T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI 4 TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ TIBBİ MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARI LABORATUVAR TEST REHBERİ HAZIRLAYAN: Uzm.Dr.Hasan KILIÇ EDİTÖR: Nilgün AKAL Kalite Yönetim Birimi Bu rehber, Türkiye Yüksek İhtisas Hastanesi Kalite Yönetim Birimi tarafından Hizmet Kalite Standartları gereği oluşturulmuştur. TYİH-REH-TKY-07
İÇİNDEKİLER: A. TIBBİ MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARI:...121 B. TIBBİ MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARI NDA KALİTE KONTROL ÇALIŞMALARI...121 1. İÇ (İNTERNAL) KALİTE KONTROL:...121 2. DIŞ (EKSTERNAL) KALİTE KONTROL:...121 C. TIBBİ MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARI NDA ÇALIŞILAN TESTLERİN İSTENMESİ:...121 D. TIBBİ MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARI NDA TEST SONUÇLARINA ETKİ EDEN FAKTÖRLER:...122 E. TIBBİ MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARI NDA ÇALIŞILAN TESTLERE AİT LERİN ALINMASI:...122 1. ALIM KURALLARI...122 1.1 KAN LERİ ALINMA KURALLARI:...122 1.1.1. ACİL SERVİS VE YATAKLI BİRİMLERDE:...122 1.1.2. POLİKLİNİKTEN BAŞVURAN HASTALARDA:...122 1.1.3. KAN LERİ ALIM KURALLARI:...123 1.1.4. KAN LERİ DEN CE DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN KONULAR:...123 1.2. İDRAR LERİ ALIM KURALLARI:...123 1.3. GAİTA LERİ ALIM KURALLARI:...124 1.4. VÜCUT SIVISI LERİ ALMA KURALLARI:...124 2. KÜLTÜR LERİNİN ALIM KURALLARI:...124 2.1. KAN KÜL:...125 2.1.1. TEKNİĞİ:...125 2.1.2. ZAMANI:...125 2.1.3. SAYISI VE MİKTARI:...125 2.2. BOĞAZ-NAZOFARENKS KÜL:...126 2.3. BURUN KÜL:...126 2.4. ALT SOLUNUM YOLU KÜLTÜRLERİ:...126 2.4.1. BALGAM...126 2.4.2.TRAKEAL ASPİRAT/BRONŞ ASPİRASYONU:...126 2.5. İDRAR KÜL:... 127 2.5.1. KNLARDA:... 127 2.5.2. ERKEKLERDE:... 127 2.5.3. BEBEKLERDE:... 127 2.5.4. SONDALI HASTALARDA:... 127 2.6. DIŞKI KÜL VE PARAZİT ARAMA:...128 2.7. VENÖZ KATETER ÖRNEĞİ:...128 2.8. YARA/DOKU/ABSE KÜL:...128 F. TIBBİ MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARI ALIM KAPLARI:...128 G. TIBBİ MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARI NA LERİN TRANSFERİ:... 129 H. TIBBİ MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARI KABUL VE RET :.. 130 1. TIBBİ MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARI KABUL :...130 2. TIBBİ MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARI RET :...130 I. TIBBİ MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARI NDA ÇALIŞILAN TESTLERE AİT PANİK DEĞERLER:...131 İ. TIBBİ MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARI NDA TEST SONUÇLARININ VERİLMESİ:...131 K....133
Toplam Kalite Birimi Laboratuvar Test Rehberi TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ 121 TIBBİ MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARI A. TIBBİ MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARI: Laboratuvarımızda; bir laboratuvar sorumlusu uzman, dört uzman, 15 laboratuvar teknisyeni, bir anestezi teknisyeni, bir tıbbi sekreter, bir sekreter ve bir hizmetli görev yapmaktadır. Misyonumuz; laboratuvar hizmetlerini, uluslararası kalite standartlarına uygun olarak, bilimsel veriler ışığında, biz ruhuyla, etik kurallara uygun olarak, güvenilir, kaliteli, verimli bir hizmet sunmaktır. Vizyonumuz; güven, saygınlık konusunda lider, referans ve uluslararası TSEN-ISO-15189 standartlar uygun bir laboratuvar olmaktır. Laboratuvarımız, Türkiye Yüksek İhtisas Eğitim ve Araştırma Sağlık İşletmesi nin tüm birimlerinde, muayene ya da tedavi olan hastalara acil ve rutin hizmet vermektedir. Laboratuvarımız bünyesinde; Rutin Mikrobiyoloji Laboratuvarı, ELİZA Laboratuvarı, Seroloji Laboratuvarı ve PCR Laboratuvarı (PCR CMV Virüs, PCR BK Virüs) bulunmakta olup, 24 hizmet verilmektedir. Laboratuvarımızın kalite güvenliği, tüm bölümlerde İç Kalite ve Dış Kalite Kontrol programlarını uygulayarak denetlenmektedir. B. TIBBİ MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARI NDA KALİTE KONTROL ÇALIŞMALARI 1. İÇ (İNTERNAL) KALİTE KONTROL: Her gün kontrol örnekleri çalışılarak günlük performans denetlenmektedir. 2. DIŞ (EKSTERNAL) KALİTE KONTROL: Laboratuvarımız kalite güvenliği için; Quality System, Bio-Rad, Labquality, CAP, QCMD gibi uluslararası düzeyde çok sayıda laboratuvarın katıldığı dış kalite kontrol programlarına katılmaktadır. Mikrobiyoloji C. TIBBİ MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARI NDA ÇALIŞILAN TESTLERİN İSTENMESİ: Mikrobiyoloji Laboratuvarı ndan test istemleri tüm hastalar için, Hastane Bilgi Yönetim Sistemi (HBYS) ilgili doktor tarafından tetkik adı veya tetkik kodu girilerek yapılır.
122 TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ Laboratuvar Test Rehberi www.tyih.gov.tr Testlerin girişinin yapılabilmesi için, servis ve polikliniklerden hekim, HBYS hasta sayfasında yer alan tetkik menüsü seçer. Testlerin tam ve zamanında çıkması için tetkik girişleri tam eksiksiz yapmalıdır. Tetkik girişleri onaylandıktan sonra test eklenmemelidir. Çünkü onay sonrası işaretlenen testler Laboratuvar İşletim Sistemi (LİS) tarafından görülmeyecektir. Onay sonrası her yeni test isteği için yeni bir HBYS girişi ve LİS kaydı yapılması gereklidir. Bu işlemden sonra eğer örnek laboratuvarda ise laboratuvarı telefonla arayarak eklenen test ve yeni giriş hakkında bilgi verilmelidir. D. TIBBİ MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARI NDA TEST SONUÇLARINA ETKİ EDEN FAKTÖRLER: 1. Örneğin olarak alınmaması, 2. Örneğin doğru yerden alınmaması, 3. Örneğin olarak taşınmaması, 4. Kültür örneğini hasta antibiyotik kullandıktan sonra alınması, 5. Örnek alındıktan sonra, laboratuvara uygun zamanda ulaştırılmaması, 6. Hasta bilgilerinin eksik ya da olması. E. TIBBİ MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARI NDA ÇALIŞILAN TESTLERE AİT LERİN ALINMASI: 1. ALIM KURALLARI: 1.1 KAN LERİ ALINMA KURALLARI: 1.1.1. ACİL SERVİS VE YATAKLI BİRİMLERDE: Acil servis ve yataklı birimlerde kimlik doğrulaması yapıldıktan sonra kan alma işlemi gerçekleştirilir. Hekim test taleplerini otomasyon sisteminde yapar. Klinik hemşiresi sistemde talepleri görür. Testlerin barkotlarını basar, lere yapıştırır. Barkotlarda hastanın kimlik tanımlayıcılarıyla birlikte, testin adı, testin hangi servisten istendiği, örneğin alınış tarihi ve i yer alır. Böylece numune alım tarihi ve i Hastane Otomasyon Sistemi nde ve buna entegre çalışan Hastane Bilgi Yönetim Sistemi (HBYS) kaydedilmiş olur. 1.1.2. POLİKLİNİKTEN BAŞVURAN HASTALARDA: Acil Servis ve yataklı birimlerde kimlik doğrulaması yapıldıktan sonra kan alma işlemi gerçekleştirilir. Hekim test taleplerini otomasyon sisteminde yapar. Klinik hemşiresi sistemde taleplerini görür. Testlerin barkotlarını basar, lere yapıştırır. Barkotlarda hastanın kimlik tanımlayıcılarıyla birlikte, testin adı, testin hangi servisten istendiği, örneğin alınış tarihi ve i yer alır. Böylece numune alım tarihi ve i Hastane Otomasyon Sistemi ne ve buna entegre çalışan Hastane Bilgi Yönetim Sistemi (HBYS) kaydedilmiş olur.
Toplam Kalite Birimi Laboratuvar Test Rehberi TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ 123 1.1.3. KAN LERİ ALIM KURALLARI: 1.1.3.1. Hasta en az 15 dakika kadar rahat bir pozisyonda Kol, omuz hizasında düz durmalıdır. 1.1.3.2. Fistül, damar grefti uygulanmış ya da mastektomili meme tarafındaki kol, ödemli ve skarlı bölgeler, hematom, kan transfüzyonu ile IV sıvı tedavisi uygulanan kolda üst seviyeler zorunlu kalınmadıkça venöz kan alımı için uygun değildir. 1.1.3.3. Hematom oluşabileceğinden hastanın kolu kesinlikle bükülmemelidir. 1.1.3.4. Hem geniş hem de yüzeye yakın damar seçilmelidir. 1.1.3.5. Hastaya IV infüzyon yapılıyorsa infüzyona 5 dakika ara verildikten sonra veya mümkünse diğer koldan kan alınmalıdır. 1.1.3.6. Turnike, kan alınacak damardan yaklaşık 10 cm. yukarı bağlanır. Turnike en fazla bir dakika uygulanmalıdır ve iğne damara girdikten sonra hemen gevşetilmelidir. 1.1.3.7., enjektör ile alınmış ise, hemoliz olmaması için iğne çıkarıldıktan sonra yavaşça ve kenarından kaydırılarak e boşaltılmalıdır. 1.1.3.8. Damara girilmeden önce yumruk açılıp kapatılmamalıdır; bu hareket, plazma potasyum, fosfat ve laktat konsantrasyonlarını artırır. 1.1.3.9. Önce katkı maddesiz, sonra katkı maddeli lere kan alınmalıdır. 1.1.3.10. lar 100*13 mm jelli vakumlu steril lere alınır. 1.1.3.11. Üzerinde barkot düzenli bir şekilde yapışmış olmalı. Servis, hasta adı-soyadı, dosya numarası, örnek numarası, tarih ve i yazılı 1.1.3.12. Gelen santrifüj edilerek ependorf lerine ayrılır.çalışma gününe kadar örnekler derin dondurucuda -20 0 C bekletilir. 1.1.4. KAN LERİ DEN CE DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN KONULAR: 1.1.4.1. Laboratuvar testleri için sabah 10-12 açlık sonrası kan verilmelidir. Test için kan vermeye gelmeden önceki gece 21:00 den sonra hiçbir şey yiyip içmeyiniz. 1.1.4.2. Hastaneye gelmeden önce ağır ve zorlayıcı egzersiz yapılmamalıdır. 1.1.4.3. vermeden önce, yarım kadar dinlenilmesi önerilir. 1.1.4.4. Düzenli olarak kullanılan ilaçlar varsa, kan vermeden önce doktora danışılması gerekmektedir. 1.2. İDRAR LERİ ALIM KURALLARI: Mikrobiyoloji 1.2.1. Poliklinikten başvuran hastalara idrar örneği alınmak üzere 120 ml plastik kaplardan verilir. Bu kaplar üzerinde hastanın kimlik tanımlayıcılarının bulunduğu barkot yer alır. Laboratuvar teknisyeni hastaya idrar örneğini nasıl ve ne miktarda vermesi gerektiğinin tarifini yapar. Plastik kaplarda gelen idrar örnekleri daha sonra laboratuvar teknisyeni tarafından idrar analizi için uygun e aktarılır.
124 TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ Laboratuvar Test Rehberi www.tyih.gov.tr 1.2.2. Acil Servis ve yataklı birimlerde ise hekim tarafından yapılmış test talepleri otomasyon sisteminde, bölüm hemşiresince görülür. Hemşire, 120 ml lik plastik kabın üzerine hastanın barkodunu yapıştırır. Hastaya örneğin nasıl ve ne miktarda vermesi gerektiğinin tarifini yapar. 1.3. GAİTA LERİ ALIM KURALLARI: 1.3.1. Dışkı steril veya temiz kaplar içine alınmalıdır. 1.3.2. Her türlü inceleme için ceviz büyüklüğünde dışkı yeterlidir. 1.3.3. Dışkı tuvalet kağıdı ile alınmamalıdır. Tuvalet kâğıdında baryum tuzları olabilir ve bu madde, dışkıdaki bazı patojenler için öldürücü etki yapar. 1.3.4. En az üç gün arka arkaya alınan dışkının incelenmesi protozoonların ortaya çıkarılması için daha uygun olur. 1.3.5. İçerisinde çok sayıda mikroorganizma bulunduğundan, bekletilen dışkıda çeşitli kimyasal ve ph değişiklikleri oluşarak kısa zamanda patojenlerin yok olmalarına neden olduğundan gaita örnekleri bekletilmeden laboratuvara ulaştırılmalıdır. 1.3.6. Poliklinik hastalarının numune kapları laboratuvardan alınır ve aynı laboratuvarın numune teslim bölümünde üzerinde kimlik tanımlayıcılarla birlikte numune alım tarihi ve i yazan barkot yapıştırılarak teslim 1.4. VÜCUT SIVISI LERİ ALMA KURALLARI: Vücut sıvısında çalışılacak parametreler için alınacak numune, 13x100 mm veya 16x100 mm lik jelsiz kuru numune lerine alınır ve laboratuvara bekletilmeden gönderilir. 2. KÜLTÜR LERİNİN ALIM KURALLARI: 2.1. İçerdiği patojen mikroorganizma gerçek pozitif sonucu gösterir. Bu nedenle yüksek örnek kalitesi tanıda en kritik aşamadır. 2.2. Numune alınırken doğru anatomik bölge seçilmelidir. Endojen mikrobiyal flora ile kontaminasyonu önlenmelidir. 2.3. Numune uygun teknik ve steril ekipmanla toplanmalıdır. Aseptik teknikler uygulanmalıdır. 2.4. İnfeksiyonun akut safhasında antibiyotik tedavisi başlanmadan örnek alınmalıdır. 2.5. Başlanmış ise numune yeni antibiyotik dozu verilmeden hemen önce alınmalı ve laboratuvar bilgilendirilmelidir. 2.6. Numune etkenin canlılığını koruyacak ve çevrenin biyolojik güvenliğini sağlayacak bir taşıma kabına aktarılmalıdır. Üzerine hasta adı, soyadı, numunenin alındığı tarih ve kaydedilmelidir.
Toplam Kalite Birimi Laboratuvar Test Rehberi TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ 125 2.7. Numunenin kaynağı ve/veya anatomik bölge numune kabının üzerinde açık ve doğru olarak tanımlanmalıdır. Ayrıca hastada bulunan yandaş hastalık (Diabetus mellitus, malignite, immun yetmezlik vb) varsa kullandığı antibiyotik mutlaka not edilmelidir. 2.8. Numunenin laboratuvara hızla ulaşması, saklanacaksa saklama koşullarının uygun olması sağlanmalıdır. Numune miktarı yeterli Aksi halde hatalı negatif sonuçlara neden olabilir. 2.1. KAN KÜL: 2.1.1. TEKNİĞİ: alınırken, steril eldiven giymeli ve kültür şişesinin kontamine olmasını önleyici tedbirleri almalıdır. 2.1.1.1. Venöz yol yerine katater veya intravasküler aletlerden kan kültürü alınması kontaminasyon riskini 2 kat arttırır. 2.1.1.2. Eğer bir girişte kan alınamamış ve tekrar vene girilecekse yeni bir enjektör kullanılmalı ve eldiven değiştirilmelidir. kültürleri alınırken iyi bir cilt antisepsisi uygulanmalıdır. alınacak olan bölge derisi önce %70 lik alkol ile ıslatılan bir tampon ile ve friksiyon yaparak iyice silinerek temizlenir. Kirli deriler için gerekirse 2-3 tampon kullanılır. Sonra yeni bir tampon ile %2 lik iyot eriyiği sürülerek havada kuruması beklenmelidir. 2.1.1.3. Alınan kan önce anaerop besiyerinin lastik tıkacı delinerek kanın yarısı bırakılır. Sonra aynı şekilde aerop besiyerine ekim yapılmalıdır. 2.1.1.4. Örnekler alındıktan sonra şişe hafifçe çalkalanmalıdır. 2.1.1.5. Dışarıda bekleme süresi ne kadar uzarsa bakteri izolasyon şansı o kadar azalmaktadır. 2.1.2. ZAMANI: Mikroorganizmaların kanda bulunmasından yaklaşık 30-90 dakika sonra ateş, döküntü gibi bulgular ortaya çıkar ve ateş en yüksek seviyeye ulaştığında ise mikroorganizmanın kandaki seviyesi oldukça düşer. 2.1.2.1. En uygun zaman ateş ve döküntü gibi bulguların ortaya çıkmasından 30-60 dakika öncesidir. Pratikte en uygunu, ateş yükselmeye başladığında kültürlerin alınmasıdır. 2.1.2.2. Endokardit, septik trombofilebit, mikotik anevrizmalar gibi sürekli bakteriyemi oluştuğu damar içi infeksiyonlarda zamanlama önemli değildir. Eğer hasta antibiyotik tedavisi alıyorsa bir sonraki dozdan hemen önce alınmasına dikkat edilmelidir. Mikrobiyoloji 2.1.3. SAYISI VE MİKTARI: Yetişkinler için en çok 10 ml, çocuklarda ise bakteriyemi daha şiddetli olduğundan kanda bulunan bakteri sayısı fazladır ve yaşına göre 0.5-2ml kan alınması önerilir.
126 TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ Laboratuvar Test Rehberi www.tyih.gov.tr 2.1.31. Bir ven girişinden alınan kan kaç şişeye inoküle edilirse edilsin tek bir kültür olarak değerlendirilir. 2.1.32. Bir kan kültür seti; aynı anda iki ven girişiyle alınan kanların 2 veya daha fazla şişeye alınmasıyla oluşur. 24 içerisinde 2 veya 3 kan kültür setinin alınması yeterlidir. 2.1.33. Akut sepsis hariç, 1 ten daha kısa süre aralıklarla kan kültürü alınmamalıdır. 2.1.34. Bir hastadan alınan bir set kan örneğinde bakteri ürememesi hemokültür sonucunun olumsuz kabul edilmesi için yeterli değildir. 2.2. BOĞAZ-NAZOFARENKS KÜL: Poliklinik hastaları için hasta laboratuvara gönderilerek burada alınması sağlanır. Eğer hastanın hekimi tarafından alınacaksa; steril pamuklu eküviyonlarla alınır. Dil basacağı ile hastanın diline bastırılır. Eküviyon sıra ile sağ ve sol tonsillalara ve tonsilla fossalarına, farinks mukozasına iyice sürülür. Örnek alınan eküviyonlar dikkatlice ağız mukozasına ve tükürüğe değdirilmeden çekilir. Transport besiyeriyle laboratuvara gönderilir. 2.3. BURUN KÜL: Poliklinik hastaları için hasta laboratuvara gönderilerek burada alınması sağlanır. Eğer hastanın hekimi tarafından alınacaksa; steril pamuklu eküviyonlarla alınır. Transport besiyeriyle gönderilir. 2.4. ALT SOLUNUM YOLU KÜLTÜRLERİ: 2.4.1. BALGAM: Özellikle sabahları öksürük ile derinden gelen balgam ağızda fazla oyalandırılmadan, steril, geniş ağızlı bir kap içerisine alınmalıdır. Balgam alınmadan önce steril su ile ağzın çalkalanması ve gargara yapılabilir ancak sınırlı değeri vardır. Numune hemen incelenmelidir. Balgamda bulunan enzimatik etkiler nedeniyle bekletilme esnasında birçok mikroorganizma yok olabilir. Balgam çıkaramayan hastalarda özellikle çocuklarda tuberküloz araştırması için sabah açlık mide suyu kullanılabilir. 2.4.2. TRAKEAL ASPİRAT/BRONŞ ASPİRASYONU: Uygun teknikle alındıktan sonra steril ağzı kaplarda laboratuvara ulaştırılmalıdır.
Toplam Kalite Birimi Laboratuvar Test Rehberi TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ 127 2.5. İDRAR KÜL: Poliklinik hastaları için hasta laboratuvara gönderilerek idrarın burada alınması sağlanır. İdrar, bakterilerin üremesi için iyi bir ortamdır. Bu nedenle oda sıcaklığında bırakılan idrarın içerisinde üretradan geçen ya da havadan ve çevreden bulaşan bakteriler hızla çoğalırlar. Numune en geç 30 dak içinde laboratuvara ulaştırılmalıdır. İdrar kontaminasyonu önlemek için steril geniş ağızlı şişelerde alınmalıdır. Orta idrar örneği alınmalıdır. Barkot ve numune kontrolü yapıldıktan sonra laboratuvara kabul edilen idrar kültürü. Çalışma gününe kadar küçük ependorf lere alınarak derin dondurucuda ( -20 ) saklanır. 2.5.1. KNLARDA: Hastaya geniş ağızlı kap ve 3 adet kağıtlara sarılarak steril edilmiş gazlı bezden yapılmış pet verilir. Birinci pet ılık su ile ıslatılır ve üzerine sabun sürülür, ikinci pet sadece ılık su ile ıslatılır. Üçüncü pet kuru olarak bırakılır. İlk olarak sabunlu pet ile labialar diğer elle aralandıktan sonra vulva önden arkaya bir kez silinir. Sonra su ile ıslatılmış petle önden arkaya bir kez silinir. En son kuru pet ile bölge kurulanır. Hasta ilk gelen 10-15 ml. idrarı tuvalete yaptıktan sonra 50-100 ml yi idrar kabına, son idrarı yine tuvalete yapar. 2.5.2. ERKEKLERDE: Hastaya kadınlar için anlatılan aynı gereçler verilir ve aynı şekilde hazırlanması söylenir. Önce sabunlu pet ile glans penis ve üretra ağzı silinir, sonra ıslak petle durulanır ve sonunda kuru pet ile kurulanır. Hasta ilk gelen 10-15 ml. idrarı tuvalete yaptıktan sonra 50-100 ml yi idrar kabına, son idrarı yine tuvalete yapar. 2.5.3. BEBEKLERDE: Erkek çocukta penis, kız çocukta vulva çevresi iyice temizlenir. Kız ve erkek çocuklar için ayrı özellikte ve deriye yapışma özelliği olan steril plastik torbalar, üretrayı içine alacak biçimde yapıştırılır. 2.5.4. SONDALI HASTALARDA: Mikrobiyoloji Plastik torbada birikmiş idrar kesinlikle kullanılmaz. İdrar almak için kataterin torba ile ilişkili ucu çıkartılıp bu kanaldan da idrar alınmaz. Kateterden idrar akımı bir klample kesilir. 30 dak kadar beklenir. Lastik katater klempin distalinden (üretraya yakın bir noktasından) alkol ile silindikten sonra enjektör yardımıyla idrar alınır.
128 TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ Laboratuvar Test Rehberi www.tyih.gov.tr 2.6. DIŞKI KÜL VE PARAZİT ARAMA: İçerisinde çok sayıda mikroorganizmalar bulunduğundan bekletilen dışkıda çeşitli kimyasal ve ph değişiklikleri oluşarak kısa zamanda patojenlerin yok olmalarına neden olur. Bu nedenle hemen incelenmelidir. 2.6.1. Dışkı nonsteril temiz kaplar içine alınmalıdır. 2.6.2. İnceleme için bir ceviz büyüklüğündeki dışkı yeterlidir. 2.6.3. Dışkı tuvalet kağıdı ile alınmamalıdır. Tuvalet kağıdında baryum tuzları olabilir ve bu madde, dışkıdaki bazı patojenler için öldürücü etki yapar. 2.6.4. En az üç gün arka arkaya alınan dışkının incelenmesi protozoonların ortaya çıkarılması için daha uygun olur. 2.6.5. Kültür için dışkı elde edilemeyen durumlarda steril eküviyon ile rektal sürüntü örnekleri alınarak incelenir. 2.7. VENÖZ KATETER ÖRNEĞİ: Katater çıkış yeri sürüntüsü, varsa enjektör ile alınan eksuda örneği, katater içi kan örneğinden ve periferik venden alınan kandan kan kültürü ve eğer katater çıkarılacaksa katater çıkış yeri ve çevresi bir antiseptikle silinip, hem distal uçtan hem de deriye giriş yerinden en az 2cm kesilerek steril kaba konup laboratuvara gönderilmelidir. 2.8. YARA/DOKU/ABSE KÜL: Ülseröz, gangrenöz lezyonlar da dahil tüm yara örneklerinde ve apselerde sürüntü değil, doku örneği veya aspirat gönderilmelidir. F. TIBBİ MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARI ALIM KAPLARI: İdrar kültür kabı Plastik Gaita Örnek Kabı
Toplam Kalite Birimi Laboratuvar Test Rehberi TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ 129 Eküviyon Çubuğu Tek Plastik Saplı, Steril(tüm sürüntü kültürleri eküvyon çubuğu ile alınır.) Kültür Şişeleri Laboratuvara Gelen Boğaz Sürüntüsü G. TIBBİ MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARI NA LERİN TRANSFERİ: 1. Servislerden alınan boğaz, burun, yara, mayii, balgam, idrar örnekleri bekletilmeden laboratuvara ulaştırılır (Tüm alınan örnekler maksimum 15 dakika içerisinde laboratuvara ulaştırılmalıdır. Süre uzadıkça sağlıklı sonuç alma durumu azalır). 2. Amip aranması için alınan dışkı örnekleri bekletilmeden laboratuvara (Bu numunenin laboratuvara en yakın ortamda alınıp laboratuvara ulaştırılması gerekmektedir). 3. Örnekler sızdırmaz kaplarda, kapağı iyice kapatılmış olarak, hiçbir şekilde etrafı bulaştırmayacak şekilde transfer Mikrobiyoloji
130 TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ Laboratuvar Test Rehberi www.tyih.gov.tr 4. Tüm örnekler üzerinde hastanın adı, soyadı, dosya numarası, servisi mutlaka yazılı 5. kültürleri için ayrıca talimat bulunmaktadır (Bkz kan kültürü alım kuralları). H. TIBBİ MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARI KABUL VE RET : 1. TIBBİ MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARI KABUL : 1.1. Tüm örneklerin ilgili doktor tarafından otomasyon sistemine eksiksiz olarak kaydedilmiş olması gerekmektedir. 1.2. Amip bakılacak dışkı örneği taze ve baryumsuz olmalıdır ve bekletilmeden incelenmelidir. 1.3. İdrar kültürü için, olarak orta akım idrarı steril kaplara konulmalıdır ve en geç yarım içinde laboratuvara ulaştırılmalıdır. 1.4. Balgam kültürü için verilecek balgam örneği, dişler fırçalandıktan ve ağız iyice su ile çalkalandıktan sonra tercihen sabah verilmeli ve tükürük olmamalıdır. 1.5. AARB bakılacak idrar örnekleri, steril kaba alınmış sabah ilk idrarı 1.6. Tüm örnekler mümkünse antibiyotik alınmadan verilmiş olmalı, antibiyotik alınmış ise belirtilmelidir. 1.7. Örnekler kültür ekimleri ve preparat hazırlamaya yetecek miktarda 1.8. kültürleri için uygun talimat bulunmaktadır.ve buna uygun alınmalıdır. Venöz kanın alınacağı damar palpe Bölge merkezden başlayarak perifere doğru dairesel hareketlerle önce alkol daha sonra iodoforla silinir. 30 sn-1 dak beklenir. İyot artıkları aynı şekilde merkezden perifere doğru alkol ile silinebilir. Ven yeniden palpe edilmeden kan alınır. Enjektör çekilir. amayı durdurmaya yönelik tampon uygulanır. bekletilmeden kan kültür şişesine aktarılır. 1.9. alma ünitelerince alınan kan örnekleri 100*13 mm ebatlarında, vakumlu, steril, jelli lere alınmalıdır. 1.10. İdrar örnekleri steril idrar kaplarına alınmalıdır. 2. TIBBİ MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARI RET : 2.1. Servislerden gönderilen etiketsiz, kime ait olduğu belli olmayan, istemi otomasyon üzerinden yapılmamış, hasta bilgileri eksik örnekler redd 2.2. Alındıktan sonra uygunsuz koşullarda bekletilmiş örnekler redd Örneğin; gece alınmış kültürlerin etüve konmuş olması ret kriteridir. Steril vücut sıvıları üç kadar etüvde bekletilebilir. Normal flora içeren örnekler (Burun sürüntüsü ve boğaz sürüntü kültürleri gibi) buzdolabında birkaç bekletilebilir, ancak etüve konmuş olması ret kriteridir.
Toplam Kalite Birimi Laboratuvar Test Rehberi TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ 131 2.3. Hemen ekilemeyecekse idrar kültürü buzdolabında birkaç bekletilebilir. Etüvde bekletilmiş idrar kültür için uygun değildir, redd 2.4. Geç te gelen ve AARB bakılması istenen balgam ve idrar örnekleri buzdolabında bekletilebilir. 2.5. Baryumlu dışkı örnekleri hiçbir işleme alınmadan reddedilir (Parazit, kültür, amip ELISA, Helicobacter pylori antijen testi gibi). 2.6. Miktar olarak örnekler redd 2.7. Uygun steril kaba alınmamış örnekler (Örn: Evden bir kavanoza konmuş idrar) redd 2.8. Tükürük verilmişse, balgam kültürü için uygun değildir, redd 2.9. ve idrar beraber istendiği durumlarda in ayrı ayrı günlerde gelmesi durumunda materyaller işleme alınmaz. 2.10. Bayanların menstrasyon dönemlerinde idrar i vermeleri uygun değildir. I. TIBBİ MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARI NDA ÇALIŞILAN TESTLERE AİT PANİK DEĞERLER: Mikrobiyoloji, ELİZA, Seroloji, Kültür Laboratuvarı Panik Değerleri: ARB HIV HBsAg Anti HCV Anti HIV VDRL POZİTİF ÜREME POZİTİF POZİTİF Pozitif Pozitif Pozitif Pozitif Gaitada Amip Antijeni Gaita kültüründe Salmonella Gaita kültüründe Shigella Gaita kültüründe V. Cholera Pozitif Pozitif Pozitif Pozitif Mikrobiyoloji Gaita kültüründe Campylobacter kültürü/mikroskopisi BOS kültürü/mikroskopisi Kültürde Genital Grup B Streptokok/ Streptokok Antijeni Pozitif Pozitif Pozitif Pozitif
132 TÜRKİYE YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ Laboratuvar Test Rehberi www.tyih.gov.tr Balgam, İdrarda AARB Kalın damla veya ince yayma kan preparatında Malaria MRSA (Metisiline Dirençli Staphylococcus Aureus) VRE (Vankomisine Dirençli Enterokok) Pozitif Pozitif Pozitif Pozitif İ. TIBBİ MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARI NDA TEST SONUÇLARININ VERİLMESİ: Poliklinik ve servis hastalarından alınan kıymetli materyaller (mayi, derin trakeal aspirat, kateter vb) hastanın kültür ve antibiyogram sonucu verilinceye kadar materyal bu kapta saklanarak, gerektiği durumlarda kültür ve antibiyogram işlemleri tekrarlanır. Materyaller en az yedi gün süreyle saklanır. Hasta test sonuçları, sorumlu uzman tarafından kontrol edilerek onaylanır ve Hastane Otomasyon Sistemi ne aktarılır. Böylece testi isteyen hekim, sonuçları kendi bilgisayar ekrandan görebilir. Ayrıca bu test sonuçlarına hastanemiz Web sayfası Laboratuvar Test Sonuçları Erişim Bölümü nden iki kimlik tanımlayıcı ile ulaşılabilinir.
K. SIRA ÇALIŞ- MA ZAMA- NI MİKTARI ALIMI İLE İLGİLİ KURALLAR KABUL RED HA- ZIR- LIK ME- TOD SONUÇ 1 Boğaz Boğaz Sürüntüsü BİR SÜ- RÜNTÜ STERİL TÜP İÇİNDE EKÜVİ- YON Eküviyon ucu her iki tonsil ve posterior farenkse bastırılarak ve döndürülerek sürülür. Tüp üzerinde barkod olmalıdır ve bu barkodda yer alan hasta bilgileri bilgisayar kaydındaki bilgilerle aynı İsimsiz ler. hastadan aynı gün içinde alınan ikinci örnek. Yok 24-48 2 Burun Burun Sürüntüsü BİR SÜ- RÜNTÜ STERİL TÜP İÇİNDE EKÜVİ- YON Her iki burun deliğinin yan duvarlarından ve 2-2.5 cm. derinden eküviyon döndürülerek örnek alınır. Tüp üzerinde barkod olmalıdırve bu barkodda yer alan hasta bilgileri bilgisayar kaydındaki bilgilerle aynı İsimsiz ler. hastadan aynı gün içinde alınan ikinci örnek. Yok 24-48 3 Kulak Kulak BİR SÜ- RÜNTÜ STERİL TÜP İÇİNDE EKÜVİ- YON Dış kulak yolundan eküviyonla alınır. Tüp üzerinde barkod olmalıdır ve bu barkodda yer alan hasta bilgileri bilgisayar kaydındaki bilgilerle aynı İsimsiz ler. hastadan aynı gün içinde alınan ikinci örnek. Yok 24-48 4 Konjonktiva Konjonktiva Sürüntüsü BİR SÜ- RÜNTÜ STERİL TÜP İÇİNDE EKÜVİ- YON Her iki konjunktivadan eküviyonla alınır Tüp üzerinde barkod olmalıdır ve bu barkodda yer alan hasta bilgileri bilgisayar kaydındaki bilgilerle aynı İsimsiz ler. hastadan aynı gün içinde alınan ikinci örnek. Yok 24-48 Mikrobiyoloji REFERANS ARALIKLARI
REFERANS ARALIKLARI Panik değerde olan test sonuçları, servis hastalarında servis sorumlu hemşiresine ya da doktoruna, poliklinik hastalarında poliklinik sorumlu hemşiresine ya da doktoruna en kısa zamanda telefonla bildirilir. Ayrıca, panik test değerleri, istem yapan doktorun dikkatini çekmesi için, Hastane Bilgisayar Sistemi nde koyu pembe renkle gösterilir. SIRA ÇALIŞ- MA ZAMA- NI MİKTARI ALIMI İLE İLGİLİ KURALLAR KABUL RED HA- ZIR- LIK ME- TOD SONUÇ 5 İdrar İdrar En az 0,2 ml STERİL İDRAR Normal yolla orta akım idrarı, suprapubik aspirasyonla ya da steril sondadan alınır. Bebeklerde steril idrar poşeti üretrayı da içine alarak yapıştırıldıktan sonra 45 dk. İçinde alınmalıdır. İdrar kabı üzerinde barkod olmalıdır ve bu barkodda yer alan hasta bilgileri bilgisayar kaydındaki bilgilerle aynı Hastadan aynı gün içinde alınan ikinci örnek, isimsiz ve ağzı tam kapanmamış idrar kapları Yok 24-48 6 Balgam Balgam En az 0,5 ml Steril kap Sabah tercihen aç karnına alınır. Balgamın alındığı kap üzerinde barkod olmalıdır ve bu barkod da yer alan hasta bilgileri bilgisayar kaydındaki bilgilerle aynı İsimsiz ve ağzı tam kapanmamış kaplar.aynı hastadan aynı gün içinde alınan ikinci örnek.tükrükle karışık veya saf tükrük ise,24 toplanmış balgam redd Yok 24-48
7 Gaita 8 Gaitada veya rektal sürüntüde vankomisine dirençli enterokok aranması 9 Derin Aspirasyon ÇALIŞ- MA ZAMA- NI MİKTARI ALIMI İLE İLGİLİ KURALLAR KABUL RED HA- ZIR- LIK METOD SONUÇ Gaita Ceviz büyüklüğünde Gaita kabı Ceviz büyüklüğünde gaita kabın dışına bulaştırılmadan alınır Kabın üzerinde barkod olmalıdır ve bu barkod da yer alan hasta bilgileri bilgisayar kaydındaki bilgilerle aynı İsimsiz ve ağzı kapanmamış kaplar. hastadan aynı gün içinde alınan ikinci örnek. Baryumlu gaita örneği. Yok 24-48 Gaita veya rektal sürüntü Ceviz büyüklüğünde gaita ya da rektal sürüntü Gaita kabı veya steril içinde eküviyon Ceviz büyüklüğünde gaita kabın dışına bulaştırılmadan alınır veya steril eküviyonla anal sfinkter içinden rektal sürüntü alınır Kabın üzerinde barkod olmalıdır ve bu barkodda yer alan hasta bilgileri bilgisayar kaydındaki bilgilerle aynı İsimsiz ve ağzı kapanmamış kaplar. hastadan aynı gün içinde alınan ikinci örnek. Baryumlu gaita örneği. Yok 24-48 Derin Aspirasyon En az 0,5 ml Steril kap Trakeostomi veya endotrakeal ten polietilen kataterle girilir ve materyal aspire edilir Derin aspirasyonun alındığı üzerinde barkot olmalıdır ve bu barkodda yer alan hasta bilgileri bilgisayar kaydındaki bilgilerle aynı İsimsiz ve ağzı kapanmamış kaplar. hastadan aynı gün içinde alınan ikinci örnek. Yok 24-48 Mikrobiyoloji REFERANS ARALIKLARI
10 Abse 11 Plevral Mayi ÇALIŞ- MA ZAMA- NI MİKTARI ALIMI İLE İLGİLİ KURALLAR KABUL RED HA- ZIR- LIK ME- TOD SONUÇ Abse tabanından alınan sürüntü Eküviyon sürüntüsü, doku materyeli, steril enjektör veya steril kap içinde sıvı materyeli Steril içinde eküviyon, steril enjektör içinde sıvı ya da doku materyeli Deri %70 lik alkolle silindikten sonra steril enjektörle abse mayi aspire edilir ve lezyon tabanından steril eküviyonla sürüntü ya da doku alınır. Tüp üzerinde barkod olmalıdır ve bu barkod da yer alan hasta bilgileri bilgisayar kaydındaki bilgilerle aynı İsimsiz ler. hastadan aynı gün içinde alınan ikinci örnek. Yok 24-48 Plevral Mayi Eküviyon sürüntüsü, Steril enjektör veya steril kap içinde sıvı materyeli Steril içinde eküviyon, steril enjektör içinde sıvı materyel Deri %70 lik alkolle silindikten sonra steril enjektörle abse mayi aspire edilir ve lezyon tabanından steril eküvyonla sürüntü alınır. Tüp üzerinde barkod olmalıdır ve bu barkodda yer alan hasta bilgileri bilgisayar kaydındaki bilgilerle aynı İsimsiz ler. hastadan aynı gün içinde alınan ikinci örnek. Yok 24-48 REFERANS ARALIKLARI
12 Parasentez Mayi 13 PTK Dren Mayi 14 Dren Mayi ÇALIŞ- MA ZAMA- NI MİKTARI ALIMI İLE İLGİLİ KURALLAR KABUL RED HA- ZIR- LIK ME- TOD SONUÇ Parasentez Mayi Eküviyon sürüntüsü, Steril enjektör veya steril kap içinde sıvı materyeli Steril içinde eküviyon, steril enjektör içinde sıvı materyel Deri %70 lik alkolle silindikten sonra steril enjektörle abse mayi aspire edilir ve lezyon tabanından steril eküviyonla sürüntü alınır. Tüp üzerinde barkod olmalıdır ve bu barkodda yer alan hasta bilgileri bilgisayar kaydındaki bilgilerle aynı İsimsiz ler. hastadan aynı gün içinde alınan ikinci örnek. Yok 24-48 PTK Dren Mayi Steril enjektör veya steril kap içinde sıvı materyeli Steril veya steril enjektör içinde sıvı materyel Dren çevresi %70 lik alkolle silindikten sonra steril enjektörle mayi aspire Tüp üzerinde barkod olmalıdır ve bu barkodda yer alan hasta bilgileri bilgisayar kaydındaki bilgilerle aynı İsimsiz ler. hastadan aynı gün içinde alınan ikinci örnek. Yok 24-48 Dren Mayi Steril enjektör veya steril kap içinde sıvı materyeli Steril veya steril enjektör içinde sıvı materyel Dren çevresi %70 lik alkolle silindikten sonra streil enjektörle mayi aspire Tüp üzerinde barkod olmalıdır ve bu barkodda yer alan hasta bilgileri bilgisayar kaydındaki bilgilerle aynı İsimsiz ler. hastadan aynı gün içinde alınan ikinci örnek. Yok 24-48 Mikrobiyoloji REFERANS ARALIKLARI