ERASMUS + PROJECT SAĞLIK OKURYAZARLIĞI GENEL ÖZYETERLİLİK DÜZEYLERİ VE İHTİYAÇ ANALİZİ RAPORU 2017 HEAL-EU. PROJE KOORDİNATÖRÜ Gazi Üniversitesi

2017 HEAL-EU ERASMUS + PROJECT SAĞLIK OKURYAZARLIĞI GENEL ÖZYETERLİLİK DÜZEYLERİ VE İHTİYAÇ ANALİZİ RAPORU PROJE KOORDİNATÖRÜ Gazi Üniversitesi PROJE ORTAKLARI Bulgarian Development Agency, Bulgaristan ISIS, Almanya OMNIS Association, İtalya Ankara Milli Eğitim Müdürlüğü, Türkiye Ankara Valiliği, Türkiye

Hazırlayanlar Prof. Dr. Seçil ÖZKAN Öğr. Gör. Dr. Asiye UĞRAŞ DİKMEN Öğr. Gör. Mustafa ALTUNSOY Dr. Eda KOÇ Dr. Aslı KILINÇKAYA Dr. Cansu ÖZBAŞ Dr. Sümeyye GÜROL TEPE Dr. Nihan AK Dr. F. Semanur KORKMAZ ÖNER Dr. Emine ARSLAN KARAHAN Bu rehber Sağlıklı Avrupa için Sağlık Okuryazarlığı projesi kapsamında hazırlanmıştır. Health Literacy Awareness for Healthy Europe Erasmus+ Project 2016-1-TR01-KA204-035040 Bu proje Avrupa Komisyonu Erasmus+ Programı tarafından desteklenmektedir. Health Literacy Awareness for Healthy Europe is Funded by the Erasmus+ Program of the European Commission. Bu proje Erasmus+ Programı kapsamında Avrupa Komisyonu tarafından desteklenmektedir. Ancak burada yer alan görüşlerden Avrupa Komisyonu ve Türkiye Ulusal Ajansı sorumlu tutulamaz. Ankara, 2017 ii

İçindekiler Hazırlayanlar. ii Şekiller listesi... iv Giriş-amaç... 1 Yöntem... 2 Tüm katılımcıların sağlık okuryazarliği düzeylerinin bazı değişkenlere göre dağılımları... 4 Tüm katilimcilarin genel özyeterlilik toplam puanlarinin bazi değişkenlere göre dağılımları... 11 Katılımcı ülkelerin sağlik okuryazarlığı ve genel öz yeterlilik düzeylerinin bazi değişkenlere göre dağılımları... 19 Bulgaristan... 19 Almanya... 24 İtalya... 35 Türkiye... 44 Araştırmaya katılan bireylerin tanımlayıcı özellikleri... 54 Türkiye için sağlık okuryazarlığı ihtiyaç analizi sonuçları... 58 iii

ŞEKİLLER LİSTESİ Grafik 1. Araştırmaya Katılan Ülkelerin Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı... 4 Grafik 2.Araştırmaya Katılan Bireylerin Yaşlarına Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı... 5 Grafik 3.Araştırmaya Katılan Bireylerin Cinsiyetlerine Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı 6 Grafik 4. Araştırmaya Katılan Bireylerin Eğitim Düzeylerine Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı... 7 Grafik 5. Araştırmaya Katılan Bireylerin Medeni Durumlarına Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı... 8 Grafik 6. Araştırmaya Katılan Bireylerin Çalışma Durumlarına Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı... 9 Grafik 7. Araştırmaya Katılan Bireylerin Sağlık Durumlarına Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı... 10 Grafik 8. Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Ülkelere Göre Ortalamalarının Dağılımı... 11 Grafik 9. Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Yaşa Göre Ortalamalarının Dağılımı... 12 Grafik 10. Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Cinsiyete Göre Ortalamalarının Dağılımı... 13 Grafik 11.Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Eğitim Düzeylerine Göre Ortalamalarının Dağılımı. 14 Grafik 12. Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Medeni Duruma Göre Ortalamalarının Dağılımı... 15 Grafik 13. Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Çalışma Durumuna Göre Ortalamalarının Dağılımı 16 Grafik 14.Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Sağlık Durumuna Göre Ortalamalarının Dağılımı... 17 Grafik 15. Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerine Göre Ortalamalarının Dağılımı... 18 Grafik 16. Araştırmaya Katılan Bireylerin Yaşlarına Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı(Bulgaristan)... 19 Grafik 17. Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Yaşa Göre Ortalamalarının Dağılımı (Bulgaristan). 20 Grafik 18. Araştırmaya Katılan Bireylerin Cinsiyete Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı (Bulgaristan)... 20 Grafik 19. Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Yaşa Göre Ortalamalarının Dağılımı (Bulgaristan). 21 Grafik 20. Araştırmaya Katılan Bireylerin Eğitim Seviyesine Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı (Bulgaristan)... 22 Grafik 21. Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Eğitim Seviyesine Göre Ortalamalarının Dağılımı (Bulgaristan)... 22 Grafik 22. Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerine Göre Ortalamalarının Dağılımı... 23 Grafik 23. Araştırmaya Katılan Bireylerin Yaşlarına Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı (Almanya)... 24 Grafik 24. Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Yaşa Göre Ortalamalarının Dağılımı (Almanya)... 25 Grafik 25. Araştırmaya Katılan Bireylerin Cinsiyete Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı (Almanya)... 26 Grafik 26.Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Cinsiyete Göre Ortalamalarının Dağılımı (Almanya)27 Grafik 27.Araştırmaya Katılan Bireylerin Eğitim Seviyesine Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı (Almanya)... 27 Grafik 28.Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Eğitim Seviyesine Göre Ortalamalarının Dağılımı (Almanya)... 28 Grafik 29. Araştırmaya Katılan Bireylerin Medeni Duruma Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı (Almanya)... 29 Grafik 30. Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Medeni Duruma Göre Ortalamalarının Dağılımı (Almanya)... 30 iv

Grafik 31.Araştırmaya Katılan Bireylerin Çalışma Durumuna Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı (Almanya)... 31 Grafik 32. Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Çalışma Durumuna Göre Ortalamalarının Dağılımı (Almanya)... 32 Grafik 33.Araştırmaya Katılan Bireylerin Sağlık Durumuna Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı(Almanya)... 32 Grafik 34. Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Sağlık Durumuna Göre Ortalamalarının Dağılımı (Almanya)... 33 Grafik 35. Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Sağlık Okuryazarlığı Durumuna Göre Ortalamalarının Dağılımı (Almanya)... 34 Grafik 36.Araştırmaya Katılan Bireylerin Yaşlarına Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı (İtalya)... 35 Grafik 37.Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Yaşa Göre Ortalamalarının Dağılımı (İtalya)... 35 Grafik 38.Araştırmaya Katılan Bireylerin Cinsiyete Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı (İtalya)... 36 Grafik 39.Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Cinsiyete Göre Ortalamalarının Dağılımı (İtalya)... 37 Grafik 40.Araştırmaya Katılan Bireylerin Eğitim Seviyesine Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı (İtalya)... 37 Grafik 41.Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Eğitim Seviyesine Göre Ortalamalarının Dağılımı (İtalya)... 38 Grafik 42.Araştırmaya Katılan Bireylerin Medeni Duruma Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı (İtalya)... 39 Grafik 43.Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Medeni Duruma Göre Ortalamalarının Dağılımı (İtalya)... 40 Grafik 44.Araştırmaya Katılan Bireylerin Çalışma Durumuna Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı (İtalya)... 40 Grafik 45.Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Çalışma Durumuna Göre Ortalamalarının Dağılımı (İtalya)... 41 Grafik 46.Araştırmaya Katılan Bireylerin Sağlık Durumuna Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı (İtalya)... 42 Grafik 47.Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Sağlık Durumuna Göre Ortalamalarının Dağılımı (İtalya)... 43 Grafik 48.Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Sağlık Okuryazarlığı Durumuna Göre Ortalamalarının Dağılımı (İtalya)... 43 Grafik 49.Araştırmaya Katılan Bireylerin Yaşlarına Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı (Turkey)... 44 Grafik 50.Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Yaşa Göre Ortalamalarının Dağılımı (Türkiye)... 45 Grafik 51.Araştırmaya Katılan Bireylerin Cinsiyete Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı (Türkiye)... 45 Grafik 52.Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Cinsiyete Göre Ortalamalarının Dağılımı (Türkiye). 46 Grafik 53.Araştırmaya Katılan Bireylerin Eğitim Seviyesine Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı (Türkiye)... 47 Grafik 54.Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Eğitim Seviyesine Göre Ortalamalarının Dağılımı (Türkiye)... 48 Grafik 55.Araştırmaya Katılan Bireylerin Medeni Duruma Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı (Türkiye)... 48 Grafik 56.Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Medeni Duruma Göre Ortalamalarının Dağılımı (Türkiye)... 49 v

Grafik 57.Araştırmaya Katılan Bireylerin Çalışma Durumuna Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı (Türkiye)... 50 Grafik 58.Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Çalışma Durumuna Göre Ortalamalarının Dağılımı (Türkiye)... 51 Grafik 59.Araştırmaya Katılan Bireylerin Sağlık Durumuna Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı (Türkiye)... 51 Grafik 60.Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Sağlık Durumuna Göre Ortalamalarının Dağılımı (Türkiye)... 52 Grafik 61.Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Sağlık okuryazarlığı Durumuna Göre Ortalamalarının Dağılımı (Türkiye)... 53 vi

GİRİŞ-AMAÇ Günlük yaşamda yetişkinler koruyucu sağlık uygulamaları, ilaç seçimi ve satın alma, sağlık ile ilgili bir makale okurken sağlık okuryazarlık görevlerinin geniş bir yelpazesi ile karşı karşıya kalabilirler. Örneğin, ebeveynler kendi çocuklarının sağlık bakım hizmetlerini yönetmek zorundayken, yaşlı yetişkinler reçeteli bir ilacın yararları hakkında karar almak zorundadır. Tüm bu etkinlikler yazılı ve basılı bilgi okuma ve anlama yeteneği gerektirir. Sağlık okuryazarlığı terimi ilk kez 1974 te sağlık eğitiminin sağlık sistemini, kitle iletişimini ve eğitim sistemini etkileyen bir sosyal politika sorunu olarak tartışıldığı bir sağlık eğitimi konferansının muamele sürecinde yayınlanmış ve S.K. Simons un Health Education as Social Policy adlı kitabında kullanılmıştır. Sağlık literatüründe sağlık okuryazarlığı tanımına bundan 25 yıl sonrasında rastlanmaya başlanmıştır. Amerika da, sağlık profesyonelleri sağlık okuryazarlığını sağlık ortamında fonksiyon görebilmek için gereken temel okuma yetisi ve matematiksel yetilere sahip olmayı içeren beceriler topluluğu olarak belirtmişlerdir. Sağlık okuryazarlığı Dünya Sağlık Örgütü ne (DSÖ) göre, bireylerin sağlığını korumak ve geliştirmek için bilgiye ulaşma, anlama, bu bilgiyi kullanma konusunda bilişsel-sosyal becerileri ve motivasyon düzeyleridir. Sağlık okuryazarlığı hastalıktan korunma, sağlığın iyileştirilmesi, sağlık hizmetleri sunumunu değerlendirebilme gibi sağlık süreçlerindeki ve sağlıkla ilgili bilgileri işleme süreçlerini kapsar. Sağlık okuryazarlığının dünyadaki durumuna baktığımızda, gelişmiş ülkelerden olan Amerika da yetişkin bireylerin %50 si temel sağlık okuryazarlığına sahip değildir. United Nations Educational Scientific Cultural Organization (UNESCO) 2009 raporuna göre; Dünyada 776 milyon yetişkin temel sağlık okuryazarı değildir. Yapılan bazı araştırma sonuçlarına göre bireylerin sağlık okuryazarlığının yetersiz olması, sağlık bilgisinin yetersiz olmasıyla hastalanma riskinde artışa, tedavi yöntemlerini anlamada düşüşe ve hastaneye yatma oranında artışa yol açmaktadır. Ayrıca sağlık okuryazarlığı düşük olan bireyler koruyucu sağlık hizmetlerini daha az kullanmakta, gereksiz hastane başvuruları yaparak sağlık hizmetleri harcamalarında artışa, kanser gibi erken teşhis edilebilen durumlar için erken tarama sıklığında azalmaya böylece yüksek morbidite ve 1

mortalite oranlarına yol açmaktadır. Sağlık okuryazarlığı bireylerin sağlık sonuçlarına olan tüm bu etkilerinden dolayı halk sağlığı alanının önemli konularından birisi olarak görülmektedir Bütün bu nedenlerden dolayı eğitim becerileri yüksek eğiticiler yetiştirerek ve yetişkinlerin sağlık okuryazarlığı seviyesi arttırılarak sağlık düzeyi ve bilinci yüksek bir toplum oluşturulmasına katkıda bulunmak projenin temel amacıdır. YÖNTEM Araştırmaya Türkiye, İtalya, Almanya ve Bulgaristan olmak üzere 4 ülke katılmıştır. Araştırmaya katılan 4 ülkedeki bireylere Sağlık Okur Yazarlığı Ölçeği uygulanmış olup verdikleri yanıtlara göre mükemmel, yeterli, sınırlı ve yetersiz olarak gruplandırılmıştır. Araştırmaya Bulgaristan dan 132, Almanya dan 159, İtalya dan 120 olmak ve Türkiye den 396 olmak üzere toplam 807 kişi katılmıştır. Araştırmada kullanılan ölçek, İtalya, Almanya ve Bulgaristan da 2 Avrupa Sağlık Okuryazarlığı Ölçeği, Türkiye de ise Sağlık Okuryazarlığı Ölçeği-32 (TSOY-32) dir. Sorular 5 li likert tipinden oluşmaktadır. Soruların cevaplanması, çok kolay, kolay, zor, çok zor, fikrim yok seçeneklerinden oluşmaktadır. Kavramsal çerçeve, sağlıkla ilgili iki boyut (tedavi, hastalıklardan korunma ve sağlığın geliştirilmesi) ve sağlıkla ilgili karar verme ve uygulamalar ile ilgili dört bilgi edinme sürecini (ulaşma, anlama, değerlendirme ve kullanma/uygulama) içermektedir. Her madde 1=Çok kolay, 2=Kolay, 3=Zor, 4=Çok zor olacak şekilde 4 derecelidir. Fikrim yok ifadesi için 5 kodu kullanılmıştır. Puan hesaplarına geçilmeden önce, kodlar 1-4, 4-1 olacak şekilde yeniden kodlanmalıdır. Hesaplama kolaylığı açısından toplam puan 0-50 arası değer alacak şekilde aşağıdaki formül yardımıyla standardize edilmiştir. Formül=İndeks= (aritmetik ortalama-1) x [50/3] İndeks= Hesaplanan kişiye özgün indeks Aritmetik ortalama= Her maddeye verilen tepkilerin ortalaması 1= Ortalamanın en düşük olası değeri (indeksin en düşük 0 olmasına neden olur) 3= Ortalamanın aralığı

50= Yeni ölçüt için seçilen en yüksek değer Ölçekte 0 puan en düşük sağlık okuryazarlığını, 50 puan en yüksek sağlık okuryazarlığını göstermektedir. Sağlık okuryazarlığı düzeyi, elde edilen puana göre dört kategoride değerlendirilmiştir: (0-25) puan : yetersiz sağlık okuryazarlığı (>25-33) : sorunlu problemli sağlık okuryazarlığı (>33-42) : yeterli sağlık okuryazarlığı (>42-50) : mükemmel sağlık okuryazarlığı 3

TÜM KATILIMCILARIN SAĞLIK OKURYAZARLIĞI DÜZEYLERİNİN BAZI DEĞİŞKENLERE GÖRE DAĞILIMLARI Grafik 1. Araştırmaya Katılan Ülkelerin Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı Turkey 34,8% 29,8% 23,5% 11,9% Italy 25,8% 30,0% 39,2% 5,0% ÜLKE Germany 22,5% 45,6% 23,8% 8,1% Bulgaria 25,0% 41,7% 23,5% 9,8% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Bulgaria Germany Italy Turkey Inadequate HL 25,0% 22,5% 25,8% 34,8% Problematic HL 41,7% 45,6% 30,0% 29,8% Sufficient HL 23,5% 23,8% 39,2% 23,5% Excellent HL 9,8% 8,1% 5,0% 11,9% Grafik 1 de, araştırmaya katılan 4 ülkenin Sağlık Okur Yazarlığı Ölçeği ne verdikleri cevapların dağılımı incelendiğinde, Türkiye de yetersiz-problemli SOY düzeyi %64,6; İtalya da %55,8; Almanya da %68 1 ve Bulgaristan da %66,7 olarak saptanmıştır. %44,2 ile en yüksek yeterli-mükemmel SOY düzeyine sahip ülke İtalya olarak saptanmıştır. 4

Grafik 2.Araştırmaya Katılan Bireylerin Yaşlarına Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı 60 and upper 38,3% 34,1% 22,2% 5,4% 50-59 33,7% 38,4% 21,5% 6,4% AGE 40-49 26,4% 36,0% 25,8% 11,8% 30-39 26,6% 37,5% 28,9% 7,0% 18-29 21,1% 29,2% 31,7% 18,0% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 18-29 30-39 40-49 50-59 60 and upper Inadequate HL 21,1% 26,6% 26,4% 33,7% 38,3% Problematic HL 29,2% 37,5% 36,0% 38,4% 34,1% Sufficient HL 31,7% 28,9% 25,8% 21,5% 22,2% Excellent HL 18,0% 7,0% 11,8% 6,4% 5,4% Grafik 2 de, araştırma katılımcılarının Sağlık Okur Yazarlığı Ölçeği ne verdikleri cevapların yaşlarına göre dağılımı incelendiğinde, 60 yaş ve üzerindekilerin %72,4 ünün yetersiz-problemli SOY düzeyine sahip olduğu ve yaşla beraber bu sıklığın düşerek 18-29 yaş grubunda %50,3 olduğu saptanmıştır. 5

Grafik 3.Araştırmaya Katılan Bireylerin Cinsiyetlerine Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı Male 30,2% 35,0% 25,1% 9,6% GENDER Female 28,9% 34,9% 26,3% 9,9% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Female Male Inadequate HL 28,9% 30,2% Problematic HL 34,9% 35,0% Sufficient HL 26,3% 25,1% Excellent HL 9,9% 9,6% Grafik 3 te kadın ve erkeklerin sağlık okuryazarlık durumları sunulmuştur. Erkeklerin %30,2 si kadınların da %28,9 unun yetersiz düzeyde sağlık okuryazarlığına sahip olduğu saptanmıştır. Erkelerin yalnızca %9,6 sı kadınların ise yalnızca 9,9 u mükemmel düzeyde sağlık okuryazarlığına sahip olduğu bulunmuştur. Genel olarak hem erkeklerde hem de kadınlarda sağlık okuryazarlığının yetersiz ve problemli düzeyde olduğu saptanmıştır. 6

Grafik 4. Araştırmaya Katılan Bireylerin Eğitim Düzeylerine Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı Postgraduate 16,0% 40,0% 32,0% 12,0% University 24,4% 33,3% 26,9% 15,4% EDUCATION LEVEL High School Secondary 23,3% 44,3% 41,9% 25,5% 26,5% 27,4% 8,2% 2,8% Primary or below 58,1% 27,0% 14,9% 0,0% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Primary or below Secondary High School University Postgraduate Inadequate HL 58,1% 44,3% 23,3% 24,4% 16,0% Problematic HL 27,0% 25,5% 41,9% 33,3% 40,0% Sufficient HL 14,9% 27,4% 26,5% 26,9% 32,0% Excellent HL 0,0% 2,8% 8,2% 15,4% 12,0% Grafik 4 te araştırmaya katılan bireylerin eğitim düzeylerine göre sağlık okuryazarlığı düzeylerinin dağılımı sunulmuştur. İlkokul ve altı düzeyde eğitim düzeyine sahip olan katılımcıların %85,1 inin yetersiz ve problemli sağlık okuryazarlığı düzeyine sahip olduğu saptanmıştır. Üniversite mezunlarının ise %57,7 sinin yetersiz ve problemli sağlık okuryazarlığı düzeyine sahip olduğu saptanmıştır. Eğitim düzeyi arttıkça yetersiz ve problemli düzeyde sağlık okuryazarlığı sıklığı azalırken yeterli ve mükemmel düzeyde sağlık okuryazarlığı sıklığında artış bulunmuştur. Bu durum eğitim düzeyi ile sağlık okuryazarlığı arasında anlamlı bir ilişki olduğunu ortaya koymuştur. 7

Grafik 5. Araştırmaya Katılan Bireylerin Medeni Durumlarına Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı MARITAL STATUS Other Single Couple 17,0% 25,9% 50,0% 32,1% 32,5% 19,6% 39,6% 28,0% 30,4% 13,6% 11,3% 0,0% Married 32,2% 37,2% 22,3% 8,4% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Married Couple Single Other Inadequate HL 32,2% 17,0% 25,9% 50,0% Problematic HL 37,2% 32,1% 32,5% 19,6% Sufficient HL 22,3% 39,6% 28,0% 30,4% Excellent HL 8,4% 11,3% 13,6% 0,0% Grafik 5 te araştırmaya katılan bireylerin medeni durumlarına göre sağlık okuryazarlığı düzeylerinin dağılımı sunulmuştur. Evli olan kişilerin %69,4 ünün çiftlerin %39,4 ünün bekar olanların ise 58,4 ünün yetersiz problemli düzeyde sağlık okuryazarlığına sahip olduğu saptanmıştır. 8

Grafik 6. Araştırmaya Katılan Bireylerin Çalışma Durumlarına Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı Retired 36,7% 36,7% 21,1% 5,6% OCCUPATION Housewife/husband Unemployed 21,8% 53,3% 33,3% 29,0% 31,4% 17,8% 13,5% 0,0% Employed 25,1% 34,4% 28,2% 12,4% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Employed Unemployed Housewife/husband Retired Inadequate HL 25,1% 21,8% 53,3% 36,7% Problematic HL 34,4% 33,3% 29,0% 36,7% Sufficient HL 28,2% 31,4% 17,8% 21,1% Excellent HL 12,4% 13,5% 0,0% 5,6% Grafik 6 da araştırmaya katılan bireylerin çalışma durumlarına göre sağlık okuryazarlığı düzeylerinin dağılımı sunulmuştur. İşsiz olan katılımcıların %31,4 ünün yeterli düzeyde %13,5 inin ise mükemmel düzeyde sağlık okuryazarlığına sahip olduğu saptanmıştır. İş sahibi olan katılımcıların ise katılımcıların %33,3 ünün yeterli düzeyde %12,4 ünün ise mükemmel düzeyde sağlık okuryazarlığına sahip olduğu saptanmıştır. İşsiz olan bireylerin meslek sahibi olan katılımcılara göre daha yüksek sağlık okuryazarlığına sahip olması iş konusunda daha titiz daha davranan daha eğitimli bireylerin varlığından kaynaklanıyor olabilir. Ayrıca çalışmada ev kadını/ev erkeklerinin çok büyük bir kısmının yetersiz ve problemli düzeyde sağlık okuryazarlığına sahip olduğu saptanmıştır. Sağlık okuryazarlığı konusunda özellikle ev kadını/ev erkeklerinin eğitilmesi gerekmektedir. 9

Grafik 7. Araştırmaya Katılan Bireylerin Sağlık Durumlarına Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı Very bad 66,7% 0,0% 33,3% 0,0% STATE OF HEALTH Bad Normal Good 24,5% 40,6% 59,5% 38,4% 34,0% 24,3% 27,4% 16,2% 0,0% 22,8% 2,5% 9,7% Very good 19,4% 24,8% 31,8% 24,0% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Very good Good Normal Bad Very bad Inadequate HL 19,4% 24,5% 40,6% 59,5% 66,7% Problematic HL 24,8% 38,4% 34,0% 24,3% 0,0% Sufficient HL 31,8% 27,4% 22,8% 16,2% 33,3% Excellent HL 24,0% 9,7% 2,5% 0,0% 0,0% Grafik 7 de araştırmaya katılan bireylerin sağlık durumlarına göre sağlık okuryazarlığı düzeylerinin dağılımı sunulmuştur. Sağlık durumunu çok iyi olarak değerlendiren katılımcıların yarısından fazlasının yeterli-mükemmel düzeyde sağlık okuryazarlığına sahip olduğu saptanmıştır. Sağlık durumunu en kötü olarak değerlendiren grupta ise katılımcıların yalnızca üçte birinin yeterli-mükemmel düzeyde sağlık okuryazarlığına sahip olduğu saptanmıştır. Sağlık durumu olarak kendini daha iyi olarak değerlendiren grupta sağlık okuryazarlığı düzeyi daha yüksek bulunmuştur. 10

TÜM KATILIMCILARIN GENEL ÖZYETERLİLİK TOPLAM PUANLARININ BAZI DEĞİŞKENLERE GÖRE DAĞILIMLARI Grafik 8. Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Ülkelere Göre Ortalamalarının Dağılımı GENEL ÖZYETERLİLİK TOPLAM PUANI 40 30 20 10 0 30,32 29,98 27,88 29,10 Bulgaria Germany Italy Turkey Grafik 8 de araştırmaya katılanların genel öz-yeterlilik toplam puanlarının ülkelere göre ortalamalarının dağılımı sunulmuştur. Genel öz-yeterlilik toplam puanı Bulgaristan da %30,32 Almanya da 29,98 İtalya da 27,78 ve Türkiye de 29,10 bulunmuştur. En düşük genel özyeterlilik puanı İtalya da en yüksek genel öz-yeterlilik puanı ise Bulgaristan da saptanmıştır. 11

Grafik 9. Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Yaşa Göre Ortalamalarının Dağılımı GENEL ÖZYETERLİLİK TOPLAM PUANI 40 30 20 10 0 30,30 28,73 30,19 18-29 30-39 40-49 50-59 60 and upper Age 29,13 27,97 Grafik 9 da araştırmaya katılanların genel öz-yeterlilik toplam puanlarının yaşa göre ortalamalarının dağılımı sunulmuştur. 18-29 yaş arasında 30,30; yaş arasında 28,73; 40-49 yaş arasında 30,19 ; 50-59 yaş arasında 29,13 ; 60 yaş ve üzerinde ise 27,97 bulunmuştur.60 yaş ve üzerinde diğer yaş gruplarına göre genel öz-yeterlilik düşük bulunmuştur. Yaşın artmasıyla beraber kronik hastalıkların artması, işlevselliğin, mental kapasitenin ve sosyal desteğin azalması gibi durumlar 60 yaş üstünde bu durumun ortaya çıkmasına neden olabilir. 12

Grafik 10. Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Cinsiyete Göre Ortalamalarının Dağılımı GENEL ÖZYETERLİLİK TOPLAM PUANI 40 35 30 25 20 15 10 5 0 29,23 29,36 Female Male Gender Grafik 10 da araştırmaya katılanların genel öz-yeterlilik toplam puanlarının cinsiyete göre ortalamalarının dağılımı sunulmuştur. Kadınlarda genel öz-yeterlilik toplam puanı 29,3; erkeklerde genel öz-yeterlilik toplam puanı 29,6 olarak bulunmuştur. Kadın ve erkeklerde genel öz-yeterlilik toplam puanı oldukça yakın bulunmuştur. Bu çalışmada genel öz-yeterlilik ile cinsiyet arasında anlamlı bir fark saptanmamıştır. 13

Grafik 11.Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Eğitim Düzeylerine Göre Ortalamalarının Dağılımı GENEL ÖZYETERLİLİK TOPLAM PUANI 40 35 30 25 20 15 10 5 0 25,85 Primary or below 27,98 29,39 30,39 29,80 Secondary High School University Postgraduate Education_level Grafik 11 de araştırmaya katılan bireylerin genel öz-yeterlilik toplam puanlarının eğitim düzeylerine göre ortalamalarının dağılımı sunulmuştur. İlkokul ve altı eğitim düzeyine sahip olan katılımcıların genel öz-yeterlilik toplam puanı en düşük bulunmuştur. Eğitim düzeyi arttıkça genel öz-yeterlilik toplam puanlarında artış saptanmıştır. Ancak lisans üstü eğitime sahip olanların üniversite mezunu olanlara göre genel öz-yeterlilik puanı daha düşük saptanmıştır. 14

Grafik 12. Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Medeni Duruma Göre Ortalamalarının Dağılımı GENEL ÖZYETERLİLİK TOPLAM PUANI 40 30 20 10 0 30,87 30,06 28,70 25,45 Married Couple Single Other Marital_status Grafik 12 de araştırmaya katılan bireylerin genel öz-yeterlilik toplam puanlarının medeni duruma göre ortalamalarının dağılımı sunulmuştur. Evli çiftlerde genel öz-yeterlilik toplam puanı çift olan ve tek yaşayan bireylere göre daha düşük bulunmuştur. 15

Grafik 13. Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Çalışma Durumuna Göre Ortalamalarının Dağılımı GENEL ÖZYETERLİLİK TOPLAM PUANI 40 35 30 25 20 15 10 5 0 30,03 29,58 25,38 Employed Unemployed Housewife/husband 29,30 Retired Occupation Grafik 13 de araştırmaya katılan bireylerin genel öz-yeterlilik toplam puanlarının çalışma durumuna göre ortalamalarının dağılımı sunulmuştur. Ev hanımı/ev erkeği olan katılımcıların daha düşük genel öz-yeterlilik toplam puanına sahip olduğu saptanmıştır. Meslek sahibi olan ve olmayan katılımcıların ev hanımı/ev erkeği ve emekli katılımcılara göre daha yüksek genel öz-yeterlilik düzeyine sahip olduğu saptanmıştır. Aynı şekilde sağlık okuryazarlığı düzeyi de daha önceki Grafiklarda gösterildiği üzere ev hanımı/ev erkeği ve emekli katılımcılarda daha düşük bulunmuştur. 16

Grafik 14.Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Sağlık Durumuna Göre Ortalamalarının Dağılımı GENEL ÖZYETERLİLİK TOPLAM PUANI 40 35 30 25 20 15 10 5 0 31,69 29,57 27,71 23,92 22,67 Very good Good Normal Bad Very bad State_of_health Grafik 14 de araştırmaya katılan bireylerin genel öz-yeterlilik toplam puanlarının sağlık durumuna göre ortalamalarının dağılımı sunulmuştur. Sağlık durumunu çok iyi olarak değerlendiren katılımcıların genel öz-yeterlilik toplam puanı daha yüksek bulunmuştur. Sağlık durumunu sırasıyla iyi, normal, kötü ve çok kötü olarak değerlendiren grupta genel öz-yeterlilik toplam puanı giderek düşmüştür. Aynı durum Grafik 7 de sağlık okuryazarlığı ile sağlık durumunu değerlendirme arasında da görülmüştür. Sonuç itibari ile sağlık durumunu çok iyiiyi olarak ifade eden grupta sağlık okuryazarlığı düzeyi ve genel öz-yeterlilik toplam puanı sağlık durumunu kötü-çok kötü olarak değerlendirenlere göre daha yüksek olarak bulunmuştur. 17

Grafik 15. Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerine Göre Ortalamalarının Dağılımı GENEL ÖZYETERLİLİK TOPLAM PUANI 40 35 30 25 20 15 10 5 0 34,95 30,36 29,12 26,68 Inadequate HL Problematic HL Sufficient HL Excellent HL HLS_indeks_grup Grafik 15 de araştırmaya katılan bireylerin genel öz-yeterlilik toplam puanlarının sağlık okuryazarlığı düzeylerine göre ortalamalarının dağılımı sunulmuştur. Yetersiz-problemli SOY düzeyine sahip olanların GÖY toplam puanlarının yeterli-mükemmel SOY düzeyine sahip katılımcılara göre daha düşük olduğu belirlenmiştir. SOY ve GÖY arasında pozitif bir ilişkinin olduğu söylenebilir. 18

KATILIMCI ÜLKELERİN SAĞLIK OKURYAZARLIĞI VE GENEL ÖZ YETERLİLİK DÜZEYLERİNİN BAZI DEĞİŞKENLERE GÖRE DAĞILIMLARI BULGARİSTAN Grafik 16. Araştırmaya Katılan Bireylerin Yaşlarına Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı(Bulgaristan) YÜZDE 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 18-29 30-39 40-49 50-59 60 and upper Inadequate HL 25,0% 0,0% 21,7% 33,3% 17,6% Problematic HL 0,0% 87,5% 37,0% 35,1% 64,7% Sufficient HL 75,0% 12,5% 28,3% 21,1% 11,8% Excellent HL 0,0% 0,0% 13,0% 10,5% 5,9% Grafik 16 da Bulgaristan da araştırmaya katılan bireylerin yaşlarına göre sağlık okuryazarlığı düzeylerinin dağılımı sunulmuştur. 18-29 yaş arasındaki katılımcıların dörtte üçü yeterli düzeyde sağlık okuryazarlığına sahiptir. 30-39 yaş arasında ise yalnızca %12,5 yeterli sağlık okuryazarlığı düzeyine sahipken %87,5 i problemli düzeyde sağlık okuryazarlığı düzeyine sahiptir. 19

Grafik 17. Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Yaşa Göre Ortalamalarının Dağılımı (Bulgaristan) GENEL ÖZYETERLİLİK TOPLAM PUANI 40 35 30 25 20 15 10 5 0 30,30 28,73 30,19 29,13 18-29 30-39 40-49 50-59 60 and upper 27,97 Grafik 17 de Bulgaristan da araştırmaya katılan bireylerin genel öz-yeterlilik toplam puanlarının yaşa göre ortalamalarının dağılımı sunulmuştur. 18-29 yaş arasında genel özyeterlilik ölçeği toplamı 30,30; 30-39 yaş arasında 28,73; 40-49 yaş arasında 30,19; 50-59 yaş arasında 29,13; 60 yaş ve üzerinde ise 27,97 bulunmuştur. Grafik 18. Araştırmaya Katılan Bireylerin Cinsiyete Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı (Bulgaristan) YÜZDE 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Female Male Inadequate HL 20,0% 40,6% Problematic HL 45,0% 31,3% Sufficient HL 23,0% 25,0% Excellent HL 12,0% 3,1% 20

Grafik 18 de Bulgaristan da araştırmaya katılan bireylerin cinsiyete göre sağlık okuryazarlığı düzeylerinin dağılımı sunulmuştur. Kadın katılımcıların %65 yetersiz-problemli düzeyde erkek katılımcıların %71,9 u yetersiz-problemli düzeyde SOY düzeyine sahiptir. Kadın katılımcılarda %12 olan mükemmel SOY düzeyi erkeklerde yalnızca %3,1 olarak saptanmıştır. Grafik 3 de belirtildiği üzere dört ülkedeki toplam katılımcılarda erkelerin yalnızca %9,6 sı kadınların ise yalnızca 9,9 u mükemmel düzeyde sağlık okuryazarlığına sahip olduğu bulunmuştur. Bulgaristan da ki erkek katılımcıların SOY düzeyinin ülkeler toplamının altında kaldığı görülmüştür. Grafik 19. Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Yaşa Göre Ortalamalarının Dağılımı (Bulgaristan) GENEL ÖZYETERLİLİK TOPLAM PUANI 40 30 20 10 0 30,53 Female Male 29,66 Grafik 19 dabulgaristan daaraştırmaya katılan bireylerin genel öz-yeterlilik toplam puanlarının yaşa göre ortalamalarının dağılımı sunulmuştur. Genel öz-yeterlilik toplam puanı Kadın katılımcılarda 30,53; erkek katılımcılarda 29,66 olarak bulunmuştur. Cinsiyetler açısından belirgin fark olmadığı söylenebilir. Grafik 8 de belirtildiği üzere dört ülke içerisinde en yüksek genel öz-yeterlilik puanı ise Bulgaristan da saptanmıştır. 21

Grafik 20. Araştırmaya Katılan Bireylerin Eğitim Seviyesine Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı (Bulgaristan) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Secondary High School University Postgraduate Inadequate HL 28,6% 100,0% 25,7% 13,3% YÜZDE Problematic HL 28,6% 0,0% 42,2% 46,7% Sufficient HL 42,9% 0,0% 22,0% 26,7% Excellent HL 0,0% 0,0% 10,1% 13,3% Grafik 20 de Bulgaristan da araştırmaya katılan bireylerin eğitim seviyesine göre sağlık okuryazarlığı düzeylerinin dağılımı sunulmuştur. Lise mezunu katılımcıların tamamı yetersiz SOY düzeyine sahiptir. Eğitim düzeyi arttıkça mükemmel SOY düzeyine sahip katılımcı sıklığının arttığı tespit edilmiştir. Grafik 21. Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Eğitim Seviyesine Göre Ortalamalarının Dağılımı (Bulgaristan) GENEL ÖZYETERLİLİK TOPLAM PUANI 40 35 30 25 20 15 10 5 0 33,86 30,07 30,87 24,00 Secondary High School University Postgraduate 22

Grafik 21 debulgaristan daaraştırmaya katılan bireylerin genel öz-yeterlilik toplam puanlarının eğitim seviyesine göre ortalamalarının dağılımı sunulmuştur. Ortaokul mezunlarının 33,86 ile en yüksek ortalamaya sahip oldukları dikkat çekmektedir. Buna karşılık lise mezunları genel öz-yeterlilik toplam puanı 24,00 ile en düşüktür. Üniversite ile lisans üstü eğitim alanlarda sırasıyla 30,07 ile 30,87 ile genel öz-yeterlilik toplam puanları benzer şekilde bulunmuştur. Grafik 22. Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerine Göre Ortalamalarının Dağılımı (Bulgaristan) GENEL ÖZYETERLİLİK TOPLAM PUANI 40 35 30 25 20 15 10 5 0 28,06 Inadequate HL 29,07 Problematic HL 32,65 Sufficient HL 35,77 Excellent HL Grafik 22 debulgaristan daaraştırmaya katılan bireylerin genel öz-yeterlilik toplam puanlarının sağlık okuryazarlığı düzeylerine göre ortalamalarının dağılımı sunulmuştur. Genel öz-yeterlilik puanı düşük olanların daha düşük SOY düzeyine; genel öz-yeterlilik puanı yüksek olanların ise daha yüksek SOY düzeyine sahip olduğu bulunmuştur. Bu çalışmada SOY ve genel öz-yeterlilik arasında pozitif bir ilişkinin mevcut olduğu bulunmuştur. 23

ALMANYA Grafik 23. Araştırmaya Katılan Bireylerin Yaşlarına Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı (Almanya) 70% 60% 50% YÜZDE 40% 30% 20% 10% 0% 30-39 40-49 50-59 60 and upper Inadequate HL 0,0% 22,2% 19,4% 24,7% Problematic HL 60,0% 41,7% 58,3% 42,0% Sufficient HL 0,0% 30,6% 19,4% 23,5% Excellent HL 40,0% 5,6% 2,8% 9,9% Grafik 23 de Almanya da araştırmaya katılan bireylerin yaşlarına göre sağlık okuryazarlığı düzeylerinin dağılımı sunulmuştur. 30-39 yaş arasındaki katılımcıların %60 ı problemli düzeyde %40 ı ise mükemmel düzeyde sağlık okuryazarlığına sahiptir. 40-49 yaş ve 50-59 yaş arasında katılımcıların sırasıyla yalnızca %2,8 ve 2,8 i mükemmel sağlık okuryazarlığı düzeyine sahipken; 60 yaş ve üzerinde katılımcıların %9,9 umükemmel düzeyde sağlık okuryazarlığı düzeyine sahiptir. 24

Grafik 24. Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Yaşa Göre Ortalamalarının Dağılımı (Almanya) GENEL ÖZYETERLİLİK TOPLAM PUANI 40 30 20 10 0 31,80 29,56 30,69 29,78 30-39 40-49 50-59 60 and upper Grafik 24 de Almanya da araştırmaya katılan bireylerin genel öz-yeterlilik toplam puanlarının yaşa göre ortalamalarının dağılımı sunulmuştur. 30-39 yaş arasındaki katılımcıların genel öz-yeterlilik toplam puanları 31,8; 40-49 yaş arasındaki katılımcıların 29,56; 50-59 yaş arasındaki katılımcıların 30,69 ve 60 yaş ve üzerindeki katılımcıların ise 29,78 olarak bulunmuştur. Genel öz-yeterlilik toplam puanlarında yaş gruplarında belirgin bir fark olmadığı söylenebilir. 25

Grafik 25. Araştırmaya Katılan Bireylerin Cinsiyete Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı (Almanya) 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Female Male Inadequate HL 19,4% 24,7% YÜZDE Problematic HL 50,0% 43,3% Sufficient HL 21,0% 24,7% Excellent HL 9,7% 7,2% Grafik 25 de Almanya da araştırmaya katılan bireylerin cinsiyete göre sağlık okuryazarlığı düzeylerinin dağılımı sunulmuştur. Kadınların ve erkeklerin yaklaşık %70 i yetersiz-problemli SOY düzeyine sahiptir. Kadın katılımcıların sadece %9,7 si erkek katılımcıların ise %7,2 si mükemmel SOY düzeyine sahiptir. 26

Grafik 26.Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Cinsiyete Göre Ortalamalarının Dağılımı (Almanya) GENEL ÖZYETERLİLİK TOPLAM PUANI 40 30 20 10 0 Female 31,39 GENDER Male 29,08 Grafik 26 da Almanya da araştırmaya katılan bireylerin genel öz-yeterlilik toplam puanlarının cinsiyete göre ortalamalarının dağılımı sunulmuştur. Kadın katılımcıların genel özyeterlilik toplam puanı 31,39 iken erkek katılımcıların puanı 29,08 bulunmuştur. Grafik 27.Araştırmaya Katılan Bireylerin Eğitim Seviyesine Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı (Almanya) 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Secondary High School University Postgraduate Inadequate HL 40,6% 18,3% 16,7% 0,0% YÜZDE Problematic HL 31,3% 48,3% 66,7% 50,0% Sufficient HL 21,9% 25,0% 16,7% 0,0% Excellent HL 6,3% 8,3% 0,0% 50,0% 27

Grafik 27 de Almanya da araştırmaya katılan bireylerin eğitim seviyesine göre sağlık okuryazarlığı düzeylerinin dağılımı sunulmuştur. Ortaöğretim mezunlarının %40,6 sı yetersiz düzeyde sağlık okuryazarlığına sahipken lise, üniversite ve lisans üstü eğitimde yetersiz SOY düzeyi belirgin ölçüde düşmüştür. İlköğretim mezunlarında %6,3 olan mükemmel SOY düzeyi lisansüstü eğitim alanlarda %50 bulunmuştur. Eğitim seviyesi arttıkça yetersiz SOY düzeyine sahip olma durumu azalırken mükemmel SOY düzeyi görülme sıklığı artmıştır. Grafik 28.Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Eğitim Seviyesine Göre Ortalamalarının Dağılımı (Almanya) GENEL ÖZYETERLİLİK TOPLAM PUANI 40 35 30 25 20 15 10 5 0 30,83 32,50 30,03 29,88 Secondary High School University Postgraduate EDUCATİOANAL LEVEL Grafik 28 de Almanya da araştırmaya katılan bireylerin genel öz-yeterlilik toplam puanlarının eğitim seviyesine göre ortalamalarının dağılımı sunulmuştur. Ortaöğretim mezunu katılımcıların genel öz-yeterlilik toplam puanı 30,03 iken lise mezunlarında 29,88; üniversite mezunlarında 30,83 ; lisansüstü eğitim alanlarda 32,50 dir. Ortaöğretimden liseye geçerken genel öz-yeterlilik toplam puanında düşme görülürken üniversite ve lisansüstü eğitim düzeylerine geçtikçe toplam puan artmıştır. 28

Grafik 29. Araştırmaya Katılan Bireylerin Medeni Duruma Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı (Almanya) 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Married Couple Single Inadequate HL 20,6% 24,2% 22,4% YÜZDE Problematic HL 48,5% 33,3% 50,0% Sufficient HL 23,5% 33,3% 19,0% Excellent HL 7,4% 9,1% 8,6% Grafik 29 da Almanya da araştırmaya katılan bireylerin medeni duruma göre sağlık okuryazarlığı düzeylerinin dağılımı sunulmuştur. Evli olan çiftlerin yaklaşık %70 i yetersizproblemli düzeyde, 23,5 i yeterli düzeyde ve %7,4 ü ise mükemmel düzeyde sağlık okuryazarlığına sahiptir. Evli olmayan çiftlerin ise %33,3 ü yeterli ve %9,1 i mükemmel düzeyde sağlık okuryazarlığına sahiptir. Evli olmayan çiftlerde evli çiftlere göre yeterli-mükemmel SOY düzeyi sıklığı daha fazla bulunmuştur. Yalnız yaşayanların %72 ü yetersiz-problemli SOY düzeyine sahiptir. Yalnız yaşayanlarda çiftlere göre yetersiz-problemli SOY düzeyi daha sıktır. 29

Grafik 30. Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Medeni Duruma Göre Ortalamalarının Dağılımı (Almanya) GENEL ÖZYETERLİLİK TOPLAM PUANI 40 30 20 10 0 29,72 31,21 29,53 Married Couple Single Grafik 30 da Almanya da araştırmaya katılan bireylerin genel öz-yeterlilik toplam puanlarının medeni duruma göre ortalamalarının dağılımı sunulmuştur. Yalnız yaşayan kişilerde genel öz-yeterlilik puanı 29,53 ile en düşük bulunmuştur. Evli olmayan çiftlerde ise genel öz-yeterlilik puanı 31,21 ile en yüksek bulunmuştur. SOY düzeyi de Grafik 29 da belirtildiği üzere evli olmayan çiftlerde daha yüksek bulunmuştur. 30

Grafik 31.Araştırmaya Katılan Bireylerin Çalışma Durumuna Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı (Almanya) 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Employed Unemployed Housewife/husba Retired nd Inadequate HL 23,5% 22,9% 40,0% 17,1% YÜZDE Problematic HL 43,5% 42,9% 40,0% 54,3% Sufficient HL 24,7% 28,6% 20,0% 17,1% Excellent HL 8,2% 5,7% 0,0% 11,4% Grafik 31 de Almanya da araştırmaya katılan bireylerin çalışma durumuna göre sağlık okuryazarlığı düzeylerinin dağılımı sunulmuştur. Ev hanımı/ev erkeklerinde %80 yetersizproblemli SOY düzeyi saptanmıştır. Çalışanlarda %67, çalışmayanlarda %65,8 ve emeklilerde %71,4 sıklığında yetersiz-problemli SOY düzeyi saptanmıştır. Ev hanımı/erkeklerinde SOY düzeyi diğer gruplara göre daha düşüktür. Bu eğitim düzeyi gibi nedenlerden etkilenmiş olabilir. Mükemmel SOY düzeyi ise %11,4 ile en yüksek olarak emeklilerde bulunmuştur. 31

Grafik 32. Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Çalışma Durumuna Göre Ortalamalarının Dağılımı (Almanya) GENEL ÖZYETERLİLİK TOPLAM PUANI 40 35 30 25 20 15 10 5 0 29,52 29,49 27,00 32,03 Employed Unemployed Housewife/husband Retired Grafik 32 de Almanya da araştırmaya katılan bireylerin genel öz-yeterlilik toplam puanlarının çalışma durumuna göre ortalamalarının dağılımı sunulmuştur. Ev hanımı/ev erkeklerinde genel öz-yeterlilik düzeyi 27 ile en düşük bulunmuştur. Bu grupta aynı şekilde SOY düzeyi de en düşük olarak bulunmuştur. Çalışan ve çalışmayan katılımcılarda genel öz-yeterlilik toplam puanı birbirine yakın bulunurken emekli olan katılımcılarda 32,03 ile GÖY toplam puanı daha yüksek bulunmuştur. Grafik 33.Araştırmaya Katılan Bireylerin Sağlık Durumuna Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı(Almanya) YÜZDE 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Very good Good Normal Bad Inadequate HL 22,2% 23,4% 15,2% 50,0% Problematic HL 40,7% 43,6% 57,6% 33,3% Sufficient HL 25,9% 24,5% 21,2% 16,7% Excellent HL 11,1% 8,5% 6,1% 0,0% 32

Grafik 33 de Almanya da araştırmaya katılan bireylerin sağlık durumuna göre sağlık okuryazarlığı düzeylerinin dağılımı sunulmuştur. Katılımcıların sağlık durumlarını çok kötü, kötü, normal, iyi ve çok iyi olarak 5 şekilde değerlendirilmeleri istenmiştir. Sağlık durumunu çok iyi ve iyi olarak değerlendirenlerin yetersiz-problemli sağlık okuryazarlığı düzeyleri sırasıyla %62,9 ve %67,6 olarak belirlenmiştir. Sağlık durumunu normal ve kötü olarak değerlendirenlerin ise yetersiz-problemli sağlık okuryazarlığı düzeyleri sırasıyla %72,8 ve %83,3 olarak belirlenmiştir. Grafik 34. Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Sağlık Durumuna Göre Ortalamalarının Dağılımı (Almanya) GENEL ÖZYETERLİLİK TOPLAM PUANI 40 35 30 25 20 15 10 5 0 31,48 30,21 29,74 25,67 Very good Good Normal Bad Grafik 34 de Almanya da araştırmaya katılan bireylerin genel öz-yeterlilik toplam puanlarının sağlık durumuna göre ortalamalarının dağılımı sunulmuştur. Sağlık durumunu iyi olarak değerlendiren katılımcıların GÖY toplam puanlarının diğer gruplara göre daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Aynı şekilde bu grupta SOY düzeyi de diğer gruplara göre daha yüksek 33

bulunmuştu. Sağlık durumunu kötü olarak ifade eden katılımcıların ise GÖY toplam puanı en düşük olarak belirlenmiştir. Grafik 35. Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Sağlık Okuryazarlığı Durumuna Göre Ortalamalarının Dağılımı (Almanya) GENEL ÖZYETERLİLİK TOPLAM PUANI 40 35 30 25 20 15 10 5 0 28,00 Inadequate HL 29,56 Problematic HL 30,79 35,46 Sufficient HL Excellent HL Grafik 35 de Almanya da araştırmaya katılan bireylerin genel öz-yeterlilik toplam puanlarının SOY düzeylerine göre ortalamalarının dağılımı sunulmuştur. Yetersiz- problemli SOY düzeyine sahip olan katılımcıların GÖY toplam puanları yeterli-mükemmel SOY düzeyine sahip olan katılımcılardan daha düşük bulunmuştur. SOY düzeyi arttıkça GÖY toplam puanın da arttığı belirlenmiştir. Bu çalışmada SOY düzeyi ve GÖY arasında pozitif bir ilişkinin mevcut olduğu bulunmuştur. 34

İTALYA Grafik 36.Araştırmaya Katılan Bireylerin Yaşlarına Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı (İtalya) 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 18-29 30-39 40-49 50-59 60 and upper Inadequate HL 9,1% 26,5% 27,3% 31,3% 34,6% YÜZDE Problematic HL 18,2% 35,3% 40,9% 31,3% 23,1% Sufficient HL 50,0% 35,3% 31,8% 37,5% 42,3% Excellent HL 22,7% 2,9% 0,0% 0,0% 0,0% Grafik 36 da İtalya da araştırmaya katılan bireylerin yaşlarına göre sağlık okuryazarlığı düzeylerinin dağılımı sunulmuştur. 18-29 yaş arasındaki katılımcıların %72,7 ile yeterlimükemmel SOY düzeyine sahip oldukları belirlenmiştir. Bu yaş grubunda diğer gruplara göre bariz bir şekilde yeterli-mükemmel SOY düzeyi yüksek bulunmuştur. Yaş arttıkça mükemmel SOY düzeyine sahip olan katılımcıların sıklığı azalmıştır. Grafik 37.Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Yaşa Göre Ortalamalarının Dağılımı (İtalya) GENEL ÖZYETERLİLİK TOPLAM PUANI 40 35 30 25 20 15 10 5 0 32,18 27,53 26,82 27,94 18-29 30-39 40-49 50-59 60 and upper 35 25,58

Grafik 37 de İtalya da araştırmaya katılan bireylerin genel öz-yeterlilik toplam puanlarının yaşa göre ortalamalarının dağılımı sunulmuştur. 18-29 yaş arasındaki katılımcıların genel öz-yeterlilik toplam puanları 31,18; 30-39 yaş arasındaki katılımcıların genel öz-yeterlilik toplam puanları 27,13; 40-49 yaş arasındaki katılımcıların 26,82; 50-59 yaş arasındaki katılımcıların 27,94 ve 60 yaş ve üzerindeki katılımcıların ise 25,58 olarak bulunmuştur. Genel öz-yeterlilik toplam puanlarında 18-29 yaş grubu diğer gruplara göre daha yüksek puana sahip iken diğer yaş gruplarında belirgin bir fark olmadığı söylenebilir. Grafik 38.Araştırmaya Katılan Bireylerin Cinsiyete Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı (İtalya) YÜZDE 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Female Male Inadequate HL 31,7% 20,0% Problematic HL 25,0% 35,0% Sufficient HL 40,0% 38,3% Excellent HL 3,3% 6,7% Grafik 38 de İtalya da araştırmaya katılan bireylerin cinsiyete göre sağlık okuryazarlığı düzeylerinin dağılımı sunulmuştur. Kadınların ve erkeklerin yaklaşık %65 i yetersiz-problemli SOY düzeyine sahiptir. Kadın katılımcıların sadece %3,3 ü erkek katılımcıların ise sadece %6,7 si mükemmel SOY düzeyine sahiptir. 36

Grafik 39.Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Cinsiyete Göre Ortalamalarının Dağılımı (İtalya) GENEL ÖZYETERLİLİK TOPLAM PUANI 40 30 20 10 0 Female 27,65 28,12 Male Grafik 39 da İtalya da araştırmaya katılan bireylerin genel öz-yeterlilik toplam puanlarının cinsiyete göre ortalamalarının dağılımı sunulmuştur. Kadın katılımcıların genel özyeterlilik toplam puanı 27,65 iken erkek katılımcıların puanı 28,12 bulunmuştur. GÖY toplam puanı ile cinsiyet arasında belirgin fark saptanmamıştır. Grafik 40.Araştırmaya Katılan Bireylerin Eğitim Seviyesine Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı (İtalya) 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Primary or below Secondary High School University Inadequate HL 40,0% 31,4% 15,8% 27,6% YÜZDE Problematic HL 20,0% 37,1% 31,6% 24,1% Sufficient HL 40,0% 31,4% 44,7% 37,9% Excellent HL 0,0% 0,0% 7,9% 10,3% Grafik 40 da İtalya da araştırmaya katılan bireylerin eğitim seviyesine göre sağlık okuryazarlığı düzeylerinin dağılımı sunulmuştur. İlkokul ve altı eğitim seviyesine sahip katılımcıların %40 ı; ortaöğretim mezunlarının %31,4 ü yetersiz düzeyde sağlık okuryazarlığına 37

sahipken lise ve üniversite mezunlarında yetersiz SOY görülme sıklığı düşmüştür. Lise ve üniversite mezunlarında mükemmel SOY düzeyi sırasıyla %7,9 ve %10,3 tür. Diğer gruplara göre mükemmel SOY düzeyine sahip olan katılımcılar bu grupta daha fazladır. Eğitim seviyesi arttıkça yetersiz SOY düzeyine sahip olma durumu azalırken mükemmel SOY düzeyi görülme sıklığı artmıştır. Grafik 41.Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Eğitim Seviyesine Göre Ortalamalarının Dağılımı (İtalya) GENEL ÖZYETERLİLİK TOPLAM PUANI 40 35 30 25 20 15 10 5 0 28,55 28,34 27,60 27,13 25,60 Primary or below Secondary High School University Postgraduate Grafik 41 de İtalya da araştırmaya katılan bireylerin genel öz-yeterlilik toplam puanlarının eğitim seviyesine göre ortalamalarının dağılımı sunulmuştur. İlköğretim ve altı eğitime sahip olanların GÖY toplam puanı 25,60; ortaöğretim mezunu katılımcıların 27,60 ; lise mezunu katılımcıların 28,55 ; üniversite mezunu katılımcıların 28,34; lisansüstü eğitim alanlarda ise 27,13 olarak bulunmuştur. İlköğretimde ortaöğretim ve liseye geçerken toplam puanlarda artış saptanırken üniversite ve lisans üstü eğitimde GÖY toplam puanında düşme görülmüştür. 38

Grafik 42.Araştırmaya Katılan Bireylerin Medeni Duruma Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı (İtalya) 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Married Couple Single Other Inadequate HL 35,3% 5,0% 20,8% 28,0% YÜZDE Problematic HL 35,3% 30,0% 20,8% 28,0% Sufficient HL 27,5% 50,0% 50,0% 44,0% Excellent HL 2,0% 15,0% 8,3% 0,0% Grafik 42 de İtalya da araştırmaya katılan bireylerin medeni duruma göre sağlık okuryazarlığı düzeylerinin dağılımı sunulmuştur. Evli olan çiftlerin yaklaşık %72 sı yetersizproblemli düzeyde, 27,5 i yeterli düzeyde ve %2 si ise mükemmel düzeyde sağlık okuryazarlığına sahiptir. Evli olmayan çiftlerin ise 50 si yeterli ve %15 i mükemmel düzeyde sağlık okuryazarlığına sahiptir. Evli olmayan çiftlerde evli çiftlere göre yeterli-mükemmel SOY düzeyi sıklığı daha fazla bulunmuştur. Yalnız yaşayanların %41,6 sı yetersiz-problemli SOY düzeyine sahiptir. Yalnız yaşayanlarda evli olmayan çiftlere göre yetersiz-sınırlı SOY düzeyi daha sıktır. 39

Grafik 43.Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Medeni Duruma Göre Ortalamalarının Dağılımı (İtalya) GENEL ÖZYETERLİLİK TOPLAM PUANI 40 30 20 10 0 30,25 30,30 27,02 25,44 Married Couple Single Other Grafik 43 de İtalya da araştırmaya katılan bireylerin genel öz-yeterlilik toplam puanlarının medeni duruma göre ortalamalarının dağılımı sunulmuştur. Yalnız yaşayan kişilerde genel öz-yeterlilik puanı 29,53 ile en düşük bulunmuştur. Evli çiftlerde genel özyeterlilik puanı 27,02; evli olmayan çiftlerin 30,30 ve yalnız olan kişilerin ise 30,25 bulunmuştur. Evli çiftlerde GÖY toplam puanı evli olmayan ve yalnız olan kişilere göre daha düşük bulunmuştur. Grafik 44.Araştırmaya Katılan Bireylerin Çalışma Durumuna Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı (İtalya) 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Employed Unemployed Housewife/husba Retired nd Inadequate HL 16,0% 30,0% 37,5% 31,3% YÜZDE Problematic HL 36,0% 23,3% 29,2% 25,0% Sufficient HL 40,0% 40,0% 33,3% 43,8% Excellent HL 8,0% 6,7% 0,0% 0,0% 40

Grafik 44 de İtalya da araştırmaya katılan bireylerin çalışma durumuna göre sağlık okuryazarlığı düzeylerinin dağılımı sunulmuştur. Ev hanımı/ev erkeklerinde %66,7 yetersizproblemli SOY düzeyi saptanmıştır. Çalışanlarda %52, çalışmayanlarda %53 ve emeklilerde %56,3 sıklığında yetersiz-problemli SOY düzeyi saptanmıştır. Ev hanımı/erkeklerinde SOY düzeyi diğer gruplara göre daha düşük olarak saptanmıştır. Bu eğitim düzeyi gibi nedenlerden etkilenmiş olabilir. Mükemmel SOY düzeyi ise %8 ile en yüksek olarak çalışanlarda bulunmuştur. Grafik 45.Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Çalışma Durumuna Göre Ortalamalarının Dağılımı (İtalya) GENEL ÖZYETERLİLİK TOPLAM PUANI 40 35 30 25 20 15 10 5 0 29,98 26,67 26,67 25,44 Employed Unemployed Housewife/husband Retired MARITAL STATUS Grafik 45 de İtalya da araştırmaya katılan bireylerin genel öz-yeterlilik toplam puanlarının çalışma durumuna göre ortalamalarının dağılımı sunulmuştur. Ev hanımı/ev erkekleri ve çalışmayanlarda genel öz-yeterlilik toplam puanı 26,67 ile benzer şekilde bulunmuştur. Çalışan katılımcılarda genel öz-yeterlilik toplam puanın 29,98 ile en yüksek olduğu belirlenmiştir. Emekli olan katılımcılarda %25,44 ile GÖY toplam puanı en düşük bulunmuştur. Grafik 32 de belirtildiği üzere Almanya da tam tersi bir şekilde emeklilerde GÖY toplam puanı 32,03 puan ile en yüksek olarak bulunmuştur. 41

Grafik 46.Araştırmaya Katılan Bireylerin Sağlık Durumuna Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı (İtalya) 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Very good Good Normal Bad Very bad Inadequate HL 8,3% 26,0% 27,3% 33,3% 50,0% YÜZDE Problematic HL 16,7% 28,0% 34,1% 41,7% 0,0% Sufficient HL 41,7% 42,0% 38,6% 25,0% 50,0% Excellent HL 33,3% 4,0% 0,0% 0,0% 0,0% Grafik 46 da İtalya da araştırmaya katılan bireylerin sağlık durumuna göre sağlık okuryazarlığı düzeylerinin dağılımı sunulmuştur. Katılımcıların sağlık durumlarını çok kötü, kötü, normal, iyi ve çok iyi olarak 5 şekilde değerlendirilmeleri istenmiştir. Sağlık durumunu çok iyi ve iyi olarak değerlendirenlerin yetersiz-problemli sağlık okuryazarlığı düzeyleri sırasıyla %25 ve %54 olarak belirlenmiştir. Sağlık durumunu normal, kötü ve çok kötü olarak değerlendirenlerin ise yetersiz-problemli sağlık okuryazarlığı düzeyleri sırasıyla %61,4, %75 ve %50 olarak belirlenmiştir. Sağlık durumlarını çok iyi ve iyi olarak değerlendirenlerin SOY düzeylerinin daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Sağlık durumunu çok iyi olarak değerlendirenlerin yeterli-mükemmel SOY düzeyi diğer gruplara göre belirgin şekilde daha yüksek bulunmuştur. 42

Grafik 47.Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Sağlık Durumuna Göre Ortalamalarının Dağılımı (İtalya) GENEL ÖZYETERLİLİK TOPLAM PUANI 40 30 20 10 0 31,92 29,00 26,64 24,42 24,00 Very good Good Normal Bad Very bad Grafik 47 de İtalya da araştırmaya katılan bireylerin genel öz-yeterlilik toplam puanlarının sağlık durumuna göre ortalamalarının dağılımı sunulmuştur. Sağlık durumunu çok iyi ve iyi olarak değerlendiren katılımcıların GÖY toplam puanlarının diğer gruplara göre daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Sağlık durumunu kötü ve çok kötü olarak ifade eden katılımcıların ise GÖY toplam puanı diğer gruplara göre daha düşük olarak belirlenmiştir. Sağlık durumunu en kötü olarak ifade eden katılımcıların 24 puan ile en düşük puanı almıştır. Grafik 48.Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Sağlık Okuryazarlığı Durumuna Göre Ortalamalarının Dağılımı (İtalya) GENEL ÖZYETERLİLİK TOPLAM PUANI 40 35 30 25 20 15 10 5 0 24,06 Inadequate HL 28,17 Problematic HL 29,26 Sufficient HL 35,17 Excellent HL 43

Grafik 48 de İtalya da araştırmaya katılan bireylerin genel öz-yeterlilik toplam puanlarının SOY düzeylerine göre ortalamalarının dağılımı sunulmuştur. Yetersiz SOY düzeyine sahip katılımcıların GÖY toplam puanı 24,06 iken; mükemmel SOY düzeyine sahip katılımcıların GÖY toplam puanı 35,17 olarak belirlenmiştir. Yetersiz- problemli SOY düzeyine sahip olan katılımcıların GÖY toplam puanları yeterli-mükemmel SOY düzeyine sahip olan katılımcılardan daha düşük bulunmuştur. SOY düzeyi arttıkça GÖY toplam puanın da arttığı belirlenmiştir. Bu çalışmada SOY düzeyi ve GÖY arasında pozitif bir ilişkinin mevcut olduğu bulunmuştur. TÜRKİYE Grafik 49.Araştırmaya Katılan Bireylerin Yaşlarına Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı (Turkey) 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 18-29 30-39 40-49 50-59 60 and upper Inadequate HL 23,0% 30,9% 31,1% 42,9% 74,4% YÜZDE Problematic HL 31,9% 32,1% 31,1% 31,7% 14,0% Sufficient HL 27,4% 29,6% 20,3% 19,0% 11,6% Excellent HL 17,8% 7,4% 17,6% 6,3% 0,0% Grafik 49 da Türkiye de araştırmaya katılan bireylerin yaşlarına göre sağlık okuryazarlığı düzeylerinin dağılımı sunulmuştur. 18-29 yaş arasındaki katılımcıların %54,9 u; 30-39 yaş arasındaki katılımcıların %63 ü; 40-49 yaş arasındaki katılımcıların %62,2 si; 50-59 yaş arasında katılımcıların %74,6 s; 60 yaş ve üzerindeki katılımcıların ise %88,4 ü yetersiz-problemli SOY düzeyine sahiptir. Yaş arttıkça yetersiz-problemli SOY düzeyine sahip olma sıklığında artış olduğu belirlenmiştir. 18-29 ve 40-49 yaş arası ise yaklaşık %17 ile mükemmel SOY düzeyine en fazla sahip olan gruptur. 44

Grafik 50.Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Yaşa Göre Ortalamalarının Dağılımı (Türkiye) GENEL ÖZYETERLİLİK TOPLAM PUANI 40 35 30 25 20 15 10 5 0 30,00 28,90 31,15 27,65 18-29 30-39 40-49 50-59 60 and upper 25,26 Grafik 50 de Türkiye de araştırmaya katılan bireylerin genel öz-yeterlilik toplam puanlarının yaşa göre ortalamalarının dağılımı sunulmuştur. 18-29 yaş arasındaki katılımcıların GÖY toplam puanları 30; 30-39 yaş arasındaki katılımcıların 28,90; 40-49 yaş arasındaki katılımcıların 31,15; 50-59 yaş arasındaki katılımcıların 27,65 ve 60 yaş ve üzerindeki katılımcıların ise 25,96 olarak bulunmuştur. Genel öz-yeterlilik toplam puanı 60 yaş ve üzeri grupta en düşük olarak belirlenmiştir. 40-49 yaş arasında ise GÖY toplam puanı en yüksel olarak saptanmıştır. Grafik 51.Araştırmaya Katılan Bireylerin Cinsiyete Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı (Türkiye) 40% 30% YÜZDE 20% 10% 0% Inadequate HL Problematic HL Sufficient HL Excellent HL Female 35,1% 28,4% 25,6% 10,9% Male 34,6% 31,4% 21,1% 13,0% 45

Grafik 51 de Türkiye de araştırmaya katılan bireylerin cinsiyete göre sağlık okuryazarlığı düzeylerinin dağılımı sunulmuştur. Kadınların ve erkeklerin yaklaşık %65 i yetersiz-problemli SOY düzeyine sahiptir. Kadın katılımcıların sadece %10,9 u erkek katılımcıların ise %13 ü mükemmel SOY düzeyine sahiptir. Mükemmel SOY düzeyine sahip erkek sıklığı kadınlardan daha fazla olarak saptanmıştır. Grafik 52.Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Cinsiyete Göre Ortalamalarının Dağılımı (Türkiye) GENEL ÖZYETERLİLİK TOPLAM PUANI 40 30 20 10 0 28,43 29,86 Female Male GENDER Grafik 52 de Türkiye de araştırmaya katılan bireylerin genel öz-yeterlilik toplam puanlarının cinsiyete göre ortalamalarının dağılımı sunulmuştur. Kadın katılımcıların genel özyeterlilik toplam puanı 28,43 iken erkek katılımcıların puanı 29,086 bulunmuştur. Cinsiyete göre GÖY toplam puanında belirgin bir fark olmadığı söylenebilir. 46

Grafik 53.Araştırmaya Katılan Bireylerin Eğitim Seviyesine Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı (Türkiye) YÜZDE 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Primary or below Secondary High School University Inadequate HL 60,9% 65,6% 30,0% 23,3% Problematic HL 28,1% 6,3% 39,2% 28,3% Sufficient HL 10,9% 25,0% 22,5% 28,3% Excellent HL 0,0% 3,1% 8,3% 20,0% Grafik 53 de Türkiye de araştırmaya katılan bireylerin eğitim seviyesine göre sağlık okuryazarlığı düzeylerinin dağılımı sunulmuştur. İlkokul ve altı eğitim seviyesine sahip kişilerin %89 u; ortaöğretim mezunlarının %71,8 i; lise mezunlarının %69 si ve üniversite mezunlarının %51,6 sı yetersiz-problemli düzeyde sağlık okuryazarlığına sahiptir. Eğitim düzeyi azaldıkça yetersiz-problemli SOY düzeyi görülme sıklığında artış olduğu saptanmıştır. İlkokul, ortaokul mezunlarında mükemmel SOY düzeyi üniversite mezunlarına göre belirgin ölçüde düşük bulunmuştur. Eğitim seviyesi arttıkça yetersiz SOY düzeyine sahip olma durumu azalırken mükemmel SOY düzeyi görülme sıklığı artmıştır. 47

Grafik 54.Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Eğitim Seviyesine Göre Ortalamalarının Dağılımı (Türkiye) GENEL ÖZYETERLİLİK TOPLAM PUANI 40 35 30 25 20 15 10 5 0 25,89 25,06 Primary or below Secondary High School University EDUCATİONAL LEVEL 29,20 30,89 Grafik 54 de Türkiye de araştırmaya katılan bireylerin genel öz-yeterlilik toplam puanlarının eğitim seviyesine göre ortalamalarının dağılımı sunulmuştur. İlkokul ve altında eğitim seviyesine sahip olan katılımcıların genel öz-yeterlilik toplam puanı 25,89; ortaokul mezunlarının 25,06; lise mezunlarının 29,20; üniversite mezunlarının ise 30,89 olarak bulunmuştur. Üniversite mezunlarının GÖY toplam puanının diğer gruplara göre daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Grafik 55.Araştırmaya Katılan Bireylerin Medeni Duruma Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı (Türkiye) 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Married Single Other Inadequate HL 35,3% 28,0% 67,7% YÜZDE Problematic HL 33,8% 28,0% 12,9% Sufficient HL 20,6% 28,0% 19,4% Excellent HL 10,3% 16,1% 0,0% 48

Grafik 55 de Türkiye de araştırmaya katılan bireylerin medeni duruma göre sağlık okuryazarlığı düzeylerinin dağılımı sunulmuştur. Evli olan çiftlerin %69,11 i yetersiz-problemli düzeyde, 20,6 sı yeterli düzeyde ve %10,3 ü ise mükemmel düzeyde sağlık okuryazarlığına sahiptir. Yalnız olanların ise %56 sı yetersiz-problemli %28 i yeterli ve %16,1 i ise mükemmel düzeyde sağlık okuryazarlığına sahiptir. Evli çiftlere göre yalnız olanlarda yeterli-mükemmel SOY düzeyi sıklığı daha fazla bulunmuştur. Grafik 56.Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Medeni Duruma Göre Ortalamalarının Dağılımı (Türkiye) GENEL ÖZYETERLİLİK TOPLAM PUANI 40 30 20 10 0 28,77 30,22 25,45 Married Single Other Grafik 56 da Türkiye de araştırmaya katılan bireylerin genel öz-yeterlilik toplam puanlarının medeni duruma göre ortalamalarının dağılımı sunulmuştur. Yalnız yaşayan kişilerde genel öz-yeterlilik puanı 30,22; evli çiftlerde ise 28,77 olarak bulunmuştur. 49

Grafik 57.Araştırmaya Katılan Bireylerin Çalışma Durumuna Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı (Türkiye) YÜZDE 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Employed Unemployed Housewife/husba Retired nd Inadequate HL 28,2% 18,7% 59,0% 56,4% Problematic HL 29,8% 33,0% 28,2% 25,6% Sufficient HL 26,6% 29,7% 12,8% 15,4% Excellent HL 15,4% 18,7% 0,0% 2,6% Grafik 57 de Türkiye de araştırmaya katılan bireylerin çalışma durumuna göre sağlık okuryazarlığı düzeylerinin dağılımı sunulmuştur. Ev hanımı/ev erkeklerinde %87,7 emeklilerde %82 yetersiz-problemli SOY düzeyi saptanmıştır. Çalışan ve çalışmayan gruba bu iki grupta SOY düzeyinin daha düşük olduğu belirlenmiştir. Bu durum yaş ve eğitim durumuyla ilgili olabilir. Çalışan katılımcıların %42 si mükemmel-yeterli SOY düzeyine sahiptir. Mükemmel SOY düzeyine sahip en fazla katılımcı %18,7 ile en fazla çalışmayan gruptadır. Bu durum eğitimli ancak işsiz genç bireylerin varlığı ile açıklanabilir. 50

Grafik 58.Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Çalışma Durumuna Göre Ortalamalarının Dağılımı (Türkiye) GENEL ÖZYETERLİLİK TOPLAM PUANI 40 35 30 25 20 15 10 5 0 30,27 30,58 28,44 24,88 Employed Unemployed Housewife/husband Retired OCCUPATION Grafik 58 de Türkiye de araştırmaya katılan bireylerin genel öz-yeterlilik toplam puanlarının çalışma durumuna göre ortalamalarının dağılımı sunulmuştur. Ev hanımı/ev erkeklerinde genel öz-yeterlilik düzeyi 24,88 ile en düşük bulunmuştur. Bu grupta aynı şekilde SOY düzeyi de en düşük olarak bulunmuştur. Çalışan ve çalışmayan katılımcılarda yaklaşık 31ile genel öz-yeterlilik toplam puanı birbirine yakın olarak bulunmuştur. Emekli grupta GÖY toplam puanı 28,44 olarak bulunmuştur. Grafik 59.Araştırmaya Katılan Bireylerin Sağlık Durumuna Göre Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Dağılımı (Türkiye) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Very good Good Normal Bad Very bad Inadequate HL 20,0% 24,7% 52,5% 78,9% 100,0% YÜZDE Problematic HL 21,1% 38,6% 27,5% 10,5% 0,0% Sufficient HL 32,2% 24,7% 17,5% 10,5% 0,0% Excellent HL 26,7% 12,0% 2,5% 0,0% 0,0% 51

Grafik 59 da Türkiye de araştırmaya katılan bireylerin sağlık durumuna göre sağlık okuryazarlığı düzeylerinin dağılımı sunulmuştur. Katılımcıların sağlık durumlarını çok kötü, kötü, normal, iyi ve çok iyi olarak 5 şekilde değerlendirilmeleri istenmiştir. Sağlık durumunu çok iyi ve iyi olarak değerlendirenlerin yetersiz-problemli sağlık okuryazarlığı düzeyleri sırasıyla %41,1 ve %64,3 olarak belirlenmiştir. Sağlık durumunu normal, kötü ve çok kötü olarak değerlendirenlerin ise yetersiz-problemli sağlık okuryazarlığı düzeyleri sırasıyla %80, %89,4 ve %100 olarak belirlenmiştir. Sağlık durumlarını çok iyi ve iyi olarak değerlendirenlerde yeterlimükemmel SOY düzeyine daha fazla sıklıkta sahip olduğu belirlenmiştir. Sağlık durumunu çok kötü olarak değerlendirenlerin ise tamamının yetersiz Soy düzeyine sahip olması oldukça dikkat çekicidir. Bu durum düşük SOY düzeyine sahip bireylerin sağlık hizmetlerini etkin kullanamamasından kaynaklanıyor olabilir. Grafik 60.Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Sağlık Durumuna Göre Ortalamalarının Dağılımı (Türkiye) GENEL ÖZYETERLİLİK TOPLAM PUANI 40 35 30 25 20 15 10 5 0 31,72 29,64 27,42 23,05 20,00 Very good Good Normal Bad Very bad Grafik 60 da Türkiye de araştırmaya katılan bireylerin genel öz-yeterlilik toplam puanlarının sağlık durumuna göre ortalamalarının dağılımı sunulmuştur. Sağlık durumunu çok iyi olarak ifade edenlerin GÖY toplam puanı 31,72 iken çok kötü olarak ifade edenlerin toplam 52

puanı sadece 20 dir.sağlık durumunu kötü olarak ifade eden katılımcıların ise GÖY toplam puanı en düşük olarak belirlenmiştir Sağlık durumunu çok iyi-iyi olarak değerlendiren katılımcıların GÖY toplam puanlarının diğer gruplara göre daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Aynı şekilde bu grupta SOY düzeyi de diğer gruplara göre daha yüksek bulunmuştu. Grafik 61.Genel Öz-yeterlilik Toplam Puanlarının Sağlık okuryazarlığı Durumuna Göre Ortalamalarının Dağılımı (Türkiye) GENEL ÖZYETERLİLİK TOPLAM PUANI 40 35 30 25 20 15 10 5 0 34,55 29,99 29,15 26,60 Inadequate HL Problematic HL Sufficient HL Excellent HL Grafik 61 de Türkiye de araştırmaya katılan bireylerin genel öz-yeterlilik toplam puanlarının SOY düzeylerine göre ortalamalarının dağılımı sunulmuştur. Yetersiz- problemli SOY düzeyine sahip olan katılımcıların GÖY toplam puanları yeterli-mükemmel SOY düzeyine sahip olan katılımcılardan daha düşük bulunmuştur. SOY düzeyi arttıkça GÖY toplam puanın da arttığı belirlenmiştir. Mükemmel SOY düzeyinde olan katılımcıların 34,55 ile en yüksek GÖY toplam puanına sahip olduğu belirlenmiştir. Bu çalışmada SOY düzeyi ve GÖY arasında pozitif bir ilişkinin mevcut olduğu bulunmuştur. 53

ARAŞTIRMAYA KATILAN BİREYLERİN TANIMLAYICI ÖZELLİKLERİ Grafik 1. Araştırmaya Katılan Bireylerin Tanımlayıcı Özelliklerinin Ülkelerine Göre Dağılımı Bulgari German Turke Kategori Alt Kategori a y Italy y Total Age 18-29 Count 4 0 22 135 161 3,0% 0,0% 18,3% 34,1% 20,0% 30-39 Count 8 5 34 81 128 6,1% 3,2% 28,3% 20,5% 15,9% 40-49 Count 46 36 22 74 178 34,8% 22,8% 18,3% 18,7% 22,1% 50-59 Count 57 36 16 63 172 43,2% 22,8% 13,3% 15,9% 21,3% 60 and upper Count 17 81 26 43 167 12,9% 51,3% 21,7% 10,9% 20,7% Total Count 132 158 120 396 806 100,0% 100,0% 100,0 % 100,0 % 100,0 % Gender Female Count 100 62 60 211 433 75,8% 39,0% 50,0% 53,3% 53,7% Male Count 32 97 60 185 374 24,2% 61,0% 50,0% 46,7% 46,3% Total Count 132 159 120 396 807 100,0% 100,0% 100,0 % 100,0 % 100,0 % Educational Primary or below Count 0 0 10 64 74 level 0,0% 0,0% 8,3% 16,2% 9,2% Secondary Count 7 32 35 32 106 5,3% 20,0% 29,2% 8,1% 13,1% High School Count 1 120 38 120 279 54

,8% 75,0% 31,7% 30,3% 34,5% University Count 109 6 29 180 324 82,6% 3,8% 24,2% 45,5% 40,1% Postgraduate Count 15 2 8 0 25 11,4% 1,3% 6,7% 0,0% 3,1% Total Count 132 160 120 396 808 100,0% 100,0% 100,0 % 100,0 % 100,0 % Marital Status Married Count No data 68 51 204 323 No data 42,8% 42,5% 51,5% 47,9% Couple Count No data 33 20 0 53 No data 20,8% 16,7% 0,0% 7,9% Single Count No data 58 24 161 243 No data 36,5% 20,0% 40,7% 36,0% Other Count No data 0 25 31 56 No data 0,0% 20,8% 7,8% 8,3% Total Count veri yok No data 120 396 675 veri yok No data 100,0 % 100,0 % 100,0 % Occupation Employed Count No data 85 50 188 323 No data 53,1% 41,7% 47,5% 47,8% Unemployed Count No data 35 30 91 156 No data 21,9% 25,0% 23,0% 23,1% House wife/ husband Count No data 5 24 78 107 No data 3,1% 20,0% 19,7% 15,8% Retired Count No data 35 16 39 90 No data 21,9% 13,3% 9,8% 13,3% 55

Total Count veri yok No data 120 396 676 veri yok No data 100,0 % 100,0 % 100,0 % State of healty Very good Count No data 27 12 90 129 No data 16,9% 10,0% 22,7% 19,1% Good Count No data 94 50 166 310 No data 58,8% 41,7% 41,9% 45,9% Normal Count No data 33 44 120 197 No data 20,6% 36,7% 30,3% 29,1% Bad Count No data 6 12 19 37 No data 3,8% 10,0% 4,8% 5,5% Very bad Count No 0 2 1 3 data No data 0,0% 1,7%,3%,4% Total Count veri yok No data 120 396 676 veri yok No data 100,0 % 100,0 % 100,0 % HLS_Index_ Inadequate HL Count 33 36 31 138 238 Group 25,0% 22,5% 25,8% 34,8% 29,5% Problematic HL Count 55 73 36 118 282 41,7% 45,6% 30,0% 29,8% 34,9% Sufficient HL Count 31 38 47 93 209 23,5% 23,8% 39,2% 23,5% 25,9% Excellent HL Count 13 13 6 47 79 9,8% 8,1% 5,0% 11,9% 9,8% Total Count 132 160 120 396 808 100,0% 100,0% 100,0 % 100,0 % 100,0 % 56

Grafik 1 de araştırmaya katılan bireylerin bazı tanımlayıcı özelliklerinin ülkelere göre dağılımı incelenmiştir. Katılımcıların yaş gruplarının dağılımı en sık gruplar ele alınarak incelendiğinde Bulgaristan dan katılanların %43,2 si 50-59 yaş grubunda, Almanya dan katılanların %51,3 ü 60 yaş ve üstü grupta, İtalya dan katılanların %28,3 ü 30-39 yaş grubunda, Türkiye den katılanların %34,1 i 18-29 yaş grubunda ve tüm gruplarda katılanların %22,1 inin 40-49 yaş grubunda olarak belirlenmiştir. Katılımcıların cinsiyet dağılımı incelendiğinde Bulgaristan da kadınlar %75,8, Almanya da erkekler %61,0, İtalya da kadınlar %50,0, Türkiye de kadınlar %53,3 ve tüm gruplarda kadınlar %53,7 olarak görülmüştür. Katılımcıların eğitim durumlarının dağılımı en sık gruplar ele alınarak incelendiğinde Bulgaristan dan katılanların %82,6 sı üniversite mezunu, Almanya dan katılanların %75,0 i lise mezunu, İtalya dan katılanların %31,7 si lise mezunu, Türkiye den katılanların %45,5 i üniversite mezunu ve tüm gruplarda katılanların %40,1 i üniversite mezunudur. Katılımcıların medeni durumlarının dağılımı en sık gruplar ele alınarak incelendiğinde Almanya dan katılanların %42,8 inin evli olduğu, İtalya dan katılanların %42,5 inin evli, Türkiye den katılanların %51,5 inin evli ve tüm grupların %47,9 unun evli olduğu görülmüştür. Katılımcıların çalışma durumlarının dağılımı en sık gruplar ele alınarak incelendiğinde Almanya dan katılanların %53,1 inin çalışan olduğu, İtalya dan katılanların %41,7 sinin çalışan olduğu, Türkiye den katılanların %47,5 inin çalışan olduğu ve tüm grupların %47,8 inin çalışan olduğu görülmüştür. Katılımcıların sağlık durumlarının dağılımı en sık gruplar ele alınarak incelendiğinde Almanya dan katılanların %58,8 inin iyi olduğu, İtalya dan katılanların %41,7 sinin iyi olduğu, Türkiye den katılanların %41,9 unun iyi olduğu ve tüm gruplarda katılanların %45,9 unun iyi olduğu görülmüştür. Katılımcıların SOY durumlarının dağılımı en sık gruplar ele alınarak incelendiğinde Bulgaristan dan katılanların %41,7 sinin problemli, Almanya dan katılanların %45,6 sının problemli, İtalya dan katılanların %39,2 sinin yeterli, Türkiye den katılanların %34,8 inin yetersiz ve tüm grupların %34,9 unun problemli olduğu görülmüştür. Sağlık okuryazarlığı ile genel özyeterlilik arasındaki ilişkiye bakıldığında %43 pozitif yönlü bir ilişki saptanmıştır(r:0,434, p:0,000). Sağlık okuryazarlığı düzeyi arttıkça, gene özyeterlilik de artmaktadır. 57

TÜRKİYE İÇİN SAĞLIK OKURYAZARLIĞI İHTİYAÇ ANALİZİ SONUÇLARI Türkiye de sorunlu bir alan olarak kabul edilen sağlık okuryazarlığı; bireylerin kendi sağlığı üzerindeki sorumluluğunu artırmak için müdahale edilmesi gereken en önemli konulardan biridir. Toplumdaki bireylerin sağlık okuryazarlığı düzeylerinin ve sağlık okuryazarlığının düşük olduğu alanların saptanarak, topluma yönelik müdahale programlarının geliştirilmesi, bireylerin sağlık konusunda temel bilgi ve becerilerinin artırılması sağlıklı toplumlar oluşturacaktır. Bu nedenle; Ankara il merkezinde bazı aile sağlığı merkezlerine başvuran 18 yaş üstü kişilerin, sağlık okuryazarlığı ve genel öz yeterlilik düzeylerinin saptanarak, literatür ve verilerden Türkiye nin genel sağlık ölçütleri ve sağlık sorunları değerlendirilerek, topluma yönelik sağlık okuryazarlığı eğitim ihtiyacını saptamak amaçlanmıştır. Türkiye yaklaşık 80 milyon nüfusa sahip, yaşlı nüfusu %8,3 dür. Ülkemizde sağlık ölçütlerine bakıldığında; yüksek aşılama yüzdeleri ve birinci basamak hizmetleri ile bulaşıcı hastalıkların görülmesi azalırken, kronik hastalıkların sıklığı giderek artmaktadır. Kronik hastalıkların risk faktörlerinden ilki olan obeziteye bakıldığında erkeklerde %53,8, kadınların %54 ü fazla kilolu ve obez olduğu görülür (TÜİK, 2016). İkinci risk faktörü fiziksel olarak inaktif olmaktır. Ülkemizde 12 yaş üzeri nüfusun %72 si hiç fiziksel aktivite yapmamaktadır (TBSA,2010). Üçüncü risk faktörü beslenme alışkanlıklarıdır. Genel olarak posalı gıda, sebze ve meyve tüketimi düşük olup, kişi başı tuz tüketimi yüksektir. Dördüncü risk faktörü tütün mamülü kullanma durumu %26,5 dır (TÜİK,2016). Kronik hastalıklara neden olan risk faktörlerinin genel olarak yüksekliğinin sonucu ile DALY (disability life years) değerlerine bakıldığında sırasıyla; iskemik kalp hastalığı, bel ve boyun ağrısı, kronik obstrüktif akciğer hastalığı ve diyabet dikkat çekmektedir (UHY, 2013). Bireylerin koruyucu hizmetleri kullanım durumuna bakıldığında ise özellikle kronik hastalıkların erken tanı uygulamalarında düşüklük dikkati çekmektedir. Örneğin kadınlarda birinci sırada görülen meme kanseri olmasına rağmen, kadınların %58,2 si hiç meme muayenesi yapmamıştır (TÜİK 2014). Kişi başı hekime müracaat yılda 8,4 olup (bunun %33,1 i aile hekimine başvuru), diş hekimine müracaat ise çok düşük olup 0,50 dir (Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü). Genel olarak ülkemizde yapılan çalışmalara göre sağlığı etkileyen olumsuz sağlık davranışları yüksektir. Sağlık risklerini anlama, farklı tedavi fırsatlarını değerlendirme, sağlık bakımı ile ilgili önerilere uyma konusunda becerileri düşük saptanmıştır. Bunların için akılcı ilaç kullanımında %45,3 reçetesiz ilaç alımı dikkati çekmektedir. Kronik hastalıklarla ilgili bakım ve hastalığı yönetme ve sağlık bakım sistemine ulaşmak için gerekli becerilerde yetersizlik, koruyucu sağlık hizmetlerinin ve özellikle yetişkinlerde erken tanı tarama programlarının az kullanımı görülmektedir. Yapılan sağlık okuryazarlığı çalışmasının sonuçlarına bakıldığında ise; bireylerin en az %40 i doktorun tedavi kararına katılabilme, farklı bir doktordan hizmet almaya karar verme, acil durumda ne yapacağına karar verme, sağlıkla ilgili hizmet/politika değişiklerini yorumlama, sağlıklı bilgi kaynağına karar verme gibi davranışları zor/çok zor/bilmiyorum olarak değerlendirmiştir. Tedavi sürecini değerlendirmek, ilaç talimatlarını anlamak gibi davranışları da en az %26 si zor/çok zor/bilmiyorum demiştir. Sağlıklı yaşam tarzını 58

uygulamaya ise en az %45 i zor/çok zor/bilmiyorum demiştir. Genel öz-yeterlilik çalışmasında da sağlık okuryazarlığı durumu yetersiz- sınırlı bireylerin olan bireylerin genel özyeterliliklerinin de düşük olduğu saptanmıştır. Türkiye nin sağlık verilerinin değerlendirilmesi, toplumun sağlık bilgi, tutum ve davranışları ile ilgili bilimsel makalelerin incelenmesi ve yaptığımız sağlık okuryazarlığı- genel öz yeterlilik çalışmasının analizi ile eğitim ihtiyaç saptama proje ekibi atölye çalışması yapılmıştır. Topluma yönelik geliştirilecek eğitim programının temel başlıkları şu şekilde saptanmıştır: I. Sağlık hizmetleri ve bilgi kaynağına ulaşma (bireylerin sağlık sistemini kavrama, koruyucu hizmetler, bilgi kaynağına ulaşma ve koruyucu hizmetlerle ilgili eğitim içeriği) 1.Sağlık Hizmetlerinin Tanımı 2.Sağlık Hizmetlerinin Sınıflandırılması 2.1.Koruyucu Sağlık Hizmetleri 2.1.1.Çevreye Yönelik Koruyucu Sağlık Hizmetleri 2.1.2. Kişiye Yönelik Koruyucu Sağlık Hizmetleri Birincil Koruma İkincil Koruma Üçüncül Koruma 2.2. Tedavi Edici Sağlık Hizmetleri 1.2.1. Birinci Basamak Tedavi Edici Sağlık Hizmetleri.(ASM, VSD) 1.2.2. İkinci Basamak Tedavi Edici Sağlık Hizmetleri (Devlet Hastaneleri) /112 Acil Sağlık Hizmetlerinin Kullanım 1.2.3. Üçüncü Basmak Tedavi Edici Sağlık Hizmetleri.(Üniversite, Eğitim Araştırma Hastaneleri)/112 Acil Sağlık Hizmetlerinin Kullanım 2.3.Rehabilite Edici Sağlık Hizmetleri 2.4. Sağlığı Geliştirici Sağlık Hizmetleri 3.Evde Bakım/Sağlık Hizmetleri 3.1. Evde Bakım ve Sağlık Hizmetlerinin Tanımı ve İçeriği 3.2. Evde Bakım ve Sağlık Hizmetlerinin Kapsamı ve Hizmet Türleri 4. Sağlıkta Bilgi Kaynakları Sağlık Hizmeti sunan (Sağlık Bakanlığı Yönetimi Bilgi Sistemleri ve Web Uygulamaları, Klinik Bilgi Sistemleri, Hastane Bilgi Yönetim Sistemleri ve Alanların( Ulusal Sağlık Bilgi Sistemleri) Bilgi Yönetim Sistemleri Sağlık Danışma Hatları 59

II. Sağlıklı yaşam becerileri (Fiziksel aktivite, beslenme, zararlı alışkanlıklar vb.) 1. Fiziksel Aktivite -Düzenli Fiziksel Aktivite -Aktif Yaşam 2. Sağlıklı Beslenme -Yeterli Ve Dengeli Beslenme -Gıda Güvenliği Ve Gıda Hijyeni 4.Su Tüketimi 5.Obezite Ve BKİ 6.Sağlıklı Uyku 7.Kişisel Hijyen 8.Tütün, Alkol Tüketimi Ve Madde Bağımlılığı -Tütünsüz Hayat -Ölçülü Alkol -Madde Bağımlılığı Ve Korunma III. Akılcı İlaç Kullanımı ve Kronik hastalıkların yönetimi Öz-sorumluluk 1. Kalp Damar Hastalıkları, 2. Diyabet, 3. Hipertansiyon Vb.) IV. Sağlık için kişisel becerilerin geliştirilmesi V. Problem çözme VI. İletişim 1.1.1.Sözlü İletişim 1.1.2. Sözsüz İletişim 1.2.İletişimin Temel Unsurları 60

1.3.İletişimin Önemi 2.Sağlık İletişimi 2.1.Sağlık İletişimi Amacı ve Önemi 2.2. Sağlık İletişimi Düzeyleri 2.3.Sağlık Çalışanlarında İletişim 2.4.Sağlık Kurumlarında İletişim 2.4.1.İlk Karşılama 2.4.2.Görüşmeyi Yönetmek 2.4.3.Hastaya Tepki Vermek 2.4.4.Öğretici Olmak/Danışmanlık 2.4.5.Görüşmeyi Sonlandırmak 3.Sosyal Aktiviteler ve Önemi 3.1.Hobi Edinmenin Önemi 4.Problem Çözme Becerileri 4.1. Problem Çözme Becerileri ile İlgili Süreçler 4.2.Problem Çözmede Etkili Olan Kişilik Özellikleri 5.Stresle Baş Etme Süreci Bu modülleri geliştirme ve uygulama basamakları: Türkiye de proje paydaşlarında eğitim programı geliştirme ve değerlendirme ekibi oluşturulacaktır. Modüllerin amaç ve öğrenim hedefleri yazılacaktır. Modül içerikleri interaktif eğitim teknikleri ve yetişkin eğitimi ilkelerine uygun olarak hazırlanacaktır. Modüller eğitici eğitimi eğitim programı nı almış eğiticiler tarafından yetişkin eğitimine uygun eğitim ortamlarında uygulanacaktır. Eğitim programı öncesi, sonrası ve izlem dönemlerinde geribildirimler ve testlerle eğitimin etkinliği değerlendirilecektir Geribildirimler ve değerlendirmeler sonucunda eğitim programı yeniden düzenlenecektir. 61

KAYNAKLAR 1. www.tuik.gov.tr(son Erişim Tarihi 08.06.2017) 2. Ulusal Hastalık Yükü Çalışması, 2013 3. Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Sağlık Bakanlığı, 2015 4. Türkiye Beslenme ve Sağlık Araştırması Şubat 2014, (Son Erişim Tarihi 08.06.2017) 5. Başkent Üniversitesi Sağlık Kurumlarına Başvuran Hastaların Sağlık Okuryazarlığının ve Kullanılan Eğitim Materyallerinin Sağlık Okuryazarlığına Uygunluğunun Değerlendirilmesi, Ziyafet Uğurlu, Ankara, 2011 6. Dewalt DA, Berkman ND, Sheridan S, Lohr KN, Pignone MP. Literacyandhealthoutcomes. J Gen InternMed 2004; 19: 1228 1239 7. Shaw SJ, Huebner C, Armin J, Orzech K, Vivian J. The role of culture in healthliteracyandchronicdiseasescreeningandmanagement. J ImmigrMinHealth 2009; 11: 460 467 8. Weiss, B.D.,Blanchard, J.S., McGee, D.L., Hart, G., Warren, B, Burgoon, M.,et al. (1994). LiteracyamongMedicaidrecipientsanditsrelationshiptohealthcarecosts. Journal of HealthCareforthePoorandUnderserved, 5, 99-111. 62

HEAL-EU ERASMUS + PROJESi Sağlık Okuryazarlığı Genel Özyeterlilik Düzeyleri ve İhtiyaç Analizi Raporu