Diyabetli Hasta Bakımı Uzm.Dr.Tufan Murat Coşkun Gebze Fatih Devlet Hastanesi Kasım 2014
Diyabet Diyabet, insülin eksikliği ya da insülin etkisindeki defektler nedeniyle organizmanın karbonhidrat (KH), yağ ve proteinlerden yeterince yararlanamadığı, sürekli tıbbi bakım gerektiren, kronik bir metabolizma hastalığıdır. Hastalığın, kısa vadeli komplikasyon riskini azaltmak ve uzun dönemde tedavisi pahalı ve kronik (retinal, renal, nöral, kardiyak ve vasküler) sekellerinden korunmak için sağlık çalışanları ve hastaların sürekli eğitimi şarttır.
Diyabetin Semptomları Çok su içmek Çok ve sık idrara çıkmak Çok yemek veya iştahsızlık Halsizlik, çabuk yorulma Ağız kuruluğu Gece idrara çıkmak
Tedavi İlaç tedavisi Eğitim Tıbbi beslenme tedavisi Fizik aktivite Evde kan şekeri izlemi
BESLENME EGZERSİZ / TEDAVİSİ AKTİVİTE TEDAVİSİ DİYABETİN TEDAVİSİ İLAÇ/İNSÜLİN TEDAVİSİ
İnsülin Uygulama Bölgeleri
İnsülin,sürekli aynı yere değil değişik bölgelere yapılmalıdır.
Diyabetik hasta, Neyi ne zaman yiyeceğini, Egzersiz esnasında ve sonrasında ne yapacağını, Günde 4-8 defa evde glukoz ölçümü yapmayı Günde 2-5 kez insülin injeksiyonu yapmayı, Kan şekeri düşüklüğü belirtileri ve tedavisini,
Kan şekeri düşüklüğü ya da yüksekliği korkusuna bağlı gerginlik ile başetmeyi, Şekere bağlı organ hasarı korkusu ile başetmeyi (kalp krizi,inme,diyabetik ayak, retinopati,böbrek yetmezliği Ayak bakımını, Araya giren hastalıklar ve özel durumlarda diyabetini nasıl düzenleyebileceğini, ne zaman sağlık ekibi ile iletişim kurması gerektiğini, Doğurgan yaşlardaki kadın diyabetliler korunma yöntemlerini uygulamayı ve gebelikte kan şekeri kontrolünün önemini bilmek zorundadır. Diş ve diş eti hastalıkları konusunda dikkatli olmalı ve yılda 1 diş muayenesine gitmelidir.
Şeker koması Kalbin hızlı atması Vücutta kuruluk Susuz kalma, düşük tansiyon Derin ve hızlı soluma Karın ağrısı Ağızda aseton kokusu Uyku hali, algıda güçleşme, koma
Şeker düşmesi Soğuk terleme Titreme,üşüme Gözlerin kararması,baş dönmesi Baygınlık hali Çarpıntı Sersemlik hissi Baş ağrısı Konsantre olamama Konuşmada güçlük Halsizlik
Şeker düşmesi olan hasta bilinci açık ve yutabiliyorsa 15-20 g glukoz (tercihen 4-5 kesme şeker veya 150-200 ml meyve suyu ya da limonata) ağızdan verilir. Çikolata, gofret gibi yağ içerikli ürünler kullanılmamalıdır. Çiğneme-yutma fonksiyonları bozulmuş, şuuru kapalı hastayı doktora getiriniz.
Retinopati : Görmede bozulma, gözde uçuşan noktacıklar görme, görme keskinliğinde kayıp Nefropati: İdrar miktarında artma ya da azalma Kardiyovasküler : Göğüs ağrısı,yürürken nefes darlığı,bacaklarda halsizlik, merdiven çıkarken dinlenme ihtiyacı, yol yürürken oturacak kadar dinlenme ihtiyacı Nöropati: Ellerde ayaklarda uyuşma,yanma, karıncalanma hissi, hissizlik
Diyabetik ayak: Diyabetik his kaybı diyabetik ayak ülserlerinin en sık nedenidir. His kaybı olan ayakta ağrı duyusu kaybı nedeniyle doku bütünlüğünü bozan küçük bir travma, örneğin ayakkabı vurması, yanık (ısınmak için ayağı sobaya uzatmak,kalorifer üzerine koymak) kesi veya böcek sokması gibi nedenler ülser gelişimini kolayca tetikleyebilir.
Düzenli ayak bakımı, eğitim, basit hijyenik uygulamalar, uygun ayakkabı seçimi gibi basit uygulamalar ile ülser oluşumunda %50 azalma sağlanabilir. Ülser oluşumunu ve nüksü önlemede ayak basınçlarını ülser eşiğinin altına indirmek önemlidir. Hastalar ülsere neden olan ayakkabıyı tekrar giymemeli, hastanın ayağındaki bozukluk düzeyi ve aktivitesine göre uygun ayakkabı giymesi sağlanmalıdır.
AYAKLAR HERGÜN ILIK SUYLA YIKANMALI, SUYUN ISISI AYAK VE EL DIŞINDA BİR BÖLGE İLE KONTROL EDİLMELİDİR. ÖZELLİKLE AYAK PARMAK ARALARI İYİCE KURULANMALIDIR. AYAKTA ÇATLAKLARIN ÖNLENEBİLMESİ İÇİN YUMUŞATICI KREM KULLANILMALIDIR.
Diyabet ve Oruç Ciddi şeker düşüklüklerine, özellikle iftardan ve sahurdan sonra şeker yüksekliklerine neden olabileceği ve ayrıca sıvı-elektrolit dengesini bozabileceği için tip 1 diyabetli ve ko-morbid (yüksek tansiyon,kalp hastalığı vb. gibi) sorunları olan tip 2 diyabetli hastaların oruç tutması sakıncalıdır. Bazal-bolus insülin tedavisi almakta olan tip 1 ve tip 2 diyabetli hastaların kesinlikle oruç tutmamaları sağlanmalıdır.
Diyabet ve Yolculuk Yolculuk ve tatilde mevcut tedavi planına devam edilmelidir. Uzun süreli bir seyahat planlanıyorsa öncesinde mutlaka sağlık kontrolü yaptırılmalıdır. Tatil fiziksel aktiviteninartmasına veya azalmasına neden olabileceği gibi, öğün saatlerinde ve yiyecek çeşidinde değişiklik yapılmasını da gerektirebilir. Tatilde kan şekeri kontrolü artırılmalıdır. Yolculuk ve tatil programı öncesinde sağlık ekibine danışılmalı, gerekli değişiklikler konusunda bilgi alınmalıdır. Diyabetli özellikle insülin kullanıyorsa, yanında mutlaka diyabet tanıtım kartını taşımalıdır. Hazırlayacağı seyahat çantasında yedeği de olacak şekilde ilaçlarını bulundurmalıdır. Yanına yeterli miktarda şekersiz sıvı ve su almalı; çantasında, özellikle şeker düşmesi halinde kullanmak üzere meyve suyu, kesme şeker veya bisküvi bulundurmalıdır.
Bavullarının kaybolma ihtimalini göz önünde bulundurarak diyabet çantasını yanına almalıdır. Özellikle uçakla yapılacak seyahat öncesinde seyahat planı (kalkış saati, yolculuk süresi, yemek saati, sunulan yemekler ve varış saati) öğrenilerek hekim bilgilendirilmeli ve bunlara göre yapılması gerekli tedavi değişiklikleri kendisinden öğrenilmelidir. Uzun uçuşlarda insülin uygulama şeması değiştirilmelidir. Yolculuk boyunca özellikle 3-4 saatte bir glukoz ölçülmeli; kan şekeri 120-180 mg/dl düzeyinde tutulacak biçimde tedavi sürdürülmelidir.
Uzun süreli yolculuklarda mümkünse mola verilmeli, yolculuk uçakla yapılıyorsa iki saatte bir mutlaka kalkıp dolaşılmalıdır. Yolculuk sırasında rahat giysiler giyilmelidir. Ayakkabılar rahat ve spor olmalıdır Tatilde oluşabilecek küçük bir güneş yanığının bile ciddi sorunlara yol açabileceği unutulmamalı ve koruma faktörü yüksek güneş ürünleri kullanılmalı, güneş ışığının dik geldiği saatlerde güneşe çıkılmamalıdır.
Beslenme Yüksek kalorili Rafine ve az posalı besin Fazla basit şeker, tatlı ve alkol Az fiziksel aktivite Hastaların % 80 i şişman
- Enerji ağırlığa ve fiziksel aktiviteye göre ayarlanır. Şişmansa ılımlı kilo kaybı (toplam 5-10 kg) bile metabolik kontrolü sağlar Enerji Gereksinimi (k.kal/kg vücut ağırlığı) Vücut Ağırlığı Fiziksel Aktivite Düzeyi Düşük Orta Yüksek Şişman 20-25 30 35 Normal 30 35 40 Zayıf 35-40 40-45 45-50
Karbonhidrat Türleri Hızlı Yükselten (Posa yok) Yavaş Yükseltenler Düşük posalı Yüksek posalı Çay şekeri Beyaz ekmek Kurubaklagil Bal, pekmez Unlar(rafine) Kepek ekmek Reçel, marmelat Tuzlu bisküvi Bulgur Çikolata Patates Sebzeler Şekerleme Pirinç Meyveler Meşrubat, hazır meyve suları Makarna Çavdar-yulaf ekmeği
Diyetin posa içeriği yükseltilmeksizin karbonhidrat verilmesi özellikle Tip II diyabetiklerde trigliserit ve LDL düzeylerini yükseltebilir. Kan şekerini hızlı yükselten basit karbonhidratları azaltarak kompleksleri artırmak, Düşük Gİ (Glisemik İndeks)li besinleri seçmek. Glisemik indeks= 50 gr karbonhidrat içeren bir besinin 2 saat içinde oluşturduğu kan glikozu artış alanının, aynı miktar karbonhidrat içeren referans (Glikoz- beyaz ekmek) besinin oluşturduğu kan glikoz artış alanına oranlanması ile bulunan bir değerdir. Diyet posasını artırmak
Bazı Besinlerin Glisemik İndeksleri Tahıllar Beyaz ekmek 100 Pirinç 83 Corn flakes 115 Tam kepek 74 Darı 103 Bulgur 65 Çavdar gevreği 95 Makarna 64 Çavdar ekmeği 89 Spagetti 38-61 Yulaf Ezmesi 87 Arpa 31
Kök Sebzeler Kuru baklagiller Patates püresi 100 Kuru fasulye 57 Haşlama patates 80 Bezelye 65 Haşlanmış havuç 92 Nohut 49 Çiğ havuç 16 Barbunya 45 Kır. Mercimek 37 Soya fasulyesi 20
Meyveler Muz 84 Mandalina 55 Kavun 71 Elma 53 Kayısı 72 Şeftali 40 Portakal suyu 67 Armut 40 Portakal 66 Greyfurt 36 Üzüm 62 Erik 34 Karpuz 61 Kiraz 32
Bal 87 Çikolata 68 Kuru üzüm 64 Dondurma 36 Süt 34 Fıstık 11
Diyetteki Posayı Nasıl Arttırabiliriz? Kepekli ekmek yenilmeli, Pirinç yerine bulgur tercih edilmeli, Meyve suyu yerine meyve yenilmeli, Meyvelerin mümkünse kabukları soyulmamalı, Öğünlerde bol salata yenilmeli, Günde iki porsiyon sebze yemeği yenilmeli, Haftada en az 2-3 kez kurubaklagil yemeği tüketilmeli
MEYVELER ÖLÇÜSÜ Posa (g) Enerji (k.kal) Armut 1 orta boy 4 100 Elma(kabuklu) 1 orta boy 3 80 Çilek 1 su bardağı 4 45 Muz 1 orta boy 2 105 Portakal 1 orta boy 3 60 Şeftali(kabuklu) 1 orta boy 1 40 Üzüm ½ su bardağı 1 30 Kuru erik 3 adet 2 60 Kuru incir 2 adet 4 95
SEBZELER (Pişmiş) ÖLÇÜSÜ Posa (g) Enerji (k.kal) Brokoli ½ su bardağı 2 25 Bezelye ½ su bardağı 2 65 Lahana ½ su bardağı 3 30 Ispanak ½ su bardağı 2 20 Kabak ½ su bardağı 1 20 Patates fırın (kabuklu) K. BAKLAGİLLER 1 orta boy 4 200 Kuru fasulye ½ su bardağı 3 115 Mercimek ½ su bardağı 4 115
TAHILLAR ÖLÇÜSÜ Pos a (g) Enerji (k.kal) Beyaz ekmek 1 dilim < 1 60 Buğday kepeği 1 yemek kaşığı 2 10 Çavdar ekmeği 1 dilim 3 80 Galeta 1 adet < 1 115 Beyaz pirinç ½ su bardağı 1 115 Kepekli buğday ekmeği 1 dilim 2 60 Esmer pirinç ½ su bardağı 2 110
Yüksek proteinli diyetler glomerüler hasar oluşumunu hızlandırırken düşük proteinli diyetler glomerüler basıncı azaltarak böbrek yapı ve fonksiyonlarını korur. Günlük 0.8-1 gr / kg veya % 10-20 oranında verilir. Enerjinin % 25-30 u yağdan gelecek şekilde düzenlenir. < 300 mg/ gün kolesterol, balık yağı
Öğün Sayısı 6-8 kez yemek yemesi önerilir. Genellikle 3 ana, 3 ara olacak şekilde ayarlanır. Bu şekilde insülin kullanımı dengelenir, insüline ihtiyacın azalması sağlanır.
Posa Posa arttırılır. Gastrik boşalmayı geciktirerek karbonhidrat emilimini yavaşlatır. Jel oluşturup absorbsiyonu yavaşlatır. Posalı besinlerin içerdiği nişasta ince barsaklardan hızlı sindirilemez, mevcut karbonhidrat kolona geldiğinde ya bakteriler tarafından fermantasyona uğrar, ya da feçesle atılır. Bu olumlu etkileri göz önüne alınarak 20-35 g/gün posa önerilir. Her gün kepek veya kepeği ayrılmamış tahıl ürünleri, kurubaklagiller, sebzemeyve alınması istenir.
EGZERSİZ, VÜCUDUNUZUN GLİKOZU ETKİLİ BİR ŞEKİLDE KULLANMASINI VE KAN ŞEKERİ KONTROLÜNÜ SAĞLAR. AYRICA, ŞİŞMAN, TİP 2 DİYABETLİ KİŞİLERİN KİLO KAYBETMESİNE YARDIMCI OLUR.
Evde Kan Şekeri Ölçümü Kendi kendine kan şekeri ölçümü, şeker ölçüm cihazı ve ölçüm çubukları (test stripleri) ile sağlanır. Piyasada çeşitli kan şekeri ölçüm cihazları (glukometre) mevcut olduğundan cihazların seçiminde basitlik ve doğruluk esas alınmalıdır. Her cihazın kendine özel belirli bir stripi ve kullanma talimatı vardır. Bu nedenle, diyabetli birey ölçüm cihazını mutlaka doğru kullanmayı ve düzenli bakımının nasıl yapılacağını uzman bir kişiden öğrenmelidir. Alet seçerken garanti koşullarını taşıyan ve doğruluğu kanıtlanmış cihazlar seçilmelidir.
Evde Kan Şekeri Ölçümü Ne Sıklıkta Yapılmalıdır? Tedavi planında olduğu gibi kan şekeri ölçüm zamanları da bireye göre değişir. Genel olarak Tip 1 diyabetlilerde, gebe diyabetliler sık aralıklı (günde 4 veya 6 kez) insülin tedavisi alan Tip 2 diyabetliler kan şekeri kontrolü sağlanana kadar her gün öğün öncesi ve öğünden 1.5 saat sonra tokluk şeker ölçümü yapmalıdır. Buna ek olarak haftada bir gün gece yatarken ve ayda bir gün sabaha karşı saat 02-04 arası kan şekerini kontrol etmelidir. Tip 1 diyabetlilere ölçümlerin sabah kahvaltısından, öğle ve akşam yemeğinden ve gece öğününden önce ölçülmesi önerilir.