EGE ÜNİVERSİTESİ HEMŞİRELİK YÜKSEK OKULU DERGİSİ

EGE ÜNİVERSİTESİ HEMŞİRELİK YÜKSEK OKULU DERGİSİ Cilt: 21 Sayı: 1 2005 V

ISSN 1300 3046 Cilt 21, Sayı 1 2005 Yayın Sahibi Prof. Dr. Zeynep CONK Hemşirelik Yüksek Okulu Adına Sorumlu Müdür Prof. Dr. Ahsen ŞİRİN Yayın Alt Komisyonu Prof. Dr. Çiçek FADILOĞLU (Başkan) Prof. Dr. Gülümser ARGON Prof. Dr. Alev DIRAMALI Prof. Dr. Zeynep CONK Prof. Dr. Ayla BAYIK TEMEL Dergi Yayın Kurulu Prof. Dr. Zeynep CONK (Editör) Prof. Dr. Ahsen ŞİRİN Doç. Dr. Olcay ÇAM (Editör Yrd) Doç. Dr. Zümrüt BAŞBAKKAL Doç. Dr. Leyla KHORSHID Doç. Dr. Süheyla Altuğ ÖZSOY Yrd. Doç. Dr. Şenay ÖZEN KAYMAKÇI Basım Yeri Ege Üniversitesi Basımevi Bornova İzmir Baskı Tarihi 17.03.2006 Yönetim Yeri Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu (EÜHYO) tarafından yılda iki sayı/bir cilt olarak yayınlanır. VII

AÇIKLAMALAR Bu dergi 22 Ekim 1984 gün ve 18553 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan "Üniversitelerde Ders Aracı Olarak Kullanılan Kitaplar, Teksirler ve Yardımcı Ders Kitapları Dışındaki Yayınlarla İlgili Yönetmelik" bağlamında yayınlanmaktadır. Yayın Türleri Adı geçen yönetmeliğin 2. ve 3. maddeleri uyarınca dergide eğitim ve araştırma çalışmalarına paralel olarak orjinal araştırma raporları, bilimsel tarama yazıları, yeni bir yöntem veya teknik tanımlayan kısa bildiri yazıları ve çok önemli bilimsel çeviriler yayınlanabilir. Yayın Hakları Yayınlanacak yazıların bilim dil bakımından sorumluluğu yazarlara aittir. Yayın Kurulu gerekli değişiklik veya kısaltmaları yazardan isteyebilir veya yazarın izni alınarak içeriği bozmayacak değişiklikler yapabilir. Basılmayacak yazılar için bir ay içinde yazara bilgi verilir.

HEMŞİRELİK YÜKSEK OKULU DERGİSİ DANIŞMA KURULU ÜYELERİ Prof. Dr. Alev DRAMALI Prof. Dr. Zeynep CONK Prof. Dr. Çiçek FADILOĞLU Prof. Dr. Ayla BAYIK TEMEL Prof. Dr. Gülümser ARGON Prof. Dr. Aynur ESEN Prof. Dr. Ayfer KARADAKOVAN Prof. Dr. Ahsen ŞİRİN Prof. Dr. Gülseren KOCAMAN Prof. Dr. Zuhal BAHAR Prof. Dr. Gülümser KUBİLAY Prof. Dr. Semra ERDOĞAN Prof. Dr. Seçil AKSAYAN Prof. Dr. Ümit SEVİĞ Prof. Dr. Nimet KARATAŞ Prof. Dr. Hatice PEK Prof. Dr. Sevim SAVAŞER Prof. Dr. Hicran ÇAVUŞOĞLU Prof. Dr. Nuran AKDEMİR Prof. Dr. Zehra DURNA Prof. Dr. Tülin BEDÜK Prof. Dr. Nermin OLGUN Prof. Dr. Sevgi HATİPOĞLU Prof. Dr. Fethiye ERDİL Prof. Dr. Deniz ŞELİMEN Prof. Dr. Nevin KANAN Prof. Dr. Güler AKSOY Prof. Dr. Neriman AKYOLCU Prof. Dr. Nalan Özhan ELBAŞ Prof. Dr. Hülya OKUMUŞ Prof. Dr. Hediye ARSLAN Prof. Dr. Hacer KARANİSOĞLU Prof. Dr. Ayşe ÖZCAN Prof. Dr. Filiz ULUSOY Prof. Dr. Kamerya BABADAĞ Prof. Dr. Gülsün TAŞOCAK Prof. Dr. Güler ÇİMETE Prof. Dr. Fatma ÖZ Prof. Dr. Nalan AKBAYRAK Prof. Dr. Nuran KÖMÜRCÜ Prof. Dr. Nesrin AŞTI Doç. Dr. Günsel BAŞER Doç. Dr. Zümrüt BAŞBAKKAL Doç. Dr. Leyla KHORSHID Doç. Dr. İsmet EŞER Doç. Dr. Ümran SEVİL Doç. Dr. Süheyla Altuğ ÖZSOY Doç. Dr. Olcay ÇAM Doç. Dr. Lale ALGIER Doç. Dr. Sebahat GÖZÜM Doç. Dr. Nursen NAHÇİVAN Doç. Dr. Oya Nuran EMİROĞLU Doç. Dr. Suzan YILDIZ Doç. Dr. Firdevs ERDEMİR Doç. Dr. Ayşe OCAKÇI Doç. Dr. Nuray ENÇ Doç. Dr. Fatma ETİ ASLAN Doç. Dr. Türkan PASİNLİOĞLU Doç. Dr. Ferda ULUFER ÖZBAŞARAN Doç. Dr. Sevim BUZLU Doç. Dr. Kadriye BULDUKOĞLU Doç. Dr. Selma DOĞAN Doç. Dr. Besti ÜSTÜN Doç. Dr. Şule ECEVİT ALPAR Doç. Dr. Süheyla ABAAN

İÇİNDEKİLER Editörden Araştırmalar - Çocuklarda İntravenöz Girişimlerden Önce Lokal Anestetik Etkili Krem Emla Uygulanması İle Eğitim Verilerek Yapılan Hazırlığın Ağrı Üzerine Etkilerinin İncelenmesi Yelda CANDAN, Şenay KAYMAKÇI...1-11 - Kemoterapi Tedavisi Alan Hastaların Tedaviye Bağlı Yaşadıkları Semptomlar Ve Yaşam Kalitesine Olan Etkisinin İncelenmesi Öznur USTA YEŞİLBALKAN, Asiye DURMAZ AKYOL, Yurdanur ÇETİNKAYA, Tülay ALTIN, Deniz ÜNLÜ...13-31 - Diyaliz Hastalarında Progresif Gevşeme Yöntemlerinin Kaygı Düzeyi Ve Yaşam Kalitesine Olan Etkisinin İncelenmesi Yasemin KUZEYLİ YILDIRIM, Çiçek FADILOĞLU...33-45 - Hemşirelerin İndirekt Arteriyel Kan Basıncı Ölçümüne İlişkin Teorik Ve Uygulamaya Yönelik Bilgilerinin Değerlendirilmesi Hilal UYSAL, Nuray ENÇ...47-61 - Kalp Yetmezliğinde Sağlık Davranışları, Sağlığa Verilen Önem Ve Yaşam Kalitesi İlişkisinin İncelenmesi Serap ÖZER, Gülümser ARGON...63-77 - Kadın Sağlığı Ve Hastalıkları Hemşireliği Dersini Güz Dönemi Ve Yaz Okulunda Alan Lisans Öğrencilerinin Kendilerini Yeterli Bulma Durumlarının Karşılaştırılması Ümran SEVİL, Aynur SARUHAN, Gül ERTEM, Oya KAVLAK, Ayden ÇOBAN, Şenay ÜNSAL ATAN...79-90 - İzmir Mesleki Eğitim Merkezinde Eğitim Gören Çocuk İşçilerin Sağlık, Sosyal Ve Kültürel Durumlarının Belirlenmesi Zümrüt BAŞBAKKAL, Nesrin ŞEN, Zeynep CONK...91-101 - Koah (Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı) In Pulmoner Rehabilitasyon İle Yönetimi Ayşe ÇİL, Nermin OLGUN... 103-113 - Gebelerin Ruhsal Belirti Dağılımlarının İncelenmesi ve Hemşirelik Bakımı Şeyda Dülgerler, Esra Engin, Gül Ertem... 115-126 - Ogilvie's Sendromu Ve Hemşırelık Bakımı Hafize ÖZTÜRK... 127-134 - Akut Graft Versus Host Hastalığı Olan Çocuklarda Hemşirelik Yaklaşımı Hüsniye ÇALIŞIR, Zeynep GÜNEŞ... 135-144 - Hekim Ve Hemşirelerin Hastaların Yaş Ve Cinsiyetine Göre Ağrıya Verdikleri Yanıtlara İlişkin İnanışları Ülkü YAPUCU GÜNEŞ, İsmet EŞER, Leyla KHORSHID...145-156 VII

Derleme Yazılar - Halk Sağlığı Hemşireliği nin Dünü, Bugünü Ve Geleceği Şafak ERGÜL... 157-166 - Yaşlı İstismarı Ve Önlenmesi Yasemin KUZEYLİ YILDIRIM... 167-174 - Affektif Bozukluklarda Psikoterapötik Girişimler Ve Psikiyatri Hemşireliği Gülseren ÜNAL, Olcay ÇAM... 175-187 - Öfke, Öfke Kontrolü Ve Hemşirelik Yaklaşımı Ayşegül BİLGE, Gülseren ÜNAL... 189-196 - Çocuklarda Ölüm Kavramı ve Yas Sürecinde Psikiyatri Hemşiresinin Rolü Şeyda DÜLGERLER, Esra ENGİN, Olcay ÇAM... 197-209

EDİTÖRDEN Sevgili Meslekdaşlarım Daha iyi bir gelecek yaratmak için bilim ve teknoloji politikalarına nitelikli yatırımların şart olduğu, araştırma-geliştirmeye ayrılan payın artırılması gerektiği genellikle kabul gören bir hedeftir. Bu hedefe ulaşmanın yolu özgürce düşünen, sorgulayan, tartışan, yaratıcı nesillerin ve bilimsel düşünceyi benimsemiş araştırmacıların yetiştirilmesinden geçer. Bu da ancak laik bir eğitim ortamında gerçekleşebilir. Küreselleşen yeni bir şekil alan Dünya ülkeleri arasında güçlü bir yer edinmek için çabalayan ülkemizde insan, hayvan, bitki sağlığı, çevre sağlığı ve ulusal güvenlik konularında zorunlu standart ve düzenlemelerin sürdürülmesi kaçınılmazdır. İnsan sağlığını merkez alan hemşirelik mesleği son 50 yıl içinde, 1955 yılında Ege Üniversitesinden başlayarak ülkemizin öncü üniversitelerinde giderek sayıları artan, bu gün 9 gelişmiş üniversitede lisans, yüksek lisans ve doktora düzeyinde eğitim öğrenimlerini yürüten yüksek öğrenim kurumları olarak, değişen hemşirelik anlayışı doğrultusunda gelişmiş ülkelerin ulaştığı mesleki birikimleriyle etkin ve öncü rollerini sürdürmektedirler. Bu mesleki birikim, Sağlık Bakanlığı ve YÖK arasındaki bir protokolle üniversitelere devredilen 76 sağlık kolejinin, sağlık yüksek Okulları olarak Yüksek Öğrenimde yer almasıyla yayılmaya başlamış, ancak bazı Sağlık Yüksek Okulları dışında pek çoğunda eğitim, meslek dışı eğitimcilerle yürütülmekte ve hızla hemşire olmayan öğretim elemanlarıyla hemşire yetiştirmeye devam edilmektedir. Hemşirelik eğitiminin lisans düzeyine yükseltilmesi açısından işe yarayan bu uygulama, eğitimci hemşirelerin sayısal açığı nedeniyle çıkmaz hale gelmiş, dolayısıyla eğitim dengelerinin bozulmasına yol açmıştır. Yüksek öğretim Kurumunca bu konuya acilen çözüm bulunmalı, yükseköğrenimde kalite ve nitelik, niceliğin önünde tutulmalıdır. Bu yıl 50. kuruluş yılını kutlayan Ege Üniversitesiyle birlikte Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu, hemşirelik eğitimi yanı sıra hemşirelikte araştırma ve yayına da önem vermiştir. Sürekliliğini 1985 yılından itibaren sürdüren dergimizin de bu sayıyla 20. yaşını gururla kutluyoruz. Dergimizin 2005 yılı 1.sayısını sizlerle paylaşmaktan IX

mutluluk duyuyorum. Hakemli dergi olarak 1997 yılından itibaren giderek artan bir ilgiyle takip ettiğiniz ve beslediğiniz bu bilimsel yayını daha ileri hedeflere ulaştırmanın ortak beklentimiz olduğu bilinciyle, sizlere farklı hemşirelik alanlarında önemli bulduğumuz araştırma ve derleme makaleleri sunuyoruz. Daha mutlu, umutlu günlere hepberaber, Sevgilerimle Prof. Dr. Zeynep CONK EDİTÖR İletişim Adresi: Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı 35100 Bornova-İZMİR Tel : 0.232.388 11 03/112 Fax : 0.232.388 63 74 E-mail : zeynep.conk@ege.edu.tr.

Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi 21 (1) : 1-11, 2005 ÇOCUKLARDA İNTRAVENÖZ GİRİŞİMLERDEN ÖNCE LOKAL ANESTETİK ETKİLİ KREM EMLA UYGULANMASI İLE EĞİTİM VERİLEREK YAPILAN HAZIRLIĞIN AĞRI ÜZERİNE ETKİLERİNİN İNCELENMESİ* THE EFFECT OF THE PREPARATION ON PAIN, DONE BY GIVING TRAINING AND BY EMLA CREAM WHICH HAS LOCAL ANAESTHETTICS EFFECT APPLICATION IN CHILDREN BEFORE INTRAVENOUS APPLICATIONS YELDA CANDAN ŞENAY KAYMAKÇI Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Cerrahi Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı. Bornova - İZMİR Anahtar Sözcükler: Çocuk, intravenöz girişim, ağrı Key Words: Children, intravenous application, pain * Bu çalışma Yüksek Lisans tezi (Şubat 2000) olup I. Uluslararası & VIII. Ulusal Hemşirelik Kongresi nde (29 Ekim-2 Kasım 2000 Antalya) Poster Bildirisi olarak sunulmuştur. ÖZET Bu araştırma 7-12 yaş grubu çocuklarda intravenöz girişim öncesi krem EMLA uygulaması ile eğitim verilerek yapılan hazırlığın ağrı üzerine etkisini incelemek amacıyla yapılmıştır. Deneysel olarak yapılan araştırma 01 Mart 1999-31 Haziran 1999 tarihleri arasında Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalında yürütülmüştür. Araştırma kapsamına, ailelerinden izin alınan toplam 50 çocuk alınmış, 25 şer kişilik 2 grup yapılmıştır. Birinci gruba intravenöz girişim öncesi eğitim verilerek, ikinci gruba ise lokal anestetik etkili krem EMLA kullanılarak intravenöz girişim uygulanmıştır. Verilerin analizi Ege Üniversitesi Bilgisayar Merkezi nde SPSS programı kullanılarak yapılmıştır. Verilerin değerlendirilmesi sonucunda, birinci ve ikinci grupta bulunan çocukların ağrı puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmuştur (p < 0.05). İntravenöz girişim öncesi hemşirenin yapacağı eğitimin ağrıyı azaltmada etkili olduğu, ancak intravenöz girişim öncesi krem EMLA uygulamasının ağrıyı anlamlı derecede azalttığı saptanmıştır. Ancak krem EMLA uygulamak kadar hemşirenin yapacağı eğitim, enjeksiyon nedeniyle oluşan ağrının azaltılmasında önem taşımaktadır. 1

SUMMARY This research was accomplished in order to study the effect of the preparation on pain, done by giving training and by EMLA cream application on a group of children aged between 7 to 12, prior to intravenous attempt. The study which was done as experimentally, was conducted in Ege University Medical Faculty Hospital Children Healthy and Disease Service, between the dates of 01 March 1999 and 31 June 1999. Totally 50 children involved in the extent of research. Definitive data related to children registered in the data collection form developed by the researcher. As a result of assessment of data, a significant correlation (p < 0.05) was found between the two groups. It was determined that the effective training to be conducted by the nurse prior to intravenous attempt was effective in alleviating the pain whereas application of cream EMLA prior to intravenous attempt considerably reduced the pain. However, the training to be conducted by the nurse as well as cream EMLA application is also important in palliation of pain occurred due to injection.. GİRİŞ Hastaneye yatan hastaların çoğu hastalıkları nedeniyle veya bazı girişimler sonucu ağrı yaşamaktadır. Ağrı, karmaşık bir konudur. Ağrı herkes için farklı bir anlam taşıdığından tanımlamak zordur. Hasta bakım sorumluluğunun temeli hastanın rahatının sağlanmasıdır. Bu amaçla ağrının en iyi şekilde giderilmesi gerekir. Enjeksiyonlar hastanede sık uygulanan ve oldukça ağrı verici uygulamalardır (2,4). Enjeksiyon uygulanmasına karşı hemen hemen her insan ağrı ve huzursuzluk yaşar. Bu konuda yapılan çalışmalarda, özellikle aşı ve enjeksiyon uygulamalarının çocuğa en çok ağrı veren işlemler olduğu belirtilmektedir (6, 9, 10). Çocuklarda ağrının giderilmesi için yapılan uygulamalar, işlem sırasındaki ağrıyı gidermenin yanı sıra işlem öncesi ve sonrası hazırlıkları da içermelidir (4). Ekici nin (1992) yaptığı bir çalışmada, hemşirenin intramüsküler enjeksiyon uygulaması öncesi çocuğa ve ailesine zaman ayırması, çocukların gelişim düzeylerini dikkate alarak uygulamalar hakkında çocuğa ve ailesine açıklamalar yapması, çocuğa ilgi ve sevgi göstermesi, onunla güvene dayanan ilişki kurmasının, hastanede yatmaya bağlı korku ve endişelerinin azaldığını belirtmiştir(3). Harrison ın (1991) bir çalışmasında, venöz kan örneği alınan çocuklar için hazırlanan bir öykü kitabı, girişimlerden önce çocuklarla 2

birlikte okunmuştur. Sonuçta çocuklarda ağrının anlamlı olarak azaldığı görülmüştür(8). Thompson (1994), çocuklara işlemle ilgili şekillerin ve açıklamaların bulunduğu renkli bir kitapçık hazırlamanın ve işlem öncesi çocuğa okutulmasının yararlı olduğunu göstermiştir. Ayrıca çocuğun kendisinin bebek üzerinde işlemi yapmasına olanak verildiğinde psikolojik rahatlama sağlandığı da görülmüştür(12). Yapılan çalışmalarda, çocukların dikkati başka yöne çekme, düşleme, gevşeme, kendi kendine telkinde bulunma gibi ağrı ile baş etme tekniklerinden bir kaçını birden kullandıkları gösterilmiştir(2,5). Ağrılı işleme hazırlanmamış çocukların işlemden sonra radial nabızlarında artış olduğu, yüzlerinin kızarmış, ürkmüş, korkmuş ve heyecanlı oldukları gözlenmiştir. Çocuklar ağlayarak, çığlık atarak, gözlerini kapatarak, dudaklarını ısırarak, karşı koyarak tepki göstermişlerdir(8,13). Ağrılı işlemlerden önce çocuklara uygulanabilecek diğer bir yöntemde lokal anestetik etkili kremlerin uygulanmasıdır. Topikal anestetik olan EMLA (Eutectic Mixture Of Local Anaestetics), iki lokal anestetiğin (prilocain ve lidocain) eutectic (maximum erime yeteneğinde olan) karışımından oluşur. Bunlar hem çocuklarda hem de yetişkinlerde etkin topikal dermal anestezi sağlamaktadır. EMLA kremin intravenöz uygulamalarda, sünnet girişimlerinde, lomber ponksiyonlarda, aşı uygulamalarında, dermatolojik işlemlerde ve deri transplantasyonlarında ağrıyı azalttığı yapılan çalışmalarla saptanmıştır. Özellikle birçok çalışma çocuklarda damar yolu açılırken EMLA nın çok yararlı olduğunu bildirmektedir (1,7, 11,14). Bu araştırma; çocuklarda intravenöz girişim öncesi eğitim verilerek işleme hazırlama ile lokal anestetik etkili krem EMLA kullanılarak yapılan hazırlığın ağrıyı azaltmadaki etkilerini karşılaştırmak amacıyla yapılmıştır. GEREÇ VE YÖNTEM Araştırma 01.03.1999-31.06.1999 tarihleri arasında Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı nda 7-12 yaş grubu, kliniğe ilk kez yatan ve ilk kez intravenöz girişim uygulanacak olan çocuklarla yapılmıştır. Eğitim verilecek grup 25 (I. grup), EMLA uygulanacak grup 25 (II.grup) olmak üzere toplam 50 çocuk araştırma kapsamına alınmıştır. Araştırmada, sınırlamalara uygun olarak alınan ilk 25 çocuk 1. grubu, sonraki 25 çocuk 2. grubu 3

oluşturmuştur. I. ve II. gruplar yaş, cinsiyet, intravenöz enjeksiyonun yapıldığı gün (hastaneye yatıştan sonra ilk 3 günde intravenöz enjeksiyon yapılan çocuklar alınmıştır) yönünden eşleştirilmiştir. I. Grup: 25 çocuktan oluşmaktadır. Çocuklara işlem öncesi eğitim verildikten sonra intravenöz uygulama Kiwanis Bebek üzerinde uygulatılmış ve daha sonra intravenöz girişim işlemi uygulanmıştır. Kiwanis Bebek; enjeksiyon uygulamasından önce çocuğa verilecek olan bu bebek Kiwanis Derneği nindir. Kiwanis Bebek, bezden yapılmış bir bebektir. Çocuğa yapılacak olan işlemlerin bu bebeğin üzerinde çizilerek anlatılabilmesi için Kiwanis Bebeğin üzerinde kaş, göz, saç vb. hiçbir şey bulunmamaktadır. Çocuğun kendi bebeğine kaş, göz, saç vb. çizmesi amacıyla bu şekilde hazırlanmıştır. II. Grup: 25 çocuktan oluşmaktadır. Çocuklara intravenöz girişim öncesi lokal anestetik etkili krem EMLA uygulandıktan sonra intravenöz girişim uygulanmıştır. 2,5 gramlık krem EMLA bölgeye sürülerek ve deri üzeri plastik bandajla kapatılarak 1 saat bekletilmiştir. Kremin silinmesinden sonra deri dezenfeksiyonu % 70 lik alkol uygulanarak işleme hemen başlanmıştır. Veriler, araştırmacı tarafından ilgili literatür incelemesi sonucu geliştirilen veri toplama formuna kaydedilmiştir. Bu form üç bölümden oluşmaktadır. Birinci, bölümde, araştırma kapsamına alınan çocuklarla ilgili tanıtıcı bilgiler bulunmaktadır. Tanıtıcı bilgiler çocuğun yaşını, cinsiyetini, tanısını, eğitimini, hastaneye yatış tarihini kapsamaktadır. Ayrıca birinci bölümde, intravenöz girişim öncesi çocuğa hangi yöntemin uygulandığı kaydedilmiştir. İkinci bölümde, ağrı şiddetini değerlendirmek için kullanılacak olan vizuel analog skala (VAS) yer almıştır. Bir ucunda ağrısızlık diğer ucunda en şiddetli ağrı yazan 10 cm uzunluğunda dikey bir cetvel üzerinde çocuk kendi ağrısını işaretlemiştir. Bu yöntemde çocuğa iki uç nokta olduğu söylenmiştir. Bu skala 7 yaş ve üzeri çocuklarda kullanılmaktadır (4, 9, 14). Çocukların yatay bir çizgide ağrı şiddetinin artışını kavraması zor olabileceğinden, dikey bir cetvel kullanılmıştır. Üçüncü bölümde çocuğa her üç uygulama sonunda elde edilen ağrı puanları ve ağrı puan ortalamasının kaydedildiği bölüm bulunmaktadır. Verilerin analizi, Ege Üniversitesi Bilgisayar Merkezi nde SPSS programı kullanılarak yapılmıştır. Verilerin değerlendirilmesinde; sayı, yüzde, ki-kare, student t ve varyans analizi kullanılmıştır. Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi Başhekimliği den araştırma izni alınmıştır. Etik Kurul izninin alınmasına Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi Başhekimliği nce gerek görülmemiştir. 4

BULGULAR VE TARTIŞMA Araştırma Kapsamına Alınan Çocuklara İlişkin Tanıtıcı Bilgiler Tablo 1. Grupların Yaşlara Göre Dağılımı I. GRUP II.GRUP TOPLAM Yaş Grubu Sayı % Sayı % Sayı % 7-8 Yaş 8 32 8 32 16 32 9-10 Yaş 9 36 8 32 17 34 11-12 Yaş 8 32 9 36 17 34 TOPLAM 25 100 25 100 50 100 X² = 0.942 SD = 2 p > 0.05 Tablo 1 de görüldüğü gibi I. gruptaki çocukların % 32 si (8 kişi) 7-8 yaş grubunda, % 36 sı (9 kişi) 9-10 yaş grubunda, % 32 si (8 kişi) 11-12 yaş grubundadır. II. gruptaki çocukların ise % 32 si (8 kişi) 7-8 yaş grubunda, % 32 si (8 kişi) 9-10 yaş grubunda, % 36 sı (9 kişi) 11-12 yaş grubundadır. Yapılan Ki-Kare(X²) testi ile gruplar arasında yaş grupları açısından istatistiksel yönden anlamlı bir fark bulunmamıştır (X² = 0.942, SD = 2, p > 0.05 ). Tablo 2. Grupların Cinsiyetlere Göre Dağılımı I.GRUP II. GRUP TOPLAM Cinsiyet Sayı % Sayı % Sayı % Kız 12 48 11 44 23 46 Erkek 13 52 14 56 27 54 TOPLAM 25 100 25 100 50 100 X² = 0.776 SD = 1 p > 0.05 Tablo 2 de araştırma kapsamına alınan I. grup ve II. gruptaki çocukların cinsiyetlerine göre dağılımları görülmektedir. I. gruptaki çocukların % 48 ini (12 kişi) kız, % 52 sini (13 kişi) erkek çocuklar oluşturmaktadır. II. gruptaki çocukların % 44 ünü (11 kişi) kız, % 56 sını (14 kişi) erkek çocuklar oluşturmaktadır. Yapılan Ki-Kare (X²) testi ile gruplar arasında cinsiyetlere göre istatistiksel açıdan anlamlı bir fark bulunmamıştır (X²=0.776, SD=1, p>0.05). Tablo 3. Grupların Hastaneye Yatıştan Sonra İlk Uygulamanın Yapılış Günlerine Göre Dağılımı Hastaneye I. GRUP II. GRUP TOPLAM Yatıştan Sonra Sayı % Sayı % Sayı % 1. Gün 9 36 8 32 17 34 2. Gün 9 36 10 40 19 38 3. Gün 7 28 7 28 14 28 TOPLAM 25 100 25 100 50 100 X² = 0.945 SD = 2 p > 0.05 5

Tablo 3 de görüldüğü gibi I. gruptaki çocukların hastaneye yatıştan sonra 1. günde % 36 sı (9 kişi), 2. günde % 36 sı (9 kişi), 3. günde % 28 ine (7 kişi) ilk uygulama yapılmıştır. II. grupta çocukların hastaneye yatıştan sonra 1. günde % 32 sine (8 kişi), 2. günde % 40 ına (10 kişi), 3. günde % 28 ine (7 kişi) ilk uygulama yapılmıştır. Yapılan Ki-Kare (X²) testi ile gruplar arasında ilk uygulamanın yapılış günü açısından istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamıştır (X² = 0.945, SD= 2, p> 0.05). Araştırma Kapsamına Alınan Çocukların Ağrı Puan Ortalamaları ve Değişkenlere Göre Dağılımları Tablo 4. Grupların Ağrı Puan Ortalamalarına Göre Dağılımı Gruplar N x ±Ss t p I. GRUP 25 3.18 2.23 0.00 <0.05 II. GRUP 25 0.58 1.39 Tablo 4 de I. ve II. gruptaki çocuklar ağrı puan ortalamalarına göre değerlendirilmiştir. Buna göre; I. gruptaki çocukların ağrı puan ortalaması x=3.18, II. gruptaki çocukların ağrı puan ortalaması x=0.58 olarak saptanmıştır. I. ve II. grubun ağrı puan ortalamaları arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur ( t=0.00, p < 0.05 ). Koçyiğit (1997) çocuklarda intramüsküler enjeksiyon öncesi lokal anestetik etkili krem EMLA uygulaması ile eğitim verilerek yapılan hazırlığın ağrıyı azaltmadaki etkinliklerini karşılaştırmıştır. Enjeksiyon öncesi krem EMLA uygulaması (Ağrı puan ortalaması x=1) ve eğitim verilmesinin (Ağrı puan ortalaması x=1) ağrıyı azaltmada her ikisinin aynı düzeyde etkili olduğunu ve ağrılı işlemler öncesinde bu yöntemlerin çocuklarda kullanılabileceğini belirtmiştir (10). Bu çalışmada, intravenöz girişim öncesi hemşirenin yapacağı eğitimin ağrıyı azaltmada etkili olduğu, ancak intravenöz girişim öncesi krem EMLA uygulamasının ağrıyı anlamlı derecede azalttığı saptanmıştır. Ancak krem EMLA uygulamak kadar hemşirenin yapacağı eğitim, enjeksiyon nedeniyle oluşan ağrının azaltılmasında önem taşımaktadır. Literatürde, krem EMLA' nın çocuklarda özellikle intravenöz girişimlerde, lomber ponksiyonlarda, subkutan enjeksiyonlarda, deri transplantasyonlarında, sünnet girişimlerinde ve aşı uygulamalarında ağrıyı azaltmada etkili olduğu belirtilmektedir (7,14). 6

Tablo 5. I. ve II. Grubun Ağrı Puan Ortalamalarının Yaş Gruplarına Göre Dağılımı Yaş Grupları N X Ss 7-8 Yaş 8 4.06 2.19 9-10 Yaş 9 3.22 2.50 11-12 Yaş 8 2.25 1.79 7-8 Yaş 8 0.62 0.95 9-10 Yaş 8 0.12 0.35 11-12 Yaş 9 0.94 2.14 Varyasyon kaynağı GENEL GRUPLARASI GRUP İÇİ GENEL GRUPLARASI GRUP İÇİ Kareler Toplamı 119.44 13.16 106.27 46.84 2.86 43.97 SD 24 2 22 24 2 22 Kareler ortalaması --- 6.58 4.83 --- 1.43 1.99 F 0.27 0.49 p >0.05 >0.05 Tablo 5 de I. gruptaki çocukların ağrı puan ortalamalarının yaş gruplarına göre dağılımı görülmektedir. I. gruptaki çocukların ağrı puan ortalamaları ile yaş grupları arasında yapılan varyans analizinde istatistiksel yönden anlamlı bir fark saptanmamıştır (F = 0.27, p>0.05). Tablo 5 de II. gruptaki çocukların ağrı puan ortalamalarının yaş gruplarına göre dağılımı görülmektedir. II. gruptaki çocukların ağrı puan ortalamaları ile yaş grupları arasında yapılan varyans analizinde istatistiksel olarak anlamlı bir fark saptanmamıştır (F=0.49, p>0.05). Farımaz ve Atalay (1990) 6-12 yaş grubu çocukların intramüsküler ve intravenöz enjeksiyona gösterdikleri tepkileri saptamak amacıyla bir çalışma yapmışlardır. Çalışmanın sonucuna göre, 6-7 yaş grubu çocukların intramüsküler ve intravenöz enjeksiyona gösterdikleri tepkiler ile daha üst yaş gruplarındaki çocukların aynı işlemlere gösterdikleri tepkiler arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur. Hemşirelerin çocuğun gelişim dönemleri ve bu dönemlerde çocuklardan beklenen davranışların farkında olarak; yapılacak tüm uygulamalarda çocuğun anlayabileceği düzeyde, açıklayıcı, ve tanıtıcı bilgiler vermesinin çocukta ağrı eşiğinin yükselmesine ve korkularının azalmasına neden olacağı saptanmıştır (6). 7-11 yaşları (somut işlemsel dönem), arasındaki çocuklarda mantıksal düşünme başlar. 11 yaş sonrası (Formel işlemsel dönem), mantıksal düşünmenin yetişkinler düzeyine eriştiği dönemdir. Hemşireler bu dönem çocukları ile iyi ve sıcak ilişkiler kurarak güven duygusunu geliştirir. Böylece çocukların tedaviye katılımları kolay olmaktadır(4). Tablo 6 da araştırma kapsamına alınan I. gruptaki çocukların ağrı puan ortalamalarının cinsiyetlere göre dağılımı verilmiştir. Buna göre; kız çocukların ağrı puan ortalamasının x=4.08, erkek çocukların ağrı puan ortalamasının x=2.34 olduğu saptanmıştır. I. grubun ağrı puan ortalaması ile cinsiyetleri arasında istatistiksel olarak fark anlamlı bulunmuştur (t = 0.04, p < 0.05). 7

Tablo 6. I. ve II. Grubun Ağrı Puan Ortalamalarının Cinsiyetlere Göre Dağılımı Cinsiyet N x ±Ss t p Kız 12 4.08 1.8 0.04 < 0.05 Erkek 13 2.34 2.25 Kız 11 0.31 0.60 0.41 >0.05 Erkek 14 0.78 1.79 Tablo 6 da II. gruptaki çocukların ağrı puan ortalamalarının cinsiyetlere göre dağılımı görülmektedir. Kız çocukların ağrı puan ortalaması x = 0.31, erkek çocukların ağrı puan ortalaması x = 0.78 olarak bulunmuştur. Bu fark istatistiksel olarak anlamsız bulunmuştur ( t = 0.41, p > 0.05 ). Çocukların cinsiyetlerine göre en çok korktukları ve endişe ettikleri durumlar araştırıldığında, her iki cinsiyette de ameliyat, acı ve ağrı çekmek, ölmek, vücuda zarar verilebileceği gibi bedensel korkuların en üst düzeyde olduğu görülmüştür. Ayrıca kız çocukların doğa üstü güçlerden, erkek çocukların ise kan görmekten daha çok korktukları saptanmıştır (3). Tablo 7 de uygulamaların ağrı puan ortalamalarının hastaneye yatıştan sonra ilk uygulamanın yapıldığı güne göre dağılımı görülmektedir. Uygulamaların ağrı puan ortalamaları ile çocukların hastaneye yatıştan sonra ilk uygulamanın yapıldığı gün arasında yapılan varyans analizinde istatistiksel yönden anlamlı bir fark saptanmamıştır (F = 0.47, p > 0.05). Ekici (1992) hastanede yatan 6-12 yaş grubu çocuklarda uygulamaların yaratabileceği korku ve endişenin azaltılmasında hemşirenin yapacağı eğitimin etkinliğini araştırmıştır. Bu çalışmanın sonucuna göre, okul çağı çocuğu hastaneye yatışta çeşitli korku ve endişelere sahiptir. Çocuk hastanede ister uzun kalsın, isterse kısa süre kalsın, hastane ortamı çocuk üzerinde olumsuz etki yapar. Çocuk hastanede yatış süresine bağlı olarak anksiyete, umutsuzluk, içe kapanma ve depresyon gibi değişik tepkiler gösterir. Bu tepkiler çocuğun yaşı, hastalığın ciddiyeti, ailenin çocuğa verdiği destek ve çocuğun daha önceki hastane deneyimine göre değişiklik gösterir (3). 8

Tablo 7. Ağrı Puan Ortalamalarının Uygulamanın Yapıldığı Güne Göre Dağılımı Hastaneye Yatıştan Sonra N X Ss Varyasyon kaynağı Kareler Toplamı SD Kareler ortalaması F p 1. Gün 17 2.41 2.43 GENEL 250.78 49 --- 2. Gün 19 1.50 2.22 GRUPLARARASI 7.78 2 3.89 0.47 >0.05 3. Gün 14 1.75 2.13 GRUP İÇİ 242.99 47 5.17 9

SONUÇ VE ÖNERİLER Çocuklarda intravenöz enjeksiyon öncesi Krem EMLA uygulaması ile işlem öncesi eğitim verilerek yapılan hazırlığın ağrıyı azaltmadaki etkinliklerini incelemek amacıyla yapılan bu araştırmanın sonucunda; intravenöz girişim öncesi eğitim verilen I. gruptaki çocukların ağrı puan ortalaması ile krem EMLA uygulanan II. gruptaki çocukların ağrı puan ortalaması arasındaki ilişki incelendiğinde, eğitim verilen I. gruptaki çocukların ağrı puan ortalamalarının krem EMLA uygulanan II. Gruptaki çocukların ağrı puan ortalamasından daha yüksek olduğu görülmüştür. İntravenöz girişim öncesi hemşirenin yapacağı eğitimin ağrıyı azaltmada etkili olduğu ancak krem EMLA uygulamasının ağrıyı anlamlı derecede azalttığı saptanmıştır (p<0.05). Ancak krem EMLA uygulamak kadar hemşirenin yapacağı eğitimde önem taşımaktadır. Çalışmadan elde edilen bu verilere göre; Çocukların ağrılı işlemlere (intravenöz ve intramüsküler enjeksiyon, lomber ponksiyon gibi) lokal anestetik etkili krem EMLA kullanılarak ve eğitim verilerek hazırlanması, Hemşirelerin, çocukları ağrılı işlemlere hazırlarken çocuğun yaşını, eğitimini, hastanede yatma ve enjeksiyon deneyimini göz önünde bulundurmaları, Hemşirelerin, çocukların gelişim dönemlerini, bu dönemlerdeki ağrı algılamalarını ve buna yönelik yapılması gerekenleri bilmeleri önerilebilir. KAYNAKLAR 1. Calamandrei M, Messeri A, Busoni P Et al. (1996). Comparison of two application techniques of EMLA and pain assessment in pediatric oncology patients. Resuscitation Anesthesia, Nov.-Dec., 21(6), 557-560. 2. Cimete G (1992). Adölesanların ağrı ile baş etme durumları. III. Ulusal Hemşirelik Kongresi Kitabı, Sivas, Esnaf Ofset Matbaacılık, 143-149. 3. Ekici B (1992). Hastanede yatan 6-12 yaş grubu çocuklarda uygulamaların yaratabileceği korku ve endişenin azaltılmasında hemşirenin yapacağı eğitimin etkinliğinin araştırılması. III. Ulusal Hemşirelik Kongresi Kitabı, Sivas, Esnaf Ofset Matbaacılık, 375-378. 4. Erdal E (1991). Çocuklarda ağrının değerlendirilmesi. Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi, 7(2), 69-75. 5. Fanurik D, Zeltzer L K, Roberts M C Et al. (1993). The relationship between children s coping styles and psychological interventions for cold pressor pain. Pain, 53, 213-222. 6. Farımaz F, Atalay M (1990). Cumhuriyet Üniversitesi Hastanesi, Numune, SSK, DDY Hastanesi pediatri servislerinde yatan 6-12 yaş grubu çocukların intramüsküler ve 10

intravenöz enjeksiyona tepkilerinin saptanması. II. Ulusal Hemşirelik Kongresi Kitabı, Atatürk Kültür Merkezi, İzmir, Ege Üniversitesi Basımevi, 560-567. 7. Farrington E (1993). Lidocaine 2.5 %, prilocaine 2.5 % EMLA cream. Pediatric Nursing, 19 (5), Sept.-Oct, 484-486. 8. Harrison A (1995). Preparing children for venous blood sampling. Pain, 45, 299-306. 9. Kocaman G (1990) Ağrı, Saray Kitabevi, İzmir, 119-159. 10. Koçyiğit A (1997). Çocuklarda intramüsküler enjeksiyonlardan önce lokal anestetik etkili krem EMLA uygulaması ile eğitim verilerek yapılan hazırlığın ağrıyı azaltmadaki etkinliklerinin karşılaştırılması. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir, Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. 11. Soliman I E Et al. (1998). Comparison of the analgesic effects of EMLA to intradermal lidocaine infiltration prior to venous cannulation in unpremedicated children. Anaesthesiology, 68, May., 804-806. 12. Thompson V (1994). An I.V. therapy tool for children. Pediatric Nursing. 20(4), July- Augst., 351-357. 13. Tiryaki A R (1996). Çocuklarda enjeksiyon korkusu yerleşmesinde payımız var mı? Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi, 5 (5), Mayıs, 154-155. 14. Uyar M (1997). Pediatrik hastalarda ağrı tedavi yöntemleri. Galenos Aylık Tıp Dergisi, 5(1), Kasım, 38-42. 11

Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi 21 (1) : 13-31, 2005 KEMOTERAPİ TEDAVİSİ ALAN HASTALARIN TEDAVİYE BAĞLI YAŞADIKLARI SEMPTOMLAR VE YAŞAM KALİTESİNE OLAN ETKİSİNİN İNCELENMESİ* STUDYING THE SYMPTOMS THAT ARE BEING EXPERIENCED DUE TO TREATMENT BY THE PATIENTS WHO RECEIVE CHEMOTHERAPHY AND THEIR EFFECTS ON THE QUALITY OF LIFE Öznur USTA YEŞİLBALKAN** Asiye DURMAZ AKYOL** Yurdanur ÇETİNKAYA*** Tülay ALTIN *** Deniz ÜNLÜ*** ** Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu İç Hastalıkları Hemşireliği Ana Bilim Dalı *** Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi Dahiliye Kliniği Anahtar Sözcükler: yaşam kalitesi, semptomlar, kemoterapi Key Words: quality of life, symptoms, chemotheraphy * Bu çalışma 9 Nisan 2004 I. Sağlıkta Yaşam Kalitesi Sempozyum unda poster bildiri olarak sunulmuş ve daha önce herhangi bir yerde yayınlanmamıştır. ÖZET Bu araştırma kemoterapi tedavisine bağlı olarak ortaya çıkan semptomları ve bu semptomların yaşam kalitesine olan etkisini belirlemek amacıyla planlanan betimsel bir çalışmadır. Araştırmaya 1 Ocak 29 Ağustos 2003 tarihleri arasında Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi ayaktan kemoterapi ünitesinde tedavi gören 103 hasta alınmıştır. Veri toplama aracı olarak; anket formu, Rotterdam Semptom Checklisti (RSC) ve WHOQOL BREF 27 yaşam kalitesi ölçeği (WBYKÖ) kullanılmıştır. Veriler; t testi, tek yönlü varyans analizi, Tuckey Post Hoc testi ile değerlendirilmiştir. Araştırmada yer alan 103 hastanın sosyo-demografik özellikleri incelendiğinde; % 54.4 ünü kadın, % 74.8 ini evli hastalar oluşturmaktadır. Hastaların % 31.1 i 60 yaş ve üzeri, % 27.2 si 40-49 yaş grubunda yer alıp, hastaların yaş ortalaması 50.02 ± 14.60 olarak belirlenmiştir. Hastaların eğitim durumu incelendiğinde ise % 28.2 inin ilkokul mezunu olduğu görülmektedir. Araştırma kapsamına alınan hastaların tedavi süre ortalamasının 19.67 ± 25.11 (2-70) ay, % 86.4 ünün kemoterapi, % 3 6.9 unun ise 6 kür ve üzeri tedavi aldıkları saptanmıştır. Hastaların % 34 ünün meme, %18.5 nin hematolojik malignansi hastalığı olduğu, %51.5 nin hastalığının primer, % 24.3 ünün sekonder odaklı olduğu saptanmıştır. Tedavi süresince hastaların % 39.8 i biraz düzeyinde iştahsızlık, % 45.6 sı biraz düzeyinde kızgınlık yaşadığını bildirmişlerdir.hastaların genel yaşam kalitesi ile tedavi boyunca karşılaştıkları fiziksel (r=-.2292) ve psikolojik (r=-.2379) semptomlar arasında zayıf ve negatif yönde bir ilişki olduğu saptanmıştır. Hastaların 13