DOĞUŞ ÜNİVERSİTESİ DERGİSİ DOĞUŞ UNIVERSITY JOURNAL Alı ada br aılanır / Publsed b-annuall. ISSN 302-6739 ; e-issn 308-6979 Sab / Owner: Doğuş Ünverses Adına Reör Prof. Dr. Ma UYSAL Yaın Kurulu / Edoral Board İzze Ce GÖKNAR Başan / Edor n Cef Sönez ÇELİK Sorulu Yazı İşler Müdürü / Managng Edor Galp ALTINAY Edör / Edor Elf ÇEPNİ Edör / Edor Seran Al ÇETİN Edör / Edor Danışa Kurulu / Advsor Board: Sel AKYOKUŞ A. Tala DİNİBÜTÜN Cud Tuncer GÜRSOY Gülsen KAHRAMAN Erdoğan KOÇ Benan Ze ORBAY İndes ve Absra Blgs -ECONLIT Journal of Econoc Leraure 2007- -EBSCOos Acadec Searc Coplee 200- -TÜBİTAK-ULAKBİM Sosal Bller Verabanı 2002- -DOAJ Drecor of Open Access Journals 2000- A. Kadr ÖZER Oa VELİEV Gönül YENERSOY Indeng and Absracng -ECONLIT Journal of Econoc Leraure 2007- -EBSCOos Acadec Searc Coplee 200- TUBITAK-ULAKBIM Socal Scences Daabase 2002- -DOAJ Drecor of Open Access Journals 2000- Bu Saının Hae Kurulu / Referees for Ts Issue: Prof. Dr. Baadır AKIN Karaanoğlu Meebe Ünv. Prof. Dr. Ma ÜNER Gaz Ünv. Prof. Dr. Hadar AKYAZI Karadenz Ten Ünv. Prof. Dr. Oa VELİEV Doğuş Ünv. Prof. Dr. Sabr ALTINTAŞ Boğazç Ünv. Prof. Dr. Turan YAY Yıldız Ten Ünv. Prof. Dr. Mee BOLAK Galaasara Ünv. Doç. Dr. Lüfa ALPKAN GYTE Prof. Dr. Ae Nur CERANOĞLU Doğuş Ünv. Doç. Dr. Galp ALTINAY Doğuş Ünv. Prof. Dr. Abdulla DİNÇKOL Doğuş Ünv. Doç. Dr. Eran ASLANOĞLU Marara Ünv. Prof. Dr. Adın ERAR M. S. Güzel Sanalar Ünv. Doç. Dr. Mesu Haı CAŞIN Yedepe Ünv. Prof. Dr. Oa ERDİL GYTE Doç. Dr. Ngar Dercan ÇAKAR Düzce Ünv. Prof. Dr. Erol EREN Been Ünv. Doç. Dr. Elf ÇEPNİ Doğuş Ünv. Prof. Dr. Fazıl GÜLER Yedepe Ünv. Doç. Dr. Teoan DUMAN Inernaonal Burc Unv. Prof. Dr. Selaan GÜLTEKİN Doğuş Ünv. Doç. Dr. Elf Eda Balaş ERDOĞAN Kocael Ünv. Prof. Dr. Cud Tuncer GÜRSOY Doğuş Ünv. Doç. Dr. Mar HASANSOY Doğuş Ünv. Prof. Dr. R. Ferda HALICIOĞLU Yedepe Ünv. Doç. Dr. Erdoğan KOÇ Doğuş Ünv. Prof. Dr. Oran İÇÖZ Yaşar Ünv. Doç. Dr. Faa KÜSKÜ İsanbul Ten Ünv. Prof. Dr. Lale KARABIYIK Uludağ Ünv. Doç. Dr. Necde ÖZÇAKAR İsanbul Ünv. Prof. Dr. Fal KÖKSAL Boğazç Ünv. Doç. Dr. Erol ÖZVAR Marara Ünv. Prof. Dr. Eran OKTAY Doğuş Ünv. Doç. Dr. Serdar PİRTİNİ Marara Ünv. Prof. Dr. Yıldırı Beazı ÖNAL Çuurova Ünv. Doç. Dr. Ce SAATÇİOĞLU İsanbul Ünv. Prof. Dr. Edp ÖRÜCÜ Balıesr Ünv. Doç. Dr. Alpaslan SEREL Balıesr Ünv. Prof. Dr. Kadr ÖZER Doğuş Ünv. Doç. Dr. Mee İsal YAĞCI Mersn Ünv. Prof. Dr. Sele SEZGİN Baçeşer Ünv. Yrd. Doç. Dr. Sebaan DEVECİOĞLU Fıra Ünv. Prof. Dr. Musa ŞAHİN Marara Ünv. Yrd. Doç. Dr. Yaan Ö. ERZURUMLU Doğuş Ünv. Prof. Dr. Eruğrul TAÇGIN Marara Ünv. Yrd. Doç. Dr. H. Mee TAŞÇI Balıesr Ünv. Prof. Dr. Münevver TURANLI İsanbul Tcare Ünv. Dr. Mee EMEK Doğuş Ünv. Doğuş Ünverses Dergs ISSN 302-6739; e-issn 308-6979 Doğuş Ünverses nn aın organıdır. Çeşl onularda özgün blsel aalelern er aldığı agın sürel aındır. Doğuş Ünverses Dergs ael br dergdr ve ılda ez Oca ve Teuz alarında aılanır. Yazılarda belrlen düşünce ve görüşlerden azarları soruludur. Yaılanaan azılar ade edlez. Doğuş Unvers Journal ISSN 302-6739; e-issn 308-6979 s a referreed b-annual journal and a publcaon of Doğuş Unvers. Te journal publses orgnal arcles on varous subjecs. Te auors s are e sole responsble for e opnons and vews saed n e arcles. Unpublsed arcles are no reurned o e auors. Yöne Yer / Head Offce: Zeae Soa No: 2 Acıbade 34722 Kadıö İsanbul. Telefon / Telepone: 026 544 55 55 - Fas / Fa: 026 544 55 32 E-Posa / E-al: journal@dogus.edu.r URL : p://journal.dogus.edu.r Bası: Ada Ofse Mabaacılı Tel: 022 567 2 42 www.adaofse.co
Prof. Dr. Ceal KOÇ un Anısına Arağan In Meor of Prof. Dr. Ceal KOÇ Prof. Dr. Ceal KOÇ 943-200 943 ılında Bulgarsan Kırcaal de dünaa gelen Ceal Koç. İlöğren Sasun da 953 Toa İl Öğreen oulunu da oul üçüncüsü olara 959 ılında aalaan Ceal Koç Anara Yüse Öğreen ouluna anı ıl grş ve öğreenl esleğ le lgl dersler alıren anı zaanda Anara Ünverses Fen Faüles Maea- Asrono bölüünde br öğrenc olara da branş derslern aalaışır. 963 de ezun olunca Ege Ünverses Fen Faüles Maea ürsüsünde assan olara göreve Born n Kırcaal Bulgara Ceal Koç n 943 e copleed s prar educaon n Sasun n 953. He graduaed fro Toa Educaon Hg Scool n 959 raned rd and enrolled n Anara Teacer s Tranng College. Wle a suden a Anara Unvers Scence Facul Maeacs-Asrono Deparen e oo deparenal courses relaed o s feld and eacng courses. In 963 e graduaed fro unvers and joned e Ma. deparen of e Scence Facul a Ege Unvers as an asssan professor. Hs ess on dfferenal
başlaış ve dferansel geoerde doora ezn968 ılında aalaışır. 969 ılında Prof. Dr. Ca Arf ın davele urulaa olan ODTÜ aea bölüüne aılış br sene sonra da ardıcı profesör ünvanını alışır. Bu ıllarda uzanlı alanı geoerden cebre aış Mueelen br senerde Ca Be n önerdğ br proble çözere Clfford cebrlernn br genelleesn apışır. Doora eznden sonra olan bu l aea ürünü ço sagın aea derglernden brnde 97 de aınlanışır. Anı ıl TUBITAK NATO araşıra bursu le gğ Londra Ünverses nde de cebr onusunda uzanlığını peşrşr. İ sene aserl ze sonrası 972-73 ODTÜ e dönere araşıralarına polno bağınıları sağlaan alalarda değşell proble üzernde deva eş ve blsel aaleler azış ezler öneşr. 977 de doçen unvanını alan Ceal Koç en olgun ve verl dönende Mar 983 de zaanın dar güçler arafından 402 l olara lan edlş ve ünverse le lşs eslşr. 989 ılında ODTÜ e dönen Ceal Koç 994 ılında profesör oluş ve nc defa ODTÜ aea bölü başanlığına aanışır. 999 da ODTÜ den eel olan Ceal Koç uruluş aşaasında Doğuş Ünverses ne aıldı. 2006 ılında da urucusu olduğu aea bölüünün başanı oldu. Doğuş da ıllarında br andan değş ünverselerden aılıcıların bulunduğu üevazı aa gerçe br bl erez oluşuran düzenl cebr senerler dzsn dğer andan da bu sene sezncs gerçeleşrlen Doğuş Ünverses lselerarası aea arışasını başlaış ve sürdürüşür. Ceal Koç bugün Türe nn ıvancı olan gelenelernden br alne gelş olan Anala Cebr Günlernn de urucu başlaıcı fr babalarındandır; arıca Maea Dünası dergsnn l edörüdür. Son senesnde br arafan edavsn dğer arafan da ç asaadan derslern ve dğer ünverse görevlern sürdürüşür. Şuba 200 da eellğn seen Ceal Koç Nsan 200 da araızdan arılışır. Yeşrdğ bnlerce genç onlarca bl nsanı ve dğer alıcı eserler ve eler ve ızları ve sevgl eş Rue Hanı le Prof. Dr. Ceal Koç daa bzde olacaır. Prof. Dr. İsal Güloğlu geoer was copleed n 968. In 969 nved b Ca Arf e joned METU Ma Deparen n Anara and was apponed asssan professor one ear laer. Hs area of eperse sfed fro geoer o algebra n ose ears. B solvng a proble wc was proposed b Ca Arf n a senar e was able o generalze e concep of Clfford algebra; beng s frs a wor afer s dsseraon s was publsed n a ver presgous a journal n 97. He proved s profcenc n algebra n London Unvers wc e vsed on a NATO Scolarsp graned b TUBITAK. Afer copleng s lar servce 972-73 e reurned o METU connued s researc on couav properes of rngs sasfng ceran polnoal denes and wroe varous scenfc papers and supervsed eses. He becae an assocae professor n 977 bu was aong e 402 acadecans o be reoved fro er posons on Marc 983. He reurned o METU n 989 obaned full professorsps n 994 and was apponed e ead of e deparen for e second e. Rerng fro METU n 999 e joned Doğuş Unvers a wo ears old esablsen. He becae e ead of e a deparen n 2006 of wc e was e founder. Durng s ears a Doğuş Unvers e naed a seres of algebra senars w abual parcpans fro varous unverses wc urned no a odes bu real scence cenre. Ans naor e launced and led e annual Doğuş Unvers ner g scool aeacs copeon e 8 even of wc was realzed s ear. Ceal Koç s also e orgnaor and one of e foundng faers of radonal Anala Algebra Das; e was e frs edor of e agazne Maeacs World. In e las wo ears of s lfe aloug e was undergong eav edcal reaen e never negleced s lessons and oer unvers dues. Afer rerng fro Dogus Unvers Ceal Koç passed awa n Aprl 200. Ceal Koç wll alwas be w us s presence beng refleced b ousands of sudens e lecured dozens of scenss e coaced as well as s valuable conrbuons s beloved wfe Rue Hanı wo e arred on Augus 3 966 and s ree daugers. Prof. Dr. İsal Güloğlu
Mesude ASLAN ın Anısına Arağan In Meor of Mesude ASLAN Mesude ASLAN 952-200 Mesude Arslan 22 Kası 952 de Toa ın Tural lçesnde doğdu. İl ve ora öğrenn 958-966 ıllarında elee Toa Zle'de aaladı. Lse eğne Bursa öğreen oulunda başladı. Eğne aea able ve el dolaısıla nc sınıfan sonra Mesude Arslan was born n Tural Toa on e 22nd Noveber 952. Se copleed prar and secondar educaon beween 958 and 966 n er oeown Zle Toa. Se sared g scool a Bursa Teacer s Tranng Scool. Due o er abl and neres n aeacs se ransferred o
İzr Yüse Öğreen oulunda deva e. İzr Bornova Yüse Öğreen oulundan sonra Ege Ünverses Fen Faüles Maea-Asrono bölüüne adolara 973 ılında ezun oldu. 976 ılında evlenere eşle beraber Aera nın Arzona şerne erleş. 22 Ağusos 977 de zler Selcen ve Bauralp doğdu. Mesude anı aaının er dönende çocuları ön planda olasına rağen ünverse oraından uzun süre arı alaadığı çn 980-983 ıllarında Arzona ünversesnde araşıra görevls olara çalışı. Arıca 98 ılında ünversenn Sse Müendslğ bölüünde Sülason Modellee onulu üse lsans ezn brd. Alesle beraber 986 ılında Türe e dönere Nasaş Alunu Sanande sse üends olara 2 ıl çalışı. 990-996 ıllarında Özel Eüboğlu Lsesnde Maea bölü başanlığı apı. 996 ılında Doğuş Ünverses nde göreve başladı. 2008 ılının şuba aına adar derslern br gün ble asaadan deva eden Mesude anı öğrencler arafından saılan ve sevlen brsd. 2008 Şuba aından Elül aına adar edav gördüen sonra 2008-2009 öğre döne ve az oulu dönelernde erar ders verd. 2009 Elül aında asalığın erarlaasından dolaı edav göre çn Anala a g. Yalaşı alı alı edavnn sonunda 27 Şuba 200 arnde Mesude anı araızdan arıldı. Doğuş Ünverses olara alesne çocularına ve orunlarına sadece Zenep Lale anıabld. başsağlığı dlerz. Yrd. Doç. Dr. Songül ESİN İzr Hg Teacer s Tranng Scool afer e second grade. Upon fnsng İzr Bornova Hg Teacer s Tranng Scool se was acceped b e Maeacs and Asrono deparen n Ege Unvers fro wc se graduaed n 973. Se go arred n 976 and oved o Arzona USA w er usband. In 977 22nd Augus se gave br o er wns Selcen and Bauralp. Aloug er pror was alwas er cldren Mesude Hanı wored as a researc asssan n Arzona Unvers beween 980 and 983 snce was dffcul for er o leave e unvers envronen for long. Furerore se subed er pos graduae ess on Sulaon Modelng o e Deparen of Sses Engneerng n 98. Se reurned o Ture w er fal n 986 and wored as a sse engneer n Nasaş Alunu Indusr for wo ears. Se wored as Head of Maeacs Deparen n Eüboğlu Prvae Hg Scool beween 990 and 996. Mesude Hanı wo sared worng n Doğuş Unvers n 996 and never ssed a da unl Februar 2008 was gl respeced and adred b er sudens. Se carred on w er lecures bo n e acadec ear and e suer scool wle undergong reaen fro Februar o Sepeber 2008. Se wen o Anala n order o receve reaen as er edcal proble recurred n Sepeber 2009. Ten followng a reaen of 6 ons Mesude Hanı passed awa on e 27 of Februar 200. On bealf of Doğuş Unvers we epress our grea sadness a e loss of suc a valuable colleague and frend and conve our deepes condolences o er fal cldren and grandcldren se could onl ge o now Zenep Lale. Yrd. Doç. Dr.Songül ESİN
DOĞUŞ ÜNİVERSİTESİ DERGİSİ DOĞUŞ UNIVERSITY JOURNAL Yaılaan / Publser : Doğuş Ünverses Cl / Volue : Saı / Nuber : 2 Teuz / Jul 200 İçndeler / Conens Serve CEYLAN Burcu Yılaz ŞAHİN İşszl ve Eono Büüe İlşsnde Aser / Aser n e Relaonsp beween Uneploen and Econoc Grow... 57-65 Mura ÇETİN Eup ECEVİT Sağlı Harcaalarının Eono Büüe Üzernde Es: OECD Üleler Üzerne Br Panel Regreson Analz / Te Effec of Heal Ependures on Econoc Grow: a Panel Regresson Analss on OECD Counres... 66-82 Taer ÇETİN İsad Enl Üzerne Br Denee: X Enl Yalaşıı / An Essa on Econoc Effcenc: X-Effcenc Approac... 83-98 Mau DEMİR Örgüsel Çaışa Yönende Dugusal Zeanın Es: Konalaa İşleelernde İşgörenlern Algılaaları Üzerne Br Araşıra / Te Effecs of Eoonal Inellgence on Organzaonal Conflc Manageen: a Surve on Eploees Percepons n e Hospal Busness... 99-2 Şafa GÜNDÜZ Konrol Ldern Elnde? : Grşcl Oulundan Cevap / Is Conrol n e Hands of Leaders? Te Answer Coes fro e Enrepreneural Scool... 22-222 Leven KORAP Idenfcaon of Pull & Pus Facors for e Porfolo Flows: SVAR Evdence fro e Turs Econo / Porfö Aıları İçn Çeen & İen Eenlern Tanılanası: Türe Eonosnden SVAR Bulguları... 223-232 Hjran G. MIRZAYEVA Varable Srucure Ereu Proble w Consrans for Dela Dscree Inclusons / Gecel Arı İçereler İçn Kısılaalı Değşen Yapılı Esreu Proble... 233-246
Arzu ÖZYÜREK Keal DEMİRAY Yura ve Ales Yanında Kalan Oraöğre Öğrenclernn Kagı Düzelernn Karşılaşırılası / Te Coparson beween e Ane Levels of Secondar Scool Sudens Lvng w er Parens and Lvng n Dorores... 247-256 Yıldız SEZGİN Na KASAP Burçn BOZKAYA A Concepual Model for Assessng Manageral Iplcaons of Canges n Inforaon Tecnologes / Blş Tenolojlernde Değşlern Yönesel Sonuçlarının Değerlendres İçn Kavrasal Br Model... 257-268 Soalp TAMÇELİK Kıbrıs a Kurulası Düşünülen Federal Ssede Toplu Ceaa Meclsler ve Özelller / Coun Soce Assebles n e Federal Sse Consdered for Cprus and er Feaures... 269-285 Oa TAŞ Kaa TOKMAKÇIOĞLU Effcen Mare Hpoess and Cooveen Aong Eergng Mares / En Pasa Hpoez ve Gelşee Olan Pasaların Brle Haree... 286-30 Ercan YAVUZ Kau ve Özel Seör Çalışanlarının Örgüsel Adale Algılaaları Üzerne Br Karşılaşıra Çalışası / A Coparave Sud on Organzaonal Jusce Percepon of Publc and Prvae Secor Worers... 302-32 Muaad ZAKARIA Openness and Inflaon: Evdence fro Te Seres Daa / Dışa Açılı ve Enflason: Zaan Serler Verler le Br Kanı... 33-322 200 Yılı Yazar İndes / Auor Inde Year 200... 323 200 Yılı Maale İndes / Arcle Inde Year 200... 323-324 Yazarlara Blgler / Inforaon for Auors... 335
Doğuş Ünverses Dergs 2 200 57-65 İŞSİZLİK VE EKONOMİK BÜYÜME İLİŞKİSİNDE ASİMETRİ ASYMMETRY IN THE RELATIONSHIP BETWEEN UNEMPLOYMENT AND ECONOMIC GROWTH Serve CEYLAN Gresun Ünverses İİBF İsa Bölüü serceo@aoo.co Burcu Yılaz ŞAHİN Gresun Ünverses Sosal Bller Ensüsü İsa ABD burculaz@oal.co ÖZET: Oun anununun geçerllğn araşıran apr çalışaların çoğu şszle değş le reel çıı büües arasında ser br lşnn olduğunu varsaaadır. Osa reel çıı büüesnn şszl üzernde es büüenn darala ve genşlee dönelernde farlı olablr. Oun anununda aser fade eden bu önere son döne çalışalarda doğrulanaadır. Çalışada Türe eonos çn Oun lşsnn ser olup oladığı 950-2007 döne ıllı zaan sers verler ullanılara araşırılışır. Aser lş es ee aacıla TAR ve M-TAR odellern çeren o-enegreson analz ullanılışır. Çalışanın bulguları Türe eonosnde Oun anunun uzun dönede geçerl ve lşnn aser olduğunu göserşr. Anaar Keleler: Oun Kanunu; Ko-enegrason; Aser; TAR odel; M-TAR odel JEL Sınıflaası: E24; E32 ABSTRACT: Mos of e eprcal papers researcng e vald of Oun s law ave been assued a serc relaonsp beween cange of uneploen and real oupu grow. However e effec of real oupu grow on uneploen a be dfferen n grow ccles epanson and conracon perods. Ts assupon wc assues a aser n Oun s law as been verfed n e recen sudes. In e sud weer Oun s relaonsp s serc or no as been nvesgaed for Turs econo n e perod 950-2007 usng annual e seres daa. Conegraon analses ncludng TAR and M-TAR odels ave been used o es e aserc relaonsp. Te fndngs of e sud ave sown a Oun s law s vald n e long run and s relaonsp s aserc for e Turs econo. Kewords: Oun s Law; Co-negraon; Aser; TAR odel; M-TAR odel JEL Classfcaons: E24; E32. Grş Önel br sad sorun olan şszl nedenler sonuçları ve çözü önerler açısından olduça oğun çalışılan onular arasındadır. İşszlğn bu adar önel br sorun olası eono aıplar oluşurası anında sosal problelern oluşasına da zen azırlaasından analanaadır. Bu nedenle neredese ü eonoler şszlğ azala aacını aşıan ugulaalar gerçeleşrrler.
58 Serve CEYLAN Burcu Yılaz ŞAHİN Anca şszlğ oradan aldıraca srl br ol bulunadığı gb dünada şsz saısı da sürel üseleedr. İşszlğ azala aacıla ugulanaca polalardan en önels en sda ânları araara eono büüe oranlarını arıraır. Büüenn şszl oranını azalıcı es l defa Arur M. Oun un 962 ılında aılanan aalesle oraa aılışır. İsa leraürüne Oun anunu olara gren bu alaşı reel çıı büüe oranlarıla şszl oranı arasında negaf br lşnn varlığı üzernde duraadır. Oun anunu ısaca üse büüe oranlarının şszl oranını azalığı düşü ada negaf büüe oranlarının se şszl oranını arırdığı ezne daanaadır. Oun anunun geçerllğ onusunda apılan apr ugulaalar genellle lşnn ser olduğu varsaıına daanaadır. Ser lşde devrev onjonürel dalgalana bounca oluşan genşlee ve darala dönelernde reel çıının şszl üzernde ula esnn anı olduğu abul edleedr. Osa son döne çalışalarda darala dönelernde reel çıının şszlğ arırıcı es le genşlee dönelernde reel çıının şszlğ azalıcı esnn anı olaableceğ bulgusu elde edlşr 2. Oun lşsnde aser fade eden bu bulgu sa eors ve polası açısından farlı sonuçlara neden olableedr. Harrs ve Slversone 200 e göre Oun lşsnn aser olası dör önel sonuç doğuraadır. Bunlardan l şszlğ azala aacıla ugulanaca sa polalarında edana geleedr. Vren 200 e göre aser lş ugulanaca polanın esr derecesn de eleeedr. İnc olara aser lş şgücü ve al pasasında evcu eorlern arışırılasına olana sağlaaadır. Son döne çalışalarda elde edlen dğer br bulgu da Plps eğrsnn aser özellğe sap olduğu önündedr. Oun lşsnn ser olup oladığının esp bu anlada ser ada aser Plps eğrs alaşılarını da güçlendreedr. Son olara aser br lşnn ser an gelece dönelern anlernde aa apılasına neden olaadır. Slvapulle vd. 2004 göre aser lşnn ser an sadece esr aasına neden olaaa poez eslernde de anlışlığa neden olaadır. Yazarlara göre bu duru genellle gerçee var olan o-enegre lşsnn reddedlesle sonuçlanaadır. Çalışada Türe eonosnde Oun lşsnn ser olup oladığı 950-2007 döne ıllı zaan verler vasıasıla araşırılışır. Ser-aser lşsnn belrlenes çn değşenler arasında aser lşe zn veren TAR ve M-TAR o-enegrason odeller ullanılışır. Çalışanın dğer bölüler aşağıda şelde bçlenşr. İnc bölüde Oun anunu ısa döne ve uzun döne açısında ncelenere leraürde evcu olan aser alaşılardan ısa blgler sunuluşur. Deva eden bölülerden nc ve üçüncü bölüde çalışada ullanılan ver se ve öne anıılış dördüncü bölüde elde edlen bulgular sunuluş ve son bölüde genel br değerlendre apılışır. 2 Uluslar arası Çalışa Örgüü ILO nun aıladığı 2007 ve 2008 ılı Küresel İsda Eğller raporlarında 2006 ılında dünada şsz saısının arsel olara en üse değere ulaşığı ve 2008 ılında bu şszlere 5 lon şnn daa eleneceğ fade edleedr. Baınız Courne 99 Maes ve Vren 2000 Hars ve Slversone 2000 Hars ve Slversone 200 ve Slvapulle vd. 2004
İşszl ve Eono Büüe İlşsnde Aser 59 2. Oun Kanunu ve Aser Oun 962 öncü çalışasında a sda oşullarında br eonode ne adar çıı üreleblr sorusundan ola çıara şszle değş le reel büüe oranı arasında negaf önlü br lşnn olduğunu esp eşr. Oun 962 bu lş nceleren far versonu çıı açığı versonu ve dna versonu çeren alernaf öneler ullanışır. Bu alaşılar çersnde agın ullanılan far versonu şszle değşle reel büüe oranı arasında aşağıda göserlen lşnn varlığına daanaadır. U c o c Y / Y Kısa dönel lş göseren nuaralı denlede U şszl oranını Y reel çıı sevesn zaan ndsn c o ve c paraereler ve aa ern gösereedr. Denlede c paraeres oun asaısı olara adlandırılaa ve c o /c oranı şszlğ değşreen srarlı ılan reel çıı büüe oranını gösereedr. Eğer c o /c oranı üzernde büüe gerçeleşrlrse şszl oranı azalaca gerçeleşrlen büüe oranı bu oranın alında se şszl oranı aracaır. Oun 962 ABD çn nuaralı denlen paraerelern sırasıla 0.3 ve 0.07 ve c o / c oranını 4 alaşı olara esp eşr. Bu sonuçlara göre ABD çn reel çııda üzde dörlü büüe oranının üzernde er üzde brl reel çıı arışı şszl oranında 0.07 l br azalışa neden olaadır. İşszle değşn reel çııda daa büü br değş le lşl olası şszl oranının anı zaanda şgücüne aılı oranı çalışa saaler ve apase ullanı oranıla da bağlanılı olasından analanaadır. Oun da 962 arışılan bu gereçe Pracown 993 arafından dealandırılışır. c n 2 Çf logar olan 2 nuaralı denlede reel çııı serae grşn c apase ulanı oranını n sda sevesn oralaa çalışa süresn enoloj değş ve çıı esnellern ve aa ern gösereedr. İsda edlenler erne şgücü l le şszlern u arasında far denlee lave edldğnde 3 nuaralı denle elde edlr. c l u 3 Yuarıda denlee göre şgücü pasası şgücü şszl oranı ve çalışa süres bleşenlerne arılışır. Oun anunu açısından 3 nuaralı denlee göre reel çıı ve şszl arasında eleşde serae ullanıı apase ullanıı şgücü çalışa süres ve enoloj değşede uarlaalar el olaadır Hars ve Slversone 2000: 5.s.. 3 nuaralı denle sadece çıı ve şszl arasında lş açısından ncelendğnde değşen arasında uzun döne denge lşsn göserecer. Eonoer geleneğnde se ısa ve uzun döne lş belrlee aacıla o-enegrason ve aa düzele odeller ullanılaadır. Orjnal alaşıda Oun asaısının genşlee ve darala dönelernde anı e apığı dğer br fadele şszl büüe lşsnn doğrusal ser olduğu varsaıı vardır. Osa leraürde brço azar bu lşnn aser
60 Serve CEYLAN Burcu Yılaz ŞAHİN olableceğ noasından aree eeedr. Oun asaısının aser özellğne l vurgu apanlardan br olan Courne 99 e göre oun asaısı devrev dalgalanalara göre değşeedr. Yazar Oun asaının genşlee ve darala dönelernde farlı olduğunu oraa oa çn aşağıda odel an eşr. UR 0 PG 0 NG 4 4 nuaralı odelde UR şszl oranının brnc devresel farını PG büüe oranının poansel büüe oranından büü olası duruunda genşlee dönelernde oluşan çıı açığını NG büüe oranının poansel büüe oranından üçü olası duruunda darala dönelernde oluşan çıı açığını ve aa erlern gösereedr. Courne 99 Oun anununda aser ncelee çn 0 0 poezn es eşr. Yazar 4 nuaralı odel anında alernaf sda gösergeler ve gecel odeller çeren alaşılarla ABD çn Oun lşsnn aser olduğu bulgusunu elde eşr. Arıca azar Oun anununun ser regresonla an edlesnn darala dönelernde şszl arışının es genşlee dönelernde şszl azalışının se fazla belrlenesle sonuçlandığını esp eşr. Oun lşsnde aser es ee çn Courne 99 e benzer br alaşıda Maes ve Vren 2000 arafından gerçeleşrlşr. Yazarlar değşen arasında lşnn doğrusal oladığı varsaııla 5 nuaralı odel an eşlerdr. UR G G o POP 5 0 0 0 5 nuaralı odelde nuaralı odelden elde edlen aa düzele asaısı POP çalışa aşında nüfusun üzde değşn eş değern sıfır olası duruunda G + pozf büüe değerlern ve G - negaf büüe değerlern gösereedr. Bu alaşıın Courne 99 n alaşıından farı odele nüfusun ve aa düzele asaısının elenesdr. Yazarlar analz apsaan 2 üleden İnglere Japona ve Yen Zelanda dışında ülelerde aser lşnn varlığını belrleşlerdr. Oun lşsnn aser olup oladığı TAR odeln çeren alaşılar çerçevesnde Hars ve Slversone 2000 ve 200 arafından es edlşr 3. Bu alaşı en önel avanajı oun lşsnde eonoer geleneğne ugun olara uzun döne ve ısa döne aırıının apılables ve ısa döne analznde eono geleneğe ugun br aa düzele asaısının odelde er alasıdır. Yazarlar analz apsaında olan ed ülenn alısında aser lş belrleşlerdr. 3. Ver Se Çalışada 950-2007 döne ıllı şszl oranı o ve reel gar saf ll asıla rgs değerler ullanılışır. İşszl oranı verlernn 950-988 döne Bulua 995 dan 989-2007 döne se TÜİK den ve 987 falarıla reel gar saf ll asıla verler TÜİK den en edlşr. Çalışada değşenlern önünde 3 TAR ve M-TAR odeller öne ısında açılanışır.
İşszl ve Eono Büüe İlşsnde Aser 6 ullanılan l ve sgeler sırasıla lgl değşenn logarasının ve brnc devresel farının alındığını gösereedr. 4. Yöne 4.. Br Kö Tes Oun anunun aser olup oladığını belrleeden önce şszl oranı ve rgs değşene a br ö sınaası apılışır. Çalışada br ö sınaası Dce ve Fuller 979 arafından gelşrlen genşlelş Dce-Fuller ADF esle gerçeleşrlşr. Genşlelş Dce-Fuller sınaası çn aşağıda 6 ve 7 nuaralı sabl ve sabl+rendl odeller an edlşr Enders 2004: 7. 6 0 rend 7 0 2 Yuarıda regreson denlelernde : ele alınan ser far operaörünü : denlee lave edlen bağılı değşen gecelern le paraereler rend doğrusal zaan rendn ve aa ern esl eeedr. Tanlerde oluşablece br ardışı bağını problenn önlee aacıla denlee lave edlen bağılı değşen geceler Aae blg rer vasıasıla belrlenşr. 6 ve 7 nuaralı regreson denlelernde ele alınan sernn durağan olup oladığı belrlee çn paraeres ullanılır. Tan edlen denlede 0 şelnde fade edlen sıfır poeznn reddedldğ düzede sersnn durağan olduğuna üedlr. 4.2 Aser Ko-enegrason Analz Enders ve Granger 998 ve Enders ve Slos 200 le leraüre gren aser o-enegrason analz aşaalı Engle ve Granger 987 bundan sonra EG oenegrason esnn doğrusal olaan lşlerde ugulaa bçdr. Değşenler arasında lşnn aser olduğu varsaıına daalı olan öne EG oenegrason esn aser aa asaısı çerece şelde genşleeedr. EG o-enegrason esnde l aşaa o-varans durağan değşenlere ve a uzun döne denlenn en üçü areler önele ann ve bu ann aa erlernn belrlenesn çereedr. 0 8 8 nuaralı denlede 0 ve paraereler se aa ern gösereedr. İnc aşaada an edlen 8 nuaralı denleden elde edlen aa ernn br ö sınaası apılaadır. 9 nuaralı denlede verlen Dce-Fuller sınaasında sabsz ve rendsz versonda br öün varlığı reddedlorsa ve değşenler arasında uzun döne lşnn varlığı abul edleedr.
62 Serve CEYLAN Burcu Yılaz ŞAHİN 9 Ele alınan serler arasında lşnn aser olası duruunda EG oenegrason analznn nc aşaasını oluşuran br ö esnn gücü azalaadır Enders 2004: 430. Arıca Enders ve Granger 998 ve Enders ve Slos 200 e göre aser br lşnn ser an EG o-enegrason esnde spesfason aası apılasına neden olaadır. Yazarlar değşenler arasında lşnn aser olası duruunda EG esnn nc aşaası çn aser uarlaaı çeren alernaf odeller önerşlerdr. Bu çalışada bu odellerden e eş değerl ada e rejl TAR ve M-TAR odeller ullanılışır. EG esnn nc aşaası çn aser uarlaaı apsaan TAR ve M-TAR odel 0 nuaralı denle arafından göserleedr. Modeller arasında eel farlılı ve 2 nuaralı ula değşenlerde açıça görüleedr. TAR odel çn aser uarlaa ˆ e bağlı en M-TAR odel çn aser uarlaa ˆ e bağlıdır Enders 2004: 43. I ˆ I 2 ˆ 0 0 nuaralı odelde I ula değşenler bağılı değşen gece saısını ve eş değern gösereedr. TAR odel çn M-TAR odel çn se I - se 0 se I 2 - se 0 Buraa adar olan açılaalar çerçevesnde; 8 0 le nuaralı eşller TAR o-enegrason odeln ve 8 0 le 2 nuaralı eşller M-TAR o-enegrason odeln oluşuraadır. Bu odellern asaıları doğrusal en üçü areler önele an edlşr. TAR ve M-TAR odel vasıasıla ve değşenler arasında o-enegre lşsnn esp çn 2 0 poeznn reddedles gerer. Değşenler arasında aser lşnn varlığı çnse ser uarlaaı göseren 2 poeznn reddedles gereeedr. TAR ve M-TAR odellernn an çn eş değern belrlenes gerer. Çalışada eş değern belrlenes çn Can 993 öne ullanılışır. Bu öne üç adıdan oluşaadır. Brnc adıda en ugun eş değer belrlee çn eş değer esp edlece poansel değşene TAR odel çn 8 nuaralı odelden elde edlen ˆ ve M-TAR odel çn ˆ a büün değerler üçüen büüğe sıralanır. İnc adıda sıralanan değşenlern başından ve sonundan %5 gözle çıarılara ger alanların er brnn eş değer olara ullanıldığı TAR ve M-TAR odeller an edlr ve er odele a aa erler areler oplaı elde edlr. Son adıda se sıralı olara ü aa erler areler oplaları ve eş
İşszl ve Eono Büüe İlşsnde Aser 63 değerler graf üzernde göserlr. Eğer grafe e br nu oluşursa en üçü aa erler areler oplaı en ugun e eş değern olduğu brden fazla nu oluşursa brden fazla eş değern olduğuna arar ılınır Enders 2004: 43-44. 5. Bulgular Değşenlern o-enegre lşs çnde bulunup bulunadığının esp edlebles çn öncelle değşenlern br ö aşııp aşıadılarının esp edles gerer. Br ö analz genşlelş Dce-Fuller 979 es vasıasıla gerçeleşrlşr. İşszl oranı ve rgs değerlerne a br ö es sonuçları Tablo de sunuluşur. Tablodan görüldüğü üzere 0.0 öne düzene göre rgs ve şszl oranı değşenlernn seveler e sabl e de rendl ADF versonuna göre br ö aşıaadır. Değşenlern brnc devresel farlarını fade eden büüe oranlarının se e sabl e de rendl versona göre br ö aşıadığı görülüşür. Tablo. ADF Br Kö Tes Sonuçları Değşenler Trendl ADF Sabl ADF lrgs 3.7 [6] 0.24 [6] dlrgs -8.6 [0] -8.06 [0] lo -2.03 [0] -.46 [0] dlo -7.8 [0] -6.99 [0] No: Tabloda verlen öşel paranez ç değerler Aae blg rerne göre belrlenen bağılı değşen gece saılarını gösereedr. Trendl ve sabl odellerde 0.0 anlalılı sevesnde e önlü Mcnnon ablo r değerler alaşı olara sırasıla -3.7 ve -2.59 dır. İşszl oranı ve rgs değşenler sevelernde durağan esp edleeesne rağen doğrusal ada doğrusal olaan bleşenler durağan esp edleblr. Dğer br fade le şszl oranı ve rgs değşenler o-enegre lşs çnde bulunablrler. Değşenler arasında o-enegre lşsnn analz Engle-Granger o-enegrason es TAR ve M-TAR odeller vasıasıla belrlenşr. Doğrusal o-enegrason analz çn an edlen Dce Fuller br ö es sonuçları ve aser o-enegrason analz çn an edlen TAR ve M-TAR odellernn sonuçları Tablo 2 de sunuluşur. Doğrusal o-enegrason analz çn EG esnn nc aşaasını oluşuran sabsz ve rendsz Dce Fuller br ö esnde br öün varlığı reddedldğ dolaısıla değşen arasında o-enegre lşsnn olduğu görüleedr. İlş doğrusal se bu sonuçlar uarlı olacaır. İlşnn doğrusal olup oladığı McLeod- L 983 es vasıasıla araşırılışır 4. Elde edlen sas değer 2.83 ün 0.0 öne düzene göre sassel olara anlalı olası dolaısıla lşnn doğrusal olduğu poez reddedlşr. McLeod-L 983 es değşenler arasında lşnn doğrusal olup oladığını belrlee çn ullanılala beraber doğrusal olaan lşnn ang forda olduğunu esp edeeeedr Enders 2004: 407. Bu nedenle değşenler 4 McLeod-L 983 es anı zaanda ARCH aasını belrlee çn de ullanılır. Bu ese öncelle doğrusal forda br odele a aa erler elde edlr. Haa erlernn areler oplaının bağılı ve gecelernn bağısız değşen olduğu br odel an edlr. Bu anden elde edlen R 2 değerlerle gözle değer çarpıından elde edlen sas -are ablo r değernden büüse doğrusal lş fade eden boş poez reddedlr.
64 Serve CEYLAN Burcu Yılaz ŞAHİN arasında lşnn aser olduğu varsaıına daalı olara doğrusal olaan o-enegre lşs TAR ve M-TAR odeller vasıasıla araşırılışır. TAR odel çerçevesnde belrlenen en ugun eş değer -0.2625 olara esp edlşr. Aae Blg rerne göre elde edlen üç gece uzunluğuna göre an edlen denlede br öün varlığını göseren 2 0 poeznn 0.0 öne düzene göre reddedldğ Tablo dan görüleedr. Arıca ser uarlaaı göseren 2 poez 0.0 öne düzene göre reddedlee dğer br fadele şszl ve rgs arasında lşnn aser olduğu oraa çıaadır. M-TAR odel çerçevesnde belrlenen en ugun eş değer -0.02375 olara esp edlşr. M-TAR odel Aae Blg rerne göre elde edlen dör gece uzunluğuna göre an edlşr. Tablodan görülen an sonuçları TAR odelnde olduğu gb M-TAR odelnde de o-enegre lşsnn varlığını ve bu lşde oluşan aser 0.0 öne düzene göre doğrulaaadır. Tablo 2. Ko-enegrason Tes Sonuçları Dce Fuller Model TAR Model M-TAR Model - -0.2625 0.02375 Gece AIC 0 3 4-0.6-2.56-0.05 -.5 0.6.52 -.09-3.56-0.29-3.3 2 AIC -6.30-26.9-29.87 BIC -4.26-6.97-8.05 -.65.59 2 2 0-6.75 6.94 LM 0.006.244 2.048 No: Tabloda verlen paranez ç değerler lgl asaıa a sasğn en ugun eş değern asaılar üzernde göserlen ve şareler lgl değşenn sırasıla 0.0 ve 0.05 anlalılı düzende sassel olara anlalı olduğunu ve LM brnc derece ardışı bağını çn esaplanan Lagrange Mulpler es sasğn gösereedr. EG doğrusal o-enegrason analz şszl oranı le rgs değerler arasında uzun döne lşnn olduğunu doğrulaaadır. Anca lşnn ser olduğu genel varsaıının geçerl oladığı McLeod-L es le TAR ve M-TAR anlernden açıça görüleedr. Bu odeller arasında en ugun olanı esp ee çn arıca er üç odel çn Aae AIC ve Baesen BIC blg ırerler esaplanışır. Bu rerler ncelendğnde e AIC e de BIC rerne göre M-TAR odelnn TAR odel ve doğrusal o-enegrason odelne göre daa düşü değerler aldığı ve en ugun odel olduğu görüleedr. 6. Sonuç Oun anunu olara leraüre gren alaşı şszl oranları le eono büüe arasında ers önlü lşnn olduğunu dğer br fadele car döne şszlğnn eononn çnde bulunduğu devrev dalgalana dönele bağınılı olduğunu oraa oaadır. Ser br lş fade eden bu versonda lşnn derecesn göseren Oun asaısının darala ve genşlee dönelernde değşedğ varsaılaadır. Aser alaşıda se şszl oranları le
İşszl ve Eono Büüe İlşsnde Aser 65 eono büüe arasında ers önlü lş orunala brle Oun asaısının devrev dalgalanalara göre farlı büülüe ada ede olduğu varsaılaadır. Çalışada 950-2007 döne ıllı zaan serler ullanılara Oun asaısının ser olup oladığı uzun döne barle araşırılışır. Bu aaçla değşenler arasında aser lşe zn veren TAR ve M-TAR odellernn ullanıldığı oenegrason analz gerçeleşrlşr. TAR ve M-TAR odellernden elde edlen genel bulgu Türe eonos çn Oun asaısının lşsnn aser olduğu şelndedr. Bu bulgu reel çıının genşlee dönende şszlğ azala es le darala dönende şszlğ arıra esnn anı oladığı ve sa polası aarlaalarının bu sonucu dae alası gerellğn oraa çıaadır. Referanslar BULUTAY T. 995. Eploen uneploen and wages n Ture. Anara: Inernaonal Labour Offce. CHAN K. S. 993. Conssenc and lng dsrbuon of e leas squares esaor of a resold auogressve odel. Te Annals of Sascs 2 520-533. ss. COURTNEY H. G. 99. Te Beverdge curve and Oun s law: a re-esaon of fundeenal acroeconoc relaonsps n e Uned Saes. Doora ez Massacuses Insue of Tecnolog. DICKEY D.A. FULLER W.A. 979. Dsrbuon of e esaors for auoregressve seres w a un roo. Journal of e Aercan Sascal Assocaon74 427-43. ss. ENDERS W. 2004. Appled Econoerc Te Seres. 2nd ed USA: Jon Wlle&Sons. ENDERS W. GRANGER C. W. J. 998. Un-Roo ess and aserc adjusen w an eaple usng e er srucure of neres rae Journal of Busness and Econoc Sascs 6 304-3. ss. ENDERS W. SIKLOS P.L. 200. Conegraon and resold adjusen. Journal of Busness and Econoc Sascs 9 66-76. ss. ENGLE R. F. GRANGER C. W. J. 987. Conegraon and error correcon: represenaon esaon and esng. Econoerca 55 25-276. ss. HARIS R. SILVERSTONE B. 2000. Aserc adjusen of uneploen and oupu n New Zealand: redscoverng Oun s law. Unvers of Waao Worng Paper 2/00. HARIS R. SILVERSTONE B 200. Tesng for aser n Oun s law : a crosscounr coparson. Econoc Bullenn 52-3. ss. ILO 2007. Global eploen rends 2007. [Erş adres]: <p:www.lo.org/ publc/engls/eploen/sar/download/geb07en.pdf>[erş ar: 26.06.2009]. ILO 2008. Global eploen rends 2008. [Erş adres]: <p:www.lo.org/ publc/engls/eploen/sar/download/ge08.pdf >[Erş ar: 26.06.2009]. İsassel Gösergeler. 2008. 923-2007. Anara: TÜİK. MAYES D. G. VIREN M. 2000. Aser and proble of aggregaon n e Euro area. Ban of Fnland Dscusson Paper. McLEOD A. LI V. 983. Dognosc cecng ARMA e seres odels usng squared resdual correlaons. Journal of Te Seres Analss 4 269-273. ss. OKUN A. M. 962. Poenal GNP: s easureen and sgnfcance Cowless Foundaon. PRACHOWNY M.F.L. 993. Oun s law: eorecal foundaons and revsed esaes. Revew of Econocs and Sascs 75 33-336. ss. SILVAPULLE P. MOOSA I. A. SILVAPULLE M. J. 2004. Aser n Oun s law. Te Canadan Journal of Econocs 372 353-374. ss. VIREN M. 200. Te Oun curve s non-lnear. Econoc Leers 70 253-257. ss.
Doğuş Ünverses Dergs 2 200 66-82 SAĞLIK HARCAMALARININ EKONOMİK BÜYÜME ÜZERİNDEKİ ETKİSİ: OECD ÜLKELERİ ÜZERİNE BİR PANEL REGRESYON ANALİZİ THE EFFECT OF HEALTH EXPENDITURES ON ECONOMIC GROWTH: A PANEL REGRESSION ANALYSIS ON OECD COUNTRIES Mura ÇETİN Bozo Ünverses İİBF İsa Bölüü ura.cen@bozo.edu.r Eup ECEVİT Bozo Ünverses İİBF İsa Bölüü eup.ecev@bozo.edu.r ÖZET: Son ıllarda eono büüe leraürüne apılan eor ve apr aılar eono büüe sürecnde beşer seraenn rolünü vurgulaaadır. Apr çalışaların büü br ısı genellle eğ le eono büüe arasında lş üzernde oğunlaşaadır. Bu çalışada se sağlığın eono büüe üzernde es br panel ver analz le es edleedr. Çalışa 5 OECD ülesne lşn 990-2006 döne ıllı verlern çerr. Analzlerde dğer açılaıcı değşenlern anı sıra au sağlı arcaalarının opla sağlı arcaaları çnde paı ullanılışır. Sağlı arcaaları le eono büüe arasında lş Havuzlanış Regreson Model çerçevesnde panel OLS eodu le an edlşr. Apr sonuçlara göre sağlı arcaaları le eono büüe arasında sasî olara anlalı br lş esp edleeşr. Anaar Keleler: Kau Sağlı Harcaaları; Eono Büüe; Havuzlanış Regreson Model; Panel Ver Analz JEL Sınıflaası: C23; I8; O47 ABSTRACT: In recen ears eorecal and eprcal sudes n e econoc grow leraure epasze e role of uan capal n e process of econoc grow. In general os of e eprcal sudes ave cenered on e relaon beween educaon and econoc grow. In s sud e effec of eal on econoc grow as been esed b a panel daa analss. Ts sud consss of annual daa of 5 OECD counres for e perod fro 990 o 2006. In e analses e sare of publc eal ependures n oal eal ependures as well as oer eplanaor varables as been eploed. Te relaonsp beween eal ependures and econoc grow was esaed n Pooled Regresson Model b e panel OLS eod. As a resul we aven found an sascall sgnfcan relaonsp beween eal ependures and econoc grow. Kewords: Publc Heal Ependures; Econoc Grow; Pooled Regresson Model; Panel Daa Analss JEL Classfcaons: C23; I8; O47. Grş Büüe leraürüne lşn son günlerde eor arışalar beşer seraenn eono büüe sürecnde rolü üzernde oğunlaşaadır. OECD 998 e göre beşer serae eono faalelerle uulu blg eene ve dğer bresel vasıfları çne alaadır. Burada sadece eğ olgusu le sınırlı alınaış nsanların eenelern gelşren ü beşer aırılara da vurgu apılışır.
Sağlı Harcaalarının Eono Büüe Üzernde Es: OECD Üleler 67 Eğ ve sağlı beşer seraenn eel bleşen olara düşünüldüğünde bu alanlarda gerçeleşrlen aırıların brelern beşer serae düzen doğrudan eleebleceğ söleneblr. Bu nedenle nsana apılan er ürlü aırıın ısa vea uzun dönede eono büüee aı sağlaacağı blnen br gerçer. Eono gelşşl sevesnn üse olduğu ülelere baıldığında genelde bu ülelern eğ ve sağlı düzelernn de üse olduğu görüleedr. Ne Barro nun 996 değerlendrelerne göre sağlı eononn ooru ve serae üreen br varlıır. Barro nun bu fadesnden ola çıara sağlığı beşer seraenn br belrlecs olara düşüneblrz. Dğer arafan Musn 962 beşer serae forasonunu sağlı zelernden ararlanara açılaaadır. Grossan 972 Bloo ve Cannng 2000 sağlılı brelern blg daa en özüsedlern ve sonuça daa üse düzede verll elde edldğn açılaaadır. Haoud ve Sacs 999 sağlı ve serve arasında eşanlı br döngü olduğunu vurgulaaadır. Düna Banası 993 na göre sağlı probleler eono gelşenn önünde önel engellerdr. Söz onusu sağlı raporunun oraa oduğu eel sonuç sağlı ve eono büüe arasında lşnn genş boularıla ele alınası gereğdr. Bloo Cannng ve Sevlla 200 se beşer seraenn sadece eeneler olara değl sağlı anlaında da anılanası gereğn belree; büüenn eel dnalernden brs olara sağlı olgusu üzernde duraadırlar. Beşer serae le büüe arasında lşe önel apr bulgular eğ ve sağlı alanında gelşelern enoloj enller verll üre arışını dolaısıla eono büüe eledğn oraa oaadır. Bu çalışa sağlığın eono büüe üzernde esn apr açıdan es eeedr. Çalışanın dğer bölüler şu şelde apılandırılışır: İnc bölü sağlı le eono büüe arasında lş üzernde oğunlaşan eor ve apr leraürü özeleeedr. Üçüncü bölüde sağlı arcaaları le eono büüe arasında lş apr açıdan ele alınaadır. Bu çerçevede panel ver eodolojs ısaca anıılara çalışada ullanılan panel regreson odel ve panel br ö esler üzernde eor olara durulaadır. Dördüncü bölü panel br ö ve panel regreson analzlernden elde edlen apr sonuçları sunaadır. Son bölüde arşılaşıralı br değerlendre apılaadır. 2. Leraür Taraası Gar Becer ve aradaşları arafından 20. üzılın oralarında gelşrlen beşer serae eors eğ ve sağlığı eel apıaşı olara abul eşr. Bu eor beşer seraenn ülelern gelr farlılılarını dolaısıla eono büüede farlılıları açılaada önel br paa sap olduğu görüşünün uzun br süredr eonosler arafından palaşılasında el oluşur. Bu olgu aslında arsel perspefen baıldığında Ada S ve Alfred Marsall ın çalışalarına adar göürüleblr. Günüüzde beşer serae le eono büüe arasında eor lşler daa ço Lucas 988 Roer 990 ve Manw vd. 992 odeller çerçevesnde ele alınaadır. Bunlardan l s çsel dğer se dışsal büüe odel olara blneedr. Manw vd. 992 üre fonsonuna dışsal br değşen olara beşer serae de eleere Solow odeln genşleşr. Bu; odel de
68 Mura ÇETİN Eup ECEVİT genşlelş Solow odel olara anılaadır. Anca beşer serae çeren genşlelş Solow odel beşer serae lave ve sıradan br grd olara bas br şelde ele alışır. Beşer serae fz seraee benzer şelde odelde ncelenşr. Roer 986 le brle büü br sıçraa apan en büüe eors büüenn analarını çselleşrş bölece büüe oranı odel çnde belrleneblşr. İçsel büüe leraürü beşer seraenn eono büüe odellerne nasıl dâl edleceğ onusunda eel alaşı belrleşr. Bunlardan l büüenn ooru olara beşer serae brn abul eden Lucas 988 odeldr. Dğer se Roer 990 odel olup enl sürec ve enoloje adape olada beşer serae sounun rolü üzernde duraadır. Beşer serae le eono büüe lşsn açılaan eor leraürün önel br ısının eğ-büüe lşs üzernde oğunlaşığı da çeeedr. Osa sağlı alanında gelşeler de eono büüe üzernde e apableedr. Sağlı le eono büüe arasında lş açılaable çn öncelle sağlı olgusunun anlaşılası gereeedr. Sağlı sadece asalığın olaası anlaında değl anı zaanda brelern end aalarında end poansellern gelşrece eeneler bağlaında öne arz eeedr. Bu çerçevede sağlı brelern sap olduğu br varlı nelğnde olup refa düzenn üselesne ardıcı olur. Dğer arafan sağlı ensrüanal br değere sapr. Yan farlı anallardan eono büüe eleebleedr. Örneğn; sağlı şgücü raasızlıları nedenle oluşan üre aıplarını en aza ndrr oul çocuları arasında devasızlı oranını düşürür öğrene gelşrr. Arıca sağlı asalı nedenle ısen a da aaen ulaşılaaaca olan doğal anaların ullanıına zn verr. Son olara sağlı edav çn ass edlen fnansal anaların farlı şellerde ullanıına ân sağlar Lusng 2004:5. Özele sağlı şgücü verllğ ve gerdğ eono ü nedenle eono büüe doğrudan eleebleedr. Dğer arafan eğ üzernde elernden dolaı çocu sağlığı nsanların geleceğe dönü gelrn belrleeblee bu duruda eono büüe üzernde dolalı br e doğaadır. Bu dolalı e br ale düzende daa değerlendrleblecer. Eğer br ale sağlılı se anne ve baba çocularını besleeblece onları oruablece ve br oula göndereblece br esleğe sap olablr ve para azanablr. Sağlılı ve beslenş çocular oulda daa br perforans gösereblr bu se geleceğe önel gelrlern pozf önde eleeblr Lusng 2004:5. Brleşş Mlleler Mlenu Zrves nde dünada nsanların sağlılı olaı alep lsesnn en başına aldıları belrlşr. Hasalı ve preaüre ölülern sıınısı sağlığı ü opluların eel agısı alne gerdğ gb uluslar arası uua eel beşer alar arasına alışır. Heen een er ülür sağlı zengnlr lesn abul eeedr. Breler ve aleler çn sağlı bresel gelşn eeln oluşurduğu gb gelece çn de güvence sağlar. Sağlı şgücü verllğnn oulda öğrene apasesnn arıca eneleüel fz ve dugusal gelşn önel br unsurudur Sacs 200:2. Sacs 200 sağlığın eono büüe ve alına sürecne olan aısını şu şelde özeleeedr. Ona göre sağlığın bel de en önel eono es beşer serae ve grş seraes üzernde görüleedr. Sağlığın ends br önce eono polalarından ve urulardan elendğ gb opluun beşer serae ve
Sağlı Harcaalarının Eono Büüe Üzernde Es: OECD Üleler 69 enoloj düzen eleee sonuça ş başına düşen gelrn arasına osulluğun azalasına neden olableedr Sacs 200:26. Günüüzde e gelşş e de gelşee olan ülelerden elde edlen araşıra sonuçları eono büüenn sağlığı gelşrdğ sağlı alanında leşelern de eono verllğ ve büüe önel ölçüde eledğn anılaaadır Aun ve Fzparc 2005:6. Sorn 977 n çalışası sağlığın eono büüe üzernde esn analz eden l çalışalardandır. Çalışada sağlı göserges olara doğuşa aşa belens ve bebe ölü ızı ullanılışır. Ona göre br ülede bebe ölü ızında düşüş eono büüee olulu aı sağlaaadır. Anca Sorn gelşş ülelerde opluun sağlı durularında leşelere rağen eono büüe üzernde ço az olulu aı sağladığı sonucuna varışır. Analz sonuçlarına göre gelşee olan ülelerde sağlığın eono büüe üzernde es gelşş ülelere ıasla daa fazladır. Srauss ve Toas 998 sağlı ve verll arasında lş apr br çalışala oraa ouşlardır. Çalışa sonucuna göre bazı sağlı gösergeler asalı ürler ve beslene alışanlığı le fzsel verll arasında br lş esp edlşr. Renar 999 doğuşa aşa belens le üüe arcaalarının eono büüe üzernde esn ele alışır. Çalışanın eel bulgusu doğuşa aşa belens le eono büüe arasında pozf br lşnn varlığı şelndedr. Bargava vd. 2000 gelşş ve gelşee olan ülelerde sağlı le eono büüe arasında lş es eşlerdr. 965-990 dönene lşn panel verlern ullanıldığı bu çalışa sağlı le eono büüe arasında pozf anca zaıf br lşnn varlığını oraa oaadır. Bloo vd. 200 apr analzlernde beşer serael Solow odeln ullanışlardır. Bu çalışa 2 Aşaalı OLS önene göre sağlı seraesnn eono büüe üzernde pozf br e apığı anca bunun sasî olara anlalı oladığı sonucuna varışır. Sağlığın eono büüe üzernde esn ele alan apr çalışaların büü br ısında eel sorun sağlı göserges olara genelde doğuşa aşa belensn alalarıdır. Örneğn Bloo ve Cannng 2000 doğuşa aşa belensnn eono büüe sürecnn br belrlecs olduğunu pozf ve anlalı br ee sap olduğunu esp eşlerdr. Bu çalışada sağlı doğuşa aşa belens olara ölçülüş; sağlığın dğer bouları esaba aılaışır. Erdl ve Yener 2004 panel VAR odel çerçevesnde sağlı le eono büüe arasında nedensell lşsnn olup oladığını düşü ora ve üse gelrl üleler bağlaında analz eşlerdr. Kş başına düşen sağlı arcaaları le GSYİH değşenlernn ullanıldığı çalışada düşü ve ora gelrl ülelerde eono büüeden sağlı arcaalarına üse gelrl ülelerde se sağlı arcaalarından eono büüee doğru şleen br nedensell lşs esp edlşr.
70 Mura ÇETİN Eup ECEVİT Well 2006 sağlığın eono büüe üzernde esn aa-es regresonlar ardııla an eee çalışışır. Apr bulgular değşen arasında sasî olara anlalı br lşnn varlığını gösereedr. Bu nedenle bu çalışa sağlığın eono büüenn eel br belrlecs olduğunu anılaaadır. Türe eonos özelnde beşer serae eono büüe onusu ncelendğnde çalışaların çoğunda beşer serae unsuru olara ne eğn ullanıldığı görüleedr. Anca son ıllarda beşer seraenn eel unsurlarından olan sağlı onusu da araşıracıların dan çeş ve bu alana önelee başlaışlarıdır. Bu alanda apılan çalışalara örne olara Kar ve Ağır 2003 Taban 2005 Tez ve Koraz 2007 Ecev ve Çfc 2008 verleblr. Kar ve Ağır 2003 Türe de 926-994 dönene a seçlş sağlı gösergeler ve GSMH verlernden ararlanara sağlığın eono büüe üzernde esn nedensell bağlaında nceleşlerdr. Sağlı gösergeler olara doğuşa aşa belens sağlı urularının aa saısı sağlı urularının saısı ve sağlı personel başına düşen ş saıları ullanılışır. Nedensell es sonuçlarına göre sağlı uruları saısı le reel GSYİH arasında erang br nedensell lşs görüleesne arşın dğer sağlı gösergeler le reel GSYİH arasında çf önlü br nedensell lşs esp edlşr. Taban 2005 Türe de sağlı ve eono büüe arasında lş nedensell bağlaında değerlendren br dğer çalışadır. Burada 980-2000 dönene a GSMH opla sağlı arcaası ve doğuşa aşa belens verler ullanılışır. Analz sonuçlarına göre doğuşa aşa belens le eono büüe arasında çf önlü br nedensell lşs belrlenren opla sağlı arcaası le eono büüe arasında se erang br nedensell lşs görüleşr. Tez ve Koraz 2007 Türe de sağlı ve eono büüe arasında lş Joansen onegrason es ve aa düzele odeln ullanara nedensell bağlaında ele alışlardır. Bunun çn 965-2005 dönene a GSMH doğuşa aşa belens ve bebe ölü ızı verlernden ararlanışlardır. Apr sonuçlara göre; doğuşa aşa belens le eono büüe arasında pozf ve çf önlü br nedensell lşs görülesne rağen bebe ölü ızından eono büüee doğru negaf ve e önlü br nedensell lşs esp edlşr. Ecev ve Çfc 2008 Türe de 960-2005 dönene a GSMH doğuşa aşa belens bebe ölü ızı ve door başına asa saısı verlern ullanara sağlı ve eono büüe arasında lş Joansen onegrason es ve aa düzele odel çerçevesnde nceleşlerdr. Analz sonuçlarına göre door başına düşen asa saısı le GSMH arasında çf önlü nedensell lşs esp edlşr. Arıca doğuşa aşa belens ve bebe ölü ızının büüe üzernde br esnn oladığı sonucuna varılışır. Sağlı le eono büüe arasında lş nceleen apr leraürün br ısı OECD üleler üzerne odalanışır. Hesa 200 OECD ülelernde 970-992 döne çn ş başına düşen sağlı arcaaları le GSYİH arasında lş analz eşr. Burada genşlelş Solow odel bağlaında sağlı le eono büüe arasında nedensell lşs araşırılışır. Apr sonuçlar sağlığın eono büüe üzernde pozf br esnn olduğunu anılar neledr.
Sağlı Harcaalarının Eono Büüe Üzernde Es: OECD Üleler 7 Ga ve Wlson 2004 çalışalarında genşlelş Solow odeln ullanara opla sağlı arcaalarının ş başına gelr arışı üzernde esn Afra ve OECD üleler üzerne nceleşlerdr. Analzlernde panel ver ve dna panel ancsnden ararlanışlar ve dğer değşenler ver en ş başına gelr arışında opla sağlı arcaalarının pozf ve güçlü br es olduğunu oraa ouşlardır. Yazarlara göre Afra ve OECD ülelernde ş başına gelrde görülen %22 ve %30 lu br arışa sağlı arcaalarında gelşeler aı sağlaışır. Dreger ve Reers 2005 2 OECD ülesnde sağlı arcaaları le eono büüe arasında uzun dönel br lşnn olup oladığını analz eşlerdr. 975-200 dönene lşn en panel onegrason enlernn ullanıldığı bu çalışada sağlı le eono büüe arasında br onegrason lşs esp edlşr. Kong ve Young-Hsang 2006 Manw vd. 992 odelne daalı br regreson analz çerçevesnde 5 OECD ülesn nceleş sağlı arcaaları le eono büüe arasında uzun dönel br lşnn olup oladığını apr açıdan ele alışlardır. Çalışanın bulguları sağlı arcaaları le eono büüe arasında pozf ve sasî olara anlalı br lş esp eşr. 3. Eonoer Meodoloj Çalışanın br önce bölüünde sağlı le eono büüe odalı eor ve apr leraür ncelenş. Bu bölüde se sağlı ve eono büüe arasında apr br lşnn olup oladığı es edleedr. Bu lşnn varlığı panel ver eonoers ullanılara 990-2006 dönene lşn olara analz edleedr. Apr analz Türe dâl opla 5 OECD ülesn apsaaadır. Burada çalışada ullanılan panel regreson analz ve panel br ö esler eor açıdan anıılaa çalışanın ver se ve odel üzernde durulaadır. Arıca elde edlen apr bulgular değerlendrleedr. 3.. Panel Regreson Analz Eonoer çalışalarda genelde aa es a da zaan sers verlernn ullanıldığı görüleedr. Zaan serler le lgl çalışalarda zaan bouu üzernde durulaa aa es çalışalarda se es bouu dae alınaadır. Anca 2000 l ıllardan baren panel ver çalışalarının popülares araa başlaışır. Panel ver çalışalarında se e zaan bouu e de es bouu brle dae alınaadır. Eonoer analzlerde panel ver ullanıı dğer ver ürlerne göre önel avanajları berabernde gereedr. Bu avanajları aşağıda gb sıralaa üündür Balag 2005: 4-6: Brnc olara panel ver seler apsadığı eslern eerojen olduğu blgsn çnde barındıraa; bölece ver se eerojenlğe arşı onrol edleedr. İnc olara panel ver analz zaan sers ve es ver analzlerne göre daa ço değşenl arz eğ çn bu verlerde çolu bağlanı sorunula daa az arşılaşılaadır. Arıca gözle saısının nspeen daa fazla olası nedenle panel verlerle an edlen odellerde serbesl dereces daa üse olaadır.
72 Mura ÇETİN Eup ECEVİT Üçüncü olara panel verler örneğn br döne ugulanan eono polalarının elernn değerlendrles gb analzlerde değş dnalern daa ansıaadır. Dördüncü olara panel verler ısa zaan sers a da eersz es gözlenn var olduğu durularda da analz apılasına zn vereedr. Son olara; panel ver eono an edclern enlğn arıraadır. Panel ver senn er br aa es çn eş uzunlua zaan sers çeres duruu dengel panel; zaan sers uzunluları aa esen aa ese değşes duruu se dengesz panel olara adlandırılaadır Wooldrdge 2003: 250. Bu çalışada dengel panel duruu söz onusudur. Sab eğ asaısı ve aa er aında apılan varsaılara bağlı olara panel ver regresonunun farlı şellerde an edldğ görüleedr. Sab ve eğ asaısının zaan ve aa esler arasında sab olduğu ve aa ernn zaan ve aa esler bounca olan farlılıları aalaabldğ varsaılablr. Büün brlern verlernn br avuzda oplandığı ve bağısız değşenlern bağılı değşen üzernde elernn analz edldğ bu odel Havuzlanış Regreson Model a da Sab Kasaılar Model olara anılanaadır Kö ve Şşe 2009: 4. Havuzlanış Regreson Modeln aşağıda gb fade ee üündür: K =2 N ; =2 T Burada aa es br; se zaanı gösereedr. α sab er; β K bouunda eğ paraereler veörünü; NTK boulu bağısız değşenler arsn; NT bouunda br bağılı değşenler veörünü; se NT bouunda aa erler veörünü fade eeedr. Bu ür br odelde aa ernn sıfır oralaa ve 2 varansla noral dağıldığı abul edlr. Arıca er br aa es br çn gözlelern orelasonsuz; br ve zaana arşı aalar oosedasr Jonson-Dnardo 997: 390. Panel verlern analznde en ço blnen bu önede avuzlanış verlern es ve zaan bouu al edlere gelenesel OLS ancs ullanılableedr. Anca bu odelde an edlen paraere saısı ullanılan gözle saısını aşablee bölece odel an edlesnde güçlüler aşanableedr. Bu ür sıınıları aşable çn panel ver analzlernde aa erlernn özelller ve asaıların değşeblrlğ le lgl farlı varsaılarda bulunara farlı odeller elde edlebleedr. Farlı varsaılar ullanılara elde edlen bu odeller Sab Eler Model a da Tesadüfî Eler Model olara oraa çıaadır Pazarlıoğlu ve Gürler 2007: 37. Sab asaısının aa esen aa ese a da zaan çersnde değş göserdğ odeller Sab Eler Model olara anılanaadır. Bu odelde sab elern aa esen aa ese değşğ anca zaan çnde değşedğ varsaılableceğ gb; sab elern aa esen aa ese değşedğ anca zaan çnde değşe göserdğ varsaılablr. Her duruda da e önlü br odel söz onusudur. Şae sab elern e aa esler arasında e de zaan çnde değşğ abul edlrse bu duruda çf önlü br odel arşııza çıaadır.