Tarih Okulu Dergisi (TOD) Journal of History School (JOHS) Eylül 2015 September 2015 Yıl 8, Sayı XXIII, ss. 19-40. Year 8, Issue XXIII, pp. 19-40. DOI No: http://dx.doi.org/10.14225/joh764 ÖĞRENCİLERİN HAZIRLIKSIZ KONUŞMADA KULLANDIĞI FARKLI KELİME SAYISININ TESPİTİ VE İNCELENMESİ * Selim EMİROĞLU Özet Konuşma, hazırlıklı ve hazırlıksız olmak üzere ikiye ayrılır. Hazırlıklı konuşmalarda belirli bir plan ve hazırlık bulunurken hazırlıksız konuşmalar anlık ve planlanmamıştır. Bu araştırmanın amacı, farklı öğretim kademelerinde okuyan öğrencilerin, belirli bir konuda, verilen belirli bir süre içinde yaptıkları hazırlıksız konuşmada kullandıkları farklı kelime sayısını tespit etmek ve sonuçlar üzerinden çeşitli değerlendirmelere ulaşmaktır. Bu amaçla, 40 öğrencinin yaptığı hazırlıksız konuşma incelemeye alınmıştır. Kendilerine yöneltilen açık uçlu soruya yanıt veren öğrencilerin konuşmaları, ses kayıt cihazıyla kaydedilmiş ve böylece araştırmanın verileri elde edilmiştir. Veriler, toplam ve farklı kelime sayıları yönüyle; sıklık ve kelime çeşidi gibi özellikler dikkate alınarak çözümlenmiş; cinsiyet ve öğretim kademesi gibi değişkenler dikkate alınarak karşılaştırılmıştır. Çalışmada öğrencilerin hazırlıksız konuşmada kullandığı toplam ve farklı kelime sayısının, düzenli olmamakla beraber, ilkokuldan üniversiteye doğru artış gösterdiği ortaya çıkmıştır. Yine farklı kelime kullanımı bakımından erkek öğrencilerin ortaokul ve üniversite; kızların ise ilkokul ve lise kademesinde ileride olduğu ortaya çıkmıştır. Sonuçlardan hareketle çeşitli önerilerde bulunulmuştur. Anahtar kelimeler: Hazırlıksız Konuşma, Farklı Kelime Sayısı, Öğretim Kademeleri * Bu makale, 19-21 Haziran 2014 tarihlerinde Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesinin ev sahipliğinde gerçekleştirilen 7. Uluslararası Türkçenin Eğitimi Öğretimi Kurultayı nda sunulan bildiri temel alınarak oluşturulmuştur. Yrd.Doç.Dr., Mevlana Üniversitesi Türkçe Eğitimi
Selim Emiroğlu Determination and Study of Number of Different Words Used by Students in Impromptu Speech Abstract Speech is divided into prepared and impromptu speech. While prepared speeches have planning and preparation, impromptu speeches are instant and not planned. The purpose of this research is to determine the number of different words used by the students studying in different educational levels in a particular subject within a certain period and to reach out to a variety of assessment through the results. For this purpose, impromptu speeches made by 40 students were analysed. It was revealed in the study that though the number of total and different words used in impromptu speech by the students are not regular, it increased right from primary school to university. Still, male students in secondary and university level appeared to be ahead in terms of the use of different words; and the girls in the elementary and high school levels appeared to be ahead in terms of the use of different words. Keywords: Impromptu Speech, Number of Different Words, Educational Level Giriş İnsanın anlama ve anlatma ihtiyacını dört temel dil becerisi karşılar. Bunlar dinleme, konuşma, okuma ve yazmadır. Bu beceriler içinde bireyin gerek eğitim ortamlarında ve gerekse kişisel ve sosyal hayatındaki iletişimlerinde sıkça kullandığı konuşma, kendi içinde hazırlıklı ve hazırlıksız konuşma olarak ikiye ayrılır. Hazırlıksız konuşma gelişigüzel konuşmalar olarak bilinirse de bu konuşma türünde kelime seçiminin ve kelime bilgisinin önemli bir yeri vardır. Bütün ana dili etkinliklerinin temel yapı taşlarıdır kelimeler (Özdemir, 1983: 29). Bir anlamda dil, varlığını kelimelere borçludur. Sözcük, bir bildirişme sistemi olan dilin en önemli ve en güçlü öğesidir. Günümüze kadar, dilin en küçük anlamlı ögesi olarak kabul edilmiştir (Aksan, 2000: 17). Biçim ve anlam yönüyle olduğu kadar görev bakımından da dilin temelini oluşturan kelime, Türkçe Sözlük te Anlamlı ses veya ses birliği, söz, sözcük (1.http://tdk.gov.tr/) olarak geçmektedir. Bağlam içinde değer kazanan kelimeler, insan zihninin kavramlarla olan ilişkisini ortaya koyar. Kişinin bir anda zihnindekileri belirli bir olay veya olguyu ifade etmek için organize edebilmesi, zengin bir kelime dağarcığı ve hızlı düşünüp ilişkilendirebilmeyle mümkündür. Bu bakımdan dilin kurallarını bilmek, kendini kolayca ifade edebilmek, bağlama uygun olarak doğru kelimeler [20]
Öğrencilerin Hazırlıksız Konuşmada Kullandığı Farklı Kelime Sayısının Tespiti ve İncelenmesi seçebilmek, konudan sapmadan doğru ilişkilendirmelerde bulunabilmek, tekrara düşmeden ahenk oluşturacak biçimde kelimeleri bir araya getirebilmek vb. gerekir. Bu yeterlikler arasında farklı kelime kullanımı; hazırlıklı konuşmalara renk, canlılık ve ahenk katan, ifadeyi genişleten, nüansları netleştiren, yeni anlam dünyalarının kapılarını açan, konuşanın dikkatle ve ilgiyle dinlenilmesine etki eden önemli bir faktördür. Geniş bir kelime kadrosu içinden yapılacak doğru kelime seçimleri yazılı ve sözlü anlatımda akıcılığı, ikna gücünü, inandırıcılığı artırır, düşüncelerin daha net ve anlaşılır bir şekilde ifade edilmesine imkân sağlar (Culham, 2003; Akt. Özbay vd., 2011: 51). Aynı olay, durum, olgu veya nesneyi farklı sözcüklerle dile getirmek mümkündür. Kişi sahip olduğu kelime kadrosu oranında insanlar üzerinde etki oluşturabilir. Kelimeleri yerinde kullanmak, kelimelerle farklılık yaratmak, kelimelerle düşünmek, kelimelerin büyüleyici gücünü insanlara hissettirmek zengin söz varlığına sahip olmakla gerçekleşir (Yılmaz ve Doğan, 2014: 281). Bu bakımdan iletişim kelime hazinesiyle ilgilidir. Sağlıklı bir iletişim için tarafların sahip olduğu kişisel kelime servetinin de yeterli düzeyde olması gerekir (Demir, 2006: 206). Ancak sözlü anlatımın yazılı anlatıma göre daha zor olduğu, bunun da kullanılan kelimeler üzerinde etkisi bulunduğunu belirtmek gerekir. Sözlü anlatım, yazılı anlatıma göre daha zordur. Çünkü yazarken bir düşünme payımız, zihnimizi toparlayabilme olanağımız vardır. Ama sözlü anlatımda iki işi birden yapmak zorundayız. Yani hem düşünmeliyiz hem de konuşmalıyız. Bu sebeple anlatım biraz zordur (Ünsal, 2005: 15). Bir insanın sahip olduğu kelimelerin hepsine kelime hazinesi denir. TDK Türkçe sözlükte söz varlığı olarak da geçer. Korkmaz, kelime hazinesini; Bir dilin bütün kelimeleri; bir kişinin veya bir topluluğun söz dağarcığında yer alan kelimeler toplamı. (Korkmaz, 1992:100) olarak tanımlamaktadır. Kelime dağarcığı üzerine yapılan çalışmalarda bu kavramın; sözcük dağarcığı, söz dağarcığı, kelime serveti, söz varlığı vb. isimlerle de karşılandığı görülmektedir. Ancak bunlardan söz varlığı teriminin diğerlerine göre daha fazla genişlik taşıdığı ve sözcüklerin dışında deyim, atasözü, ikileme, kalıp ifadeleri de içine aldığını belirten kaynaklar da vardır (Aksan, 2002; Baş, 2011). Anlama kadar anlatmanın da önemli bir yönünü kelime dağarcığı, bilinen farklı kelime sayısı oluşturur. Konuşmada kişinin konuyu açıklayıp genişletirken sözcükleri ikinci kez kullanmadan, tekrara düşmeden ve farklı sözcükler seçerek konuşması, kelime dağarcığının zenginliğini ortaya koymaktadır. Kelime ile düşünce arasındaki ilişki göz önüne alınırsa daha fazla [21]
Selim Emiroğlu kelimeye sahip bir insanın daha çok düşüneceği sonucu ortaya çıkmaktadır. Bu zenginlik etkili ve verimli yaşamayı, hayatı anlamayı da beraberinde getirir. Belleğimizdeki kavramlar aynı zamanda düşünme sınırlarımızı da belirler. Ana dilinde yeterince kelime hazinesine sahip olmayan bir kişiyle, ana dilini etkin şekilde kullanabilen kişinin hayatı algılaması ve yorumlaması arasında büyük farklılıklar olacağı gerçektir (Karadağ, 2001: 183). Ailede başlayan dil gelişimi, okulda sistemli bir şekilde devam eder. Dili kullanabilme, yeni kavramları bilmeyi ve aktif olarak sözlü ve yazılı anlatımlara dâhil edebilmeyi gerektirir. Çocuğun başlangıçta annesinden öğrendiği dil, ailesinin, yakın çevresinin sosyal ve kültürel seviyesine göre değişmektedir. Çocuğun yaşı ilerleyip ihtiyaçları çeşitlendikçe, kelime hazinesi de genişlemektedir (Keklik, 2010: 4). Kişinin kelime hazinesini belirleyen birçok etmen bulunabilir. Yaş, sosyoekonomik durum, meslek, kültür, ortam, anne babanın eğitim düzeyi, ilgi, okuma ihtiyacı veya sevgisi vb. birçok neden sıralanabilir. Kelime hazinesi kendi içinde alıcı ve üretici kelime hazinesi olarak ikiye ayrılır. Kaynaklarda farklı kavramlarla da ifade edildiği görülür. Kelime hazinesi, anlatma ve anlamaya yönelik özelliklerden yola çıkılarak aktif-pasif (etkin-edilgin), kullanma-kavrama, gerçek potansiyel, şifreleyici-şifre çözücü, üretici-alıcı vb. terimlerle tanımlanmıştır (Templin, 1995, Akt. Kurudayıoğlu, 2011: 1798). Aktif ve pasif kelime hazinesi kavramlarının literatürde daha fazla yer aldığı görülür. İnsanların anlamak için zihinsel süreçlere işledikleri kelimeler pasif, anlatmak için zihinde işleyerek yeni yapılar oluşturduğu kelimeler ise aktif kelime olarak adlandırılabilir (Özbay ve Melanlıoğlu, 2008: 34). Aktif kelime hazinesi anlatma, pasif kelime hazinesi ise anlama becerileri içinde yer alır ve aralarında farklar vardır. Dinleme ve okuma kelime hazinesi (alıcı kelime hazinesi); yazma ve konuşma kelime hazinesinden (üretici kelime hazinesi) daha zengindir (Kurudayıoğlu, 2011: 1798). Anlama ve anlatmada kullanılan kelime hazineleri birbirinden farklılıklar göstermektedir. Hatta anlama kelime hazinesi, okuma ve dinleme kelime hazinesi; anlatma kelime hazinesi de konuşma ve yazma kelime hazinesi olarak ikiye ayrılmaktadır (Baş, 2005). Aktif kelimeye kullanılan, pasif kelimeye de bilinen kelime denir (Ünsal, 2005: 24). Konuşmada kullanılan kelime hazinesi, aktif kelime hazinesi olup bireyin sahip olduğu ve rahatlıkla kullandığı kelimeleri kapsar. Pasif kelime hazinesi olarak da bilinen alıcı kelime hazinesi ise kişinin dinleme ve [22]
Öğrencilerin Hazırlıksız Konuşmada Kullandığı Farklı Kelime Sayısının Tespiti ve İncelenmesi okumada başarı göstermesini, dinlediğini veya okuduğunu tam ve doğru bir şekilde anlamasını etkilemektedir. Dilin bildirişim yani iletişim özelliği son zamanlarda ön planda olup iletişimde kelime seçiminin önemli bir yeri vardır. Dilde bazı sözcükler, herkes tarafından sıkça kullanılır. Konuşan kişi, seçtiği sözcükleri kullanarak derdini anlatır, açıklama ve yorumlarını karşıdakine iletir. Kullanılan bu ortak havuz, birbirine benzeyen sözcükleri içerir. Bu bakımdan dil eğitiminde kelime sıklıklarının bilinmesi önemlidir (Aksan, 2000; Göz, 2003). Hangi kelimelerin daha fazla sıklık gösterdiği, yaş ve öğretim kademesine bağlı olarak hangi kelimelerin bilinmesi gerektiği göz önünde bulundurulmalıdır. Birçok araştırmacı (Aksan, 2000; Kurudayıoğlu, 2011; Harris ve Sipay, 1990; Baş, 2005) dilde en sık kullanılan kelimelerin, anlama ve anlaşmanın neredeyse % 90 ını karşıladığını dile getirmektedir. Bu yüzdelik, bir anlamda dilin temel söz varlığıdır. Bir dilin temel söz varlığı, baş, göz, kulak gibi organ isimleri; ana besin maddesi sayabileceğimiz su, buğday, et, balık gibi kelimeler; at, inek, koyun gibi hayvanlar; insanların en çok kullandığı almak, vermek, yemek, içmek gibi somut fiiller; bir, iki, beş, yüz gibi sayı isimleri örnek olarak gösterilebilir (Aksan, 1998: 17). MEB in ilkokul ve ortaokul için hazırladığı Türkçe programlarında da kelime öğretimine, söz varlığına ve kelime bilgisine amaç ve kazanımlarla yer verilmiştir. Kelime öğretimiyle ilgili olarak 1-5. Sınıflar Türkçe programında okuma becerisi altında 1 amaç ve 5 kazanım; yazma becerisinde 1 kazanım, konuşma becerisinde 3 kazanım bulunurken; 6-8 Türkçe programında dinleme becerisi altında 1 amaç ve 6 kazanım, konuşma becerisinde 1 kazanım, okuma becerisinde 1 amaç ve 4 kazanım, yazma becerisinde 2 kazanım, dil bilgisi öğrenme alanında da 2 amaç ve 16 kazanım yer alır. Öğrencilerin yazılı veya sözlü anlatımdaki kelime hazineleri üzerine yapılan çalışmaların çok eski olmadığı söylenebilir. Türkiye de sözcük hazinesi üzerine yapılmış ilk çalışma, Ömer Asım Aksoy un 1936 yılında hazırladığı Bir Dil Öğrenmek İçin En Lüzumlu Kelimeler ve Bu Kelimelerin Belirtme Usulü adlı çalışmadır. Aksoy, Mr. Bridge nin Türkiye de yaptığı 15.000 kelimelik sıklığa sahip bir listeyi, araştırmacıdan temin etmiştir. (Baş ve Karadağ, 2012:). Öğrencilerin yazılı anlatımlarındaki kelime hazinesi üzerine yapılan çalışmalardan bazıları şunlardır: Aksoy (1936); Dilaçar (1954); Harıt (1971); Çiftçi (1991); Koçak (1999); Çeçen (2002); Göz (2003); Kurudayıoğlu (2005), Karadağ (2005), Çıplak (2005), Baş (2005), İpekçi (2005), Yazı (2005), Cesur [23]
Selim Emiroğlu (2005), Yiğittürk (2005); İnce (2007), Okur (2007), Duru (2007), Tüysüz (2007), Hancı (2007), Çabaz (2007); Pilav (2008), Öztekin (2008), Başpınar (2008); Serarslan (2010); Fırat (2011), Ölker (2011); Tülü (2012). Bu çalışmalarda öğrencilerin sosyoekonomik düzeyleri, cinsiyetleri, sınıf düzeyleri, anne babanın eğitim durumu, ailenin gelir düzeyi, kardeş sayısı vb. pek çok değişkenin dikkate alındığı görülmüştür. Literatüre bakıldığında daha çok öğrencilerin yazılı anlatımlarında kullandıkları kelime sayılarını ortaya koyan çalışmaların ağırlıklı bir oran oluşturduğu görülür. Öğrencilerin sözlü anlatımlarındaki, konuşmalarındaki kelime sayılarını yansıtan çalışmalar yok denecek kadar azdır. Konuşma dilinden malzeme toplama zorluğu, araştırmacıları yazılı dil üzerine çalışmaya yönlendirmektedir (Baş ve Karadağ, 2012). Öğrencilerin sözlü anlatımlarındaki kelime hazinesi üzerine yapılan çalışmalardan bazıları şunlardır: Ünsal (2005), Aşık (2007), Tosunoğlu (2008), Tunçel (2011), Obuz (2012). Çalışmanın Amacı Çalışmanın amacı, farklı öğretim kademelerindeki öğrencilerin belirli bir süre dâhilindeki hazırlıksız bir konuşmada ne kadar farklı kelime kullandıklarını tespit etmek ve sonuçlar üzerinden çeşitli analiz, yorum ve değerlendirmelere ulaşmaktır. Çalışmanın Önemi Çalışma, farklı öğretim kademelerindeki öğrencilerin belirli bir konuda hazırlıksız olarak yaptıkları konuşmada ne kadar farklı kelime kullandıklarını tespit etmek ve hazırlıksız konuşmada kullanılan kelimelerin analizi ve sınıflandırılmasına yönelik bir örnek sunmak bakımından önem taşımaktadır. Sayıltılar Çalışmada öğrencilerin belirli bir süre dâhilinde yaptıkları hazırlıksız konuşmada kullandıkları kelimeler, özellikle farklı kelimeler olmaları yönüyle ele alınmış; söz varlığı içinde değerlendirilebilecek deyim, atasözü ve kalıp sözler gibi sözcük gruplarının oluşturduğu dil yapıları - çalışmada bu tür söz varlığı unsurlarına çok az rastlanmıştır- anlam bütünlükleri dikkate alınarak farklı birer kelime gibi sayılmıştır. [24]
Öğrencilerin Hazırlıksız Konuşmada Kullandığı Farklı Kelime Sayısının Tespiti ve İncelenmesi Çalışmanın Yöntemi Çalışma, nitel ve nicel özellikler göstermekte olup tarama modelindedir. Betimsel bir özellik taşıyan bu model, geçmişte ya da hâlen var olan bir durumu, var olduğu şekliyle betimlemeyi amaçlayan araştırma yaklaşımıdır. Araştırmaya konu olan olay, birey ya da nesne kendi koşulları içinde var olduğu gibi tanımlanmaya çalışılır (Karasar, 2009: 77). Verilerin analizinde içerik analizi tekniği kullanılmıştır. İçerik analizi, belirli kurallara dayalı kodlamalarla bir metnin bazı sözcüklerinin daha küçük kategorileri ile özetlendiği sistematik, yinelenebilir bir tekniği ifade etmektedir (Büyüköztürk, 2012: 240). Çalışmada nitel veri analizi yöntemlerinden Leech ve Onwuegbuzie (2007) in belirttiği kelime sayma yöntemi kullanılmıştır. Örneklem modeli olarak nitel araştırmalarda başvurulan örnekleme modellerinden amaçlı örnekleme (Yıldırım ve Şimşek, 2011: 107) modeli seçilmiştir. Çalışmanın örneklemini dört eğitim-öğretim kademesinin (ilkokul, ortaokul, lise, üniversite) son sınıfında (4. Sınıf, 8. Sınıf, 12. Sınıf, lisans 4. Sınıf) okuyan (her sınıf düzeyinden 5 erkek ve 5 kız) 40 öğrenci oluşturmaktadır. Katılımcılar Çalışmanın katılımcıları, öğretim kademesine ve cinsiyete göre aşağıdaki tabloda yer almaktadır. Tablo 1. Çalışmanın Katılımcıları Öğretim Sınıf Kız Erkek Toplam Kademesi Öğrenci Öğrenci İlkokul 4. Sınıf 5 5 10 Ortaokul 8. Sınıf 5 5 10 Lise 12. Sınıf 5 5 10 Üniversite 4. Sınıf 5 5 10 Toplam 20 20 40 Çalışmanın katılımcıları dört eğitim-öğretim kademesinin (ilkokul, ortaokul, lise, üniversite) son sınıfında (4. Sınıf, 8. Sınıf, 12. Sınıf, lisans 4. Sınıf) okuyan (her sınıf düzeyinden 5 erkek ve 5 kız) 40 öğrencidir. Çalışma 2013-2014 eğitim öğretim döneminde gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın güvenirliğini artırmak için farklı okullardan öğrenciler örneklem olarak seçilmiştir. İlkokul, ortaokul ve lise düzeyindeki okullar Konya ili merkez ilçelerde yer alan farklı sosyoekonomik özelliklere sahip devlet okulları ile özel okullardır. Üniversiteler ise Türkiye nin değişik bölgelerinden seçilen [25]
Selim Emiroğlu üniversitelerdir. Görüşme yapılan öğrencilerin öğrenim gördüğü okullar/fakülteler şunlardır: Şehit Mustafa Çuhadar Ortaokulu, Ertuğrul Gazi Ortaokulu, Şehit Sadık İlköğretim Okulu, Cengiz Topel İlk ve Ortaokulu, Abdullah Aymaz İlk ve Ortaokulu, Vali Necati Çetinkaya Ortaokulu, A. Hazım Uluşahin İmam Hatip Ortaokulu, Muhittin Güzel Kılınç Anadolu Lisesi, Özel Merve Güventaş Anadolu ve Fen Lisesi, Konya lisesi, Özel Merve Büyükkoyuncu Anadolu ve Fen lisesi ile Sakarya Üniversitesi, İnönü Üniversitesi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, Selçuk Üniversitesi ve Afyon Kocatepe Üniversitesinin Eğitim, Mühendislik ve Tıp Fakültesi. Çalışmanın örneklemini oluşturan katılımcılar, her bir eğitim-öğretim kademesinin son sınıfından seçilmiştir. Buna sebep, söz konusu eğitim öğretim kademesini tamamlamak üzere olan öğrencilerin, ilgili kademenin/programın yeterliğini ve olgunluğunu taşıyor olduğunun varsayılmasıdır. Cinsiyet faktörünün etkisini tam olarak anlayabilmek amacıyla eşit sayıda kız ve erkek öğrenciyle görüşülmüştür. Verilerin Toplanması ve Analizi Çalışmada dört eğitim-öğretim kademesinin (ilkokul, ortaokul, lise, üniversite) son sınıfında (4. Sınıf, 8. Sınıf, 12. Sınıf, lisans 4. Sınıf) okuyan (her sınıf düzeyinden 5 erkek ve 5 kız) 40 öğrenciye hazırlıksız konuşma kapsamında aynı açık uçlu soru yöneltilmiştir. Öğrencilere Öğrenim gördüğün okulun müdürü/rektörü sen olsaydın neler yapardın/neleri değiştirirdin? sorusu yöneltilmiştir. Öğrencilerden soruyu 5 dakika içinde yanıtlamaları istenmiştir. Öncelikle, öğrenciler hazırlanmış ve konuşmaya istekli hâle getirilmiştir. Öğrenciye kendini konuşmaya hazır hissedecek kadar bir süre tanındıktan sonra soru yöneltilip konuşma başlatılmış ve öğrencilerin konuşmaları ses kayıt cihazıyla kaydedilmiştir. Araştırmacının yönlendirmeleri ve öğrencileri güdülemesiyle konuşmalar, herhangi bir kopukluk olmadan, belirlenen sürede tüm öğrenciler tarafından başarıyla tamamlanmıştır. Çalışma, öğrencilerin rahatsız olmayacakları sessiz ortamlarda gerçekleştirilmiştir. Uygulama öncesinde uzmanlardan öğrencilere yöneltilen açık uçlu soru ve süre konusunda görüş alınmış, uzmanlar soru ve süreyi, ortak görüş belirterek, uygun bulmuşlardır. Ses kayıtları, bilgisayar ortamına aktarılmış ve kelime kelime çözümlenmiştir. Böylece araştırmanın sayısal verileri elde edilmiştir. Bu sayısal veriler, eğitim kademeleri ve cinsiyetlere göre toplam kelime sayısı ve farklı kelime sayısı olarak ayrıştırılmıştır. Çalışmada kelimeler, bağlamı içinde [26]
Öğrencilerin Hazırlıksız Konuşmada Kullandığı Farklı Kelime Sayısının Tespiti ve İncelenmesi dikkate alınarak sayılmış ve özellikle farklı kelimelere yoğunlaşılmıştır. Veriler analiz edilerek çeşitli tablolar oluşturulmuştur. Konuşma ya da yazı dilinden edinilen ve bilgisayar ortamına metin olarak aktarılan her malzeme, çok hassas bir şekilde incelenmeli ve tashih edilmelidir (Baş, 2011: 50). Çalışmanın yorucu ve zaman alan bölümü, verilerin sağlıklı bir şekilde sıralanıp sınıflandırılması olmuş, sonrasında bu verilerden çeşitli istatistikler oluşturmak mümkün hâle gelmiştir. Çalışmanın geçerlik ve güvenirliğini sağlamak için hem çalışmanın başında (açık uçlu soru, örneklem, amaç vb.) hem de sonunda (başlık ve alt başlıklar, bulgular) alan uzmanlarından görüş alınmıştır. Çalışmada farklı kelimeler aşağıdaki ölçütler yönüyle sayılmıştır: Çekimlenmiş ad ve eylemlerin kök veya gövdeleri (ol-: oluyor-olacakolmuş; okul: okula, okulu, okulda; görev, ödev, açıklamak, toplanmak vb.) temel alınmıştır. Sözcüklerin olumsuzluk eki almış biçimleri aynı konuşmada geçiyorsa bunlar (gelmek, gelmemek vb.) ayrı bir sözcük olarak değerlendirilmemiştir. Kelimelerin sayımında, kelime saymak için kullanılan herhangi bir programa (Simple Concordance Programı gibi) ihtiyaç duyulmadığı için kelimelere getirilen ekler çıkarılmamış, ekleşmeyle yeni anlamlar kazanan kelimeler farklı kelime olarak sayılmıştır. Ses düzeyindeki ünlemler ve asalak sesler (eee, ııı, hmmm, mmm vb.) farklı kelime olarak dikkate alınmamıştır. Edat ve bağlaçlar farklı bir anlam oluşturmuyorsa bir kez sayılmıştır. Sayılar ve sıra sayıları kelime olarak dikkate alınmıştır. Kalıcı isim oluşturan eylemsiler (okur, yazar, bakan, gelecek, bildik) farklı bir kelime olarak dikkate alınmıştır (görüp, görerek, bakmak, bakma, yapan gibi çekimler yer alıyorsa bunlar bir kez, kelime kökleri yönüyle dikkate alınmıştır.). Bütün konuşmalarda geçen ayrı veya bitişik yazılan birleşik kelimeler, ikilemeler, deyimler, atasözleri, kalıp ifadeler, özel isimler, terimler ve yabancı sözcükler birden fazla kelimeden oluşmuş olsalar bile sayısal olarak çok az olduğu, yerine göre tek bir yargı gibi değerlendirildiği ve çalışmada farklı kelime sayısının tespiti amaçlandığı için bütün olarak ve kelime düzeyinde sayılmıştır. [27]
Selim Emiroğlu Bulgular Bu bölümde araştırmada elde edilen bulguların sayısal dökümü ve analizi yer almaktadır. Tablo 2. Öğrencilerin Kullandığı Toplam ve Farklı Kelime Sayısıyla Kelime Hazinesi Oranı Cinsiyet (E: Erkek, K: Kız) İlkokul Ortaokul Lise Üniversite E (Toplam Kelime Sayısı) 1843 1915 1982 2049 E (Farklı Kelime Sayısı) 745 862 901 1061 E (Kelime Hazinesi Oranı) 0,40 0,45 0,45 0,51 K (Toplam Kelime Sayısı) 1970 1995 2159 2108 K (Farklı Kelime Sayısı) 858 824 1128 1059 K (Kelime Hazinesi Oranı) 0,43 0,41 0,52 0,50 K + E (Topl. Kelime Sayısı) 3813 3910 4141 4157 K + E (Farklı Kelime Sayısı) 1603 1686 2029 2120 K + E (Kelime Hazinesi 0,42 0,43 0,48 0,50 Oranı) Tablo 2 de çalışmanın katılımcıları olan erkek ve kız öğrencilerin hazırlıksız konuşmalarında kullandıkları toplam ve farklı kelime sayıları ile farklı kelime sayısının toplam kelime sayısına bölünmesiyle elde edilen kelime hazinesi oranları yer almaktadır. Tabloda kız ve erkek öğrencilerin, öğretim kademelerine göre, ayrı ayrı kelime hazinesi oranları görülmektedir. Twedie ve Baayen (1998), yazarların üslubunu belirlemede ve kelime hazinesini tespitte farklı kelime sayısının toplam kelime sayısına oranını kullanmışlardır. Ayrıca Öğrencilerin kullandığı Farklı kelime sayısının, toplam kelime sayısına bölünmesiyle elde edilecek rakamın 1 (bir) sayısına yakınlığı ya da uzaklığı sözcük dağarcığının durumunu ortaya koymaktadır (Karadağ, 2001: 187). Tabloda öncelikle erkek öğrencilere bakıldığında, ilkokuldan üniversiteye doğru, erkek öğrencilerin kullandığı toplam ve farklı kelime sayılarının artış gösterdiği dikkati çekmektedir. Buna bağlı olarak kelime hazinesi oranları da 0,40 tan 0 51 e yükselmiştir. Ortaokul ve lisede öğrenim gören erkek öğrencilerin kelime hazinesi oranları ise eşit çıkmıştır (0,45). Kız öğrencilerin kullandığı toplam ve farklı kelime sayıları ise ilkokuldan üniversiteye doğru düzenli bir artış göstermemektedir. Ortaokulda kız öğrencilerin kullandığı toplam kelime sayısı 1995 olup ilkokula göre (1970) artmış ancak farklı kelime sayısı azalmıştır (ortaokul: 824, ilkokul: 858). Kız öğrencilerin lisede kullandığı toplam kelime sayısı ve farklı kelime sayısı (toplam kelime sayısı: 2159, farklı [28]
Öğrencilerin Hazırlıksız Konuşmada Kullandığı Farklı Kelime Sayısının Tespiti ve İncelenmesi kelime sayısı: 1128) da üniversitede öğrenim gören kız öğrencilerin kullandığı toplam ve farklı kelime sayısından (toplam kelime sayısı: 2108, farklı kelime sayısı: 1059) fazla çıkmıştır. Kelime hazinesi oranları, kız öğrencilerde düzensiz olup ilkokulda 0,43 değerine sahipken ortaokulda bu oran 0,41 e düşmüş; lisede ise en yüksek seviyeye yükselmiştir (0,52). Üniversitede ise tekrar bir düşüş göstererek 0,50 ye gerilemiştir. Eğitim öğretim kademeleri temel alınarak kız ve erkek öğrenciler birlikte değerlendirildiğinde, ilkokuldan üniversiteye doğru toplam ve farklı kelime sayısı ile kelime hazinesi oranlarının düzenli bir artış gösterdiği görülmektedir. İlkokulda 0,42 olan kelime hazinesi oranı, ortaokulda 0,43 e yükselmiş; lisede daha fazla artış göstererek 0,48 e çıkmıştır. Üniversitede ise kelime hazinesi oranı 0,50 yi bulmuştur. Bu da demek oluyor ki, genel ortalama bakımından, üniversite öğrencileri her iki kelimeden birini farklı kelime olarak kullanmıştır. Tablo 3. Kullanılan Farklı Kelime Sayısının Öğretim Kademesi ve Cinsiyete Göre Dağılımı ve Ortalamaları Cinsiyet (E: Erkek, K: Kız) İlkokul Ortaokul Lise Üniversite E 120 113 128 166 E 128 145 139 194 E 149 166 206 209 E 156 214 214 235 E 192 224 214 257 Toplam 745 862 901 1061 Ortalama 149 172,4 180,2 212,2 E Toplam Ortalama 178,45 K 125 119 191 173 K 161 135 221 205 K 178 176 228 208 K 189 177 242 233 K 205 217 246 240 Toplam 858 824 1128 1059 Ortalama 171,6 164,8 225,6 211,8 K Toplam Ortalama 193,45 K + E Genel Ortalama 160,3 168,6 202,9 212 Tablo 3 te çalışmanın katılımcıları olan 40 öğrencinin, öğretim kademesine göre, kullandığı farklı kelime sayısı, cinsiyet yönüyle farklı kelime sayılarının toplamı ve ortalamaları ile genel toplam ve ortalamaları yer [29]
Selim Emiroğlu almaktadır. Düzenli olmamakla birlikte, öğretim kademesi yükseldikçe öğrencilerin kullandığı farklı kelime sayısının arttığı görülmektedir. Ancak bu artış, erkek ve kız öğrenciler kendi içinde değerlendirildiğinde veya karşılaştırıldığında öğretim kademeleri bakımından farklılıklar göstermektedir. İlkokul 4. sınıf öğrencilerinin konuşmalarında geçen farklı kelime sayısı, 120 ile 205 arasında değişmektedir. Kullanılan en yüksek farklı kelime sayısı 205, en düşük 120 dir. 8. sınıf öğrencilerinin kullandığı farklı kelime sayısı, 113 ile 224 arasında değişmektedir. Kullanılan en yüksek farklı kelime sayısı 224, en düşük 113 tür. Lise 4. Sınıf öğrencilerinin kullandığı farklı kelime sayısı, 128 ile 246 arasında değişmektedir. Kullanılan en yüksek farklı kelime sayısı 246, en düşük kelime sayısı 128 dir. Lisans 4. sınıf öğrencilerinin konuşmalarında geçen farklı kelime sayısı, 166 ile 257 arasında değişmektedir. Kullanılan en yüksek farklı kelime sayısı 257, en düşük kelime sayısı 166 dır. Cinsiyet bakımından, kızların erkeklerden bütün öğretim kademelerin ortalaması yönüyle yüksek olduğu (kızların ortalaması: 193, erkeklerin ortalaması: 178) görülmüştür. Ancak her eğitim-öğretim kademesi kendi içinde değerlendirildiğinde bu durumun değiştiği dikkati çekmektedir. Örneğin erkek öğrencilerin ortalaması ortaokul (172,4) ve üniversite (212,2) kademesinde kızlarınkinden (ortaokul: 164,8; üniversite: 211,8) fazlayken ilkokul ve lise ortalamaları yönüyle kızların (ilkokul: 171,6; lise: 225,6) erkeklerinkinden (ilkokul: 149; lise: 180,2) daha fazla olduğu ortaya çıkmıştır. Kız ve erkek öğrencilerin kullandığı farklı kelime sayısının birlikte ele alınmasıyla ortaya çıkan oranların ilkokuldan üniversiteye doğru düzenli bir şekilde artış gösterdiği görülmektedir. Farklı kelime sayısı ilkokul 4. sınıfta ortalama 160,3; ortaokul 8. sınıfta 168,6; lise 4. sınıfta 202,9 ve üniversite 4. sınıfta 212 dir. Ortaokulda ilkokula göre %5,1 lik bir artış görülmüştür. Lisede ise ortaokula göre %20,3 lük bir artış dikkati çeker. Üniversite ortalaması ise lise ortalamasına göre %4,4 lük bir artış göstermiştir. Ortalamalar arasındaki aralık yönüyle lise kademesinde önemli bir fark ortaya çıkmıştır. En az sayıda farklı kelime kullanımı bakımından, ilginç bir şekilde, bütün öğretim kademelerinde erkek öğrenciler başı çekmiştir. En fazla farklı kelime kullanımı bakımından ise ilkokul ve lisede kız; ortaokul ve üniversitede ise erkek öğrencilerin ön sırada olduğu görülür. Çalışmada öğrencilerin kullandığı kelimelerin sıklık analizi de yapılmıştır. Sıklık analizi sonunda kelimeler önem sırasına sokulabilmekte ve sıklığa dayalı bir sınıflama yapılabilmektedir (Tavşancıl ve Aslan, 2001: 87). [30]
Öğrencilerin Hazırlıksız Konuşmada Kullandığı Farklı Kelime Sayısının Tespiti ve İncelenmesi Öğrencilerin hazırlıksız konuşmada (konuya bağlı olarak) kullandığı sıklığı en yüksek yani en fazla tekrar etmiş ilk beş kelime, tür ve kelime grubu bakımından aşağıda sıralanmıştır: İlk beş fiil: olmak, etmek, yapmak, vermek, almak İlk beş isim: okul, müdür, öğrenci, öğretmen, ders İlk beş zamir: ben, o, biz, onlar, ne İlk beş sıfat: bir, bu, yeni, büyük, her İlk beş zarf: öncelikle, önce, sonra, daha, hani İlk beş bağlaç: ve, da/de, ama, fakat, hem hem İlk beş edat: gibi, için, kadar, göre, mi? İlk beş deyim: ortaya çıkmak, ele almak, elde etmek (ortaya çıkmak ve ele almak 3, elde etmek deyimi 2 kez geçmiştir. Diğer deyimler ise - can atmak, adını koymak, hak etmek 1 kez tekrar etmiştir.) İlk beş atasözü: son pişmanlık fayda etmez; bir elin nesi var, iki elin sesi var (Çalışmada bir liseden bir de üniversiteden olmak üzere sadece 2 kız öğrenci atasözü kullanmıştır. Bu atasözleri, son pişmanlık fayda etmez ile bir elin nesi var, iki elin sesi var dır.) İlk beş ikileme: ayrı ayrı, birer birer, yavaş yavaş, sık sık, adım adım (toplam 14 ikileme kullanılmıştır.) İlk beş kalıp ifade: inşallah, ne derlerse desinler (sadece 2 kalıp ifade geçmiştir.) İlk beş özel isim: Mustafa Kemal Atatürk, Ertuğrul Gazi Ortaokulu (sadece 2 özel isim kullanılmıştır.) İlk beş terim: penaltı (Sadece 1 sözcük terim anlamıyla kullanılmıştır.) İlk beş sayı: bir, iki, birinci, dört, üçüncü Ayrı veya bitişik yazılan ilk beş birleşik kelime: yardım etmek, ders yapmak, şikâyet etmek, mutlu olmak, pazartesi Kalıcı isim oluşturan ilk beş eylemsi: gelecek, yazar, bakan, okur, bildik (kalıcı isim oluşturan sadece 5 kelime tespit edilmiştir.) İlk beş yabancı sözcük: rantabl, interaktif (herkesin bilemeyeceği sadece 2 yabancı sözcük tespit edilmiştir.) İlk beş argo sözcük: atıyorum (Argo ifade olarak sadece atıyorum sözcüğü kullanılmış ve toplamda 2 kez geçmiştir.) İlk beş ünlem: [Çalışmada ünlemler ses düzeyinde (aaa, eee, ııı, mmm vb.) görülmüştür. Kelime düzeyinde herhangi bir ünleme rastlanmamıştır. Ses [31]
Selim Emiroğlu düzeyindeki ünlemler, konuşmadaki asalak sesler (dolgu) şeklinde değerlendirilip farklı kelime olarak dikkate alınmamıştır.] 40 öğrenciden 21 i ben (bu) okulun müdürü/rektörü olsaydım, 7 si öncelikle, 4 ü önce, 3 ü eeee, 2 si şimdi, 2 si ben, 1 i sınıfımızda ifadesiyle konuşmaya başlamıştır. Tartışma, Sonuç ve Öneriler Çalışmada farklı öğretim kademelerindeki öğrencilerin, belirli bir konuda 5 dakikalık hazırlıksız konuşma içinde kullandığı toplam ve farklı kelime sayısı tek tek belirlenmiştir. Bunun yanında öğrencilerin öğretim kademelerine ve cinsiyetlerine göre kullandığı toplam ve farklı kelime sayıları belirlenip analiz edilmiştir. Ayrıca çalışmaya katılan 40 öğrencinin tümünün kullandığı toplam ve farklı kelime sayısı da ortaya konulmuştur. Çalışmada, tekrar eden kelimeler de dikkate alındığında, toplam 16021 kelimenin kullanıldığı belirlenmiştir. Bunların 7789 u erkek ve 8232 si kız öğrenciler tarafından kullanılmıştır. Erkek ve kız öğrencilerin kullandığı bu kelimeler yaklaşık olarak %80 in üzerinde bir benzerlik göstermektedir (örneğin ve bağlacı 40 öğrenci tarafından da kullanılmış ve birden fazla tekrar etmiştir.). Toplam kelime sayısı, çalışmanın ham verisi olduğu için, üzerinde çalışma yapılmak üzere bazı işlemlere tabi tutulmuştur. Aynı kelimeler, hem cinsiyetlere göre hem de toplamda, bilgisayarda belirlenerek birleştirilmiş, böylece çalışmada kullanılacak sayısal veri azaltılmıştır. Bu veri, verilerin toplanması ve analizi bölümünde belirtildiği gibi, çeşitli ölçütler doğrultusunda farklı kelime sayısını tespit etmek üzere sınırlandırılmıştır. Böylece erkek ve kız öğrencilerin hazırlıksız konuşma kapsamında belirli bir sürede kullandığı farklı kelime sayısı, hem öğretim kademelerine göre hem de toplamda ortaya çıkmıştır. Bütün öğretim kademelerinin toplamı dikkate alındığında kız öğrencilerin 3869, erkek öğrencilerin ise 3569 farklı kelime kullandığı görülmüştür. Ancak bu farklı kelimeler birleştirildiğinde, tüm öğrencilerin konuşmalarında geçen ve sadece bir kez kullanılmış kelime sayısı düşecektir (örneğin, empati kelimesi, bir öğrencinin konuşmasında geçen farklı bir kelime sayılmıştır ancak aynı kelime ayrıca dört öğrenci tarafından kullanılmıştır.). Öğrencilerin konuşmaları birbirinden bağımsız değerlendirilmeyip toptan değerlendirildiğinde bir kelimenin farklı kelime sayılabilmesi, kelimenin bütün ham verinin içinde sıklığının en fazla 1 olması şartıyla sınırlandırılmıştır. Bu durumda 20 erkek öğrencinin kullandığı farklı kelime sayısı 1678; 20 kız öğrencinin kullandığı farklı kelime sayısı ise 1843 tür. Sözü edilen bu farklı kelimelerin de yaklaşık [32]
Öğrencilerin Hazırlıksız Konuşmada Kullandığı Farklı Kelime Sayısının Tespiti ve İncelenmesi %70 gibi bir oranda birbirine benzediği ortaya çıkmıştır. Başka bir deyişle, 5 dakikalık hazırlıksız bir konuşma temelinde, kız ve erkek öğrencilerin kullandığı ve tüm konuşmalar içinde sadece bir kez yer almış kelime sayısı 2475 dir. Bu kelimelerin sıklık değeri 1 dir ve bu kelimeler birbirinden farklı kelimelerdir. Çalışmada öğrencilerin hazırlıksız konuşmada kullandığı toplam ve farklı kelime sayısının, düzenli olmamakla beraber, ilkokuldan üniversiteye doğru artış gösterdiği ortaya çıkmıştır. Öğrencilerin kullandığı farklı kelime sayısının toplam kelime sayısına bölünmesiyle elde edilen kelime hazinesi oranı, ilkokulda 0,42; ortaokulda 0,43; lisede 0,48 ve üniversitede 0,50 çıkmıştır. Cinsiyete bağlı bir karşılaştırma yapıldığında kız öğrencilerin erkek öğrencilerden hem toplam hem de farklı kelime sayısı yönüyle ileride olduğu görülmüştür. Bütün öğretim kademelerinin ortalaması dikkate alındığında farklı kelime sayısı yönüyle kızların ortalaması 193, erkeklerin ortalaması 178 kelimedir. Çalışmanın örnekleminden yola çıkarak kız öğrencilerin hazırlıksız konuşmada erkeklerden daha iyi oldukları, kelime hazinelerinin daha zengin olduğu yargısına ulaşılabilir. Bu durum, beyin yapıları erkeklerinkinden farklı olan kızların dili kullanabilme ve iletişim yeterliklerinin erkeklerinkinden daha iyi ve gelişmiş olmasıyla açıklanabilir. Çalışmada farklı kelime kullanımı bakımından erkek öğrencilerin ortaokul ve üniversite kademesinde; kızların ise ilkokul ve lise kademesinde ileride olduğu ortaya çıkmıştır. Hazırlıksız konuşmada lise ve üniversite öğrencilerinin, ilkokul ve ortaokul öğrencilerine göre kendilerini daha rahat ifade ettikleri görülmüştür. Bunda olgunlaşma, yaş ve öğretim kademesinin etkisi bulunmaktadır. Çalışmada öğrencilerin hazırlıksız konuşmada kullandıkları kelimelerin sıklık analizi de yapılmış olup bütün öğrencilerin kullandığı kelimeler içinden en fazla tekrar eden kelime türleriyle kelime grupları sıralanmıştır. Bir diğer anlatma becerisi olan yazma becerisinde olduğu gibi konuşma becerisinde de en fazla tekrar eden sözcüklerin, günlük dilde en çok kullanılan sözcükler (olmak, yapmak, bir, ben, bu, ve, önce, gibi, her vb.) olduğu görülmüştür. Öğrenciler belirli bir süre içinde konuşurken, doğal olarak, en çok bildiği ve kullandığı sözcüklere başvurmuşlardır. Ancak konuya (Öğrenim gördüğün okulun müdürü/rektörü sen olsaydın neler yapardın/neleri değiştirirdin?) bağlı olarak bazı sözcüklerin sıkça (okul, ders, müdür, öğretmen, öğrenci, sınav, düzen, uzmanlık, yardım, hoşgörü, disiplin, idare, kural vb.) kullanıldığı görülmüştür. [33]
Selim Emiroğlu Kelime türüne göre en çok isimlerin daha sonra fiillerin kullanıldığı görülmektedir. Öğrencilerin çok fazla deyim kullanmadığı, bazı ikilemelerden yararlandığı, birleşik kelimelere (özellikle yardımcı eylemlerle kurulan birleşik fiiller) başvurduğu, 2 kalıp ifade, 2 atasözü, 2 yabancı sözcük ve 2 özel isim kullandığı görülmüştür. Ayrıca öğrenciler sayılardan ve sıra sayılarından yararlanmışlardır. 1 terim ve 5 kalıcı isim oluşturan eylemsinin geçtiği konuşmalarda, kelime düzeyinde ünleme rastlanmamıştır. Argo sözcük olarak sadece söylemek anlamındaki atıyorum sözcüğü görülmüştür. İlkokul, ortaokul ve lisede (ağırlıklı bir oranda), daha çok somut düzenlemelere (sınıf başkanlığı, devamsızlık, teneffüs saatleri, güvenlik hizmetleri, teknolojik aletler, sınıf atmosferi, kafeterya, disiplin kuralları, öğrenme ortamları, çevre düzenlemesi, eğlence yerleri, oyun alanları, ders çalışma, temizlik vb.) üniversitede ise daha soyut, zihinsel ve işleyişe dayalı düzenlemelere (kültürel faaliyetler, yönetimin şeffaflığı, etkili insan yönetimi, iletişim becerileri, üst düzey öğrenme imkânları, çağdaşlık, özgürlük vb.) ilişkin görüşler sıralanmıştır. Çalışmada uzun cümle kuran öğrencilerin, konuşmalarının bütününde, daha fazla farklı kelime kullandığı gibi ilginç bir sonuç ortaya çıkmıştır. Kız ve erkek ayrımı göstermeyen bu durum, bütün öğretim kademelerinde görülmüştür. Uzun ve nitelikli cümlelerin sadece istenileni anlatmak yönüyle yeterli olmayıp aynı zamanda kelime hazinesi bakımından da zengin olduğu ortaya çıkmıştır. Bu sonuç, ayrı bir çalışmayla ele alınacaktır. Bu ve buna benzer çalışmaların sonuçlarından yola çıkarak Millî Eğitim de öğrencilerin anlama ve anlatmaya dayalı sözcük hazineleri belirlenmeli; bilinen kelimelerin ağırlıklı olduğu metinler arasına, öğretim kademesine göre, belirli oranlarda bilinmeyen kelimeler eklenmeli; ders kitapları, kelime sıklıkları ve farklı kelime öğretimi dikkate alınarak hazırlanmalıdır. Kelime hazinesinin zenginliği akademik başarıda olduğu kadar etkili ve verimli iletişim kurmada da önemli bir rol üstlenmektedir. Bu nedenle öğrencilerin anlatmaya dayalı kelime hazinesi geliştirilmelidir. Kelime hazinesinin geliştirilmesinde kitap okuma başta gelen etkinliktir. Ancak kelime hazinesinin sadece anlama değil anlatma yönü de düşünüldüğünde, kişinin üretici yani aktif kelime hazinesini geliştirmek için konuşma etkinliklerine de [34]
Öğrencilerin Hazırlıksız Konuşmada Kullandığı Farklı Kelime Sayısının Tespiti ve İncelenmesi ihtiyaç duyulmaktadır. Bu amaçla öğrencilere sözlü anlatım çalışmaları yaptırılmalı, derslerde çeşitli renkli ve işlevsel etkinliklere yer verilmelidir. Yapılan inceleme sonunda, örneklemden yola çıkarak, ilkokuldan üniversiteye kadar, eğitim öğretim kademelerine göre değişmekle birlikte, farklı kelimelerin sayı, nitelik, kapsam ve nüans bakımından artış gösterdiği ortaya çıkmıştır. Çalışmadan hareketle öğrencilerin kelime hazinesini geliştirecek ve farklı kelime kullanımlarını artıracak çalışmalara ihtiyaç olduğu vurgulanabilir. Bunun için en uygun ders, bir beceri dersi olan Türkçe dersidir. Öğretmenlerin bu derste, öğrencilerin konuşma becerisini geliştirecek yöntem, teknik, etkinlik ve uygulamaları kullanmaları gerekmektedir. Konuşma becerisi, bir anlatım becerisidir. Konuşma becerisi ve eğitimi içinde yer alan hazırlıksız konuşma ise konuşma türleri içinde en zor ve dikkat gerektiren konuşma biçimidir. Hazırlıksız konuşmada kişinin gaf yapması, alışkanlıklar sonucu kazandığı olumsuz ifadeler kullanması, duygu, düşünce ve isteklerini uygun bir şekilde anlatamaması, dağınık, gereksiz ve tutarsız şeyler söylemesi, yerel sözcükler kullanması, beden dilini etkisiz kullanması, sözcük veya düşünce düzeyinde tekrara düşmesi, sesini kontrol edememesi ve sesine uygun değer ve ahengi katamaması, kısa ve doyurucu olmayan bir konuşma gerçekleştirmesi, monoton konuşması, üslup hataları yapması vb. birçok sorunla karşılaşmak mümkündür. Bu sorunları aşmak için erken yaşlardan başlayarak anlatma yeteneğini geliştirici çalışmalar yapılmalıdır. Çalışmada öğrencilerin şey, şimdi, yani, başka, hani, mesela, kesinlikle, öyle, işte vb. hazırlıksız konuşmanın etkisini azaltan sözcükleri sıkça kullandığı, sıkça asalak seslere (eee, ııı, şey, mmm, vb) başvurduğu görülmüştür. Ebeveynler ve öğretmenler olarak bu tür durumlarda çocuğun konuşmasını, uygun bir şekilde ve anında düzeltmek gerekir. Aksi halde sözü edilen olumsuzlukların kalıcı olması kaçınılmazdır. [35]
Selim Emiroğlu KAYNAKÇA Aksan, D. (2000). Her Yönüyle Dil, Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Aksoy, Ö. A. (1936). Bir Dili Öğrenmek İçin En Lüzumlu Kelimeler ve Bu Kelimelerin Belirtme Usulü, Gaziantep: Gaziantep Halkevi Dil, Edebiyat, Tarih Şubesi Yayınları. Aşık, U. (2007). Yabancılar İçin Temel Türkçe Söz Varlığının Oluşturulması. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir. Baş, B. (2005). 1985-2005 Yılları Arasında Çocuk Edebiyatı Sahasında Yazılmış Tahkiyeli Metinlerin Söz Varlığı Üzerine Bir Araştırma. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Baş, B. ve Karadağ, Ö. (2012). Söz Varlığı Üzerine Yurt Dışında ve Türkiye de Yapılan Temel Araştırmalar, Millî Eğitim, 193, 81 106. Baş, B. (2011). Söz Varlığı İle İlgili Çalışmalarda Kullanılacak Ölçütler. Türklük Bilimi Araştırmaları, 16 (29). 27-61. Başpınar, O. (2008). İlköğretim 5. Sınıf Öğrencilerinin Aktif Kelime Serveti Üzerine Bir Araştırma (Manisa/Turgutlu İlçesi Örneği). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Afyonkarahisar. Büyüköztürk, Ş. Çakmak, E. K. Akgün, Ö. E. Karadeniz, Ş. Demirel, F. (2012). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. (11. Baskı). Ankara: Pegema Yayıncılık. Cesur, O. (2005). (Kastamonu İlinde Bir İnceleme) Pansiyonlu İlköğretim Okulu Öğrencileri Üzerinde Kelime Serveti Araştırması. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu. Culham, R. (2003). 6+1 Traits Of Writing: The Complete Guide Grades 3 And Up. Usa: Scholastic Professional Books. Çabaz, Y. (2007). İlköğretim 5. Sınıf Öğrencilerinin Yazılı Anlatımlarındaki Aktif Kelime Servetinin Belirlenmesi (Kırklareli/Merkez Örneği). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Afyon. Çeçen, M. A. (2002). İlköğretim Öğrencilerinde Kelime Hazinesinin Geliştirilmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İnönü Üniversitesi, Malatya. [36]
Öğrencilerin Hazırlıksız Konuşmada Kullandığı Farklı Kelime Sayısının Tespiti ve İncelenmesi Çıplak, M. (2005). Uşak Merkez İlköğretim 5, 8, 11., Sınıfların Yazılı Kelime Hazinesinin Belirlenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Afyon. Çiftçi, M. (1991). Bir Grup Yükseköğrenim Öğrencisi Üzerinde Kelime Serveti Araştırması. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Demir, C. (2006). Türkçe/Edebiyat Eğitimi ve Kişisel Kelime Serveti. Millî Eğitim, 169, 207-226. Demiray, U. Eroğlu, E. Gökdağ, D. Tuna, Y. Ünlü, S. Yılmaz, R. A. Yüksel, A. H. (2011). Etkili İletişim. Ankara: Pegema Yayıncılık. Dilaçar, A. (1954). Türkçemizde Kelime Hazinesi ve Kelime Öğretimi. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi. 3 (34), 570-574. Duru, K. (2007). İlköğretim 5. Sınıf Öğrencilerinin Yazılı Anlatımlarındaki Aktif Kelime Servetinin Belirlenmesi (Uşak/Sivaslı Örneği). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Afyon. Fırat, H. A. (2011). Ortaöğretim 9. Sınıf Öğrencileri Üzerinde Kelime Hazinesi Araştırması: Gaziantep Örneği, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kilis 7 Aralık Üniversitesi, Kilis. Göz, İ. (2003). Yazılı Türkçenin Kelime Sıklığı Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları. Hancı, G. (2007). İlköğretim 5. Sınıf Öğrencilerinin Yazılı Anlatımlarındaki Aktif Kelime Servetinin Belirlenmesi (Uşak/Banaz Örneği), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Afyon. Harıt, Ö. (1971). Kelime Hazinesi Araştırması. Ankara: MEB Planlama Araştırma ve Koordinasyon Dairesi, 103. Harris, A. J. ve Sipay, E. R., (1990). How To Increase Reading Ability, A Guide To Developmental And Remedial Methods. (9th Ed.). New York And London: Longman. http://tdk.gov.tr/ İpekçi, A. (2005). İlköğretim Yedinci Sınıf Öğrencilerinin Kelime Serveti Üzerine Bir Araştırma. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu. Karadağ, Ö. (2005). İlköğretim I. Kademe Öğrencilerinin Kelime Hazinesi Üzerine Bir Araştırma. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi, Ankara. [37]
Selim Emiroğlu Karadağ, Ö. (2001). Sivas taki Okullar Örneği Çerçevesinde Eğitim Sürecinde Ana Dili Kullanma Becerisinin Gelişimi Üzerine Bir Araştırma. Türklük Bilimi Araştırmaları, 10, 181 195. Karasar, N. (2009). Bilimsel Araştırma Yöntemi. (20. Baskı). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Keklik, S. (2010). Türkçede 0-6 Yaş Çocuklarına Öğretilmesi Gereken En Sık Kullanılan 1200 Kelime. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi. Aralık, 1-28. Koçak, H. (1999). Sağlık Meslek Lisesi Öğrencilerinin Kelime Hazinesi İle İlgili Bir Araştırma. Gazi Üniversitesi, Ankara. Kılınç, A. ve Şahin, A. (Editörler). (2012). Konuşma Eğitimi. Ankara: Pegema Yayıncılık. Korkmaz, Z. (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları. Kurudayıoğlu, M. (2005). İlköğretim II. Kademe Öğrencilerinin Kelime Hazinesi Üzerine Bir Araştırma. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Kurudayıoğlu, M. (2011). İlköğretim İkinci Kademe Öğrencilerinin Kelime Hazinesi Üzerine Bir Değerlendirme, E-Journal Of New World Sciences Academy, 6, (2), 1797 1808. Leech, N. L. And Onwuegbuzie, A. J. (2007). A Typology Of Mixed Methods Research Designs. Quality And Quantity. 43, 265 275. Obuz, F. G. (2012). İlköğretim 8. Sınıf Öğrencilerinin Sözlü Anlatımlarındaki Aktif Kelime Serveti Üzerine Bir Araştırma (Uşak/Ulubey Örneği). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Uşak Üniversitesi, Uşak. Okur, A. (2007). Serbest Okuma Etkinliğinin Sözcük Hazinesi ve Kavram Gelişimine Etkisi (MEB Tarafından İlköğretim II. Kademe Öğrencilerine Önerilen 100 Temel Eser Örneğinde). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul. Ölker, G. (2011). Yazılı Türkçenin Kelime Sıklığı Sözlüğü (1945 1950 Arası). Konya: Kömen Yayınları. Özbay, M. ve Melanlıoğlu, D. (2008). Türkçe Eğitiminde Kelime Hazinesinin Önemi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5 (1), 30 45. Özbay, M. Büyükikiz, K. K. Uyar, Y. (2011). İlköğretim Yedinci Sınıf Öğrencilerinin Yazılı Anlatımlarındaki Kelime Hazineleri Üzerine Bir İnceleme. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 8 (15), 149 173. [38]
Öğrencilerin Hazırlıksız Konuşmada Kullandığı Farklı Kelime Sayısının Tespiti ve İncelenmesi Özdemir, E. (1983), Anadili Öğretimi. Türk Dili, Dil Öğretimi Özel Sayısı, S. 379 380: 18 30. Öztekin, M. (2008). İlköğretim 5. Sınıf Öğrencilerinin Aktif Kelime Serveti Üzerine Bir Araştırma (Düzce/Akçakoca İlçesi Örneği). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon Üniversitesi, Afyon. Pehlivan, A. (2003). Türkçe Ders Kitaplarında Sözcük Dağarcığını Geliştirme Sorunu ve Çözüm Yolları, Dil Dergisi, 122: 84 91. Pilav, S. (2008). Üniversite Birinci Sınıf Öğrencilerinin Söz Varlığı Üzerine Bir Araştırma. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Serarslan, N. (2010). Konya Ereğli Atatürk İlköğretim Okulu 6. Sınıf Öğrencilerinin Kelime Hazineleri Üzerinde Bir Araştırma, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya. Taşer, S. (2009). Konuşma Eğitimi. İstanbul: Pegasus Yayınları. Tavşancıl, E. ve Aslan E. (2000). İçerik Analizi ve Uygulama Örnekleri. İstanbul: Epsilon Yayınları. Temizyürek, F. Temizkan, M. ve Erdem, İ. (2012). Konuşma Eğitimi. Ankara: Pegema Yayıncılık. Templin, S. (1995). Reliable & Valid Testing Of Productive Vocabulary: Speaking Vocabulary Test. Annual Meeting Of The Teachers Of English To Speakers Of Other Languages, March 26-April 1, Long Beach Ca Temur, T. (2006), İlköğretim 4 ve 5. Sınıf Öğrencilerinin Yazı Dilindeki Kelime Hazinelerinin Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Tosunoğlu, M. (1999). Kelime Servetinin Eğitim Öğretimdeki Yeri ve Önemi, Millî Eğitim, 144, 71 73. Tosunoğlu, M. (1998), İlköğretim Okuluna Başlayan Öğrencilerin Okuma Yazma Öğrenmeden Önceki Kelime Serveti Üzerine Bir Araştırma. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Tunçel, H. (2011). Yabancılara Türkçe Öğretiminde Sözlü Türkçenin Kelime Sıklığı ve Yaygınlığını Belirleme Çalışması. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale On sekiz Mart Üniversitesi, Çanakkale. Tülü, M. (2012). İlköğretim 5. Sınıf Öğrencilerinin Yazılı Anlatımlarındaki Aktif Kelime Serveti Üzerine Bir Araştırma (Uşak/Eşme Örneği), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Uşak Üniversitesi, Uşak. [39]
Selim Emiroğlu Tüysüz, H. (2007). Gediz Merkez İlköğretim 8. Sınıf Öğrencilerinin Aktif Kelime Servetinin Tespiti (Yazılı Anlatım) (Gediz İlçe Örneği). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Afyon. Tweedie F. J., Baayen R. H. (1998). How Variable May A Constant Be Measures Of Lexical Richness İn Perspective, Computers And The Humanities, 32 (5): 323-352. Ünsal, H. (2005). Afyon (Merkez) İlköğretim 5., 8. ve Ortaöğretim 11. Sınıf Öğrencilerinin Konuşma Becerisinde Geçen Aktif Kelimelerin Tespiti. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Afyon. Vural, B. (2004). Toplum Önünde Etkili ve Başarılı Konuşma Sanatı. (3. Basım). İstanbul: Hayat Yayınları. Yazı, Z. (2005). Ortaöğretim 10. Sınıf Öğrencilerinin Kelime Hazinesi Üzerine Bir Araştırma. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Yıldırım A.ve Şimşek H. (2011). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. (8. Tıpkıbasım). İstanbul: Seçkin Yayıncılık. Yılmaz, T. ve Doğan, Y. (2014). 7. Sınıf Öğrencilerinin Anlamını Bilmedikleri Kelimeler ve Türkçe Ders Kitaplarındaki Kelime Çalışmaları Bağlamında Kelime Öğretimi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11, (25), 279 295. Yiğittürk, H. (2005). Ortaöğretim 9. Sınıf Öğrencilerinin Kelime Hazinesi Üzerine Bir Araştırma. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. [40]