ANABİLİM EĞİTİM KURUMLARI ÇO CU İLG KLA RIN İ v e EN EKL ERİ YET PSİKOLOJİK DANIŞMANLIK VE REHBERLİK BİRİMİ - MART 2012
Çocukların İlgi ve Yetenekleri ÇOCUKLARIN İLGİ VE YETENEKLERİ Çocuklar kendilerine özgü kişilik özellikleri ile doğarlar ve doğdukları andan itibaren de birbirinden farklı karakter özellikleri göstererek büyürler. Her çocuk yüz, göz, kilo, boy gibi fiziksel özellikleri bakımından nasıl diğerlerinden farklıysa, sahip olduğu yetenek ve gösterdiği ilgi bakımından da diğer çocuklardan farklılık gösterir. Çocuğun hem doğuştan getirdiği, hem de sonradan kazandığı becerilerin farkında olmak gerekir. Çocuklarının gelişimleriyle ilgili ebeveynler onların var olan yeteneklerini ve/veya eğilimlerini fark ederek zamanında ve doğru bir şekilde yönlendirmede bulunabilir ve çocuklarının daha sosyal ve çok yönlü yetişmelerine, gelişmelerine katkıda bulunabilirler. ÇOCUĞUM GERÇEKTEN YETENEKLİ Mİ? Aileler kimi zaman çocuklarının yetenekli olup olmadığı konusunda çok net yargılara sahip olmayabilirler. Ancak unutulmaması gereklidir ki; her çocuğun en az bir alanda yetenekli olduğudur. Önemli olan hangi konuya ilgisi ve eğilimi olduğunu doğru olarak saptayabilmektir. Eğer çocuğun yeteneğini keşfetmek adına yeterli şartlar oluşturulmaz ve çocuğun hangi alanda yetenekli olduğu bilinmezse, bu yetenekle beraber, varsa çocuğun konuya olan ilgisi de kaybolup gidebilir ta ki uygun fırsatlar ileriki yıllarda ortaya çıkana dek. Bu nedenle, ebeveynlere düşen görev çocuklarının yetenek ve becerilerini işler hale getirmek yani gün ışığına çıkartmaktır. EVDEKİ YETENEK Çocukların ilgi duyduğu etkinlikleri, çalışmaları, oyunları, konuları vb. evde gözlemlemek aslında son derece mümkündür. Ancak çocukların davranışlarını iyi okumak bu noktada önemlidir. Çocuklar her zaman çok dışa dönük davranışlar sergilemedikleri için yetenekli olduğu konuları ev ortamında anlamak her zaman çok kolay olmayabilir. Ebeveyn bu davranışları eğer iyi okuyacak donanıma sahip değilse bu durumda çocuğun ilgisini ve yeteneğini keşfetme görevi sadece okullara düşmektedir. Bu noktada çocukların psiko sosyal gelişimlerini iyi takip eden bir okulun seçimi önem kazanmaktadır. Eğer iyi bir okul seçimi yapılmazsa pek çok yetenek ortaya çıkamayabilir ya da istenmeden de yeteneği olduğu konudan çocuklar uzaklaştırılabilir. Bu yüzden evde kendini ortaya koyamayan bir çocuk varsa, ilgi duyduğu konuların belirlenmesi adına çeşitli dersler, alanlar, materyaller vb.. konulardan yararlanmaları için fırsatların sunulması önemlidir.
HANGİ ALANDA YETENEKLİ? Zeka ve yetenek üzerine yaptığı araştırmalarıyla bilinen bilim adamı Robert Sternberg Akademik zekalar kolay bulunur, ancak yaratıcılık çok nadir ve eşsizdir. demiştir. Yaratıcılık ise yetenekle doğru orantılıdır. Çocuklar yetenekleri olduğu konularda muhteşem eserler yaratabilir, muhteşem sonuçlara ulaşabilir. Çocuğunuz belki sporla arası iyi olmayabilir, hatta öğrenme anlamında sorunlar yaşıyor olabilir. Ancak belki de müzik çocuğunuzun ilgisinin olduğu alandır veya el becerileri çocuğunuzun yaptığı en iyi faaliyetlerden biridir. Çocuğunuz bu alanın tadına bakmadan ona bu olanağı tanımadan yeteneği olup olmadığını bilemezsiniz. Her çocuk bir ya da birkaç alanda yetenekli olabilecek potansiyelle doğar. Bu alanların neler olduğu keşfetmek ancak iyi bir gözlemle mümkündür. Sadece anne babanın isteğiyle çocuğun müziğe ilgisinin olacağını düşünmek veya çocuğunuz istemediği halde bir spor çalışmasına onu zorla göndermek işlevsel olmayacaktır. Aksine çocuk istediği ve ilgi duyduğu konulara karşı isteksiz davranabilir. Sırf bu sebeple gerçekten ilgi duyduğu alanları keşfetme şansını kaybedebilirsiniz. Çocuklardaki yetenekleri desteklemek ve yönlendirmek anlamında ebeveyn olarak siz neler yapabilirsiniz?? Çocuğun var olan kişisel özelliklerini çok iyi gözlemlemek, İlgi duyduğu alanları tanımaya çalışmak, Kuvvetli olduğu yönlerini keşfetmek ve keşfetmesine yardımcı olmak, olanaklar sağlamak, Motivasyon ve moral destek sağlamak, Başardığı her konuyu takdirle (gerek sözle, gerek davranışla) karşılamak, İstemediği ve sevmediği konularda zorlamamak, Araştırma ve inceleme isteklerini ertelememek, engel olmamak. ÇOCUĞUN YETENEKLERİNİ GÖRMEZDEN GELMEYİN Çocuğun hangi alanda daha iyi, daha başarılı olduğunu bulmak ve o yönde gelişimini desteklemek önemlidir. Çocuğunuzun gerçekten güçlü ve yetenekli olduğu alanları keşfetmek ve bu konuda desteklemek, diğer alanlarda da çocuğun (insanlarla ilişkisinde, tutumlarında) başarısını arttırmaktadır. Üstelik yapılan araştırmaların ortaya koyduğu bir diğer sonuca göre yeteneği olsun ya da olmasın, çocuğun psikososyal gelişimi açısından en önemli etken aile tarafından sunulan cesaretlendirme ve moral destekleridir. Çocukların özellikle yeteneğinin olduğu konular doğru belirlenerek ona göre yönlendirme yapılırsa çok başarılı sonuçlar alınacağı bilinmelidir.
Genellikle her hangi bir konuda baskın bir yeteneği ya da ilgisi olan çocuklar kendilerini mutlaka ortaya koyarlar. Başka çocuklardan farklı oldukları hemen göze çarpar. Hep bir şeyler keşfetme ve araştırma heyecanı içindedirler. Aileleri de bu çocukların kendilerini bunalttığından yakınırlar. Çünkü bu çocuklar; Çok soru sorarlar, Etrafı ve eşyaları çok karıştırırlar, Özellikle elektronik bazı aletler olmak üzere pek çok şeyin içini açıp bakmak isterler ve bozarlar veya yeniden yaparlar. Pek çok gerekli gereksiz malzeme biriktirirler. Yeni şeyler oluşturmaya, icat etmeye karşı oldukça meraklıdırlar. Genellikle çok okurlar. Ya çok dışa dönük ya da çok sakin olurlar. Yaptıkları faaliyetler sırasında çok düzensiz, dağınık olabilirler. Buna benzer özellikler sergileyen bir çocuğunuz varsa neye ilgi duyduğunu az ya da çok bilirsiniz. Çocuğunuzun ilgi duyduğu konu ne olursa olsun, o konuda mutlaka yaratıcı çalışmalar yapması adına onu doğru yerlere ve doğru şekilde yönlendirme yapmanızda fayda olacaktır. DOĞRU YÖNLENDİRMENİN ÖNEMİ Çocuğunuzun hangi konuda yeteneği olduğunu bilseniz de bilmeseniz de öncelikle onu bazı faaliyetler için desteklemeniz gerekir. Örneğin, bir spor dalına ya da sosyal bir çalışmaya ilgi duyabilir. Bir müzik aleti çalması için cesaretlendirmek ve olanaklar mümkünse ders alması sağlanabilir. Çocuğa önceden bazı ortamlar sağlanmadan hangi konuda ilgisi ve yeteneği olduğunu anlamak çok mümkün olmayabilir. O nedenle okulda ya da bulunduğu ortamlarda; Bir proje çalışmasına katılmasını teşvik etmek, Sanatsal faaliyetlerde yer alması için desteklemek, Yaratıcı aktivitelerde yer almasını sağlamak, Evde kullanılmayan bazı aletleri ve eşyaları karıştırıp incelemesine izin vermek gibi çalışmalar yapılabilir. Çocuğun yapmak istediği ya da yapacağı faaliyetler için evde bir köşesinin olması da çok yararlı olabilmektedir. Bu çocuğun üretkenliğini artıracağı gibi, her seferinde eşyaları toplayıp kaldırmak gibi zorunluluklardan kurtulmasını da sağlar.
Yetenekleri desteklemenin ve ortaya çıkarmanın bir yolu da çocuğa çok fazla malzeme sunmaktır. Düğmeler, Tahta parçaları, Renkli kağıtlar ve ipler, Deniz kabukları, kum, çakıl vb Boya kalemleri, boya malzemeleri Her tür kutu gibi malzemeler çocuğu sınırsız olarak yaratmak üzere programlayacaktır. AİLENİN DESTEĞİ NASIL OLMALIDIR? Öncelikle çocuğun özgürce dağıtıp, bir şeyler yaratacağı kendine ait bir alanının olması yararlı olacaktır. Bunun yanı sıra çocuğun ilgi duyduğu alan ne olursa olsun mutlaka çocuk cesaretlendirilmelidir. Özellikle yaratıcı çocuklar için çocuğun sıklıkla bir faaliyet içinde yer alması sağlanmalıdır. Bu tip çocuklar eşyaları parçalara ayırıp birleştirmekten hoşlanırlar. Engellemeden teşvik edilmelidir. Mesela kullanılmayan çeşitli aletler (tehlikeli olmayanlar) çocuğa verilerek incelemesi için fırsat verilebilir. Ayrıca soru sormalarına da imkan tanınabilir. Ebeveynle yapılan konuşmalar, ufak diyaloglar yaptıkları keşfi destekleyecektir. Yaratıcı yapıdaki çocuklar çok ve sıra dışı sorular sorarlar. Soruları geçiştirmeyin ve cevabını bilmediğiniz sorular olduğunda ise çekinmeden bilmediğinizi söyleyerek cevabını beraber araştırıp bulmaya çalışın. Birlikte gezilere çıkabilir, ona ilginç gelen yerleri görmeye gidebilirsiniz. Analitik düşünen çocuklar için bir şeyler yapılırken uygulanan kurallar ve takip edilen yöntemler çok önemlidir. Her şeyin mantıksal bir sebebi olduğuna inandıkları için de her şeye bir açıklama beklerler. O nedenle örneğin haberleri (travmatik olanlar dışında) beraber izleyip, olan biten gelişmeler ve nedenleri üzerine konuşmak çok yararlı olur. Bu özellikteki çocuklar problem çözmekten hoşlanırlar, deneyler yapmayı severler. Olabildiğince, bu ortamlarda bulunmasına imkan vermeye çalışabilirsiniz. Laboratuarlar ya da atölyeler bu tip çocuklar için çok heyecan verici yerler olacaktır. Pratik düşünen çocukları en iyi tanımlayan cümle şudur: Ne gerektiğini bilerek, doğru olanı yapabilme yeteneğine sahip çocuklar. Bu çocuklar sosyal ortamlarda daha rahat hareket edebilirler, insanlarla iyi ilişkiler kurma becerileri oldukça iyidir.evle ilgili sorumluluk isteyen işlere karşı ilgili davranabilirler ve gerçekten el becerisi isteyen durumlarda çok yeteneklidirler.bazen çatışmacı davranışlar sergilese de zaman içinde doğru çözümlere ulaşmayı da öğrenecektir.ancak ebeveyn olarak uzlaşma yollarını göstermeniz gereklidir. Her koşulda çocuğun bağımsız çalışması, tek başına bir iş bitirmesi teşvik edilmelidir. Çocuk ister yaratıcı, ister analitik ya da pratik düşünme biçiminde olsun çocuğun ilgisi ve başarılı olduğu alan neyse ona odaklanmak önemlidir ve gerekmektedir.
AİLELERE ÖNERİLER Neler Yapmak Gerekir? Öncelikle her çocuğun kendine özgü bir ya da birkaç yetenekle doğduğunu bilmekte fayda var. Anne baba olarak en önemli kural çocuğun ne konuda ilgisi ve yeteneği olduğunu keşfetmektir. Bu amaçla çok iyi gözlemci ve yönlendirici olmak gerekir. Çocuklar mutlaka yetenekleri konusunda belirgin ipuçları sunarlar. İpuçları yoksa sizin yapacağınız bazı yönlendirmeler sonucunda çocuğunuzdaki yetenekli alanların ortaya çıkmasını kolaylaştıracaktır. Çocuğun bazı uğraşlar edinmesini sağlamak, Sevdiği konularla ilgili bir kursa göndermek ya da ders aldırmak, Farklı ortamlarda farklı insanlarla bir arada olma olanağı yaratmak, Sorunlara çözüm bulması amacıyla değişik bakış açıları edinmesini sağlamak, Günlük olaylar üzerine ya da bir konu üzerinde beyin fırtınası yapmak, vb gibi yollarla çocuğun yeteneklerini ortaya koymasına yardımcı olunabilir. Neleri Neden Yapmamak Gerekir? Genellikle en kolay yaptığımız hep olumsuzluklar üzerinde durmak ve bu olumsuzlukları vurgulamaktır. Ancak, yetenek gibi muhteşem becerilerden bahsediyorsak bu becerileri yok edecek ya da köreltecek bütün yanlış tutumları bir kez daha düşünmek gerekir. Biz sporu seviyoruz diye çocuğumuzun da spora ilgisi olduğunu düşünmek son derece yanlış olur veya arkadaşı müzik dersi alıyor diye çocuğumuza piyano dersi aldırmak da ulaşmak istenilen amaca hizmet etmekten uzak olur. Öyleyse, Çocuğun hiç ilgisi olmayan alanlara yönlendirmemek, Başkalarında gördüğümüz ve özendiğimiz özellik ve yeteneklerin çocuğumuzda da olduğu düşüncesiyle hareket etmemek, Bize göre komik ya da basit gelse de çocuğun ilgi alanını küçümsememek, Çocuğu kendi başına bir şeyler yapmaya ve keşfetmeye çalışırken engellememek, Olur olmaz her yerde ve herkese çocuğun özelliklerinden ve yetenekli olduğunu düşündüğümüz alanlardan bahsetmemek; Bazı çocuklar kendileriyle ilgili özelliklerin başkaları tarafından bilinmesinden hoşlanmayabilirler. Geleceğe yönelik abartılı beklentiler oluşturmamak. Mükemmeliyetçi anne baba tutumu sergilememek. Bu konuda pek çok yapılmaması gereken madde yazılabilir. Aynı şekilde yapılması gerekenler listesi de oluşturulabilir. Ancak bilinmesi gereken en temel nokta, çocuğun ne yaptığı, neyle uğraştığı ve ne istediğidir. Söz konusu olan çocuğun yetenekleri ve bu yeteneklerin ortaya çıkartılarak işler hale getirilmesidir. Çocuğun ilgisi ve yeteneği ne yönde yoğunlaşıyorsa o alanda kayıtsız şartsız desteklenmesi ebeveynin çocuğunun iyiliği adına yapabileceği görevler arasındadır.