Depresyonu anlamak Understanding depression - Turkish Depresyon, sadece zayıf ruh hali değil, daha fazlasıdır; ciddi bir hastalıktır. Depresyonlu kişiler her gün işlevlerini yerine getirmekte zorluk çekerler. Depresyonun bedensel ve zihinsel sağlık üzerinde ciddi etkileri vardır. BİR KİŞİNİN SADECE ÜZGÜN DEĞİL, DEPRESYONLU OLDUĞUNU NASIL ANLARSINIZ? Bir kişi, iki haftadan uzun bir süre şu koşulları yaşamışsa, depresyonlu olabilir: çoğu zaman üzüntülü, neşesiz, kederli ise VEYA her zamanki etkinliklerine olan ilgisini veya onlardan aldığı zevki yitirmiş ise. VE şu dört kategoriden en az üçünde belirtiler yaşamışsa: 1. Davranış Artık dışarı çıkmamak İş yerinde görevlerini yapmamak Yakın akraba ve arkadaşlarından uzak durmak Alkol ve yatıştırıcılara bel bağlamak Zevk aldığı şeyleri artık yapmamak Dikkatini toplayamamak 2. Düşünceler Ben başarısız bir kişiyim. Bu benim hatam. Bana hiçbir zaman iyi bir şey olmaz. Ben değersizim. Hayat yaşamaya değmez. 3. Duygular Ezik Suçlu Sinirli Yılgın Güvensiz Mutsuz Kararsız Hayal kırıklığına uğramış Kederli Üzgün 4. Bedensel Her zaman yorgun Hasta ve harap Baş ağrıları ve kas ağrıları Bağırsak guruldamaları Uyku sorunları İştah kaybı veya değişmesi Önemli ölçüde kilo kaybı veya kilo almak Tedavi edilmezse, depresyon çoğu durumlarda haftalarca veya aylarca sürer. Doğru bir şekilde tedavi edilmezse, depresyonun yeniden meydana gelme olasılığı vardır. BİR KİŞİNİN DEPRESYONA YAKALANMA RİSKİNİ ARTIRAN NELERDİR? Kimi olaylar veya durumlar depresyonla bağlantılandırılmıştır: aile sürtüşmeleri yalıtlanmışlık veya yalnızlık işsizlik ciddi bir hastalığı olma uyuşturucu ve alkol kullanımı beyinsel ve kimyasal değişiklikler depresyonlu bir akrabası olmak. Her kişinin farklı olduğunu ve çoğunlukla bir etkenler bileşiminin kişiyi depresyona yakalanma riskine attığını unutmamak önemlidir. DEPRESYON NE KADAR YAYGINDIR? Çok yaygındır. Her yıl yaklaşık bir milyon yetişkin Avustralyalı ve 100.000 genç depresyonla yaşar. Ortalama olarak, her beş kişiden biri yaşamında depresyona yakalanacaktır; kadınların dörtte biri ve erkeklerin altıda biri. DEPRESYONUN TEDAVİLERİ NELERDİR? Depresyonun çoğunlukla farkına varılmaz ve tedavi edilmez. Farklı tür depresyonlar farklı tür tedaviler gerektirir. Bunlar, hafif bir depresyonun önlenmesi ve tedavisi için bedensel egzersizlerden, daha şiddetli depresyon düzeyleri için psikolojik ve ilaç tedavileri içerebilir. 1 of 2
Depresyonu anlamak Understanding depression - Turkish PSİKOLOJİK TEDAVİLER Psikolojik tedaviler, özellikle depresyonlu kişileri etkileyen sorunları ele alır, örneğin olumsuz düşünme modellerini değiştirmek veya ilişkileri etkileyen güçlükleri çözmek. Kavramsal davranış terapisi (CBT: Cognitive behaviour Therapy), olumsuz düşünce modellerinin düzeltilmesine yardımcı olur. CBT, insanların düşünce şekillerinin onların duygularını etkilediğini kabul eden planlı bir programdır. Kişilerarası Terapi (IT Interpersonal Theraphy), özellikle ilişkileri iyileştirme üzerinde odaklanmış olan planlı bir programdır. Psikolojik tedaviler şunlara yardımcı olabilir: olumsuz düşünce ve duyguların değişmesine kişinin etkinliklere katılmasını özendirmeye kişinin iyileşmesinin hızlandırılmasına depresyonun yinelenmesini önlemeye hastalığı denetim altına alıp sağlıklı kalma yollarını belirlemeye. İLAÇLAR Depresyonlu kişiler çoğunlukla bedensel olarak da kendilerini iyi hissetmezler. Antidepresan narkotik ilaç tedavileri, depresyonun bedensel belirtilerinden kurtarır. Depresyon için kullanılan ilaç tedavileri bağımlılık yaratmaz. Birçok kişi, antidepresan ilaçların yan etkilerinden çekinir. Depresyon etkili bir şekilde tedavi edilmezse, bedensel sağlığın da çoğu kez kötüleşeceğinin bilinmesi önemlidir. EN ÖNEMLİ ŞEY, İŞE YARAR BİR TEDAVİYİ BULMAKTIR İnsanların denedikleri birçok şey hastalığın nedenini tedavi etmez. Örneğin, geçici iyileşmeler sağlasalar bile, uyku hapları ve danışma hizmeti etkisizdir. İşe yaradığı kanıtlanmış bir dizi tedavi vardır. Her kişinin, kendisi için doğru olan tedaviyi bulması gerekir. Daha fazla bilgi Multicultural Mental Health Australia www.mmha.org.au Telefon: 02 9840 3333 beyondblue: the national depression initiative, 2007 PO Box 6100, Hawthorn West VIC 3122 Telefon: (03)9810 6100 Faks: (03) 9810 6111 Email: bb@beyondblue.org.au İnternet: www.beyondblue.org.au YARDIMCI OLMAK İÇİN NE YAPILABİLİR? Depresyonlu kişiler kendi kendilerine iyileşmezler. Ailelerinin, dostlarının ve/veya doktor ya da psikolog gibi sağlık profesyonellerinin desteği ile yardım almaları gerekebilir. www.beyondblue.org.au internet sitesini ziyaret edip Find a Doctor un (Bir Doktor Bul) üzerine tıklayın Depresyondan kurtulmak yaygındır. Tedaviyi geciktirmek iyileşmeyi de geciktirebilir. ŞUNLARI YAPARAK BİR KİŞİYE YARDIM EDEBİLİRSİNİZ: bir internet sitesinden veya kitaplıktan bilgi almasına yardımcı olarak bir doktora veya sağlık profesyoneline gitmesini salık vererek randevu almasına yardımcı olarak doktor veya sağlık görevlisi randevusuna onunla birlikte giderek randevudan sonra onu izleyerek toplumsal etkinliklere katılmasını özendirerek veya onları da katarak kendilerini alkol veya uyuşturucu ile tedavi etmelerinin önüne geçerek. ŞUNLARI YAPMAK YARDIMCI OLMAZ: kendisine gelmesini veya kendisini toparlamasını söyleyerek ona baskı yapmak ondan uzak durmak veya kaçınmak kendisini meşgul etmesini veya daha sık dışarı çıkmasını söylemek daha fazla eğlenmesi veya uyuşturucu veya alkol aldığı zamanki hislerini silkip atması için baskı yapmak. Sizin veya tanıdığınız birinin yardıma ihtiyacı varsa, aile doktorunuzla veya başka bir sağlık profesyoneli ile, uygun tedavi almakla ilgili olarak konuşun. ÖNERİLEN DEPRESYON İNTERNET SİTELERİ www.beyondblue.org.au Depresyon, vesvese ve çift kutupluluk hastalığı hakkında bilgiler www.ybblue.com.au beyondblue nun gençler için internet sitesi www.mmha.org.au Multicultural Mental Health Australia Telefon: 02 9840 3333 This information sheet was jointly developed by Multicultural Mental Health Australia and beyondblue: the national depression initiative 2 of 2
Depresyonlu bir kişiyle yaşayıp ona bakmak Living with and caring for a person with depression - Turkish Depresyon geçirmekte olan bir kişiye bakmak veya onunla yaşamak, kolay değildir. Ne söylenmesi veya ne yapılması gerektiğini bilmek zor olabilir. Bakıcının sinirlenmesi, kendisini suçlu hissetmesi veya korkması seyrek olan bir şey değildir. Aşağıda, depresyonlu bir kişiye ve kendinize bakmanıza yardımcı olacak kimi pratik ipuçlarını bulabilirsiniz. YAPABİLECEĞİNİZ ŞEYLER 1. Depresyonu öğrenin Depresyonu öğrenmek, bu hastalığı olan bir kişinin niçin belirli bir şekilde davrandığını anlamanıza yardımcı olabilir. Bu, hastalığı kişiden ayrı tutmanıza ve ruh hali ile davranışlarının size yönelik olmadığını anlamanıza yardımcı olabilir. 2. Kendinize zaman ayırın Depresyon geçiren bir kişinin ailesine mensup veya arkadaşı iseniz, kendinize bakmak da önemlidir. Kendi zevk aldığınız şeyleri yapmaya mutlaka zaman ayırın. 3. Sorular sorun Depresyon hakkında konuşurken sıradan ve açık bir yaklaşım kullanın. Kendisini depresyonlu hissettiğinde ona nelerin yardımcı olduğunu sormaya çalışın. Açık konuşarak, o kişiye, kendisine destek sağladığınızı ve ilgi gösterdiğinizi belirtmiş olursunuz. Okuduklarınızdan öğrendiklerinizi, yardımcı olup olmadıklarını anlamak için paylaşmak isteyebilirsiniz. 4. Birisiyle konuşun Kendinizi nasıl hissettiğiniz hakkında arkadaşlarınız ve ailenizle konuşmanızın yardımı olabilir. Başa çıkmanız güç oluyorsa ve tanıdıklarınızla konuşurken rahatsız oluyorsanız bir danışmanla konuşun. BAKICILAR İÇİN KURULUŞLAR Depresyon geçiren bir kişiyle yaşıyorsanız veya ona bakıyorsanız, kimi zaman kendinizi yalıtlanmış hissedebilirsiniz. Dostlarınız veya akrabalarınız anlayamayabilir. Aynı durumda olan kişilerle konuşmak yardımcı olabilir. Zihinsel hastalığı olan kişilerin bakıcıları için eğitim ve destek sağlayan servisler vardır. Bilgilendirme oturumları ve destek grupları yoluyla, aynı durumda olan kişilerle konuşabilirsiniz. ARAFMI Zihinsel Hasta Olanların Akrabaları ve Dostları Derneği (ARAFMI: Association for Relatives and Friends of the Mentally Ill), zihinsel hastalığı olan kişilerin bakıcıları için bir dizi hizmet sunar. Bu hizmetler destek gruplarını, bilgilendirme malzemelerini, bir kitaplığı, telefonlu veya evde erişim programlarını içerir. Australian Capital Territory www.arafmi.org Telefon: 02 6231 6530 New South Wales www.arafmi.org Telefon: 02 9805 1883 NSW taşra bölgeleri Kent içi fiyatına 1800 655 198 Northern Territory www.ntarafmi.org.au Telefon: 08 8948 1051 South Australia www.users.senet.com.au/~panangga/mhrc Telefon: 08 8221 5166 Tasmania www.tased.edu.au/tasonline/mhcrc Telefon: 03 6236 9251 Queensland www.arafmiqld.org Telefon: 07 3254 1881 Victoria www.arafemi.org.au Telefon: 03 9810 9300 Western Australia www.arafmi.asn.au Telefon: 08 9389 9888 of 2
Depresyonlu bir kişiyle yaşayıp ona bakmak Living with and caring for a person with depression - Turkish Carers Australia Carers Australia, kâr amacı gütmeyen, bakıcıların yaşamlarını iyileştirmeye adanmış bir kuruluştur. Carers Australia, sekiz üye kuruluşu olan ulusal üst örgüttür. Bu üye kuruluşlar, her Eyalet ve Bölgedeki Bakıcılar Dernekleridir. Carers Australia, bakıcıların toplumumuz içindeki önemli rolünü tanıtmaya ve onlara, daha iyi bilgiler ve kaynaklarla yardımcı olmaya çalışır. Carers Australia www.carersaustralia.com.au Telefon: 02 6122 9900 Carers Association of the ACT www.carersact.asn.au Telefon: 02 6296 9900 Carers NSW www.carersnsw.asn.au Telefon: 02 9280 4744 Northern Territory Carers Association www.ntcarers.asn.au Telefon: 08 8948 4877 Carers Queensland www.carersqld.ans.au Telefon: 07 3843 1401 Carers Association of South Australia www.carers-sa.asn.au Telefon: 08 8271 6288 Carers Tasmania www.carerstas.org Telefon: 03 6231 5507 Carers Victoria www.carersvic.org.au Telefon: 03 9396 9500 Carers Western Australia www.carerswa.asn.au Telefon: 08 9444 5922 Counselling and after hours Telefon: 1800 007 332 DAHA FAZLA BİLGİ bluevoices Network beyondblue nun tüketici ve bakıcı havale grubundan elektronik posta güncellemeleri için kaydolmak üzere www.beyondblue.org.au sitesindeki Join Us (Bize katılın) yazısının üzerine tıklayın. Mental Health Association, NSW www.mentalhealth.asn.au/downloads/info/caring.pdf Zihinsel hastalığı olan bir kişiyle birlikte yaşamaya ilişkin bilgi sahibi olmak için Mental Health Association, NSW in internet sitesinden bu bilgilendirme belgesini indirin. Daha fazla bilgi Multicultural Mental Health Australia www.mmha.org.au Telefon: 02 9840 3333 beyondblue: the national depression initiative, 2007 PO Box 6100, Hawthorn West VIC 3122 Telefon: (03) 9810 6100 Faks: (03) 9810 6111 Email: bb@beyondblue.org.au İnternet: www.beyondblue.org.au This information sheet was jointly developed by Multicultural Mental Health Australia and beyondblue: the national depression initiative 2 of 2
Depresyonlu bir kişiye nasıl yardım edebilirsiniz? How can you help someone with depression? - Turkish BİR KİŞİYE, YARDIMA İHTİYACI OLDUĞUNU DÜŞÜNDÜĞÜNÜZÜ NASIL BİLDİRİRSİNİZ? Depresyon geçirmekte olan bir kişiye yardım etmek her zaman kolay değildir. Ne söylenmesi veya yapılması gerektiğini bilmek zor olabilir. Çeşitli durumlara karşı farklı tepkiler gösterir, çeşitli şeyler hakkında farklı konuşuruz. Aşağıdaki yaklaşımlar, bunlar göz önüne alınarak tasarlanmıştır. Bunlar size, bir arkadaş veya akrabaya yardımcı olmanın çeşitli yollarını sunar. Konuşmayı başlatın Gereksinimi olduğu görünen bir kişiye yardımcı olmaya doğru o ilk adımı atmak, düşünmeyi ve özeni gerektirir. Her ikinize de uygun zaman ve yeri seçin. Konuşmaktan çok dinleyin Kimi zaman, umursadığınız bir kişi, konuşmak istediğinde, tavsiye arıyor olması gerekmez, belki de sadece kimi endişeleri hakkında konuşma ihtiyacı duyuyor olabilir. Konuşmaktan ziyade dinlemek, bir kişinin hislerini anlamanın yoludur. Buna, aktif dinleme, denir. Önerilerinizi, çözümlerinizi veya tavsiyelerinizi daha sonraki bir görüşmeye saklayıp bunun yerine Bunun senin nasıl canını sıkabileceğini anlıyorum gibi doğal yorumlarda bulunabilirsiniz. Uygun beden dili kullanın Umursadığınız kişinin kendisini daha rahat hissetmesine yardımcı olmada beden dili önemli bir rol oynar. Dinlediğinizi göstermek için göz temasını korumaya ve rahat bir şekilde oturmaya çalışın. Açık uçlu sorular kullanın Açık uçlu sorular, bir konuşmayı başlatmak için iyi bir yoldur. Daha fazla bilgi ister ve basit bir evet veya hayır ile yanıtlanamazlar. Kimi örnekler şunlardır: O halde bana...anlat? Veya Canını sıkan nedir? Güçlüğü olan konuşmalar Kimi zaman, insanlar depresyon belirtileri gösteriyorlarsa, düşüncelerini ve duygularını açıkça tartışmayı yakışıksız bulabilirler. İyi olup olmadıklarını sorduğunuzda size kızabilirler bile. Güçlüğü olan bir konuşmaya yaklaşım sırasında aşağıdaki ipuçları yararlı olabilir: Sakin olun Sebatlı, dürüst ve tutarlı olun Yanlışsanız, bunu itiraf edin Kontrolu yitirmeyin. Daha fazla bilgi için beyondblue Bilgilendirme belgesi olan Depresyonu anlamak a bakın. Birlikte zaman geçirin Kişi ile konuşmak veya birlikte olmak için sadece zaman ayırmak bile ona sizin onunla ilgilendiğinizi gösterir ve nelerden geçtiğini anlamanıza yardımcı olur. Kendinize bakın Depresyon geçiren bir kişinin akrabası veya dostu olarak, kendinize bakmanız önemlidir. Dinlenmek ve zevk aldığınız şeyleri yapmak için zaman ayırın. Destek, eğitim ve bilgi sağlayabilecek kuruluşlar vardır. beyondblue nun Depresyonlu veya evhamlı bir kişiye bakmak adlı Bilgilendirme belgesi 2 ye bakın. of 2
Depresyonlu bir kişiye nasıl yardım edebilirsiniz? How can you help someone with depression? - Turkish YARDIMCI OLMAK İÇİN PRATİK YOLLAR Depresyonlu kişiler çoğu kez herhangi bir şeyi yapmanın amacını göremez ve hiç kimsenin kendilerine gerçekten yardımcı olabileceğini düşünemezler. Sağlayabileceğiniz yardımın türü ve tutarı, depresyon geçiren kişi ile ilişkinize bağlı olabilir. Yardıma ihtiyacı olduğunu kabul etmeye hazır olmayan kişiye yardımcı olmak çok güç olabilir. Depresyonlu bir kişiye yardımcı olmak için yapılması ve yapılmaması gereken kimi şeyler aşağıdadır: YAPMANIZ GEREKENLER Bir kişiye şu şekilde yardımcı olabilirsiniz: Yaşadıkları hakkında konuşarak Davranışlarında bir değişiklik olduğunun farkına vardığınızı belirterek Yargıda bulunmaksızın dinlemek için onunla birlikte olduğunuzu ona bildirerek Bir doktor veya sağlık profesyoneli görmesini önererek Bir doktor veya sağlık profesyoneli ile randevu almasına yardım ederek Doktora ve sağlık profesyoneline onunla ile birlikte giderek Randevusunun nasıl geçtiğini sorarak Depresyon hakkında bilgi bulmalarını ondan isteyerek Depresyon hakkında açıkça konuşarak Toplumsal etkinliklere katılmasını özendirerek Egzersiz yapmasını ve iyi beslenmesini özendirerek Zaman zaman manzara değişiklikleri sağlayarak Teması koruyarak Diğer yakın dostları ve akrabaları da benzeri, kapsamlı bir yaklaşım benimsemeye özendirerek. YAPMAMANIZ GEREKENLER Şunları yapmak zararlı olur: Kendisine gelmesi, kendisini toparlaması veya moralini düzeltmesi için ona baskı yapmak Ondan uzak durmak veya kaçınmak Ona, kendisini meşgul etmesini veya daha sık dışarı çıkmasını söylemek Daha fazla eğlenmesi veya uyuşturucu veya alkol aldığı zamanki hislerini silkip atması için baskı yapmak Sorunun kendi kendine geçeceğini varsaymak. Daha fazla bilgi Multicultural Mental Health Australia www.mmha.org.au Telefon: (02)9840 3333 beyondblue: the national depression initiative, 2007. PO Box 6100, Hawthorn West VIC 3122 Telefon: (03)9810 6100 Faks: (03) 9810 6111 Email: bb@beyondblue.org.au İnternet: www.beyondblue.org.au This information sheet was jointly developed by Multicultural Mental Health Australia and beyondblue: the national depression initiative 2 of 2
Endişe Rahatsızlıkları Anxiety disorders Turkish Endişe rahatsızlığı yalnızca streste olmanın ötesinde birşeydir ciddi bir hastalıktır. Endişe rahatsızlığı olan kişiler her günkü fonksiyonlarında zorlanırlar. ENDİŞE RAHATSIZLIKLARI NE DENLİ YAYGINDIR? Endişe rahatsızlıkları Avustralya daki en yaygın akıl rahatsızlıklarıdır. Her yıl hemen hemen her 10 kişiden biri yaklaşık her 12 kadından biri ve her 8 erkekten biri- bir tür endişe rahatsızlığı geçirecektir. Her 4 kişiden biri yaşamlarının bir döneminde endişe rahatsızlığı geçireceklerdir. ENDİŞE RAHATSIZLIKLARINA NE YOL AÇAR? Çeşitli etmenlerin bileşiminin endişe rahatsızlıklarını tetiklediğine inanılmaktadır. Bunlar şunları içerir: ailede akıl hastalığı sorunları olması yaşamdaki stresli olaylar sürekli bir bedensel hastalık kişilik etmenleri. ENDİŞE RAHATSIZLIKLARININ TÜRLERİ, İŞARETLERİ VE BELİRTİLERİ Çok çeşitli işaretleri ve belirtileri olan birçok tür endişe rahatsızlığı vardır. Genellenmiş Endişe Rahatsızlığı (GAD) (Generalised Anxiety Disorder GAD) GAD durumunda uzun bir süre insan her gün kendini endişeli hisseder. ALTI AY ya da daha uzun süre, çoğu günlerde aşağıdakiler varsa o kişide GAD olabilir: çok kaygılanıyor kaygılarının üstesinden gelmekte zorlanıyor endişe hissetmesi (örneğin çalışma, okul, arkadaşlarını ya da ailesini görmek gibi) gündelik etkinlikleri yerine getirmesini güçleştiriyor. Bir kişi yukarıdakilerin HEPSİNE EVET demişse, aşağıdakilerin de en az ÜÇÜNÜ de hissediyor mu: huzursuz veya gergindir çabuk yorulduğunu hisseder dikkatini toplamakta zorlanır sinirlidir kas ağrısı (örneğin çene veya sırt ağrısı) vardır uyuması sorunludur (örneğin uykuya dalmakta veya uykusunu sürdürmekte zorlanır veya huzursuz uyur). Fobi (Phobia) Fobiler kişinin belirli nesnelerden veya durumlardan büyük korku duymasına yol açar. Şunlar varsa o kişide bir fobi olabilir: şunlar gibi belirli bir nesne ya da durumla karşılaştığında çok tedirgin olur: uçak yolculuğu yapmak bir hayvanın yanına yaklaşmak iğne olmak sosyal bir olaya katılmak şunlar gibi, kişinin fobisiyle yüzleşmesine neden olabilecek durumlardan kaçınmak: çalışma düzenini değiştirmesi gerekmiştir sosyal buluşmalara gitmemiştir sağlık kontrollerine gitmemiştir kişi bu durumlardan kaçınmaya çalıştığı için, (örneğin çalışma, okul, arkadaşlarını ya da ailesini görmek gibi) gündelik yaşamını sürdürmekte zorlanmıştır. Saplantılı Zoruntulu Rahatsızlık (OCD) (Obsessive Compulsive Disorder OCD) Kişilerde endişe yaratan ve sürekli istenmedik/müdahaleci düşünce ve korkular ki bunlara çok kez saplantı denir- varsa OCD ortaya çıkar. Bu saplantılar kişide kendisini daha az endişeli hissetmek için belirli ritüelleri yerine getirmek zorundaymış duygusu yaratır ve bunlara da zoruntu denir. Aşağıdakiler varsa o kişide OCD bulunabilir: gerçek yaşam sorunları hakkında olmayan ve tekrarlanan düşünce veya kaygılar (örneğin kişinin kendisinin veya yakınlarının başına birşey geleceği düşüncesi) aynı etkinliği tekrar tekrar, çok düzenli, dakik ve benzer biçimde yerine getirmek; şunlar gibi: sürekli olarak ellerini veya giysilerini yıkamak, duş almak veya dişlerini fırçalamak Daha fazla bilgi için www.beyondblue.org.au veya 1300 22 4636 beyondblue bilgilendirme hattı 1 of 4
Endişe Rahatsızlıkları Anxiety disorders Turkish evde, işte veya arabada sürekli olarak temizlik yapma, toparlama veya birşeyleri belirli bir biçimde yeniden düzenleme sürekli olarak kapıların, pencerelerin kilitli olup olmadığını ve/veya gereçlerin kapalı olup olmadığını kontrol etmek bunları yaparak kısa dönemde rahatlamak ama kısa bir süre sonra bunları tekrarlama gereksinmesi duymak bu duygu, düşünce ve davranış kalıplarının mâkûl olmadığının ayırdında olmak bu düşünce ve davranış kalıplarının günde 1 saatten fazla vakit aldığını ve/veya kişinin normal (örneğin çalışma, okul, arkadaşlarını ya da ailesini görmek gibi) düzenini bozduğunu görmek. Travma Ertesi Stres Rahatsızlığı (PTSD) (Post Traumatic Stress Disorder PTSD) PTSD, kişinin stresli bir olayın, yâni travmanın ardından büyük bir duygusal şok yaşamasından sonra ortaya çıkan endişe patlamalarıdır. Şunlar varsa o kişide PTSD olabilir: ölüm, yaralanma, işkence, suistimal içeren birşeyler görmüş ya da başından geçmişse ve çok korkmuş ya da kendini çaresiz hissetmişse en az BİR ay olayın anıları veya düşleriyle rahatsız olmuşsa (örneğin çalışma/okul, arkadaşları ya da ailesi ile geçinmek gibi) gündelik yaşamını sürdürmesi güçleşmişse. Bir kişi yukarıdakilerin HEPSİNE EVET demişse, aşağıdakilerin de en az ÜÇÜNÜ de hissediyor mu: kendisine o olayı hatırlatan etkinliklerden kaçınır olayın bazı bölümlerini hatırlamakta zorlanır daha önceleri hoşlandığı şeyleri yapmaya daha az ilgi duyar (örneğin aşk ya da heyecan gibi) yoğun olumlu duyguları hissetmekte zorlanır (örneğin meslek ya da aile konularındaki hedefler gibi) geleceği daha az düşünür. VE aşağıdakilerden en az İKİSİ varsa: uyumakta güçlük çeker (örneğin kötü düşler görür ya da uykuya dalmakta veya uykusunu sürdürmekte zorlanır) kolaylıkla öfkelenir veya sinirlenir dikkatini toplamakta zorlanır kendini tetikte hisseder kolaylıkla irkilir. Panik Rahatsızlığı (Panic Disorder) Panik rahatsızlığında kişi sık sık panik krizi geçirir. Panik krizleri kontrol altına alınamayacakmış gibi görünen yoğun bir endişe duygusudur. 10 DAKİKALIK BİR SÜRE içinde aşağıdakilerin EN AZ DÖRT TANESİNİ hissetmişse o kişide panik rahatsızlığı olabilir: terleme titreme kalp atışının hızlanması soluğunun kesilmesi soluk alamama bulantı veya mide ağrısı baş dönmesi, içinin geçmesi veya baygınlık uyuşukluk veya karıncalanma kendisinden veya çevresinden kopukluk sıcak veya soğuk basması çıldırma korkusu ölüm korkusu Kişi bu sorunların HEPSİNE EVET demişse, aşağıdaki durum da var mıdır: aynı duyguları yeniden hissetmekten EN AZ BİR AY SÜREYLE korkmuşsa. Endişe rahatsızlıkları olan birçok kişinin birden fazla çeşit endişe rahatsızlığı belirtileri gösterdiğinin unutulmaması önemlidir. Ayrıca bir kişide endişe rahatsızlığı olup olmadığı konusunda bu kontrol listelerinin yalnızca kaba taslak bir kılavuz olduğu unutulmamalıdır. Tam tanı konması için bir doktorun görülmesi önemlidir. 2 of 4 Daha fazla bilgi için www.beyondblue.org.au veya 1300 22 4636 beyondblue bilgilendirme hattı
ENDİŞE RAHATSIZLIKLARI NASIL TEDAVİ EDİLİR? Çeşitli türde tedaviler vardır. Psikolojik Tedavi Psikolojik tedavi yalnızca kişinin rahatsızlığı atlatmasına değil aynı zamanda endişenin yeniden ortaya çıkmasını önlemeye yardımcı olur. Genel olarak bu yöntemin endişe rahatsızlıklarının tedavisinde en etkili yöntem olduğu saptanmıştır. Psikolojik tedavi kişinin düşünce kalıplarını ve belirli durumlara nasıl tepki gösterdiğini değiştirmesine yardımcı olur. Bu da rahatsızlığın atlatılmasına ve yeniden ortaya çıkmasını engellemeye yardımcı olabilir. Psikolojik tedaviyi çoğu kez bir psikolog, bir ruh doktoru veya bir başka akıl sağlığı görevlisi sağlar. İlâçlar Endişe rahatsızlıklarının tedavisinde psikolojik tedavi genellikle ilk yeğlenen yöntem olsa da, ilâç tedavisi de çok yararlı olabilir. Bazı türden depresyon ilâçları endişe rahatsızlıklarının idaresinde de yardımcı olabilir. Hangi ilâçların endişe rahatsızlıklarının belirtileri için etkili olduğunun ayrıntıları için www.beyondblue.org.au internet sitesine bakın ya da 1300 22 4636 numaradan (yerel telefon ücreti karşılığı) beyondblue bilgilendirme hattını arayın. Benzodiazapinler uyku getirmeden gerginliğin azaltılmasına yardımcı olur. Alprazolam (Xanax) gibi bazı benzodiazapinler bazı tür endişe rahatsızlıklarının tedavisinde etkili olabilir. Ancak benzodiazapinler alışkanlık yapabileceğinden, özellikle uzun süre kullanım için genellikle tavsiye edilmezler. ENDİŞE RAHATSIZLIĞINIZ VARSA KENDİ KENDİNİZE NASIL YARDIMCI OLABİLİRSİNİZ Yaşamınızdaki büyük değişiklikleri erteleyin. Kişisel çatışmaları ortaya çıktıklarında çözümleyin. Hoşunuza giden etkinliklere katılın. Bir doktor ya da başka sağlık profesyonelinden yardım edinin. Soluk ve kas gevşetme tekniklerinin pratiğini yapın. Endişe rahatsızlıkları hakkında daha fazla bilgi edinin. İyi bir uyku düzeni edinin. Düzenli olarak egzersiz yapın. Alkol ve diğer uyuşturucuları azaltın. ENDİŞE RAHATSIZLIĞI OLAN BİRİSİNE NASIL YARDIMCI OLABİLİRSİNİZ O kişiye davranışlarında bir değişiklik olduğunu fark ettiğinizi söyleyin. O kişinin deneyimleri hakkında konuşmak için vakit ayırın ve kendisine, yargılamadan dinlemek için orada bulunduğunuzu bildirin. O kişiye bir doktor veya sağlık profesyonelini görmesini önerin ve/veya bir doktor veya sağlık profesyonelinden randevu almasına yardımcı olun. Doktora veya sağlık profesyoneline o kişiyle birlikte gidin. O kişinin endişe konusundaki bilgileri bulmasına yardım edin. O kişiyi yeterince uyumaya, egzersiz yapmaya, iyi beslenmeye ve kendi kendine yardım yöntemlerini kullanmaya teşvik edin. O kişiyi dışarı çıkmaya davet edin ve teması kaybetmeyin. Ayrıca arkadaşları ve aile fertlerini de aynı şeyi yapmaya teşvik edin ama o kişinin katılması için baskı yapmayın. O kişinin doktorundan/psikoloğundan destek alarak korkularıyla yüzleşmeye teşvik edin. Kişi kendisi veya bir başkası için tehdit oluşturuyorsa bir doktor veya hastaneyle temasa geçin. NEREDEN YARDIM EDİNİLEBİLİR Pratisyen Hekim (GP) olan bir doktor ilk adım olarak iyi olur. Bazı durumlarda kişi bir psikolog veya ruh doktoru gibi bir akıl sağlığı uzmanına havale edilebilir. Endişe rahatsızlıklarının tedavisinde deneyim sahibi olan GP lerin bir listesini görmek için www.beyondblue.org.au adresindeki beyondblue internet sitesine bakın ya da 1300 22 4636 numaradan (yerel telefon ücreti karşılığı) beyondblue bilgilendirme hattını arayın. Ruh doktorları akıl sağlığı alanında uzman olan doktorlardır. Tıbbi ve psikolojik değerlendirmeler yapabilir, tıbbi testler yürütebilir ve ilâç yazabilirler. Bazı ruh doktorları psikolojik tedavi uygulayabilirler. Psikologlar, Sosyal Görevliler ve Meslek Tedavi Uzmanları depresyon ve bununla ilintili rahatsızlıklar konularında tıbbi olmayan (psikolojik) tedavi sağlama konularında uzmanlaşmışlardır. Aile doktorunuz (GP), bir ruh doktoru veya çocuk doktoru sizi ruhsatlı bir psikolog, sosyal görevli veya meslek tedavisi sağlayan birisine havale ederse artık Medicare den bir geri ödeme talep edilebilmektedir. Bir takvim yılı içinde 12 bireysel (istisnai durumlarda 18) görüşme ve 12 grup tedavisi ücretinin bir bölümü talep edilebilir. Ayrıntılı bilgi için havaleyi yapan doktorunuza sorun. Psikolojik tedavi sağlayan ve Medicare den geri ödeme talep edebileceğiniz akıl sağlığı profesyonellerinin listesi için şuralara bakın: Daha fazla bilgi için www.beyondblue.org.au veya 1300 22 4636 beyondblue bilgilendirme hattı 3 of 4
Endişe Rahatsızlıkları Anxiety disorders Turkish Klinik Psikologlar (Clinical Psychologists): www.beyondblue.org.au adresinden Get Help Psikologlar (Psychologists): www.psychology.org.au adresinden Find a Psychologist Sosyal Göreviler (Social Workers): www.aasw.asn.au adresinden Find a Mental Health Worker Meslek Tedavi Uzmanları (Occupation Therapists): www.ausot.com.au adresinden Find a Mental Health OT NEREDEN BİLGİ EDİNİLEBİLİR beyondblue: ulusal depresyon girişimi (beyondblue: the national depression initiative) www.beyondblue.org.au beyondblue info line 1300 22 4636 Depresyon, endişe ve bunlarla ilintili madde-kullanımı bozuklukları, mevcut tedaviler ve nereden yardım edinilebileceği. www.youthbeyondblue.com beyondblue nun gençler için olan internet sitesi depresyon ve bir arkadaşa nasıl yardım edileceği. Lifeline 13 11 14 24 saat profesyonel danışma, bilgilendirme ve havale (yerel telefon ücreti karşılığı). Anxiety Recovery Centre www.arcvic.com.au Endişe rahatsızlıkları, bunların idaresi ve bağlantılar hakkında bilgiler. ADAVIC (The Anxiety Disorders Association of Victoria) www.adavic.org.au Panik Rahatsızlığı, Sosyal Fobi, Agorafobi, Genellenmiş Endişe ve Depresyon ve destek hizmetleri. PADA (The Panic Anxiety Disorder Association) www.pada.org.au Endişe ve (doğum ertesi depresyon dahil) depresyon, ilintili araştırmalar ve yayınlar. Social Anxiety Australia www.socialanxiety.com.au Endişe ve panik krizleri hakkında bilgiler, bu koşullarda yaşayan kişilerin ilk ağızdan anlattıkları ve bağlantılar. Anxiety Disorders Alliance www.ada.mentalhealth.asn.au Endişe rahatsızlıkları, ilintili kaynaklar ve destek grupları. Anxiety Network Australia www.anxietynetwork.com.au Endişe rahatsızlıkları, ilintili programlar, atölye çalışmaları ve kurslar ayrıca bu rahatsızlıklarla yaşayan kişilerden kendi öyküleri. TRANX (Tranquilliser Recovery and New Existence) www.tranx.org.au Benzodiazepinler (sâkinleştiriciler ve uyku hapları) hakkında bilgiler, bunların güvenli olarak nasıl kullanılacağı, uyku stratejileri ve endişenin idaresi. CRUfAD www.crufad.org Depresyon, endişe ve bunun idaresi hakkında bilgiler. Moodgym www.moodgym.anu.edu.au Çevrim-içi psikolojik tedavi. Climate.tv interactive e-health www.climate.tv Depresyon ve endişe rahatsızlıkları olanlar için sağlık uzmanları tarafından geliştirilmiş bir öz-yönetim sistemi. Panic Online www.med.monash.edu.au/mental health/paniconline Panik rahatsızlığı olanlar için etkileşimli çevrim-içi tedavi programı. Multicultural Mental Health Australia www.mmha.org.au tel: 02 9840 3333 Kendi Eyâletiniz veya Bölgenizdeki Çokkültürlü akıl sağlığı hizmetleri hakkında bilgi edinmek için. beyondblue: the national depression initiative, 2009. PO Box 6100, Hawthorn West VIC 3122 T: (03) 9810 6100 beyondblue info line 1300 22 4636 F: (03) 9810 6111 E: bb@beyondblue.org.au W: www.beyondblue.org.au 4 of 4 Daha fazla bilgi için www.beyondblue.org.au veya 1300 22 4636 beyondblue bilgilendirme hattı 08/09