Deneysel Olarak Sınanmış GRUPLA PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİK PROGRAMLARI - III

Deneysel Olarak Sınanmış GRUPLA PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİK PROGRAMLARI - III Editörler: Serdar Erkan Alim Kaya Bölüm Yazarları Azra Koçak Yazgı Erkan Sezer - Mustafa Kılıç Galip Yüksel Hikmet Yazıcı İhsan Bozanoğlu Mesude Kaya Zengin Naime Doğru Sebahat Söylemez Zülal Erkan i

Editörler: Prof. Dr. Serdar ERKAN ve Doç. Dr. Alim KAYA Deneysel Olarak Sınanmış Grupla Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programları III ISBN 9944-919-48-9 Kitaptaki bölümlerin sorumluluğu yazarlarına aittir. 2007, Pegem A Yayıncılık Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem A Yayıncılık Tic. Ltd. Şti.'ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında Yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Ağustos 2007 Yayın Yönetmeni: Gürsel Avcı Kapak Tasarımı: zülfin.eua Dizgi: Şakir Öncül Baskı: Öncü Basımevi Ankara Tel: (0312) 384 31 20 Pegem A Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Hizmetleri Tic. Ltd. Şti. Adakale Sokak 4/1 Yenişehir ANKARA Tel: (312) 430 67 50 430 67 51 Belgeç: (312) 431 37 38 Dağıtım Tel: (312) 434 54 34 İnternet: www.pegema.com.tr E-posta: pegema@pegema.com.tr ii

ÖNSÖZ Elinizdeki bu kitap ilk iki cildi daha önce yayınlanan Deneysel Olarak Sınanmış Grupla Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programları serisinin üçüncü cildidir. Daha önce yayınlanan kitaplardan birinci ciltte, ilköğretim öğrencileri için hazırlanmış ve bu yaş grubu öğrenciler üzerinde etkililiği test edilmiş programlar, ikinci ciltte ise yine aynı yaklaşımla orta ve yükseköğretim öğrenciler için hazırlanmış ve test edilmiş programlara yer verilmişti. Bu kitapta ise yine orta ve yükseköğretim öğrencileri üzerinde etkililiği test edilmiş programlar yer almaktadır. Kitaptaki programlardan üçü doktora tezi altısı ise yüksek lisans tezidir. Programların tümü deneysel olarak test edilmiş, etkililiği kanıtlanmış çalışmalardır. Bu çalışmalar bilimsel jüriler tarafından kabul edilmiştir. Kitapta dokuz program yer almaktadır. Bunlar; akademik güdülenme, problem çözme, sosyal beceri eğitimi, etkili çalışma alışkanlıkları geliştirme, benlik saygısı, kaygı, sosyal kaygı, sınav kaygısı ve sigarayı bıraktırma konularında hazırlanmıştır. Bu ve daha önceki kitapların hazırlanması için bizi güdüleyen şey, alanımızda yapılmış araştırma sonuçlarını, özellikle psikolojik danışmanların okul ortamında uygulayabilecekleri programları, meslektaşlarımıza ulaştırma ve onlarla paylaşma arzusudur. İlk iki cilde özellikle okul ortamında çalışan psikolojik danışmanların göstermiş olduğu ilgi bizi mutlu etmiştir. Programların uygulanmasına ilişkin öneriler her programda hatırlatılmış olmakla birlikte uygulamaya ilişkin bazı noktaların tekrar hatırlatılmasında yarar görülmektedir: 1. Kitabın hedef kitlesi PDR alanında çalışan ve PDR alanında en az lisans diplomasına sahip meslektaşlarımızdır. Bu niteliği taşımayan kişilerin programları kullanması ehliyet ve etik sorunları yaratacaktır. 2. Uygulamalarda PDR alanının ve grup etkinliklerinin genel ilke ve kurallarının her zaman dikkate alınması gerekmektedir. Programları uygulamak isteyen meslektaşlarımızın karşılaşabilecekleri soru ve sorunları doğrudan yazarlarla iletişime geçerek iletmesi mümkündür. Bunun yanında programları uygulayan meslektaşlarımızın uygulamadan elde ettikleri sonuç ve gözlemlerini yazarlarla ve editörlerle paylaşmaları bizleri mutlu edecektir. Kitap açık uçlu olarak planlanmıştır, araştırma sonuçları ile yararlı olduğu kanıtlanmış ama bu seride yer almayan programların yazarları da kitaptaki formatta çalışmalarını editörlere iletmesi durumunda gelecek baskılarda onlara da yer verilmesi bizi mutlu eder. Tüm yazarlara, danışmanlarına, kitaba dil açısından katkıda bulunan, Yrd.Doç.Dr. Namık Kemal ŞAHBAZ a ve kitabı yayınlayan PegemA ekibine teşekkür ederiz. Editörler Prof.Dr. Serdar ERKAN Doç.Dr. Alim KAYA Ağustos 2007 iii

Kimimizin doğrudan, kimimizin de öğretmenlerinin öğretmenleri olarak bizlerin yetişmesinde ve ülkemizde Psikolojik Danışma ve Rehberlik alanının doğup gelişmesinde büyük emekleri olan; alanımızın duayenleri, Sayın Prof.Dr.Feriha BAYMUR Sayın Prof.Dr. Hasan TAN Sayın Prof.Dr. Muharrem KEPÇEOĞLU Sayın Prof.Dr. İ. Ethem ÖZGÜVEN Sayın Prof.Dr. Yıldız KUZGUN Sayın Prof.Dr. Yadigar KILIÇÇI öğretmenlerimize ithaf olunur. iv

Bölümler ve Yazarları 1. Bölüm: Akademik Güdülenme Destek Programı Dr. İhsan Bozanoğlu, Kırıkkale Üniversitesi 2. Bölüm: Sosyal Kaygıyla Başaçıkma Programının Lise Öğrencilerinin Sosyal Kaygı Düzeylerine Etkisi Azra Koçak Yazgı, Ankara Tevfik İleri İlköğretim Okulu 3. Bölüm: Lise I. Sınıf Öğrencilerine Verimli Ders Çalışma Alışkanlıkları Kazandırmaya Dönük Bir Grup Rehberliği Programı Mesude Kaya Zengin, Gazi Lisesi 4. Bölüm: Ergenlerde Problem Çözme Becerisini Geliştirmeye Yönelik Bir Grup Çalışması Sebahat Söylemez, Özel İtalyan Lisesi 5. Bölüm: Özsaygı Geliştirme Programının Lise Birinci Sınıf Öğrencilerinin Özsaygı Düzeylerine Etkisi Naime Doğru, Psikolojik Danışman 6. Bölüm: Bilişsel Davranışçı Sigara İçmeyi Bıraktırma Programının Depresyonlu Sosyal Anksiyeteli ve Normal İçicilerden Oluşan Gruplardaki Etkisi Hikmet Yazıcı, Karedeniz Teknik Üniversitesi 7. Bölüm: Bilişsel Davranışçı Sigara İçmeyi Bıraktırma Programının Depresyonlu Sosyal Anksiyeteli ve Normal İçicilerden Oluşan Gruplardaki Etkisi Galip Yüksel, Gazi Üniversitesi 8. Bölüm: Sınav Kaygısını Azaltmaya Dönük Bir Grup Rehberliği Programı Zülal Erkan, Mersin Üniversitesi 9. Bölüm: Grup Rehberliği Programının Lise I. Sınıf Tekrarı Yapan Öğrencilerin Kaygı Düzeylerinin Azaltılmasındaki Etkisi Erkan Sezer, Turgut Özal Lisesi Mustafa Kılıç, İnönü Üniversitesi v

İÇİNDEKİLER Önsöz... iii Bölümler ve Yazarları...v İçindekiler...vii Şekiller Listesi...xxii 1. BÖLÜM AKADEMİK GÜDÜLENME DESTEK PROGRAMI Özet...1 Giriş...2 Kuramsal Çerçeve...4 Genel Psikoloji Kuramlarında Güdülenme...4 Koşullama Kuramları...4 İhtiyaç Kuramları...5 Akademik Güdülenme, Benlik Saygısı, Başarı, Sınav Kaygısı ve Bilişsel Davranışçı Uygulamalar...6 Programın Genel Amacı...11 Gruba Üye Seçimi...12 Hedef Grup...12 Kullanılan/Kullanılabilecek Ölçme Araçları...12 Oturum Sayısı...14 Oturumların Hazırlanmasında Yararlanılan Kaynaklardan Bazıları...14 Uygulayıcılara Öneriler...15 Kaynaklar...15 Oturumlar...18 1. OTURUM...19 Hedefler...19 Materyal...19 Süreç...19 Gruba Katılım Kontratı...21 2. OTURUM...22 Hedefler...22 Materyal...22 Süreç...22 3. OTURUM...24 Hedefler...24 Materyal...24 Süreç...24 vii

Amaç Belirleme-Benim Amacım...26 4. OTURUM...27 Hedefler...27 Materyal...27 Süreç...27 5. OTURUM...29 Hedefler...29 Materyal...29 Süreç...29 6. OTURUM...31 Hedefler...31 Materyal...31 Süreç...31 KKG Metni...32 7. OTURUM...34 Hedefler...34 Materyal...34 Süreç...34 8. OTURUM...36 Hedefler...36 Materyal...36 Süreç...36 Benlik Saygısı (Ek 4)...38 Benlik Saygısı (Ek 5)...39 Benlik Saygısı (Ek 6)...40 Benlik Saygısı (Ek 7)...41 9. OTURUM...42 Hedefler...42 Materyal...42 Süreç...42 Olumlu Düşünme (Ek 8)...44 10. OTURUM...46 Hedefler...46 Materyal...46 Süreç...46 Yükleme (Ek 9)...48 11. OTURUM...49 Hedefler...49 Materyal...49 Süreç...49 12. OTURUM...51 viii

Hedefler...51 Materyal...51 Süreç...51 13. OTURUM...53 Hedefler...53 Materyal...53 Süreç...53 Düşünce Kayıt Formu (Ek 10)...55 Akılcı Olmayan İnançları Yakalama Formu (Ek 11)...56 Akılcı Olmayan İnancı Sorgulama Formu (Ek 12)...57 Akılcı Olmayan İnançlar Soru Formu (Ek 13)...58 14. OTURUM...59 Hedefler...59 Materyal...59 Süreç...59 15. OTURUM...60 Hedefler...60 Materyal...60 Süreç...60 2. BÖLÜM SOSYAL KAYGIYLA BAŞAÇIKMA PROGRAMININ LİSE ÖĞRENCİLERİNİN SOSYAL KAYGI DÜZEYLERİNE ETKİSİ Özet...63 Giriş...64 Kuramsal Çerçeve...64 Grubun Amaçları...70 Gruba Üye Seçimi ve Diğer İlkeler...70 Hedef Grup...71 Kullanılan-Kullanılabilecek Ölçme Araçları...71 Oturum Sayısı...73 Oturumların Hazırlanmasında Yararlanılan Kaynaklar...73 Kaynaklar...73 Oturumlar...75 1. OTURUM...76 Hedefler...76 Materyal...76 Süreç...76 ix

Grubun Amaçları Form 1 (Ek 1)...78 Grup Kuralları Form 2 (Ek 2)...79 Form 3 (Ek 3)...80 2. OTURUM...81 Hedefler...81 Materyal...81 Süreç...81 Kendini Tanıma Form 4 (Ek 4)...83 3. OTURUM...84 Hedefler...84 Materyal...84 Süreç...84 Form 5 (Ek 5)...86 4. OTURUM...87 Hedefler...87 Materyal...87 Süreç...87 Sen Dili ve Ben Dili Kartları Form 6 (Ek 6)...91 Form 7 (Ek 7)...92 İçerik Yansıtması Örnek ve Alıştırmaları Form 8 (Ek 8)...93 Duygu Yansıtması Örnek ve Alıştırmaları Form 9 (Ek 9)...94 Açık ve Kapalı Uçlu Sorular Form 10 (Ek 10)...95 Tavsiye Alıştırmaları Form 11 (Ek 11)...96 Kendini Katma Form 12 (Ek 12)...98 5. OTURUM...100 Hedefler...100 Materyal...100 Süreç...100 Dinleme Becerisi Yönergeleri Form 13 (Ek 13)...102 Nasıl Bir Dinleyiciyim Form 14 (Ek 14)...103 İyi Bir Dinleyici Olmak İçin Form 15 (Ek 15)...104 6. OTURUM...105 Hedefler...105 Materyal...105 Süreç...106 Duygu Sürecinin Anatomisi Form 16 (Ek 16)...110 Düşüncenin Duyguya Etkisi Form 17 (Ek 17)...112 Farklı Düşüncenin Duyguya Etkisi Form 18 (Ek 18)...113 Mert'in Farklı Düşüncesi Form 19 (Ek 19)...114 Akılcı Olmayan Düşünceleri Duygu Sürecinin Anatomisi Şemasında Gösterme Form 20 (Ek 20)...115 x

Ev Ödevi Formu Form 21 (Ek 21)...116 7. OTURUM...117 Hedefler...117 Materyal...117 Süreç...117 Beğeni Belirtme ve Beğeniye Tepki Verme Form 23 (Ek 23)...120 Yardım Alma ve Yardım Verme Form 24 (Ek 24)...121 Teşekkür Etme - Özür Dileme Form 25 (Ek 25)...122 Eleştirme ve Eleştiriye Tepki Verme Form 26 (Ek 26)...123 Ev Ödevi Form 27 (Ek 27)...124 8. OTURUM...125 Hedefler...125 Materyal...125 Süreç...125 Reddetme ve Reddetmeyi Kabul Senaryosu Form 28 (Ek 28)...128 Karşıt Fikirde Olduğunu İfade Etme Senaryosu Form 29 (Ek 29)...129 Satın Aldığı Bir Malı Değiştirme ya da İade Etme Senaryosu Form 30...130 Tanımadığı Birine Soru Sorma Senaryosu Form 31 (Ek 31)...131 Ev Ödevi Form 32 (Ek 32)...132 9. OTURUM...133 Hedefler...133 Materyal...133 Süreç...133 Tanışma Senaryoları Form 33 (Ek 33)...136 İlişkiyi Sürdürme Senaryoları Form 34 (Ek 34)...137 Karşı Cinsten Biriyle İlişkiyi Sürdürebilme Form 35 (Ek 35)...138 Yetkili Bir Kişiden Bilgi Alma Form 36 (Ek 36)...139 Ev Ödevi Form 37 (Ek 37)...140 10. OTURUM...141 Hedefler...141 Materyal...141 Süreç...141 Dikkati Üzerine Toplama Senaryoları Form 38 (Ek 38)...143 xi

3. BÖLÜM LİSE I. SINIF ÖĞRENCİLERİNE VERİMLİ DERS ÇALIŞMA ALIŞKANLIKLARI KAZANDIRMAYA DÖNÜK BİR GRUP REHBERLİĞİ PROGRAMI Özet...145 Giriş...145 Kuramsal Çerçeve...145 Programın Amacı...154 Hedef Grup...154 Kullanılan/Kullanılabilecek Ölçme Araçları...154 Oturum Sayısı...155 Programın Hazırlanmasında Yararlanılan Kaynaklar...155 Kaynakça...156 Oturumlar...160 1. OTURUM...161 Hedefler...161 Materyal...161 Süreç...161 Grupta Uyulması Gereken Kurallar (Ek 1)...163 Amaç Belirlemede Ölçütler (Ek 2)...164 Amaç Belirleme Formu (Ek 3)...165 2. OTURUM...166 Hedefler...166 Materyal...166 Süreç...166 Çalışma Programı Hazırlama İlkeleri (Ek 4)...168 Günlük Çalışma Planı Örneği (Ek 5)...169 Haftalık Çalışma Planı Örneği (Ek 6)...170 3. OTURUM...171 Hedefler...171 Materyal...171 Süreç...171 4. OTURUM...173 Hedefler...173 Materyal...173 Süreç...173 5. OTURUM...175 Hedefler...175 Materyal...175 xii

Süreç...175 Beş Farklı Okuma Hızı (Ek 7)...178 6. OTURUM...179 Hedefler...179 Materyal...179 Süreç...179 Kötü Dinleme Alışkanlığı ve Çözümleri (Ek 8)...182 7. OTURUM...183 Hedefler...183 Materyal...183 Süreç...183 Yaygın Not Alma Sorunları (Ek 9)...185 Sinyal Sözcükler (Ek 10)...186 8. OTURUM...187 Hedefler...187 Materyal...187 Süreç...187 9. OTURUM...190 Hedefler...190 Materyal...190 Süreç...190 10. OTURUM...193 Hedefler...193 Materyal...193 Süreç...193 10. OTURUM...196 Hedefler...196 Materyal...196 Süreç...196 Ödev Çizelgesi Formu (Ek 11)...198 12. OTURUM...199 Hedefler...199 Materyal...199 Süreç...199 xiii

4. BÖLÜM ERGENLERDE PROBLEM ÇÖZME BECERİSİNİ GELİŞTİRMEYE YÖNELİK BİR GRUP ÇALIŞMASI Özet...201 Giriş...202 Kuramsal Çerçeve...202 Programın Genel Amacı...211 Gruba Üye Seçimi...211 Hedef Grup...212 Kullanılan Ölçme Araçları...212 Problem Çözme Envanteri...212 Çalışmayı Değerlendirme Anketi...212 Oturum Sayısı...212 Oturumların Hazırlanmasında Yararlanılan Kaynaklar...212 Uygulayıcıya Öneriler...212 Kaynaklar...213 Oturumlar...216 1. OTURUM...217 Hedefler...217 Materyal...217 Süreç...217 2. OTURUM...220 Hedefler...220 Materyal...220 Süreç...220 3. OTURUM...222 Hedefler...222 Materyal...222 Süreç...222 Problem Çözme Süreci Formu (Ek 1)...224 Problem Çözme Süreci Örnek Olay (Ek 2)...225 4. OTURUM...227 Hedefler...227 Materyal...227 Süreç...227 Ellis'in Mantıksız Düşünceler Listesi (Ek 3)...232 Ellis'e Göre Mantıksız Düşüncelerin Özellikleri (Ek 4)...233 Ellis'in ABC Çerçevesi Örneği: Kendi Kendine Mantıklı Yardım Formu (Ek 5)...234 xiv

5. OTURUM...235 Hedefler...235 Materyal...235 Süreç...235 6. OTURUM...237 Hedefler...237 Materyal...237 Süreç...237 Denemeyi Göze Alma Cesareti (Ek 6)...239 Erteleme (Ek 7)...240 7. OTURUM...241 Hedefler...241 Materyal...241 Süreç...241 7. OTURUM...243 Hedefler...243 Materyal...243 Süreç...243 Problem Çözme Envanteri (Ek 8)...245 Grup Çalışmasını Değerlendirme Anketi (Ek 9)...248 5. BÖLÜM ÖZSAYGI GELİŞTİRME PROGRAMININ LİSE BİRİNCİ SINIF ÖĞRENCİLERİNİN ÖSZAYGI DÜZEYLERİNE ETKİSİ Özet...251 Giriş...251 Kuramsal Çerçeve...251 Grubun Amaçları...262 Gruba Üye Seçimi ve Diğer İlkeler...262 Hedef Grup...263 Kullanılan-Kullanılabilecek Ölçme Araçları...263 Oturum Sayısı...264 Oturumların Hazırlanmasında Yararlanılan Kaynaklar...264 Kaynaklar...264 Oturumlar...268 1. OTURUM...269 Hedefler...269 Süreç...269 2. OTURUM...271 xv

Hedefler...271 Süreç...271 3. OTURUM...274 Hedefler...274 Süreç...274 4. OTURUM...276 Hedefler...276 Materyal...276 Süreç...276 Olsaydım Form 1 (Ek 1)...279 5. OTURUM...280 Hedefler...280 Materyal...280 Süreç...280 Form 2 (Ek 2)...282 6. OTURUM...283 Hedefler...283 Materyal...283 Süreç...283 İnsanlar Arasındaki Farklılıklar Hakkında Form 3 (Ek 3)...285 Arkadaşım Özel ve Farklı Form 4 (Ek 4)...286 7. OTURUM...287 Hedefler...287 Materyal...287 Süreç...287 Form 5 (Ek 5)...289 Form 6 (Ek 6)...290 8. OTURUM...292 Hedefler...292 Materyal...292 Süreç...292 Form 7 (Ek 7)...294 Form 8 (Ek 8)...295 9. OTURUM...297 Hedefler...297 Süreç...297 10. OTURUM...300 Hedefler...300 Materyal...300 Süreç...300 Form 9 (Ek 9)...302 xvi

6. BÖLÜM BİLİŞSEL DAVRANIŞÇI SİGARA İÇMEYİ BIRAKTIRMA PROGRAMININ DEPRESYONLU SOSYAL ANKSİYETELİ VE NORMAL İÇİCİLERDEN OLUŞAN GRUPLARDAKİ ETKİSİ Özet...303 Giriş...304 Kuramsal Çerçeve...304 Bilişsel-Davranışçı Yaklaşımın Grupta Uygulanması...306 Bilişsel-Davranışçı Terapilerin Kullanıldığı Problem Alanları...306 Bilişsel-Davranışçı Sigara Bırakma Programı...307 Bilişsel-Davranışçı Sigara Bırakma Programının Etkinliği...314 Programın Amaçları...315 Gruba Üye Seçimi ve Diğer İlkeler...316 Hedef Grup...316 Kullanılan-Kullanılabilecek Ölçme Araçları...316 Oturum Sayısı...318 Programın Hazırlanmasında Yararlanılan Kaynaklar...318 Uygulayıcılara Öneriler...318 Kaynaklar...319 Oturumlar...324 1. OTURUM...325 Hedefler...325 Materyal...325 Süreç...325 İçilen Sigara Sayısını Belirleme Formu Haftalık (Ek 1)...327 2. OTURUM...328 Hedefler...328 Materyal...328 Süreç...328 Sigaranın Sağlığa ve İnsan Psikolojisine Verdiği Zararlar (Ek 2)...330 3. OTURUM...331 Hedefler...331 Materyal...331 Süreç...331 Kendini İzleme Formu (Ek 3)...333 4. OTURUM...334 Hedefler...334 Materyal...334 Süreç...334 xvii

5. OTURUM...336 Hedefler...336 Materyal...336 Süreç...336 6. OTURUM...338 Hedefler...338 Materyal...338 Süreç...338 7. OTURUM...341 Hedefler...341 Materyal...341 Süreç...341 8. OTURUM...343 Hedefler...343 Materyal...343 Süreç...343 Sigara İçme Tutum Ölçeği (Ek 4)...345 İzleme Çalışması...347 7. BÖLÜM BİLİŞSEL DAVRANIŞÇI SİGARA İÇMEYİ BIRAKTIRMA PROGRAMININ DEPRESYONLU SOSYAL ANKSİYETELİ VE NORMAL İÇİCİLERDEN OLUŞAN GRUPLARDAKİ ETKİSİ Özet...349 Giriş...350 Kuramsal Çerçeve...350 Sosyal Zeka...351 Sosyal Beceriler...352 Sosyal Beceri Eksikliğinin Nedenleri...353 Sosyal Beceri Analizi...353 Sosyal Becerilerin Ölçülmesi...354 Sosyal Beceri Eğitiminin Etkisi...355 Programın Amaçları...357 Gruba Üye Seçimi...358 Hedef Grup...360 Kullanılan-Kullanılabilecek Ölçme Araçları...360 Alt Ölçekleri Tanımlama...360 Sosyal Beceri Alt Ölçekleri...361 xviii

Sosyal Beceri Envanterinin Uygulama Alanları...363 Oturum Sayısı...364 Programın Hazırlanması ve Yararlanılan Kaynaklar...364 Kaynaklar...365 Oturumlar...369 1. OTURUM...370 Hedefler...370 Süreç...370 2. OTURUM...372 Hedefler...372 Materyal...372 Süreç...372 Ellis'in ABC Modeli Form 1 (Ek 1)...374 3. OTURUM...375 Hedefler...375 Materyal...375 Süreç...375 Konuşma Metni Hazırlanabilecek Bazı Konular (Ek 2)...378 4. OTURUM...379 Hedefler...379 Materyal...379 Süreç...379 Çekingen, Girişken ve Saldırgan Davranışın Karşılaştırılması (Ek 3)...381 Örnek Olay Form 3 (Ek 4)...382 5. OTURUM...383 Hedefler...383 Materyal...383 Süreç...383 İstek Durumları (Ek 5)...385 6. OTURUM...386 Hedefler...386 Materyal...386 Süreç...386 Örnek Durumlar Form 4 (Ek 6)...388 7. OTURUM...389 Hedefler...389 Materyal...389 Süreç...389 Sözel Olmayan İfadelerle Anlatılacak Durumlar (Ek 7)...390 8. OTURUM...391 Hedefler...391 xix

Materyal...391 Süreç...391 Roller Listesi Form 5 (Ek 8)...393 9. OTURUM...394 Hedefler...394 Materyal...394 Süreç...394 8. BÖLÜM SINAV KAYGISINI AZALTMAYA DÖNÜK BİR GRUP REHBERLİĞİ PROGRAMI Özet...395 Giriş...395 Kuramsal Çerçeve...395 Sınav Kaygısı...397 Sınav Kaygısının Boyutları...398 Kuruntu Boyutu...398 Duyuşsallık Boyutu...398 Sınav Kaygısının Performansa Etkisi...399 Sınav Kaygısının Azaltılmasıyla İlgili Yaklaşımlar...400 Grubun Amaçları...401 Gruba Üye Seçimi ve İlkeler...401 Hedef Grup...401 Kullanılan Ölçme Aracı...402 Sınav Kaygısı Envanteri...402 Sınav Kaygısı Envanterinin Güvenirliği...402 Sınav Kaygısı Envanterinin Geçerliği...403 Oturum Sayısı...403 Programın Hazırlanmasında Yararlanılan Kaynaklar...404 Kaynaklar...405 Oturumlar...407 1. OTURUM...408 Hedefler...408 Süreç...408 2 OTURUM...411 Hedefler...411 Materyal...411 Süreç...411 Kas Gevşetme Egzersizi Yönergesi (Ek 1)...413 xx

3. OTURUM...416 Hedefler...416 Süreç...416 4. OTURUM...417 Hedefler...417 Süreç...417 5. OTURUM...421 Hedefler...421 Süreç...421 6. OTURUM...422 Hedefler...422 Süreç...422 7. OTURUM...424 Hedefler...424 Materyal...424 Süreç...424 8. OTURUM...427 Hedefler...427 Süreç...427 9. BÖLÜM GRUP REHBERLİĞİ PROGRAMININ LİSE I. SINIF TEKRARI YAPAN ÖĞRENCİLERİN KAYGI DÜZEYLERİNİN AZALTILMASINDAKİ ETKİSİ Özet...429 Giriş...430 Kuramsal Çerçeve...430 Bazı Psikolojik Kuramlara Göre Kaygı...437 Programın Genel Amacı...441 Hedef Grup...442 Kullanılan-Kullanılabilecek Ölçme Araçları...442 Oturum Sayısı...443 Oturumların Hazırlanmasında Yararlanılan Kaynaklar...444 Kaynaklar...444 Oturumlar...446 1. OTURUM...447 Hedefler...447 Süreç...447 xxi

2. OTURUM...449 Hedefler...449 Materyal...449 Süreç...449 3. OTURUM...450 Hedefler...450 Süreç...450 4. OTURUM...452 Hedefler...452 Süreç...452 5. OTURUM...454 Hedefler...454 Süreç...454 6. OTURUM...457 Hedefler...457 Süreç...457 7. OTURUM...459 Hedefler...459 Materyal...459 Süreç...459 8. OTURUM...461 Hedefler...461 Süreç...461 9. OTURUM...463 Hedefler...463 Süreç...463 10. OTURUM...465 Hedefler...465 Süreç...465 Şekiller Listesi Şekil 1: Kiel in Gösterimiyle İhtiyaçlar Hiyerarşisi...6 Şekil 2: Sosyal Biliş Modeli Şeması...202 Şekil 3: Bilişsel-Davranışçı Model...305 xxii

akademik güdülenme destek programı 1 1. BÖLÜM AKADEMİK GÜDÜLENME DESTEK PROGRAMI 1 Dr. İhsan BOZANOĞLU 2 ÖZET Bu Akademik Destek Programı yazar tarafından güdülenme, benlik saygısı, sınav kaygısı ve akademik başarı alanındaki kuramsal bilgiler ile bilişsel davranışçı yaklaşımların eğitimde uygulamasına ilişkin örneklerin incelenmesi sonucu hazırlanmıştır. Program, yıl tekrarı yapıp başarısızlık nedeniyle okuldan atılma riski altında olan bir grup öğrenci üzerinde kontrol grubuyla kıyaslamalı olarak sınanmıştır. Sonuçlar Çifte Çok Değişkenli Varyans Analizi ile (Doubly Multivariate Analysis) incelenmiş ve programın söz konusu değişkenlerin bileşkesi bakımından deney ve kontrol grupları arasında zaman içinde meydana gelen farklılaşmada istatistiksel olarak anlamlı düzeyde etkili olduğu gözlenmiştir. Sonuçlar, deney ve kontrol grubu arasındaki zaman boyutundaki farklılaşmaya güdülenme, benlik saygısı ve sınav kaygısı değişkenlerinin anlamlı ve kalıcı bir etkisi olduğunu göstermiştir. 1 Yazarın 2004 yılında Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsünde Prof. Dr. Üstün DÖKMEN danışmanlığında hazırladığı doktora tezi temelinde hazırlanmıştır. 2 Dr., Kırıkkale Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Psikoloji Bölümü, ihsanbozanoglu@yahoo.com

sosyal kaygıyla başa çıkma prog. lise öğrencilerinin sosyal kaygı düzeylerine etkisi 63 2. BÖLÜM SOSYAL KAYGIYLA BAŞAÇIKMA PROGRAMININ LİSE ÖĞRENCİLERİNİN SOSYAL KAYGI DÜZEYLERİNE ETKİSİ 1 Azra KOÇAK YAZGI 2 ÖZET Bu araştırmada, sosyal kaygıyla başaçıkma programının lise öğrencilerinin sosyal kaygı düzeylerine etkisi incelenmiştir. Deney grubu (n=18), kontrol grubu (n=18) ve plasebo grubu (n=18)nu oluşturan katılımcılara (N=54) sosyal kaygıyla başaçıkmaya yönelik on oturumluk program öncesinde ve sonrasında Sosyal Durumlarda Kendini Değerlendirme Envanteri uygulanmıştır. Deney süresince çeşitli nedenlerden dolayı denek kaybı olmuştur. Son test, deney grubundan (n=15), plasebo grubundan (n=16) ve kontrol grubundan (n=17) öğrenciye uygulanmıştır. Deney grubu 10 oturumluk sosyal kaygıyla başaçıkma programına alınmış, kontrol grubuna herhangi bir işlem yapılmamış ve plasebo grubu etkileşim grubu olarak planlanmıştır. Sonuçlar sosyal kaygıyla başaçıkmaya yönelik olarak düzenlenen programın yüksek sosyal kaygıya sahip lise 9 ve 10. sınıf öğrencilerinin sosyal kaygılarını azaltmada anlamlı düzeyde etkili olduğunu ortaya koymuştur. 1 2 Yazarın 2001 yılında Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü nde Prof.Dr.Süleyman DOĞAN danışmanlığında hazırlamış olduğu yüksek lisans tezi temelinde hazırlanmıştır. Uzm. Psikolojik Danışman., Ankara Tevfik İleri İlköğretim Okulu Psikolojik Danışmanı. yazgiyazgi@gmail.com

verimli ders çalışma alışkanlıkları kazandırmaya dönük bir grup rehberliği programı 145 3. BÖLÜM LİSE I. SINIF ÖĞRENCİLERİNE VERİMLİ DERS ÇALIŞMA ALIŞKANLIKLARI KAZANDIRMAYA DÖNÜK BİR GRUP REHBERLİĞİ PROGRAMI 1 Mesude KAYA ZENGİN 2 ÖZET Bu araştırmada, verimli ders çalışma alışkanlıkları kazandırmaya dönük grup rehberliğinin, verimli ders çalışma alışkanlıkları yetersiz olan lise birinci sınıf öğrencilerinin verimli ders çalışma davranışına etkisi incelenmiştir. Deney ve kontrol grupları 15 er öğrenciden oluşmuştur. Deney ve kontrol grubuna, grup rehberliği öncesi ve sonrası Çalışma Alışkanlıkları Envanteri uygulanmıştır. Deney grubuna on iki oturumluk grup rehberliği programı uygulanırken kontrol grubuna herhangi bir işlem yapılmamıştır. Sonuçlar verimli ders çalışma alışkanlığı kazandırmaya yönelik olarak uygulanan grup rehberliğinin lise birinci sınıf öğrencilerinin verimli ders çalışma alışkanlıklarını artırmada anlamlı düzeyde etkili olduğunu ortaya koymuştur. Kuramsal Çerçeve GİRİŞ Öğrencilerin eğitim ve öğretim faaliyetlerinden en iyi şekilde yararlanmaları, öğretimde başarı sağlamaları tüm eğitimcilerin ortak amaçlarından biridir. Ancak kimi zaman öğretimin istenilen amaca ulaşmadığı, emeklerin boşa gittiği görülmektedir (İlgar, 1996). Eğitim kurumlarında öğrenci olarak adlandırılan bireylerin istenilen başarı standardını yakalayabilmeleri 1 2 Yazarın 2001 yılında İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü nde Yard. Doç. Dr. Özcan SEZER danışmanlığında hazırlamış olduğu yüksek lisans tezi temelinde hazırlanmıştır. Uzm.Psikolojik Danışman., Gazi Lisesi, Malatya.

ergenlerde problem çözme becerisini geliştirmeye yönelik bir grup çalışması 201 4. BÖLÜM ERGENLERDE PROBLEM ÇÖZME BECERİSİNİ GELİŞTİRMEYE YÖNELİK BİR GRUP ÇALIŞMASI 1 ÖZET Sebahat SÖYLEMEZ 2 Bu araştırmanın amacı ergenlerde problem çözme becerisini geliştirmeye yönelik bir eğitim programı oluşturmak ve söz konusu programın etkililiğini test etmektir. Araştırmada 15-17 yaş grubundaki 8 er öğrenciden oluşan deney ve kontrol grupları oluşturulmuştur. Her iki gruptaki öğrenciler Problem Çözme Envanteri ne göre yüksek puan alan, yani problem çözme becerisi düşük öğrenciler arasından seçilmişlerdir. Grupların denk olduğu istatistiksel olarak test edilmiştir. Deney grubunda yer alan öğrencilerle ayrıca bir görüşme yapılarak katılımın gönüllülük ilkesine göre gerçekleşmesi sağlanmıştır. Deney grubundaki öğrencilere 8 hafta süre ile haftada bir kez olmak üzere 50 dakikalık oturumlarla problem çözme becerisi eğitim programı uygulanmıştır. Kontrol grubuna ise her hangi bir eğitim verilmemiştir. Uygulamaya ilişkin bulgular şu şekilde özetlenebilir: 1. Deney grubunun ön test ve son test puanları arasında son test puanları lehine bir farklılık gözlenmiştir. Kontrol grubu için böyle bir farklılık söz konusu değildir. 2. Deney ve kontrol grupları arasındaki son test ölçüm sonuçlarına göre deney grubu lehine anlamlı bir farklılık gözlenmiştir. Bu sonuç verilen eğitimin etkililiğini göstermektedir. Temel becerilerden biri olarak kabul edilebilecek problem çözme becerisinin ergenlikte geliştirilmesinin günümüzde önem kazandığı varsayımından yola çıkan bu çalışma söz konusu becerinin eğitim yolu ile geliştirilebileceğini ortaya koymaktadır. 1 2 Yazarın 2002 yılında Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsünde Prof. Dr. Adnan KULAKSIZOĞLU danışmanlığında hazırlamış olduğu yüksek lisans tezi temelinde hazırlanmıştır. Uzman Psikolojik Danışman. Özel İtalyan Lisesi/ İstanbul, sebahats@yahoo.com

özsaygı geliştirme programı 251 5. BÖLÜM ÖZSAYGI GELİŞTİRME PROGRAMININ LİSE BİRİNCİ SINIF ÖĞRENCİLERİNİN ÖZSAYGI DÜZEYLERİNE ETKİSİ 1 Naime DOĞRU 2 ÖZET Bu araştırmada özsaygı geliştirme programının lise birinci sınıf öğrencilerinin özsaygı düzeylerine etkisi incelenmiştir. Deney (n=16) ve kontrol grubunu (n=16) oluşturan katılımcılara (N=32) özsaygılarını geliştirmeye yönelik on oturumluk program öncesinde ve sonrasında Lise Öğrencileri Özsaygı Envanteri uygulanmıştır. Deney grubu on oturumluk özsaygı geliştirme programına a- lınmış, kontrol grubuna herhangi bir işlem yapılmamıştır. Sonuçlar özsaygıyı geliştirmeye yönelik olarak düzenlenen programın düşük benlik saygısına sahip lise birinci sınıf öğrencilerinin benlik saygısını artırmada anlamlı düzeyde etkili olduğunu ortaya koymuştur. Kuramsal Çerçeve GİRİŞ Benlik kavramının günümüze kadar birçok tanımı yapılmıştır örneğin Adams (1995, s.117), benliği, bireyin bilinçli bir şekilde kendi varoluşu olarak adlandırabildiklerinin toplamı olarak tanımlamaktadır. Benlik kavramı bir ön ek olarak kullanılarak, ilgili birçok terim oluşturulmaktadır. Bunlara benlik kavramı, benlik imgesi, benlik teorisi, özsaygı, benlik değeri, öz kontrol, kendini eleştirme, benlik algısı, benlik bilinci, benlik farkındalığı, kendine güven, kendini gerçekleştirme örnek olarak gösterilebilir (Harter, 1983, s.276). 1 2 Yazarın 2002 yılında Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünde Doç.Dr.Reşat PEKER danışmanlığında hazırlamış olduğu yüksek lisans tezi temelinde hazırlanmıştır. Uzm. Psikolojik Danışman., Çamlıtepe Mah. Uğurlu sk. 26/2 Çankaya/Ankara. ndogru@gmail.com

BDT temelli sigarayı bıraktırma programı 303 6. BÖLÜM BİLİŞSEL-DAVRANIŞÇI SİGARA İÇMEYİ BIRAKTIRMA PROGRAMININ DEPRESYONLU SOSYAL ANKSİYETELİ VE NORMAL İÇİCİLERDEN OLUŞAN GRUPLARDAKİ ETKİSİ 1 Hikmet YAZICI 2 ÖZET Bu çalışma ile bilişsel-davranışçı sigara içmeyi bıraktırma programının, normal, depresyonlu ve sosyal anksiyeteli bireylerin sigarayı bırakmaları üzerindeki etkisi araştırılmıştır. Araştırma üç deney ve üç kontrol grubu üzerinde gerçekleştirilmiştir. Gruplar belirlenirken, Beck Depersyon Envanteri (BDE), MMPI-Sosyal İçedönüklük Ölçeği (MMPI-Si), Sigara İçme Tutum Ölçeği (SİTÖ) ve Belirti Tarama Listesi (SCL 90) kullanılmıştır. Depresyon ve sosyal anksiyetelerin tanılanmasında ayrıca DSM-III-R ktiterlerinden yararlanılmıştır. Sigarayı bıraktırma programı biri uyum toplam sekiz oturumdan oluşmaktadır. Gruplar 12 şer kişiden (Kız = 6, Erkek = 6) oluşturulmuştur. Grupların tümüne aynı program uygulanmıştır. Çalışma sonucunda normal içiciler % 54, depresyonlu içiciler % 58 ve sosyal anksiyeteli içiciler % 45 lik bırakma oranı göstermişlerdir. Üç ve altı aylık izleme sonucunda normal içicilerden oluşan gruptaki üyelerin bırakma oranı % 18 e düşmüştür. Depresyonlu grupta bırakma oranı üçüncü ayda % 33.3 e, altıncı ayda ise % 17 ye gerilemiştir. Sosyal anksiyeteli grupta bırakma oranı üç ve altı aylık izlemede % 27 ye gerilemiştir. Programdan elde edilen sonuçlar, benzer programlardan elde edilenlerle benzelik göstermektedir. 1 2 Yazarın 2002 yılında KTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsünde Doç.Dr.Yaşar ÖZBAY ın danışmanlığında hazırlamış olduğu doktora tezi temelinde hazırlanmıştır. Yrd.Doç.Dr., Karedeniz Teknik Üniversitesi, Eğitim Bilimeleri Bölümü PDR Anabilim Dalı Öğretim Üyesi. yazicihikmet@yahoo.com

Sosyal beceri eğitiminin üniversite öğrencilerinin sosyal beceri düzeyine etkisi 349 7. BÖLÜM SOSYAL BECERİ EĞİTİMİNİN ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİNİN SOSYAL BECERİ DÜZEYLERİNE ETKİSİ 1 Galip YÜKSEL 2 ÖZET Bu araştırmada, üniversite öğrencilerine verilen sosyal beceri eğitiminin öğrencilerin sosyal beceri düzeylerine etkisi incelenmiştir. Araştırma, 66 kişilik gönüllü bir grup üzerinde yapılmıştır. Araştırma deseni, ön-test, son-test, deney ve kontrol grup desendir ve 33 öğrenci deney, 33 öğrenci de kontrol grubuna alınmıştır. Öğrencilerin sosyal beceri düzeyi Riggio (1986, 1989) tarafından geliştirilen ve araştırmacı tarafından Türkçeye uyarlanan Sosyal Beceri Envanteri ile ölçülmüştür. Deney grubuna dokuz hafta sosyal beceri eğitimi verilmiştir. Kontrol grubuna ise bu sürede herhangi bir işlem yapılmamıştır. Elde edilen verilerin analizinde varyans analizinin özel bir hâli olan tekrarlanmış ölçümler için tek faktör üzerinden iki boyutlu varyans analizi uygulanmıştır. Elde edilen bulgular, genel olarak sosyal beceri eğitiminin, öğrencilerin sosyal beceri düzeyini olumlu yönde etkilediği şeklindedir. Benzer şekilde, sosyal beceri eğitiminin, sosyal becerinin bir alt boyutu olarak, duyuşsal duyarlık düzeyi üzerinde etkili olduğu görülmüştür. Ancak sosyal beceri eğitimi, sosyal becerinin diğer alt boyutlarından olan; duyuşsal anlatımcılık, duyuşsal kontrol, sosyal anlatımcılık, sosyal duyarlık ve sosyal kontrol düzeyleri üzerinde etkili olmamıştır. Bu sonuç, kısmen eğitim süresinin kısa ve alıştırmaların yetersiz olması ile açıklanmaktadır. Sosyal beceri eğitiminin öğretim kademelerindeki öğrencilere ve iş yaşamındaki bireylere yararlı olacağı; bu eğitimin öğretim kademelerinde psikolojik 1 2 Yazarın 1997 yılında Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünde Prof.Dr.Muharrem KEPÇEOĞLU danışmanlığında hazırlamış olduğu doktora tezi temelinde hazırlanmıştır. Doç. Dr., Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi, Psikolojik Danışma ve Rehberlik Anabilim Dalı Öğretim Üyesi. gyuksel@gazi.edu.tr

sınav kaygısını azaltmaya dönük bir grup rehberliği programı 395 8. BÖLÜM SINAV KAYGISINI AZALTMAYA DÖNÜK BİR GRUP REHBERLİĞİ PROGRAMI 1 Zülal ERKAN 2 ÖZET Bu çalışmada, grup rehberliğinin yüksek sınav kaygısına sahip lise bir ve i- kinci sınıf öğrencilerinin sınav kaygısı düzeylerine etkisi incelenmiştir. Çalışmada sınav kaygısını ölçmek için, 1974-1973 tarihleri arasında Spielberger tarafından geliştirilen 1987 yılında Öner ve Albayrak- Kaymak tarafından Türkçeye uyarlama çalışmalarının yapıldığı Sınav Tutum Envanteri kullanılmıştır (Öner,1990). Deney grubunu oluşturan ve yüksek sınav kaygılı olduğu tespit edilen 16 öğrenciye haftada bir buçuk saat olmak üzere 8 hafta süreyle sınav kaygısını azaltmaya yönelik grup rehberliği programı uygulanmış olup; kontrol grubuna herhangi bir işlem yapılmamıştır. Bu uygulama 1993-1994 öğretim yılı Mersin Fen Lisesinde yapılmıştır. Sonuçlar, yüksek sınav kaygısını azaltmaya yönelik olarak düzenlenen grup rehberliği programının yüksek sınav kaygılı lise bir ve ikinci sınav öğrencilerinin kaygılarını azaltmada anlamlı düzeyde etkili olduğunu ortaya koymuştur. Kuramsal Çerçeve GİRİŞ Kaygı, insanın var oluşundaki en temel duygulardan biri olup, insanın bedensel ve ruhsal varlığını tehlikede görmesi sonucunda yaşadığı tedirginlik olarak tanımlanabilir. Sarason (1975) genel olarak kaygıyı, tehdit edilen; meydan 1 2 Yazarın 1994 yılında Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünde Prof.Dr. Sonay GÜÇRAY ın danışmanlığında hazırlamış olduğu yüksek lisans tezi temelinde hazırlanmıştır. Yrd.Doç.Dr., Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü PDR Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi-MERSİN e-mail: zulaler@yahoo.com

Grup rehberliği programının lise 1. sınıflarda sınıf tekrarı yapan öğrencilerin kaygı düzeylerinin azaltılmasındaki etkisi 429 9. BÖLÜM GRUP REHBERLİĞİ PROGRAMININ LİSE I. SINIFLARDA SINIF TEKRARI YAPAN ÖĞRENCİLERİN KAYGI DÜZEYLERİNİN AZALTILMASINDAKİ ETKİSİ * ÖZET Erkan SEZER ** Mustafa Kılıç *** Bu araştırmanın amacı; lise I. sınıflarda sınıf tekrarı yapmakta olan öğrencilerin durumluk ve sürekli kaygı düzeyini azaltmak için eğitsel ve psikolojik yardım tekniklerini içeren grup rehberliği programını, lise I. sınıflarda sınıf tekrarı yapan öğrenciler üzerinde denemek ve sonuçta; kullanılabilir nitelikte, pratik bir grup rehberliği programı oluşturmaktır. Araştırma; 2003-2004 eğitim-öğretim yılında öğrenimlerine davam eden, Malatya Yeşiltepe Lisesi dokuzuncu sınıf öğrencileri arasından seçilen, biri deney (15 erkek, 7 kız) diğeri kontrol (11 erkek, 11 kız) olmak üzere iki grup üzerinde gerçekleştirilmiştir deneysel bir araştırmadır. Oturumlara başlanmadan önce deney ve kontrol grubunu oluşturan öğrencilere, Öner ve Le Compte (1974-1977) tarafından Türkçeye uyarlanan Durumluk ve Sürekli Kaygı Envanteri (D-SKE) ön-test olarak verilmiş, deney grubu üzerinde, deneysel işlem gerçekleştirilmiştir, kontrol grubu üzerinde ise hiçbir işlem yapılmamıştır. Daha sonra gruplara, aynı ölçek son-test olarak tekrar uygulanmıştır. * Birinci yazarın 2005 yılında İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü nde Prof.Dr. Mustafa Kılıç danışmanlığında hazırladığı yüksek lisans tezi temelinde hazırlanmıştır. ** Uzm. Psik. Danışman. 20 Mayıs Vakfı Turgut Özal Lisesi Malatya esezer@inonu.edu.tr *** Prof. Dr., İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi PDR Anabilim Dalı mkilic@inonu.edu.tr