ĠLKÖĞRETĠM OKULLARI DERS KĠTAPLARI, ÖĞRENCĠ ÇALIġMA KĠTAPLARI VE ÖĞRETMEN KILAVUZ KĠTAPLARININ BRANġLARA GÖRE ĠNCELENMESĠ ÇALIġTAYLARI RAPORU

ĠLKÖĞRETĠM OKULLARI DERS KĠTAPLARI, ÖĞRENCĠ ÇALIġMA KĠTAPLARI VE ÖĞRETMEN KILAVUZ KĠTAPLARININ BRANġLARA GÖRE ĠNCELENMESĠ ÇALIġTAYLARI RAPORU Editörler Yrd. Doç Dr. Abdurrahman EKĠNCĠ Öğrt. Gör. Ömer Murat ÖTER

ÇALIġTAY KATILIMCILARI Katılımcı Yrd. Doç. Dr. Abdurrahman EKĠNCĠ Yrd. Doç. Dr. Muhammed Cevat YILDIRIM Öğrt. Gör. Mehmet Ali AKIN Öğrt. Gör. Ömer Murat ÖTER Öğrt. Gör. Faysal ÖZDAġ Raportör Olduğu Dersler Sosyal Bilgiler Matematik Fen ve Teknoloji Sınıf Öğretmenliği Hayat Bilgisi, Sınıf Öğretmenliği Türkçe

ĠLKÖĞRETĠM OKULLARI DERS KĠTAPLARI, ÖĞRENCĠ ÇALIġMA KĠTAPLARI VE ÖĞRETMEN KILAVUZ KĠTAPLARININ BRANġLARA GÖRE ĠNCELENMESĠ ÇALIġTAYLARI RAPORU GĠRĠġ Değişen ilköğretim programının temel özelliği, dayandığı yapılandırmacı yaklaşım gereği, öğrencilere bilgi ezberletmemesi, öğretme ve öğrenme sürecinin her aşamasına aktif olarak katılmasını sağlaması, uyaranları yorumlamalarını, anlamlandırmalarını ve bilgileri bizzat kendilerinin yapılandırarak öğrenmelerini sağlayıcı nitelikte olmasıdır. Ders programları bu nitelikte hazırlanırken, öğretmenlerin programları yapılandırmacı anlayışa uygun bir şekilde uygulayabilmeleri için de uygulamada yol gösterip yardımcı olabilecek nitelikte öğretim materyaller hazırlanmaya çalışılmıştır. Önceki programların uygulanmasında öğretmen ve öğrenciler için yazılı materyal olarak sadece ders kitapları bulunurken, ders kitaplarında yer alan bilgilerin nasıl öğretileceği öğretmenlere bırakılır ve öğretmenlerden işlenecek derslere hazırlık amacıyla ders ve günlük plan yapmaları istenirdi. Ancak, birbirinin tekrarı olmaktan öteye geçemeyen planların çoğu, öğretmenler için derse hazırlık yapma ve ders esnasında yol gösteme işlevini yerine getiremezdi. Bu nedenle çoğu öğretmen ders kitabının dışında kendisi ve öğrencileri için yardımcı kaynaklara, egzersiz kitaplarına veya dergilere ihtiyaç duyardı. Bu durum, ihtiyaç duyulan ek materyalleri satın alamayan öğrenciler açısından uygulamada imkân ve fırsat eşitsizliğini doğururdu. Değişen programla birlikte ders kitaplarının yanında öğrenci çalışma kitapları ve öğretmen kılavuz kitapları hazırlanarak uygulamada duyulan ihtiyaç karşılanmaya ve birliktelik sağlanmaya çalışılmıştır. İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi Operasyonel Programı kapsamında AB tarafından finanse edilen ve Hayat Boyu Öğrenmenin Desteklenmesi Hibe Programı çerçevesinde Dicle Üniversitesi ve Siirt Üniversitesi ortaklığı ile yürütülen ve Diyarbakır İl Milli Eğitim Müdürlüğü nün iştirakçi olduğu Eğitim Fakültelerinin Öğretmen YetiĢtirme Kapasitelerinin Güçlendirilmesi projesi kapsaminda yapılan Ġlköğretim okulları ders kitapları, öğrenci çalıģma kitapları ve öğretmen kılavuz kitaplarının incelenmesi çalıştaylarda, Sınıf Öğretmenliği, Sosyal Bilgiler Öğretmenliği, Fen Bilgisi Öğretmenliği ve Matematik Öğretmenliği Bölümü mezunlarının görevleri sırasında kullanacakları ders kitapları, öğrenci çalışma kitapları ve öğretmen kılavuz kitapları incelemiştir. 1

Çalıştaylar sürecinde yapılan çalışmalarda Sosyal Bilgiler, Fen ve Teknoloji, Matematik ve Sınıf Öğretmenliği programlarının ders kitaplarına nasıl yansıdığı, öğrenmenin ders kitapları vasıtasıyla nasıl kılavuzlandığı, öğrenci çalışma kitapları ve öğretmen kılavuz kitaplarına programın ve ders işleme yöntem-tekniklerinin nasıl yansıdığının tespit edilmesi ve ders kitapları, öğrenci çalışma kitapları ve öğretmen kılavuz kitaplarının hizmet öncesi öğretmen yetiştirmede ne şekilde kullanılabileceğinin ortaya konması amaçlanmıştır. Çalıştay grupları tarafından yapılan çalışmalar birer rapor halinde düzenlenmiştir. 2

A. ĠLKÖĞRETĠM SOSYAL BĠLGĠLER DERS KĠTAPLARI, ÖĞRENCĠ ÇALIġMA KĠTAPLARI VE ÖĞRETMEN KILAVUZ KĠTAPLARININ ĠNCELENMESĠ 2005 yılından itibaren ilköğretim okullarında uygulanmaya başlanan yeni ilköğretim programları ile birlikte derslere ilişkin öğretmen kılavuz kitapları ve öğrenci çalışma kitapları da hazırlanmış, öğretmen ve öğrencilere Milli Eğitim Bakanlığı tarafından dağıtılmıştır. Öğrenci çalışma kitaplarının temel amacı, program ve ders kitapları ile uyumlu olacak şekilde öğrencilerin programın amaçlarına ve kazanımların edinilmesi, egzersiz ve gerekli ek açıklamalarla konuların daha etkili öğrenilmesini sağlamak şeklinde ifade edilmektedir. Öğretmen kılavuz kitapların temel amacı ise, programın gerektirdiği etkinlik, çalışma, alıştırma ve bunların öğretimine ilişkin öğretmenlere gerekli açıklamaları belirli bir plan dâhilinde yapmaktır. Yeni ilköğretim programlarından önce ders planı hazırlamak zorunda olan öğretmenlerin yapmaya çalıştığı hazırlığı öğretmenlere daha açık, sistematik ve bol örnek ve etkinliklerle sunmayı hedefleyen öğretmen kılavuz kitapları önemli bir boşluğu doldurmuş bulunmaktadır. İlköğretim 4-7. Sosyal Bilgiler dersi öğretim programının etkili ve kalıcı öğrenmeye temel oluşturmasında ders kitabı, öğrenci çalışma kitabı ve öğretmen kılavuz kitabı olmak üzere üç temel destekleyici kaynak sunulmuştur. Bu bakımdan yapılan incelemeler sonucunda oluşturulan bu raporda, özellikle programın öngördüğü kazanımların öğrenciler tarafından kazanılmasına alt yapı oluşturmak amacıyla hazırlanmış olan söz konusu üç kaynağın içerik ve yapı olarak incelenmesi ve öğretmen yetiştirmede kullanılması üzerinde durulmuştur. Günümüz gelişmiş eğitim sistemlerinde sadece ders kitabına dayalı klasik öğretim uygulamaları artık yeterli değildir. Öğrenci ve öğretmenlere programın öngördüğü çerçevede ders kitabının daha iyi anlaşılması ve içeriğinin kavranılması yolunda yardımcı kitaplar, yazılı ve görsel kılavuz kaynaklar önemli bir yer tutmaktadır. Ders kitaplarına bilgi yoğunluklu olarak yansıyan programlar öğrenci çalışma kitapları ve öğretmen kılavuz kitapları vasıtasıyla daha çok mevcut ve hedeflenen bilgi ve becerilerin kazanılmasında uygulanması gereken etkinliklerle zenginleştirilmiş ve teori-pratik bütünlüğü bu yolla sağlanmaya çalışılmıştır. Dolayısıyla özellikle öğretmenler, öğrencilerin kazanmaları öngörülen bilgi ve becerileri edinmesi sürecinde öğrenci çalışma kitapları ve öğretmen kılavuz kitaplarını titizlikle incelemiş ve uygulamaya yönelik olarak sistematize etmiş olmalıdır. Bu çalışmada sosyal bilgiler ders kitabı, öğretmen kılavuz kitabı ve öğrenci çalışma kitaplarının incelenmesi ile başlanmıştır. İncelemede, söz konusu kaynaklara programın nasıl yansıdığı, kazanım ve 3

konuların gerektirdiği bilgi ve becerilerin edinilmesi sürecinin nasıl planlandığı çeşitli alt başlıklar altında sıralanmıştır. Söz konusu kaynakların tanıtımı niteliğindeki ilk aşamadan sonra özellikle hizmet öncesi öğretmen yetiştirme sürecinde her üç kaynağın kullanımının önemi ve öğretmen yetiştirmeye katkısı üzerinde durulmuştur. Sosyal Bilgiler Ders Kitapları: 4-7. sınıf Sosyal Bilgiler ve 8. sınıf T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük ders kitapları geçmiş programlar için hazırlanmış kitaplara kıyasla oldukça zengin ve nitelikli bir görüntü sergilemektedir. Ders kitapları oldukça kaliteli baskıya ve kâğıda sahiptir. Görsel öğeler oldukça zengin, ilgi çekici ve kazanım odaklı bir şekilde sunulmuştur. Kitaplardaki metinler, şekiller, grafik ve resimler kazanımın farklı boyutlarda açıklanmasına odaklı ve farklı düzeylere yönelik bir görüntü sergilemektedir. Ders kitaplarında her kazanım için etkinliklere yer verilmiştir. Öğrencilerin dikkatini çekecek şekilde renkli ve görsel bakımdan zengin olan ders kitaplarında her kazanım 3 5 sayfalık bir kapsam içerisinde etkinlik, soru-cevap, örnekler ve görsel öğeler ile pekiştirilmekte, süreci değerlendirmeye ilişkin çalışmalarla tamamlanmaktadır. Ders kitaplarında, her kazanıma yönelik bir işleniş planlanmıştır. Bu amaçla kazanıma ilişkin bir hazırlık çalışmasına yer verilmiş ve bu hazırlık çeşitli soru ve ip ucu niteliğindeki ilginç bilgilerle işlenişe geçişte motivasyonu artırma imkânı da sağlamıştır. Dikkat çekici bir giriş bu anlamda öğrencinin kazanıma esas olan bilgi ve becerilere ilişkin kuramsal sunuma daha fazla ilgi göstermesini sağlayacaktır. Ayrıca, ders kitaplarında öğrenciyi yönlendirici sorularla dersin işlenişi sürecinde öğrencinin aktif kılınması amaçlanmıştır. Ayrıca, ders kitaplarında kazanımın gerektirdiği bilgi ve beceriye odaklı olmak üzere destekleyici metinler sunulmuştur. Metinler güncel ve süreli yayınlardan da yararlanılarak zenginleştirilmiştir. Ayrıca, metinlerde veya sonunda özlü sözler, deyimler ve kısa bilgi notları ile metinlerdeki bilgiler pekiştirilmeye çalışılmıştır. Ayrıca, her kazanıma ilişkin bilgi çerçevesinin etkili kazanılmasına yönelik öğrencilerin araştırma, inceleme, tartışma ve projelendirme ile grup çalışmaları sürecine dahil olmalarına yönelik çalışma yönergelerine yer verilmiştir. Öğretmenin öğretmen kılavuz kitabı ve öğrenci çalışma kitapları ile de ilişkilendirmesi gereken bu uygulamalardan azami verim her üç kaynağın eşgüdümlü bir şekilde ve ayrıntılı bir inceleme ile ele alınmasına bağlıdır. 4

Sosyal Bilgiler Öğrenci ÇalıĢma Kitapları Öğrenci çalışma kitapları öğrencinin sınıf içerisinde veya dışında işlenen kazanımları pekiştirmek, bireysel ve düzeyine uygun öğrenme ve gelişim imkânlarını edinmesini sağlayan kaynaklardır. Her öğrencinin, ders kitabı ve programın gerektirdiği bilgi ve becerilerin edinmesinde bireysel yeteneklerine göre istifade edebilecekleri bu kaynak ek öğrenme etkinlikleri ile bireysel çalışma imkân ve alışkanlığının da edinilmesine zemin hazırlar. Öğrenci çalışma kitaplarında, öğrencinin kazandığı bilgi ve becerileri verilen tablo ve şekillere işlemeleri, bulmaca ve boşluk doldurmaları istenilmektedir. Bu yolla öğrenilen kavramların sıralanması, karşılaştırılması, eşleştirilmesi gibi yöntemlerle öğrencinin edindiği bilgileri üst düzey bilişsel beceriler düzeyinde edinmesine imkân sağlamaktadır. Ayrıca, resim, şekil ve şemalar ile diyagram ve grafik okuma etkinlikleri yoluyla öğrencilerin görsel öğelerin okunması, değerlendirilmesi ve yorumlanmasına ilişkin becerilerin geliştirilmesi hedeflenmektedir. Ayrıca, öğrenciye gerekli yönergeler verilerek birtakım resim, afiş, poster yapmaları ve bu çerçevede portfolyo dosyasını oluşturmaları yönünde çalışmalar önerilmektedir. Bu bakımdan öğrenci çalışma kitapları ders kitapları ile paralel olarak edinilen kazanımlar çerçevesinde bilgi, beceri ve değerlerin kalıcı ve anlamlı bir şekilde etkinlik temelli yapılandırılmasına önemli katkılar sunmaktadır. Sosyal Bilgiler Öğretmen Kılavuz Kitapları Sosyal Bilgiler öğretmen kılavuz kitapları incelendiğinde giriş olarak, programa ve kılavuz kitapların kullanımına ilişkin genel açıklamalar, programın unsurları, öğrenme alanları ve öğrencilere kazandırılacak bilgi, beceri ve değerler gibi bilgiler verilmektedir. Bu genel girişten sonra ders kitabı ile uyumlu olmak üzere ders kitabındaki bilginin ve verilmiş olan kazanımla da ilişkili şekilde öğrencilere nasıl kavratılabileceğine ilişkin dersin işlenişine dair genel çerçeve, uyarı, dikkat ve öneri bölümleri altında öğretmeni yönlendirecek bilgiler verilmiştir. Bu bakımdan öğretmen için kılavuz kitaplar bir rehber, hazır bir plan ve yol gösterici bir etkinlikler dizisi niteliğindedir. Bu yönüyle öğretmen kılavuz kitabı temelde öğretmenin dersi nasıl işleyeceği, süreç içerisinde kullanacağı materyal ve etkinlikler ile dersin verimliliğini değerlendirmeye dair tekniklerin verildiği bir rehberdir. Her derse ilişkin kılavuz kitap o dersin kitabında yer alan metin, bilgi veya durumun nasıl işleneceğini adım adım açıklayacak şekilde sunmaktadır. 5

Sosyal Bilgiler öğretmen kılavuz kitapları incelendiğinde şu genel başlıklar altında öğrenme sürecinin planlandığı görülmektedir. Üniteye iliģkin genel bilgiler: Her üniteye ait giriş bölümünde üniteye ilişkin genel çerçeve, ünitenin kazanımları, disiplinler arası ilişkiler, temel kavramlar, doğrudan verilecek beceri, değerler ile ölçme değerlendirmenin ne şekilde yapılması gerektiğine ilişkin bilgilere yer verilmiştir. Giriş bölümü öğretmenin üniteyi ana hatları ile tanıması, ünitede nelere dikkat etmesi ve kazanımların çerçevesini zihinsel olarak şekillendirmesinde önemli bir kolaylık sağlayacak şekilde hazırlanmıştır. Bu bakımdan giriş bölümlerinin öğretmenlerce incelenmesi oldukça önem taşımaktadır. Genel çerçeve: Ders kitabının birkaç sayfasına denk düşen bölümlerin öğretmen kılavuz kitaplarında işlenişinden önce konunun genel çerçevesi kazanımla ilişkilendirilerek verilmiştir. Uyarı, dikkat, öneri: Öğretmen kılavuz kitabında öğretmenlere yönelik özellikle öğretim sürecinde dikkat edilmesi gereken hususlara ilişkin yol gösterici açıklamaları içeren bölümlerdir. Öğretmen için yol gösterici olan küçük bilgiler oldukça önemli bir işlev görmektedir. Örneğin, 5. sınıf öğretmen kılavuz kitabında öğretmene ilişkin bir öneride, ders kitabındaki örnek çalışmaya benzer bir çalışma için öğrencileri motive ediniz, onlara yol gösteriniz. Bunun için yakın çevrenizdeki kurumlara sınıfça bir gezi düzenleyebilirsiniz. şeklinde bir açıklama yapılmıştır. Öğretmenin ilgili kazanımın etkili öğrenilmesine yönelik kılavuzluk yapmasında önemli hatırlatmalar ve dikkat çekici açıklamalar işleyişe ilişkin önemli avantajlar sağlamaktadır. Öğrenme ve öğretme süreçleri: Bu kısımda işlenişin özü sunulmaktadır. Dersin işleniş tarzı, öğrencinin ne şekilde yönlendirileceği ve kullanılacak soru ve yönlendirmeler verilerek hangi konularla ilişkilendirileceğine ilişkin süreç kılavuzlanmıştır. AraĢtırma, tartıģma, gezi ve gözlem: Kılavuz kitaplarda öğrenmenin kalıcı ve anlamlı olmasını destekleyecek ek araştırma, tartışma ve çevre olanaklarına uygun gezi ve gözlemlerle desteklenen öğrenme süreçlerine yer verilmiştir. Bilginin edinilmesi ve inşa edilmesinde önemli ve tamamlayıcı bir süreç olarak kılavuz kitaplarda önerilen bu hususlar öğrenme sürecinde önemli bir yere sahiptir. Etkinlik uygulamaları: Kılavuz kitaplarda dersin işlenişi sürecinde kazanımın öğrenci merkezli ve aktif öğretim yöntemleri esas alınarak öğrenmenin etkinliklerle 6

gerçekleştirilmesi planlanmıştır. Her kazanıma ilişkin örnek etkinlikler öğretmene sunulmuş ve öğretmenin bu etkinliklerden uygun gördüğünü veya kendisinin oluşturabileceği herhangi bir etkinliği uygulamasına yönelik bir tasarım yapılmıştır. Öğretmene sunulmuş etkinlik örnekleri, öğretim sürecinde önemli kolaylıklar sağlamaktadır. Ayrıca, kazanımların gerektirdiği beceri ve bilgilerin edinilmesinde yaratıcı drama etkinlikleri sunulmuş ve öğrencilerin oyun temelli, katılımcı bir öğrenme sürecinde zevk alarak öğrenmelerine zemin hazırlanmıştır. Ölçme ve değerlendirme çalıģmaları: Sosyal bilgiler öğretmen kılavuz kitaplarında her kazanımın ne düzeyde kazanıldığı, kazanımın gerektirdiği bilgi ve becerinin ne düzeyde edinildiğini ölçecek ve gerekli ek etkinlikleri gerçekleştirmeyi gerektirecek değerlendirmeye imkan sağlamak amacıyla ölçme ve değerlendirme sürecine yer verilmiştir. Beceri, değer ve ders içi ve dıģı iliģkilendirme: Sosyal bilgiler öğretmen kılavuz kitaplarında beceri ve değerlerin kazanılmasına yönelik etkinlikler sunulmuş ve ders içi ve dışı olmak üzere kazanımın gerektirdiği bilgi ve değer alanı çeşitli disiplinlerle ilişkilendirilmiştir. Yukarıda belirtilen ana başlıklar çerçevesinde hazırlanmış olan öğretmen kılavuz kitapları, ders kitapları ve öğrenci çalışma kitapları ile birlikte ele alınarak öğretmen tarafından incelenmeli ve her derse kazanımlar düzeyinde üç kaynak eş güdümlü şekilde incelenmelidir. Öğretmen, ders öncesi ders kitabı, öğrenci çalışma kitabı ve öğretmen kılavuz kitabını kazandırılacak kazanımı merkeze alarak incelemeli, derse hazırlığını bu çerçevede yapmalıdır. Aksi takdirde, klasik ders işleme yöntemi olarak sadece ders kitabından yapılan hazırlık yetersiz kalacak ve bilgi ile sınırlı etki düzeyi düşük bir öğretim olacaktır. Hizmet Öncesi Öğretmen YetiĢtirmede Ders Kitapları, Öğrenci ÇalıĢma Kitapları ve Öğretmen Kılavuz Kitaplarını Kullanmanın Önemi Ülkemizde öğretmen yetiştirmede en önemli sorunlardan biri teorik düzeyde bir öğretmen eğitimi uygulamasıdır. Lisans ders içerikleri, kaynak ders kitapları, öğretim elemanlarının yetişme kaynağı ve kurumsal bakımdan eğitim fakülteleri ile Milli Eğitim Bakanlığı ve yerelde il eğitim müdürlükleri arasındaki kopukluklar bu durumun en açık göstergeleridir. Oysa öğretmen yetiştirme teoriden çok pratikle bağı olan, teori ile pratiğin bir arada işlev kazanması ile anlam bulan bir süreçtir. Teorik bilgisi üst düzeyde olmasına karşın 7

uygulamadan bağımsız yetişmiş bir öğretmen adayının uygulama içerisinde önemli sorunlar yaşayacağı muhakkaktır. Bu bakımdan nitelikli öğretmen yetiştirme sisteminin en önemli sacayaklarından biri uygulama ile kurulan bağdır. Uygulama ile kurulan bağ da üç farklı alanda ele alınarak değerlendirilebilir. Öncelikle öğretmen yetiştirme programları ve bu çerçevede hazırlanan ders materyallerinin uygulama ile iç içe tasarlanmış olması gerekmektedir. Lisans düzeyindeki dersler, ders içerikleri ve derslerde kullanılmak üzere temin edilen materyaller bu kapsamda değerlendirilebilir. Bu amaçla öğretmen yetiştirmede sürece ilişkin dersler ve içerikleri hazırlanırken mutlak surette örgün eğitim sürecinin içerisinde aktörlerin görüşleri alınmalı, ilgili kademedeki (okul öncesi, ilk veya orta öğretim) ders programları ve materyaller incelenmelidir. Nitelikli bir analiz ve tahlil sürecinden sonra yapılacak çalışmaların verimliliği kuşkusuz daha yüksek olacaktır. Bir diğer husus, öğretim elemanlarının uygulamanın içinden gelmelerini gerektiren ilgili alana ilişkin pratik deneyim düzeyidir. Söz konusu deneyim, eğitim fakültelerinde öğretmen yetiştirecek öğretim elemanlarının mutlak surette akademik yaşamdan önce bir süre öğretmenlik mesleğine ilişkin deneyim sahibi olmalarını gerektirmektedir. Okul ortamlarından haberdar, okul kültürü ve öğretim sürecinin içerisinden gelmiş olmak kuşkusuz önemli kazanımlar sağlayacaktır. Bir diğer husus, deneyimli okul müdürleri, öğretmen ve eğitim müfettişlerinin lisans düzeyinde, uygulama ile daha yüksek düzeyde ilişkili bazı dersleri vermelerine imkân sağlamaktır. Uygulama ile kurulacak bu bağ öğretmen yetiştirmede önemli katkılar sağlayacaktır. Uygulama ile bağın güçlendirilmesinde önemli hususlardan bir diğeri de merkezi düzeyde YÖK ve MEB, yerel düzeyde ise eğitim fakülteleri ile il milli eğitim müdürlükleri arasında aktif ağ ve bağlantılar geliştirmektir. Öğretmen yetiştirmeye ilişkin uygulama ve teori arasında köprülerin kurulmasına zemin hazırlayacak bu bağlantılar süreç içerisinde sorunların tespiti, çözümü ve işbirliği olanaklarının geliştirilmesinde önemli imkanlar sağlayacaktır. Bu kapsamda değerlendirildiğinde, bakanlık veya yerel düzeyde eğitim-öğretim sürecine ilişkin bütün çalışmalarda eğitim fakülteleri ile işbirliği imkanları ortaya çıkacak bilgi, deneyim ve kaynak paylaşımı konularında önemli kazanımlar sağlanabilecektir. Bu kazanımlardan birisi, bakanlığın ve yerel düzeyde il milli eğitim müdürlüklerinin üniversitelerden bilimsel bakımdan, üniversitelerin de kaynak, deneyim ve ortamlar açısından bir paylaşımı gerçekleştirmeleridir. 8

Milli Eğitim Bakanlığının yenilenen ilköğretim programlarının daha etkin ve verimli uygulanması ve eğitimsel sürecin niteliğini artırmak üzere geliştirdiği öğrenci çalışma kitapları ve öğretmen kılavuz kitaplarının ayrıca ders kitaplarının da eğitim fakülteleri ile öğretmen yetiştirme sürecine katkı sağlamak amacıyla paylaşması söz konusu işbirliği kapsamında yapılabilecek önemli çalışmalardan biridir. Eğitim fakültelerinden mezun olacak öğretmen adaylarının istihdam edilecekleri kurumlar milli eğitim bakanlığına bağlı okullar ve kurumlardır. Ancak lisans düzeyinde mevcut ders kitapları, öğrenci çalışma kitapları ve öğretmen kılavuz kitaplarını incelemeden, öğretim sürecinde nasıl kullanacağına ilişkin bir formasyona tabi tutulmadan mezun olan öğretmen adaylarının bu çerçevede öğretmenlik uygulamasında önemli sorunlar yaşayacağı bir gerçektir. Her üç kaynak kitabı incelemiş, kullanım esasları ve uygulamaya yönelik süreci fiilen gerçekleştirmiş bir sosyal bilgiler (ve diğer alan öğretmenliklerinde) öğretmeninin atanacağı kurumda öğretim sürecine yabancılık çekmeden mesleğini daha rahat icra edebileceği bir gerçektir. Yapılan araştırmaların da ortaya koyduğu gerçek, adaylık sürecinde ve mesleğin ilk yıllarında öğretmenlerin önemli sorunlar yaşadıkları ve mesleki tükenmişlik, bıkkınlık ve motivasyon yitimi sorunları yaşadıklarını ortaya koymaktadır. Bu bakımdan özellikle hizmet öncesi dönemde eğitim fakültesi öğretim elemanları ve öğrencileri alanları ile ilgili ders kitaplarını, öğrenci çalışma kitaplarını ve öğretmen kılavuz kitaplarını her öğretim yılında ayrıntılı bir şekilde incelemelidirler. Ayrıca, öğretmen adaylarına yönelik sayılan her üç kaynağı ayrıntılı şekilde inceleyecek ve sınıf içerisinde mikro öğretim, drama etkinlikleri, rol oynama vb. uygulamalarla işlemelerine olanak sağlayacak iki dönemlik ve üçer kredilik eğitim programı, ders kitabı, öğrenci çalışma kitabı ve öğretmen kılavuz kitaplarının incelenmesi ni içerecek dersler tasarlanmalıdır. Sonuç ve Öneriler Yukarıda ilköğretim sosyal bilgiler ders kitabı, öğrenci çalışma kitabı ve öğretmen kılavuz kitaplarına ilişkin ifade edilen hususlar ilköğretimde okutulan diğer dersler için de geçerlidir. Sosyal bilgiler öğretmeni yetiştirmede diğer alanlardan en önemli farklılık bu kapsamda yetişecek adayların sosyal bilimlere ve genel kültür alanına ilişkin ayrıca sahip olması gereken üst düzey bilişsel becerilerdir. Sosyal bilgiler öğretmeni yetiştirmede söz konusu kaynakların, lisans sürecinde sosyal bilgiler ders programı ile ilgili alanlara ilişkin derslerin de konularak incelenmesi ve öğretim uygulamalarının yaptırılması öğretmen yeterlikleri açısından önemli bir kazanım sağlayacaktır. Mezuniyet sonrası süreçte uygulamaya ilişkin ana 9

kaynakları incelemiş ve bu kaynakların kullanımına ilişkin becerileri edinmiş olması aday öğretmene mesleki yaşamına ilişkin önemli bir katkı sağlayacaktır. Bu kapsamda aşağıda sıralanan öneriler geliştirilmiştir. - Sosyal bilgiler lisans derslerine sosyal bilgiler ders kitabı, öğrenci çalışma kitabı ve öğretmen kılavuz kitaplarının incelenmesini içeren derslerin ilave edilmesi gerekmektedir. - İlave edilen bu derslerde ders materyali olarak söz konusu kaynaklar kullanılmalı ve lisans düzeyinde hazırlanacak bu derslerin içeriği, bu kaynakların etkili incelenmesi ve uygulanmasını sağlayacak şekilde düzenlenmelidir. - Söz konusu dersleri alanında nitelikli öğretmen ve eğitim müfettişlerinin de verebilmesine olanak sağlanmalıdır. - Eğitim fakültesi öğretim elemanları öğretmen, okul müdürleri ve eğitim müfettişleri ile zaman zaman bir araya gelerek pedagojik çay saatleri adı altında öğretmen yetiştirmeye ilişkin görüş alışverişinde bulunmalıdırlar. - Söz konusu derslerin işlenişinde mikro öğretim, dramatizayon, rol oynama vb. etkinliklerle uygulamaya yönelik çalışmalara yer verilmelidir. 10

B. ĠLKÖĞRETĠM MATEMATĠK DERS KĠTAPLARI, ÖĞRENCĠ ÇALIġMA KĠTAPLARI VE ÖĞRETMEN KILAVUZ KĠTAPLARININ ĠNCELENMESĠ Yenilenen ilköğretim matematik dersi öğretim programı, ilköğretim 1 5. Sınıflarda 2005 2006 öğretim yılından itibaren uygulanmaya başlanmıştır. İlköğretim 6 8. sınıf matematik dersi öğretim programı ise 2006 2007 öğretim yılından itibaren kademeli olarak uygulamaya konulmuştur. Önceki matematik programı ve öğretim yaklaşımı Önce öğret, sonra problem çözdür yaklaşımına dayanmaktaydı ve ders kitapları da bu anlayışa göre öğretimi sağlayacak şekilde düzenlenmişti. Öğretmenden öncelikle, matematikle ilgili bilgileri (tanımlar, kurallar, ilkeler, özellikler vb.) öğretmesi, sonra bu bilgilerin kullanılarak problemlerin nasıl çözüleceğini göstermesi başka bir değişle, problemlerin çözüm yollarını öğretmesi ve sonunda da benzer problemler sorarak öğrencilerin öğrendikleri çözüm yollarını ve işlem basamaklarını kullanmalarını sağlaması istenmekteydi. Öğrencilere çözmeleri için verilen problemler, aslında onlar için problem özelliği taşımazdı. Çünkü benzer problemler aracılığıyla bu tip problemlerin nasıl çözüleceği, bu tip problemlerde hangi işlem basamaklarının uygulanacağı öğrencilere öğretilmiştir. Dolayısıyla benzer problemler çözmek öğrenciler için alıştırma niteliği taşımaktaydı. Bu öğretim anlayışı doğrultusunda matematik ders kitaplarında sırasıyla öğretilecek konuyla ilgili kuramsal bilgilere, bu bilgilerin farklı çözüm yolları ve basamaklarla soru ve problemlere nasıl uygulanacağını gösteren birkaç örneğe ve sınıfta öğretmenin gözetiminde veya ev ödevi olarak yapılmak üzere çok sayıda benzer soru ve problemlere yer verilirdi. Bilgileri ezberleyen ve öğretilmiş çözüm yollarını benzer problemlere uygulayabilen öğrencilerde bu öğretim yaklaşımı işe yaramış gibi göründüyse de, çoğu öğrenci için matematik bir sır ve anlaşılmaz olmaktan kurtarılamıyordu. Değişen programla birlikte matematik öğretiminde Matematik yaparken matematik öğrenme anlayışı benimsenmiştir. Yeni matematik öğretim anlayışında, matematik öğrenme ve matematik yapma süreçlerinin birbirinden ayrılmaması, problem çözmenin bir amaç değil matematikle ilgili bilgilerin öğrenilmesinde bir araç olarak kullanılması, öğrencinin çeşitli problem durumları çerçevesinde çalışarak matematiksel bilgileri kendisinin inşa etmesi istenmektedir. 2005 ilköğretim programının uygulanmaya başlamasıyla birlikte öğretim materyalleri olan kitaplar ile ilgili bazı yenilikler yapılmıştır. Ders kitaplarının yanı sıra öğrenci çalışma 11

kitapları ve öğretmen kılavuz kitapları hazırlanmaya başlanmıştır. Bu kitaplar, ders programının etkili bir şekilde uygulanabilmesinde ve öğrencilerin etkin olarak öğrenmesinde öğretmenlerin başvuracağı önemli kaynaklar haline gelmeye başlamıştır. İlköğretim matematik öğretmenlerinin, İlköğretim matematik dersi ile ilgili hazırlanan ders, öğrenci çalışma ve öğretmen kılavuz kitapları hakkında gerekli bilgiye sahip olmaları gerektiği gibi, ilköğretim matematik öğretmen adaylarının da bu konuda gerekli bilgiye sahip olmaları gerekir. Öğretmen adaylarının bu konuda gerekli bilgiye sahip olmaları ise, öğretmen yetiştirme programlarında bu konuya yeterince yer verilmesiyle mümkün olabilecektir. Öğretmen yetiştirme sürecinde, İlköğretim matematik ders kitapları, ilköğretim matematik öğrenci çalışma kitapları ve ilköğretim matematik öğretmen kılavuz kitapları ile ilgi bilgi verilmesi, teori ile uygulama bütünlüğü sağlanabilmesi açısından önemlidir. Bu bölümde, yukarıda sözü edilen kitaplar ile ilgili bilgilere yer verilmiştir. Öğretmen yetiştirme programlarında bu kitapların içeriği hakkında yeterince bilgi verilmesi ve öğretmen adaylarına kitap içeriklerinin uygulamasına yönelik fırsat verilmesinin gerekliliği üzerinde durulmuştur. Ġlköğretim Matematik Ders Kitapları İlköğretim programlarının yenilenmesiyle, ilköğretim matematik ders kitaplarında gerek içerik, gerek yapısal olarak birçok değişiklik yapılmıştır. Ders kitaplarında görsellere büyük ölçüde yer verilmiştir. Şekil, grafik, sembol, metin başlıkları vb. öğeler renkli olarak öğrencilerin ilgisini çekecek bir biçimde sunulmuştur. Görseller öğrencilerin yaş düzeyleri dikkate alınarak hazırlanmıştır. Ders kitapları, öğrenme alanının alt öğrenme alanı ile ilgili kazanım ya da kazanımlar esas alınarak hazırlanmıştır. Ders kitaplarında, derslerin işlenişinde öğrencinin aktif olarak katılmasını sağlayacak çalışmalara önemli ölçüde yer verilmiştir. İlköğretim matematik ders kitaplarında yapı ve içerik açılarından dikkat çeken hususlar genel olarak şunlardır: Ders kitaplarında, konuların başında öğrencilerin derse yönelik motive edilmesine ilişkin çalışmalara yer verilmiştir. Bu bağlamda, öğrencilerin konuya dikkatlerinin çekilmesi için Neler öğreneceğiz? ya da işlenecek kazanımla ilgili önceki sınıflarda öğrenilen konuların hatırlanmasına yönelik Hatırlayalım şeklinde öğrencilerin derse yönelik motivasyonlarının artırılmasına dönük bir bölüm bulunmaktadır. Ayrıca konu girişlerinde öğrencileri motive etmek için görsel öğelere, metinlere, sorulara vb. çalışmalara yer verilmiştir. 12

Ders kitaplarında yer verilen diğer bir bölüm ise kazanımların öğrencilere kazandırılmasına yönelik bölümdür. Bu bölümde etkinliklere, örneklere, ders içi ve ders dışı ilişkilendirme çalışmalarına yer verilmiştir. Öğrenelim olarak nitelendirilen bu bölümde bilgi kutusu, dikkat ve anahtar bilgi gibi önemli ipuçlarına ya da hatırlatmalara ve kazanımlarla ilgili matematiksel sembollere de yer verilmiştir. Ders kitaplarında yer alan uygulama bölümde, alıştırmalar, problemler, düşünelim, tartışalım, hareket zamanı, biliyor musunuz?, tarih köşesi, teknoloji köşesi, inceleyelim, sıra sizde gibi çalışmalara yer verilmiştir. Değerlendirme bölümde, Proje, araştırma, bölüm değerlendirmesi, ünite değerlendirmesi, kendimizi deneyelim gibi çalışmalara yer verilmiştir. Öğretim programlarının temel amaçlarından biri, öğrencilere gerek ilgili konu alanında gerekse tüm yaşamlarında karşılaşabilecekleri problemleri çözme becerisini kazandırmaktır. Problem çözme becerisi aynı zamanda yüksek düzeyli düşünme, plan yapma, uygulama, değerlendirme, strateji geliştirme, yaratıcılık, kendine güven duyma gibi beceri ve özelliklerin de gelişmesini sağlar. Bu doğrultuda ders kitaplarında, matematik öğretiminin problem çözmeye dayalı bir anlayış çerçevesinde yapılmasına yönelik çalışmalara ağırlıklı yer verilmektedir. Ders kitaplarında ve öğrenci çalışma kitaplarında her kazanımın etkinlikler vasıtasıyla öğretilmesi yoluna gidilmektedir. Tasarlanan etkinliklerde, yapılandırmacı öğrenme anlayışı temel alınarak hazır bilgiler verilmesinden kaçınılmakta, öğrencilerin gerçek yaşam örneklerinden seçilen problem durumları çerçevesinde ve çeşitli araç-gereçlerle çalışarak kendi bilgilerini oluşturmalarına olanak sağlanmaya çalışılmaktadır. Etkinliklerde öğretmenin, öğrencilerin kendi bilgilerini inşa etmede rehber olma rolü dikkate alınmaktadır. Etkinliklerin tasarlanmasında çoklu zeka kuramının göz önünde tutulduğu ve farklı zeka boyutlarının harekete geçirilmesi ve geliştirilmesinin önemsendiği görülmektedir. İlköğretim matematik ders kitaplarında genel olarak görsel öğelere, ders işleniş sürecinde öğrencilerin aktif katılımlarının sağlanmasına yönelik etkinliklere ve değerlendirme etkinliklerine önemli ölçüde yer verildiği söylenebilir. Ġlköğretim Matematik Öğrenci ÇalıĢma Kitapları İlköğretim programının yenilenmesiyle ilk defa ders kitaplarının yanı sıra öğrenci çalışma kitapları hazırlanıp öğrencilere verilmeye başlanmıştır. İlköğretim matematik öğrenci çalışma kitapları, öğrencilerin öğrenme alanlarıyla ilgili kazanımları edinmelerini destekleyen ders 13

içinde ve ders dışında kullanılacak şekilde hazırlanan kaynaklardır. Bu kitaplar, öğrencilerin uygulama ve değerlendirme yapmalarına yönelik olarak hazırlanmıştır. Öğrencileri öğrenmeye teşvik eden, öğrencilerin öğrenmelerini kolaylaştıran, kalıcı öğrenmelerini destekleyen ve aktif katılımlarına aracılık eden kaynaklardır. Öğrenci çalışma kitaplarının, ders kitaplarıyla bağlantısı kurulmuştur. Ders kitapları ve öğrenci çalışma kitapları bir bütünlük oluşturacak şekilde hazırlanmıştır. Öğrenci çalışma kitaplarında, görselliğe önem verilmiş, tablo, grafik, şekil vb. yollarla öğrencilerin daha kolay öğrenmelerine zemin hazırlanmıştır. Oyun, hikâye yazma, problem kurma, boşluk doldurma gibi çalışmalara yer verilerek öğrencilerin öğrenmeye motive edilmesi amaçlanmıştır. Bu kitaplarda her öğrenme alt öğrenme ve ara disipline yönelik kazanımlarla ilgili olarak genel çerçevede şunlara yer verilmiştir: İlköğretim matematik öğrenci çalışma kitaplarında ilk olarak, öğrencilerin öğrenme alanları, alt öğrenme alanları ve ara disiplinler ile ilgili kazanımların kazandırılmasına yönelik etkinlikler ve alıştırmalara yer verilmiştir. Öğrencilerin ön bilgilerinin yoklanmasına yönelik olarak Neler hatırlıyorsunuz? gibi bölümler de bulunmaktadır. Öğrenci çalışma kitaplarında ikinci olarak, öğrencilerin öğrenme alanları, alt öğrenme alanları ve ara disiplinler ile ilgili uygulama yapmalarına yönelik çalışmalara yer verilmiştir. Bu bölümde alıştırmalar, problemler, düşünelim, hareket zamanı, eğlenelim, oyun, pekiştirme etkinliği, boşluk doldurma gibi çalışmalar bulunmaktadır. Söz konusu kitaplarda üçüncü olarak, değerlendirme çalışmalarına yer verilmiştir. Bu bölümde, öğrencilerin kazanımları ne derece edindiklerini belirmek amacıyla dönütler alınmasına yönelik çalışmalar bulunmaktadır. Değerlendirme bölümünde, Proje uyarıları, matematik günlüğü, ürün dosyası uyarıları, bu kelimeleri kullanabiliyor musunuz?, performans görevi, öz değerlendirme formu, akran değerlendirme formu, ünite değerlendirmesi, kendimizi deneyelim, kendimizi değerlendirelim gibi çalışmalara yer verilmiştir. İlköğretim matematik öğrenci çalışma kitaplarının; öğrencilerin ilgilerini çekmeye, kalıcı ve aktif olarak öğrenmelerine, üst düzey bilişsel beceriler edinmelerine, bireysel çalışmalar yapmalarına olanak verecek şekilde ve ilköğretim matematik ders kitaplarıyla bağlantılı olarak bir bütün oluşturacak şekilde hazırlandığı söylenebilir. 14

Ġlköğretim Matematik Öğretmen Kılavuz Kitapları İlköğretim matematik öğretmen kılavuz kitapları; ilköğretim matematik ders kitapları ve ilköğretim matematik öğrenci çalışma kitaplarını kapsayacak şekilde matematik öğretiminin ayrıntılı olarak planlandığı kaynaklar olarak tanımlanabilir. Öğretmen kılavuz kitapları, Öğrenme-öğretme sürecinin işlenişine ilişkin ayrıntılı bilgiye, ilköğretim matematik dersi ünitelendirilmiş yıllık ve ders planlarına yer verilen ve öğretmenin kılavuz olarak yararlanabileceği önemli bir kaynaktır. Öğretmen kılavuz kitaplarında, öğrenme alanları, alt öğrenme alanları, ara disiplinler, kazanımlar, araç ve gereç, yöntem ve teknikler, beceriler, dersin işlenişi ile ilgili ayrıntılı bilgiler verilmiştir. Bu kitaplarda, dersin nasıl işleneceği adım adım belirtilmiş ve ilköğretim matematik öğretim programının, hedef-kazanım, içerik, öğrenme-öğretme süreci, değerlendirme boyutları ile ilgili detaylı bilgiler verilmiştir. Öğretmen kılavuz kitaplarında genel olarak yer verilen hususlar şunlardır: Kitaplarda ilk olarak, kapsam ve hazırlanış biçimine ilişkin bilgilerin bulunduğu, organizasyon şeması na yer verildiği görülmektedir. Organizasyon şemaları, öğretmen kılavuz kitapların tanıtıldığı bölümdür. İkinci olarak, genellikle bu kitapların ilk bölümünde, İlköğretim programlarıyla kazandırılması hedeflenen ortak beceriler, matematik dersi öğretim programının tanıtımı, matematik öğretimi ve öğrenme, matematikte temel beceriler, anlamlı öğrenme, öğretim yöntem ve teknikleri, ders araç ve gereçleri, ölçme ve değerlendirme, değerlendirme araç ve yöntemleri, zekâ alanları ve zekâ alanlarının özellikleri gibi konular hakkında öğretmene rehber olacak bilgiler verilmiştir. Üçüncü olarak, genellikle her ünitenin başında o üniteye ilişkin ünitelendirilmiş yıllık plan bulunmaktadır. Bazı kitaplarda ise ayrıca üniteye bakış adı altında, ünitenin kısaca tanıtıldığı bilgilere yer verilmiştir. Dördüncü olarak, öğrenme alanları, alt öğrenme alanları ve ara disiplinler ile ilgili kazanımlar dikkate alınarak hazırlanan ders planları bulunmaktadır. Bu bölümde, ilköğretim matematik ders kitapları ve öğrenci çalışma kitapları dikkate alınarak dersin işlenişine ilişkin ayrıntılı bilgi verilmiştir. 15

Kazanımların öğretim aşamaları, öğrencilerin gelişim özellikleri dikkate alınarak 1-5. Sınıflar ve 6-8. Sınıflar öğretmen kılavuz kitabı, ders kitabı ve öğrenci çalışma kitaplarında faklılık göstermektedir. Ġlköğretim 1-5. Sınıflar Matematik öğretmen kılavuz kitaplarında her kazanımın öğretimi ile ilgili ders işleniş aşamaları şu şekilde yer almaktadır: Ön Hazırlık: Bu bölümde ele alınan kazanım veya kazanımlara, bunların ne kadar sürede işleneceğine, kullanılacak araç-gereçlere ve konunun işlenişiyle ilgili uyarılara yer verilmektedir. Problem Durumu OluĢturma: Öğrencilerin konuya ilgilerini çekecek bir probleme ya da bir duruma yer verilen ve öğrencilerin konu üzerinde düşünmeye yönlendirildikleri aşamadır. Sınıf zihinsel olarak hazırlanmaya çalışılır. ĠliĢkilendirme: Öğrencilerin yeni kazanımla ilgili ön bilgilerini hatırlamalarının sağlandığı ve bunlarla yeni kazanımlar arasında ilişki kurulduğu aşamadır. Ayrıca, öğrencilerden başlangıçta sorulan soru ya da problemle günlük yaşamlarında nerelerde karşılaştıklarını açıklamaları istenerek matematiğin gerçek yaşamla ilişki kurulmaya çalışılmaktadır. KeĢfetme/OluĢturma: Öğrencilerin somut deneyimler ve aktif yaşantılar geçirerek ve çeşitli araç-gereçler kullanarak kendi bilgilerini yapılandırdıkları aşamadır. Öğrencilerin başlangıçta sorulan soru ya da problemle ilgili çözüm yolları geliştirmeleri, modeller oluşturmaları, geliştirdikleri çözüm yollarını denemeleri, ulaşmaları beklenen bilgi ya da becerilere ulaşmaları ve ulaştıkları bilgileri açıklamaları ve sınıfça tartışmaları sağlanmaya çalışılmaktadır. Yansıtma /Uygulama: Öğrencilerin edindikleri bilgi ve becerileri yeni durumlara yansıttıkları, bu bilgi ve becerilerle yaşamları arasında bağ kurdukları aşamadır. Oluşturulan bilgi ve becerilerin yaşamla bağını kuracak tartışmalara ve örneklere yer verilerek öğrencilerin ilişkilendirme becerileri geliştirilmeye çalışılır. Değerlendirme: Öğrencilerin kazanımlarda belirtilen bilgi ve becerilere ulaşıp ulaşamadıkları, ulaştılarsa bunun düzeyinin belirlenmeye çalışıldığı aşamadır. Öğrencilerin de kendilerini değerlendirmelerine yönelik çalışmalara yer verilmektedir. Bu amaçla; ders kitabındaki değerlendirme soruları, öğrenci çalışma kitabındaki etkinlikler ve öz değerlendirme formları kullanılabilmektedir. 16

Öğretmen kılavuz kitaplarında, her kazanımla ilgili yukarıda verilen işleniş aşamalarının yanında, ihtiyaç duyulan yerlerde ayrıca; Yeni bir üniteye başlarken neler yapılacağını açıklayan Üniteye Başlarken bölümü, konuyla ilgili yaptırılabilecek proje önerisinin bulunduğu Proje bölümü, farklı zeka boyutu baskın olan ya da farklı yetenek düzeyindeki öğrenciler için hazırlanmış ek etkinliklerin bulunduğu Ek Etkinlik bölümü, konuyla ilgili yapılacak araştırmaları gösteren Araştırma bölümü, öğrenilenlerin yaşamla bağını kuracak gözlem etkinliklerinin bulunduğu Gözlem bölümü, ele alınan konuyla ilgili öğrencilerin sıklıkla yaptıkları hataları belirten Yaygın Olarak Yapılan Hatalar bölümü, öğrencilerin konuyu öğrenmek için yapacağı ek çalışmaların belirtildiği Ek Pekiştirme Çalışmaları bölümü, ünitenin nasıl değerlendirileceğinin belirtildiği Üniteyi Değerlendirelim bölümü, konuyla ilgili yapılabilecek performans görevinin bulunduğu Performans Görevi bölümü ve öğretmenlerin konuyla ilgili notlarını ve düşüncelerini yazabilecekleri Notlarım ve Düşüncelerim bölümü yer almaktadır. 6-8. Sınıflar Matematik öğretmen kılavuz kitaplarında her kazanımın öğretimi ile ilgili ders işleniş aşamalarının yer aldığı bölümde süre, öğrenme alanı, alt öğrenme alanı, beceriler, kazanımlar, araç ve gereçler, yöntem ve teknikler, ön hazırlık çalışmaları ile ilgili bilgiler belirtilmiş ve uyarılar başlığı altında dersin işlenişi sırasında dikkat edilmesi gereken önemli hususlar belirtilmiştir. Bu bölümün çerçevesi genel olarak şöyledir: Derse hazırlık, ısındırma: Bu bölümde görsel öğelere, sözel etkinliklere, anahtar sorulara (Neler öğreneceğiz? Neler hatırlıyorsunuz?) vb. yer verilerek öğrencilerin ön bilgilerinin yoklanması, derse dikkatlerinin çekilmesi ve motivasyonlarının sağlanması amaçlanmıştır. İlköğretim matematik ders kitaplarının hangi sayfalarının ya da alternatif olarak hangi kaynakların araç olarak kullanılabileceği belirtilmiştir. Kazanımların kazandırılması: Bu bölümde, ilköğretim matematik ders kitabındaki etkinlikler, örnekler, bilgi kutusu, dikkat ve öğrenci çalışma kitaplarındaki ilgili etkinlikler, ilgili alıştırmalar gibi çalışmaların işlenişine ilişkin bilgiler ya da öneriler verilmiştir. Ayrıca tekrar ya da pekiştirmeye yönelik etkinlik örneklerine, ders içi ve diğer derslerle ilişkilendirme çalışmalarına da yer verilmiştir. Uygulama: Bu bölümde, ilköğretim matematik ders kitabındaki, alıştırmalar, problemler, inceleyelim, düşünelim, tartışalım, hareket zamanı, biliyor musunuz?, tarih köşesi, teknoloji köşesi, ve öğrenci çalışma kitabındaki ilgili alıştırmalar, problemler, düşünelim, hareket zamanı, eğlenelim, gibi çalışmaların işlenişine ilişkin 17