyimlerinin fark edilmesi ve betimlenebilmesi amacıyla yaşam deneyimlerinin kaydedilmesi, yaşam deneyimlerinin yorumlanması ve bu kayıtlardan yola çıkarak kişisel bilgi tabanının oluşturulması adımlarından oluşan bir yaklaşım önerilmiştir (Mutlu, 2013a). 2.3.1.1. Yaşam Deneyimlerinin Kaydedilmesi Yaşam deneyimlerini kaydetmek için geleneksel yöntem günlük tutmaktır. Günümüzde bu işlemin kendiliğinden gerçekleşmesini sağlamak amacıyla yaşam günlüğü adı verilen teknolojiler geliştirilmektedir. Yaşam günlüğü araştırmalarının kökeni 1940 larda Vannevar Bush tarafından ortaya atılan ve bireyin gördüğü ve duyduğu her şeyin kaydedilmesini sağlayan Memex isimli bir cihaz önerisine dayanmaktadır (Bush, 1945). Bu vizyon Steve Mann ın 1980 lerde başlayan giyilebilir bilgisayar araştırmaları ile gerçeğe dönüşmeye başlamıştır. 1990 larda MIT de Mann ın de içinde yer aldığı bir grup araştırmacının çalışmaları artırılmış gerçeklik alanında gelişmelere yol açmıştır (Mann, 2004). Bu grup içerisinde yer alan Thad E. Starner günümüzde popüler hale gelen Google Glass projesinin yöneticisidir (Kress ve Starner, 2013). 2000 lerde Aizawa çok sayıda sensörle donatılmış bir giyilebilir bilgisayar aracılığıyla ses, fotoğraf ve videonun yanısıra bilgisayar aracılığıyla gerçekleştirilen bütün iletişim bilgileri, konum bilgileri ve kalp atışları gibi biyolojik bilgileri de sürekli olarak kaydedebilmiştir (Aizawa vd., 2004). Aynı dönemde Microsoft firmasında Microsoft SenseCam olarak isimlendirilen sürekli pasif bir biçimde fotoğraf çeken giyilebilir bir fotoğraf makinası 14

geliştirilmiştir (Hodges vd., 2006). Bu makine ve diğer Microsoft araştırmacılarının katkısıyla araştırmacı Gordon Bell gördüğü, duyduğu, seyrettiği, okuduğu çok sayıda ve çeşitte veriyi kaydedebilen ve bu verileri erişilebilir bir biçimde saklayan giyilebilir bir sistem geliştirmiş ve yıllarca kendi üzerinde denemiştir (Gemmell vd., 2002). Microsoft Sense Cam 2000 li yıllar boyunca İngiltere Oxford ta çok sayıda yaşam günlüğü araştırmasında kullanılmış ve özellikle Alzheimer hastaları üzerinde olumlu sonuçlar alınmıştır. Bu çalışmalarda kaydedilen görüntülerin görüntü tanıma teknikleriyle anlamlandırılması konusunda gelişmeler kaydedilmiştir (Hodges vd., 2011). 2013 yılında SenseCam mimarisine dayalı olarak geliştirilen Autographer (http://www.autographer.com ) ve bir kickstart projesi olan Narrative (http://getnarrative.com) giyilebilir kameraları yaygınlaşmaya başlamışlardır. Günümüzde giyilebilir algılayıcıların alanı giderek genişlemiş ve bu alanda çalışan araştırmacılar ve şirketler sayısallaştırılmış öz (Quantified Self) hareketi etrafında toplanmışlardır (http://quantifiedself.com/). 2.3.1.2. Yaşam Deneyimlerinin Yorumlanması Teraoka (2012) ya göre kişisel deneyimlerin kaydedilmesi ve yönetilmesinde günlük kayıtları, etkinlikler ve olaylar (episode) olarak üç katman bulunmaktadır. Böylece yaşam deneyimlerine ait kayıtlar gözden geçirilerek etkinlikler ve olaylar (episode) halinde yorumlanabilir. Mutlu (2013a) Teraoka ya ek olarak olay katmanının üstünde öykü olarak adlandırılan bir katman daha tanımlayarak yaşam deneyimlerini yorumlama sürecinde kullanmıştır. Etkinlikler (Activity): Etkinlik (Activity) Kuramına göre insan etkinlikleri, eylemlerden, eylemler de işlemlerden oluşurlar. Etkinlik belirli bir gereksinimi karşılamaya yönelik bir güdü tarafından motive edilir. Eylem ise belirli bir amaca ulaşmak amacıyla gerçekleştirilen bir davranıştır. İşlemler ise eylemi gerçekleştirmek amacıyla yerine getirilen rutin süreçlerdir. İnsanlar genellikle bir eylemi gerçekleştirirken yaptıkları işlemlerin farkında değillerdir (Kaptelinin, 2013). Kendiliğinden gerçekleştirilen günlük kayıtları genellikle işlem ya da eyleme ilişkin bir kanıt oluştururlar. Aradan uzun zaman geçtiğinde tek bir günlük kaydı fotoğrafına bakarak hangi etkinliğe ait olduğunu hatırlamak zorlaşabilir. Bu nedenle günlük kayıtlarının birkaç günde bir taranarak yaşam deneyimlerinin fark edilmesi sağlanmalıdır. Fark edilen deneyimler yorumlanarak günlük etkinlik listesi haline getirilir. Bu süreçte örneğin seyahat esnasında bir kitap okumak gibi aynı anda içiçe geçen birden fazla deneyim yaşanıyor olabileceği göz önünde tutulmalıdır (Mutlu, 2013a). Olaylar (Episode): Tulvig (1983) e göre epizodik olaylar bir olayın gerçekleştiği yer, olay esnasında mevcut olan kişiler, olay öncesinde, esnasında ve sonrasında neler olduğu gibi enformasyonu içerirler. Yaşam günlüğü açısından ele alındığında olaylar (episode) genellikle 15

belirli bir ay ya da aylar içerisinde gerçekleşen birbiriyle ilişkili etkinliklerin gerçekleştiği ortam, zaman, diğer kişiler ve hissedilen duygular gibi bağlamlar eşliğinde yorumlanmasıyla yazıya dökülürler. Olayları (episode) belirli bir ay ya da aylarla ilişkilendirmek söz konusu ayların bir bağlam olarak kullanılmasını sağlayacaktır. Günlük etkinliklerin üzerinden bir aylık süre geçtikten sonra bu şekilde değerlendirilmesi bireyin yaşantısını gözden geçirmesi ve ona yön vermesi açısından önemlidir. Genellikle bir ay içerisinde birkaç olay (episode) meydana gelir (Mutlu, 2013a). Öyküler (Story): Öyküler yaşam günlüğü kayıtlarının anlamlı bir biçimdeki özetleridir (Byrne vd., 2011). Öyküler genellikle uzun zaman dilimlerinde oluşan birbiriyle ilişkili olayları (episode) içerirler. Her öykünün başlangıcı ve bitişini belirleyen bir olay bulunur. Öyküleri içerisinde bulundukları yıl ya da yıllarla ilişkilendirerek kaydetmek söz konusu yılın bir bağlam olarak kullanılmasını sağlayarak, aynı yıl ya da yıllarda gerçekleşen diğer öykülerle ilişki kurulması kolaylaşacaktır. Genellikle bir yıl içerisinde birkaç öykü oluşur (Mutlu, 2013a). Epizodik bellek açıkça ifade edilebilir otobiyografik olaylara (zaman, yer, ilişkili duygu ve diğer bağlamsal bilgi) ait bellektir. Belirli bir zaman ve yerde meydana gelmiş olan geçmiş kişisel deneyimlerin topluluğudur (Schacter ve ark., 2011:240-241). Günlük kayıtları düzeyinde yaşam deneyimlerinin sürekli kaydedilmesiyle epizodik bellek desteklenebilmektedir (Lee ve Dey, 2008). Otobiyografik bellek ise epizodik (belirli bir zaman ve yerde yaşanmış kişisel deneyimler, belirgin nesneler, kişiler ve olaylar) ve semantik (dünya hakkındaki genel bilgi ve olgular) belleğin birleşimiyle elde edilen anıları içeren bir bellek sistemidir (Williams ve ark., 2008). Birey yaşam deneyimlerinde ortaya çıkan ve günlük kaydı ile kaydedilmiş bilgileri yorumlayarak otobiyografik belleğini güçlendirebilir (Doherty vd., 2012). 2.3.1.3. Kişisel Bilgi Tabanının Oluşturulması Ham yaşam deneyimleri bilgilerinin işlenerek başka amaçlarla kullanılabilir bilgilerin elde edilmesi için yapılabilecek en temel özetleme işlemi bilgileri çeşitli kategorilerde listelemedir. Mutlu (2012a) tarafından önerilen Yaşam Deneyimleri Yönetimi Çerçevesi isimli mimaride yaşam deneyimlerinden doğan bilgilerin ortamlar, olaylar, kişiler, davranışlar, duygular, özellikler ve varlıklar şeklinde yedi genel liste ve bunların alt listelerinden oluşan bir bilgi tabanında toplanabileceği gösterilmiştir. Kişisel bilgi tabanları bireye ait kişisel bilginin ifade edilmesine (oluşturulmasına), yakalanmasına ve daha sonra erişilmesine olanak sağlayan elektronik araçlar olarak tanımlanmaktadır (Davies, 2011). Birey yaşam deneyimlerinden yola çıkarak yedi tür liste grubuyla yaşantısına ait bir envanter elde etmiş olur. Bu envanter bireyin yaşantısını dengelemeye, kendi yaşam koçluğunu gerçekleştirmeye, kişisel gelişim ve yaşam boyu öğrenme sürecini yönetmeye yardımcı olacaktır. 16

Biçimsel öğrenme genellikle genç yaştaki bireylerin ilgi alanında iken yaşam boyu öğrenme ile öğrenme süreci her yaş grubu için önem kazanmaktadır. Yapılan çalışmalar yaş ilerledikçe epizodik belleğin zayıfladığını, onun yerini giderek semantik belleğin doldurduğunu göstermektedir. Bu dönüşüm epizodik bellekteki anılardan zamansal ve mekânsal bağlamların ayıklanmasıyla, bu anıların giderek semantik anılar haline gelmesi şeklinde gerçekleşmektedir (Piolino vd., 2002). Kişisel deneyimlerin kaydedilmesi, yorumlanması ve kişisel bilgi tabanının oluşturulması yaklaşımı ileri yaşlı kişilerin de epizodik ve otobiyografik belleklerini destekleyerek, yaşam boyu öğrenme süreçlerini yönetmelerini kolaylaştıracaktır. 2.3.2. Genişletilmiş Biçimsel Olmayan Öğrenme Modeli Önceki bölümde önerilen yaşam deneyimlerinin kaydedilmesi, yaşam deneyimlerinin yorumlanması ve bu kayıtlardan yola çıkarak kişisel bilgi tabanının oluşturulması adımlarından oluşan yöntem içerisinde öğrenme deneyimlerinin de yeraldığı tüm yaşam deneyimlerini yakalamayı ve betimlemeyi sağlamıştır. Bireyler bilinçli ve planlı bir şekilde yaşadıkları öğrenme deneyimlerini kolayca tanıyabilmelerine rağmen bilincinde olmadıkları ya da önceden planlamadıkları biçimsel olmayan öğrenme deneyimlerini farketmeyebilmektedirler. Eraut, 2000 yılında yayınladığı ve 2004 yılında güncellediği çalışmasında biçimsel olmayan öğrenmeye ait bir tipoloji önermiştir. Bu tipolojide biçimsel olmayan öğrenme, öğrenenin niyet düzeyi göz önüne alınarak üstü örtük öğrenme, tepkisel öğrenme ve üzerinde düşünülmüş öğrenme olarak üçe ayrılmıştır. Üstü örtük öğrenme herhangi bir öğrenme niyeti ve öğrenmeye yönelik bir farkındalık olmadan gerçekleşmektedir. Tepkisel öğrenme büyük ölçüde kendiliğinden gerçekleşen, planlanmamış fakat öğrenenin farkında olduğu üstü açık öğrenmedir. Bu öğrenme biçiminde öğrenmeye yönelik niyet değişik düzeyde olabilir. Üzerinde düşünülmüş öğrenme ise öğrenenin niyetiyle oluşan, planlanmış ve üstü açık bir öğrenmedir. Biçimsel olmayan öğrenmenin diğer boyutu ise öğrenmenin odaklandığı olayların zamanlanmasına ilişkindir: Öğrenmeyle ilgili olaylar geçmişte yaşanmış, şu anda yaşanıyor ya da gelecekte yaşanması muhtemel olabilir. Buradaki ayrım bir olay ile onun yansımalarının zamansal farklılıklarıdır. Oluşan öğrenmenin bağlamı daima şimdiki zamandır ama öğrenmenin odağı geçmiş, şu an ve gelecek olabilir. Diğer bir deyişle bir öğrenme olayına yol açan deneyim geçmişte yaşanmış, şu anda yaşanıyor ya da gelecekte yaşanacak olabilir (Eraut, 2000; 2004). Schugurensky (2000) kasıt ve bilinç durumlarının taksonomisinden yararlanarak biçimsel olmayan öğrenmenin öz-yönlendirmeli öğrenme, tesadüfi öğrenme ve sosyalleşme olarak adlandırdığı üç durumunu tanımlamıştır. Öz-yönlendirmeli öğrenme bir eğitimci (öğretmen, eğitmen, rehber) yardımı olmadan bireylerin (tek başına ya da bir grubun parçası olarak) üstlendiği öğrenme projelerini ifade eder. Bu yaklaşımda kendini eğitimci olarak 17

konumlandırmayan bir kaynak kişi bulunabilir. Öz-yönlendirmeli öğrenme hem kasıtlı (bireyin öğrenme süreci başlamadan önce bir şeyi öğrenme amacı bulunmaktadır) hem de bilinçli (birey öğrendiği şeyin farkındadır) olarak gerçekleştirilir. Tesadüfi öğrenme öğrenenin bu deneyimden önce her hangi bir öğrenme niyetinin olmadığı öğrenme deneyimlerini ifade eder. Bu deneyim sonrasında birey bir şey öğrendiğini fark eder. Bu nedenle tesadüfi öğrenme kasıtsız ama bilinçli bir öğrenmedir. Sosyalleşme (aynı zamanda sözsüz öğrenme olarak anılmaktadır) günlük yaşam boyunca ortaya çıkan değer, tutum, davranış, beceri vb. içselleştirilmesini ifade eder. Bu değerleri edinmek için açık bir niyet bulunmadığı gibi, birey bunları öğrendiğinin de farkında olmaz (Schugurensky, 2000). Schugurensky, önerdiği tipolojiye göre bilinçli ama kasıtlı olmayan öğrenme şeklinde dördüncü bir formun da ileri sürülebileceğini fark etmiştir. Fakat bu formun kavramsallaştırılmasının zor olduğunu ve herhangi bir kasıtlı öğrenme örneğinin aynı zamanda bilinçli öğrenme olacağını ifade etmiştir (Schugurensky, 2000). Bennett ise Schugurensky tarafından 2000 yılında önerilen Öz-yönlendirmeli öğrenme, Tesadüfi öğrenme ve Sosyalleşme türü öğrenmeyi içeren "Three forms of informal learning" modelini genişleterek 2012 yılında "Four-Part Model of Informal Learning"' modelini önermiştir. Bu modellerde öz-yönlendirmeli ve tesadüfi öğrenme biçimleri bilinçli bir faaliyet olduğundan dolayı açık ve kolay gözlenen faaliyetlerdir. Bennett, Schugurensky'nin modelindeki sosyalleşme biçimini sözsüz olarak yeniden adlandırmıştır. Bu öğrenme biçiminde kişi sosyal ortamlarda farkına varmadan ve önceden niyet etmeden öğrenir. Bennett Schugurensky nin kullanmaktan kaçındığı dördüncü formu bütünleştirici öğrenme adı altında modeline eklemiştir. Bütünleştirici öğrenme örtük bilginin niyetli fakat bilinçsiz olarak işlenmesi ile öğrenmeye ait ürünler ve zihinsel imgelere bilinçli erişimi birleştiren bir öğrenme süreci olarak tanımlanmıştır. Bennett bütünleştirici öğrenme için problemlere örtük bilgi ile çözüm bulmayı, yaratıcı süreçleri, içe doğma gibi kendiliğinden bulunan çözümleri ve bir problem üzerinde çalıştıktan sonra çözümün dinlenirken akla gelmesini örnek olarak vermektedir. Bireyler var olan bilgilerle önceden niyetli olarak probleme yoğunlaşırlar. Eğer bir çözüm elde edilirse sonradan bunun bilincine varılabilir fakat çözüm esnasında çözüm yolunun bilincinde olunmaz. Bennett bütünleştirici öğrenme için bilgi kaydırma ve buharlaşma şeklinde iki alt süreç tanımlamıştır. Bilgi kaydırma suyun katı halden sıvı hale oradan da gaz haline geçmesi gibi bilginin de bütünleştirici öğrenmede var olan halinden yeni haline geçmesidir. Buna örnek olarak örtük bilginin açık bilgi haline dönüştürülmesi verilebilir. Buharlaşma ise maddenin katı halden doğrudan gaz haline geçmesi gibi, bir probleme ait çözümün aniden içimize doğmasını ifade eder (Bennett, 2012). 18

Mutlu (2013b) Eraut modeline Bennett in dört parçalı tipolojisini uyarlayarak Genişletilmiş Biçimsel Olmayan Öğrenme Modeli elde etmiştir (Çizelge 1). Çizelge 1. Genişletilmiş biçimsel olmayan öğrenme modeli Öğrenme Türü Üstü örtük (sözsüz) öğrenme Bütünleştirici öğrenme Tepkisel (tesadüfi) öğrenme Öz-yönlendirmeli öğrenme Bilinç Düzeyi Bilinçsiz Bilinçsiz Bilinçli Bilinçli Planlama Durumu Planlanmamış Planlanmış Planlanmamış Planlanmış Uyaranın Zamanı Üstü örtük öğrenme herhangi bir öğrenme niyeti ve öğrenmeye yönelik bir farkındalık olmadan gerçekleşmektedir. (Eraut, 2000) Sözsüz öğrenmede kişi sosyal ortamlarda farkına varmadan ve önceden niyet etmeden öğrenir. (Bennett, 2012) Sosyalleşme günlük yaşam boyunca ortaya çıkan değer, tutum, davranış, beceri vb. içselleştirilmesini ifade eder. Bu değerleri edinmek için açık bir niyetimiz bulunmadığı gibi, bunları öğrendiğimizin de farkında olmayız. (Schugurensky, 2000) Bütünleştirici öğrenme üstü örtük bilginin niyetli fakat bilinçsiz olarak işlenmesi ile öğrenmeye ait ürünler ve zihinsel imgelere bilinçli erişimi birleştiren bir öğrenme sürecidir. (Bennett, 2012) Tepkisel öğrenme büyük ölçüde kendiliğinden gerçekleşen, planlanmamı ş fakat öğrenenin farkında olduğu üstü açık öğrenmedir. Bu öğrenme biçiminde öğrenmeye yönelik niyet değişik düzeyde olabilir. (Eraut, 2000) Tesadüfi öğrenme öğrenenin bu deneyimden önce her hangi bir öğrenme niyetinin olmadığı öğrenme deneyimlerini ifade eder. Bu deneyim sonrasında birey bir şey öğrendiğini farkeder. (Schugurensky, 2000) Üzerinde düşünülmüş öğrenme öğrenenin niyetiyle oluşan, planlanmış ve üstü açık bir öğrenmedir. (Eraut, 2000) Öz-yönlendirmeli öğrenme bir eğitimci (öğretmen, eğitmen, rehber) yardımı olmadan bireylerin (tek başına ya da bir grubun parçası olarak) üstlendiği kasıtlı ve bilinçli öğrenme projelerini ifade eder. (Schugurensky, 2000) Geçmiş olaylar Mevcut deneyim ile geçmişteki anılar arasındaki örtük bağlantı (Eraut, 2000). Geçmişteki bir probleme olan bakış açısının değişmesi. Geçmişteki olaylar, etkinlikler, hadiseler, oluşumlar ve deneyimlerin büyük ölçüde kendiliğinden gerçekleşen özet yansımaları (Eraut, 2004). Geçmişteki eylemlerin, iletişimlerin, etkinliklerin ve deneyimlerin yorumlanması ve tartışılması (Eraut, 2004). Şu anda yaşanan deneyimler Deneyimin seçilmiş bir bölümü olaysal hafızaya alınır (Eraut, 2004). Güncel bir problemin çözümünün içe doğması. Olgular, fikirler, görüşler, izlenimlerin kaydedilmesi; soru sorulması, eylemlerin etkilerinin gözlenmesi (Eraut, 2004). Karar alma, problem çözme ve biçimsel olmayan öğrenmeyi planlama (Eraut, 2000). Gelecekteki davranışlar Bilinçsiz beklentiler (Eraut, 2004). Gelecekte önem kazanacak Muhtemel gelecek bir problemin farkedilmesi. öğrenme fırsatlarının tanınması (Eraut, 2004). Öğrenme fırsatlarını planlama, gelecek olayların provasını gerçekleştirme (Eraut, 2004). Bu amaçla Eraut nun üstü örtük, tepkisel ve üzerinde düşünülmüş öğrenme türleri ve üç zaman düzeyinden oluşan matrisine Bennett ten ödünç alınan bütünleştirici öğrenme sütunu eklenmiştir. Tepkisel öğrenme tepkisel (tesadüfi) öğrenme olarak yeniden adlandırılmış ve 19

Eraut bu öğrenme türünde niyet düzeyinin değişik olabileceğini ifade ederken, genişletilmiş modelde bu öğrenme türünün bütünüyle niyetli öğrenme olduğu kabul edilmiştir. Eraut un üzerinde düşünülmüş öğrenme türü Bennett ve Schugurensky de olduğu gibi özyönlendirmeli öğrenme olarak yeniden adlandırılmıştır. Diğer taraftan niyet ya da kasıt durumu yerine planlama durumu kullanılarak, bireylerin biçimsel olmayan öğrenmeyi önceden planladığı ya da planlamadığı dikkate alınmıştır. Eraut tipolojisini oluştururken bilinç düzeyine doğrudan atıf yapmamakta, sadece öğrenmenin farkında olma ve farkında olmama cümlelerini kullanmaktadır. Önerilen modelde Schugurensky ve Bennett tarafından kullanıldığı biçimiyle bilinç düzeyi dikkate alınarak Bilinç düzeyi ile Planlama durumu arasında bir taksonomi oluşturulmuştur. Böylece, bireyin yaşam boyu öğrenme sürecindeki biçimsel, yarı biçimsel ve biçimsel olmayan öğrenme deneyimlerinden biçimsel olmayan öğrenmeye ait "üstü örtük (sözsüz) öğrenme", "bütünleştirici öğrenme", "tepkisel (tesadüfi) öğrenme" ve "özyönlendirmeli öğrenme" türleri belirlenmiş ve bireyin geçmiş, şu an ve gelecekteki öğrenme deneyimlerine yönelik farkındalık kazanmasına yardımcı olacak bir çerçeve elde edilmiştir (Mutlu, 2013b). 2.3.3. Öğrenme Deneyimlerinin Yönetimi İçin Bir Yöntem Öğrenme deneyimlerinin yönetimi için üç bölümden oluşan beş aşamalı bir yöntem önerilmiştir (Mutlu, 2013b). Yöntemin ilk bölümü Mutlu (2013a) tarafından geliştirilen Öğrenme Deneyimlerini Fark Etme ve Betimleme İçin Bir Yaklaşım dan alınmış, yöntemin ikinci bölümü için Genişletilmiş Biçimsel Olmayan Öğrenme Modeli nden yararlanılmıştır. Yöntemin üçüncü bölümü ise yönetim kuramına ait işlevleri barındırmaktadır. Öğrenme deneyimlerinin yönetimi için önerilen yaklaşımın aşamaları şunlardır: Kaydetme, yorumlama ve kişisel bilgi tabanı oluşturma (Aşama 1-2-3) Anlamlandırma (Aşama 4) Planlama, Denetleme ve Değerlendirme (Aşama 5) Mutlu (2013a) de önerilmiş olan Öğrenme Deneyimlerini Fark Etme ve Betimleme İçin Bir Yaklaşım da öğrenme deneyimlerinin yaşam deneyimlerinin bir parçası olduğu, yaşam deneyimlerinin eksiksiz olarak kaydedilmesiyle öğrenme deneyimlerinin de yakalanacağı öngörülmüştür. Taşınabilir yaşam günlüğü kamerası ile 30 saniyede bir fotoğraf çekilerek yakalanan yaşam deneyimlerinin etkinlikler, olaylar (episode) ve öyküler gibi değişik zaman katmanlarında yorumlanması ile öğrenme deneyimlerinin de büyük bölümü fark edilebilmekte ve yorumlanabilmektedir. Elde edilen ham veriler ve yorum bilgilerinden yola çıkılarak ortamlar, olaylar, kişiler, davranışlar, duygular, özellikler ve varlıklar şeklinde kişisel bilgi tabanı listelerinin oluşturulmasıyla bireyin tüm yaşam öyküsü ve öğrenme 20

deneyimleri çapraz atıflarla açığa çıkar ve kayıt altına alınmış olur. Ardından birey öğrenme deneyimlerini anlamlandırarak, önceden planlanmamış ve o anda bilincinde olmadan yaşanan deneyimleri açığa çıkartır. Son aşamada ise öğrenme deneyimlerinin gelecekteki, şu andaki ve geçmişteki durumlarını tanımlayabileceği bir düzenekten yararlanılır: Aşama 1: Kullanıcı değişik cihazlar üzerinde çalışan yaşam günlüğü uygulamalarıyla deneyimlerine ait görüntüleri kaydeder. Aşama 2: Yaşam günlüğü kayıtları (Log) üzerinde kayıtlar mümkün olduğunca taze iken "Etkinlikler", "Olaylar (Episode)" ve "Öyküler oluşturulur. Aşama 3: Bu bilgilerden yola çıkarak çeşitli zaman aralıklarında kişisel bilgi tabanı listelerini oluşturur ve günceller. Aşama 4: Belirli zaman aralıklarında yaşam günlüğü kayıtları, etkinlikler, olaylar, öyküler ve kişisel bilgi tabanı listeleri yardımıyla öğrenme deneyimleri taranır. Belirlenen öğrenme deneyimleri biçimsel öğrenme, yarı biçimsel öğrenme ve biçimsel olmayan öğrenme olarak etiketlenir. Biçimsel olmayan öğrenme deneyimleri ise daha ayrıntılı incelenerek "üstü örtük (sözsüz) öğrenme", "bütünleştirici öğrenme", "tepkisel (tesadüfi) öğrenme" ya da "öz-yönlendirmeli öğrenme" olup olmadığına göre anlamlandırılmaya çalışılır. Aşama 5: Geçmişteki, şu andaki ve gelecekteki problemlere ait kayıtlar taranarak bu problemlere ait güncel olanı denetleme, geçmişe yönelik değerlendirme ve geleceğe yönelik planlama eylemleri gerçekleştirilir. Kullanıcılar Geleceğe Yönelik Listeler için hedefler, yol haritaları, tasarım fikirleri, taslaklar, yapılacaklar, sonraki projeleresürümlere bırakılan işler vb. başlıklar kullanabilirler. Güncel Duruma Yönelik Listeler için yapılanlar, sürüm günlüğü, hatalar-sorunlar, tamamlananlar, iptal edilenler, yeniden ele alınanlar/alınacaklar gibi başlıklar yararlı olacaktır. Geçmişe Yönelik Listeler için ise başarılar, başarısızlıklar, beceriler/yeterlilikler, yetersizlikler vb. isimler önerilebilir. 2. 4. Geliştirme ve Test Aşaması Önceki bölümde önerilen öğrenme deneyimleri yönetimi yöntemi teorik olarak bireyler tarafından kalem ve kağıt kullanılarak günlük yaşamlarında uygulanabilir. Fakat bu pratik ve sürdürülebilir bir yaklaşım değildir. Bu bölümde öğrenme deneyimleri yönetimi yönteminin uygulanabilmesi amacıyla tasarlanmış dört öğeden oluşan bir bilgi sistemi incelenecektir. Bilgi sisteminin ilk üç öğesi bu çalışmanın yazarı tarafından daha önceki çalışmalarda geliştirilmişken, son bileşeni bu çalışma kapsamında geliştirilmiş ve denenmiştir. 21

2.4.1. Yaşamgünlüğü Katmanı Yaşanan bir deneyimin ayrıntılarının daha sonra hatırlanabilmesi için deneyimin her anının kaydedilmiş olması gerekmektedir. Bütün yaşamın gerçek zamanlı olarak video ve ses kaydı ile bu sorunun çözülebileceği düşünülebilir. Fakat bu durumda da geriye dönerek tüm kayıtları taramanın getirdiği süre sorunuyla karşılaşılır. Bu sorunu aşmak amacıyla yaşam deneyimlerinin otuz saniyede bir fotoğrafının kaydedilmesi önerilmiştir (Hodges vd., 2006). Bir birey gününün uyanık olduğu tüm saatlerinde giyilebilir bir yaşam günlüğü kamerası ile otuz saniyede bir kayıt aldığı durumda günde yaklaşık 2000 civarında bir fotoğrafa sahip olur. Bu fotoğrafların bilgisayar ekranına döşenerek taranması aynı süredeki bir videonun taranması göz önüne alındığında hızlıca gerçekleştirilebilmektedir. Yaşam günlüğü sistemlerinin eğitim alanında kullanılmasına yönelik çalışmalar daha çok yaşam günlüğü kameralarıyla fiziksel öğrenme deneyimlerinin kaydedilmesine odaklanmaktadır (Ogata vd., 2011). Bireylerin sanal ortamlarda gerçekleştirdikleri uzaktan öğrenme deneyimleri, kendi başlarına gerçekleştirdikleri eğitsel etkinlikler, kişisel öğrenme ve sosyal öğrenme ortamlarındaki deneyimler ve biçimsel olmayan öğrenme deneyimlerinin yakalanması fazla araştırılmamış özgün bir konudur. Öğrenmenin günümüzde ağırlıklı olarak sanal ortamlarda gerçekleştiği göz önüne alındığında, öğrenme deneyimlerinin kaydedilmesi için kamera görüntülerinin yanı sıra kullanılan bilgisayarların ekran görüntülerinin de düzenli aralıklarla bilgisayarın kendisi tarafından kaydedilmesi gerektiği ortaya çıkmaktadır. Öğrenme deneyiminin daha sonra hatırlanması için kullanılabilecek bir anahtar görüntü ile görüntünün elde edildiği tarih, saat ve dakikadan oluşan bağlam bilgisinin kaydedildiği bir sistemle birey görüntüleri tarayarak hem öğrenme deneyimlerini fark edebilecek, hem de deneyimin yaşandığı ana ait eğitsel içeriğe erişebilmesini sağlayacak bilgileri de hatırlayabilecektir. Bu yaklaşımdan yola çıkılarak Mutlu (2013c) tarafından bireylerin yaşam boyu öğrenme süreçlerindeki öğrenme deneyimlerinin kaydedilebilmesi için bir yaşam günlüğü sistemi geliştirilmiştir. Bu amaçla öğrenme deneyimlerinin yaşandığı fiziksel ve sanal ortamlar göz önüne alınmış ve bu ortamlarda gerçekleşen öğrenme deneyimlerinin kendiliğinden ve sürekli olarak kaydedilmesi amacıyla bir yaşam günlüğü sistemi tasarlanmıştır. Bu sistemle masaüstü, diz üstü, tablet, akıllı telefon ve giyilebilir kamera gibi birden fazla cihazda çalışabilecek ekran görüntüsü yakalama yazılımları ile kamera görüntüsü yakalama yazılımları geliştirilmiş ve otuz saniyede bir yakalanan görüntülerin bulut altyapısı üzerinden taşınarak çalışma bilgisayarında bir araya getirilmesi sağlanmıştır (Şekil 1). 22

Şekil 1. Çoklu cihaz tabanlı bir yaşam günlüğü sistemi Yaşam günlüğü sisteminde masaüstü, dizüstü, tablet, akıllı telefon ve giyilebilir yaşam günlüğü kameralarında çalışan ve araştırma kapsamında geliştirilmiş ekran görüntüsü ve kamera görüntüsü yakalama yazılımları her 30 saniyede jpeg formatında kamera ve ekran görüntü yakalarlar (1). Görüntüleri, üzerinde çalıştıkları cihazda bulunan OneDrive, Google Drive ya da DropBox bulut depolama hizmetinin klasörüne kaydederler (2). Bulut ortamındaki görüntüler bu amaçla geliştirilmiş olan bir yazılımla çalışma bilgisayarına indirilir, zaman etiketi ve yakalama cihazı etiketli bir klasöre zaman etiketli dosya ismi verilerek kaydedilir (3). Görüntüler yıl, ay, gün ve yakalama cihazına göre düzenlenmiş klasörlerde Windows Explorer yazılımı ile görüntülenebilir (4). 2.4.2. Deneyim İşleme Katmanı Mutlu (2013d) tarafından gerçekleştirilen diğer bir çalışmada bireylerin yaşam deneyimlerini yönetebilmeleri amacıyla yararlanabilecekleri bir sistem önerisi geliştirilmiştir. Bu amaçla fiziksel ve sanal ortamlardaki yaşam deneyimlerini ekran görüntüleri ve kamera görüntüleri ile kendiliğinden ve sürekli olarak kaydeden bir yaşam günlüğü katmanı ile yaşam günlüğü kayıtlarını değişik zaman düzlemlerinde yorumlama ve deneyimleri planlama, denetleme, değerlendirme olanağı sağlayan deneyim işleme katmanından oluşan bir sistem geliştirilmiştir (Şekil 2). 23

Şekil 2. Deneyim işleme yazılımının ekran görüntüsü Deneyim işleme katmanında AllMyListsLE yazılımı çalıştığında yaşam günlüğü katmanında elde edilen görüntülere otomatik olarak erişir ve görüntüleri kullanıcıya yıl-ay-gün düğümlerinden oluşan bir takvim ağacı (1) şeklinde listeler. Kullanıcı belirli bir güne ait kayıt yapan cihazlar listesinden bir cihaz seçer (2). Seçilen cihaza ait ekran ya da kamera görüntüleri özet görünüm saatlik görünüm, liste görünümü ya da döşenmiş görünüm şeklinde görüntülenir (3). Kullanıcı seçili güne ya da gün içerisindeki bir ya da birden çok görüntü için bir yorum öğesi oluşturabilir (4) ve bu öğeye zengin metin formatında içerik girebilir (5). Kullanıcı ayrıca menüler yardımıyla dosyalama işlemlerine, arama, erişme, listeleme gibi erişim olanaklarına ve toplu öğe girişi gibi kolaylıklara sahiptir. 2.4.3. Kişisel Bilgi Tabanı Katmanı Mutlu (2013e) tarafından gerçekleştirilen diğer bir çalışmada ise bireyin bütün bilgi çalışması deneyimlerinin ekran görüntüsü ve kamera görüntüsü ile kaydedilmesini sağlayan bir yaşam günlüğü sistemiyle bütünleşik bir kişisel bilgi tabanı tasarımı gerçekleştirilmiş ve tasarlanan sisteme ait bir yazılım geliştirilmiştir. Bu tasarımda daha önce geliştirilmiş olan yaşam günlüğü katmanı ve deneyim işleme katmanına yeni geliştirilen bilgi tabanı katmanı eklenmiştir. Bilgi tabanı katmanını oluşturma amacıyla AllMyListsLE yazılımının MyLog listelerinin yanısıra MyList adı verilen listeleri de yönetebileceği yeni sürümü geliştirilmiştir. Bu yapıda MyLog Listeleri yaşam deneyimlerine ait görüntülerin ve yorumların kaydedilmesi ve 24