BİREYSEL ÖGRENİMDE BİLGİSAYAR KULLANIMI

BİREYSEL ÖGRENİMDE BİLGİSAYAR KULLANIMI GİRİş Aylanur ATAKLI* Eğitim, yeni eğitim teknolojilerinden yararlanarak gelişen şartlara ayak uydurmak durumundadır. Lisan laboratuvarıarı, video, televizyon ve bilgisayar ile eğitim bu teknolojilerden bazılarıdır. Bu teknoloji hem eğitimin konusu, hem de eğitime olanaklar sunan bir araçtır. Ülkeler açısından insangücünün önemi açıktır. Ekonomik ve sosyal gelişme düzeylerine erişmede önemli bir unsur olan insangücü eğitiminin, modern teknolojiden yararlanılarak en verimli bir biçimde gerçekleştirilmesi gerekir. Yaratıcı ve üretken insan tipinin modern teknolojiler aracılığı ile gelişmelere ayak uydurması zorunludur. Bu da yeni eğitim teknolojisinin eğitim sisteminde kullanılması ve bu kullanımın yaygınlaştırılması ile mümkündür. teknolojisi, amacına ulaşabil Teknolojinin olanaklarından yararlanan eğitim mek için değişik öğretme ve öğrenme yöntemleri uygulamaktadır. "Bireysel öğrenme" ya da "programlı öğretim" bu yöntemlerden bir tanesidir. Burada programlı kitaplar ve öğretme makinaları kullanılmaktadır. Öğretme makinalarının en gelişmiş olanı bilgisayarlardır. Öğrenci bilgisayara verilen programlarla kendi kendine öğrenebilmektedir. Bireysel öğrenmede öğrencilerin doğuştan gelen ve sonradan kazanılan yetenek ve becerileri, öğrenme hızları dikkate alınmaktadır. Bu çalışma beş bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, genel hatları ile eğitimde bilgisayar kullanımı üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde, bireysel öğrenmenin önemi,neden gerektiği, uygulama biçimleri ele alınmış;. * Öğretim Görevlisi, Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu, Hacettepe Üniversitesi. Amme Idaresi Dergisi, Cilt 24. Sayı 3, Eylül 1,991

100 AMME İDARESİ DERGİSİ Üçüncü bölümde, kişisel bilgisayarlar ve uygulama alanları üzerinde durulmuş; Dördüncü bölümde, bilgisayar kullanımına ilişkin problemler incelenmiş; Beşinci bölümde de bireysel öğrenimde bilgisayarların kullanımına ilişkin özet ve öneriler yer almıştır. EGİTİMDE BİLGİSAYAR KULLANIMI Bilgisayarın Tanım ve Evrimi Bilgisayar, programlandığı takdirde pek çok işlemleri otomatik olarak, büyük bir hızla yapıp kontrol eden, bilgi depoloyabilen, insanlara bağımlı makinalardır. "Herşeyden önce bilgisayarlar aritmetik işlemleri yapmak için yapılmış makinalardır".1 değildir. Bilgisayar insanda olduğu gibi kendi kendine düşünme yeteneğine sahip Wittich ve Schaller'e göre bilgisayar "matematik işlemleri büyük bir hızla başarmak için geliştirilmiş anahtarlar, elektronik devreler, depo bölümleri ve kayıt cihazıarı ile donatılmış güçlü makinalardır". 2 Bütün yeniliklerin oluşumunda olduğu gibi bilgisayar da bir takım aşamalar geçirmiştir. Bu konudaki ilk çalışmalar ikinci Dünya Savaşından sonra yoğunlaşmış ve bilgisayar sanayiinde önemli gelişmeler kaydedilmeye başlanmıştır. 1950'li yıların sonlarına doğru gelişmiş ülkeler ve bilgisayar üreten firmalar arasında yoğun bir rekabetbaşlamıştır. Bilgisayarın evrimine baktığımızda; ilk hesap makinası 1642 yılında Blaise Pascal tarafından icat edilmiştir. 1801 yılında Fransız Jacquard dokuma tezgahındaki ipleri kontrol etmek için, daha sonra bilgisayarda kullanılacak olan delikli kart sistemini bulmuştur. İlk bilgisayarın icadı 1832 yılında delikli kartları kullanarak hesaplamaları otomatik olarak yapan "analitik motoru" bulan Charles Rabbage tarafından gerçekleştirilmiştir. Daha sonra 1889 yılında Amerika'da "Hollerith Sistemi" ortaya çıkmıştır. Sistem, manyetik araçlarla işleyen bir hesap makinasıdır ve elektronik bilgisayarların ortaya çıkışı olan 1950 'yılına kadar kullanılmıştır. 1. Mahmut Tandoğan,. 'Bilgisayarlar Ve Eğitimde Kullanımı", Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. Cilt 16, Sayı 1, 1983 s. 341. 2. Mahmut Tandoğan'dan naklen a.g.e., s.344.

BİREYSEL ÖGRENİMDE BİLGİSAYAR KULLANIMI 101 Bilgisayar teknolojisinin eğitime girmesi ise yaklaşık 20-25 yıl önceye rastlar. 1970'li yılların sonrasına doğru mikrobilgisayarların ortaya çıkması ve bilgisayarların imkanlarının artması eğitim amaçlı bilgisayar kullanımına ilgiyi artırmıştır. Bilgisayarın eğitimde kullanımı daha eski tarihlere rastlamasına rağmen bu kullanım, eğitim dışı amaçları içermektedir. Türkiye'de eğitim hizmetinde bilgisayar kullanımı (eğitim amaçlı değil) 1960'h yıllara rastlar. İlk defa Milli Eğitim Bakanlığı bazı okullara giriş sınav sonuçlarını değerlendirmek amacı ile bilgisayar kullanmıştır. Daha sonra İstanbul Teknik Üniversitesi ve Orta Doğu Teknik Üniversitesi de benzer amaçlarla bilgisayar edinmişlerdir. 1975'lerden itibaren ise gerek yüksek öğretim kurumlarında, gerek diğer kamu kurum ve kuruluşlarında bilgisayar kullanımı giderek yaygınlaşmıştır. 1985 yılı ortalarında Türkiye'de yaklaşık 4.600 civarında bilgisayar bulunmaktadır. Mevcut bilgisayarların % 78'i özel kesim, % 22'si kamu sektöründe kullanılmaktadır. Kamu sektörü az sayıda, fakat parasal değeri yüksek bilgisayar sistemleri kullanırken, özel sektörün daha küçük ve parasal değeri düşük sistemleri yaygın olarak kullandığı görülmektedir. 3 Eğitim amacı ile bilgisayarın Türkiye'de ilk kullanımı 1984 yılıdır. Bu yılda ilk resmi girişim Milli Eğitim Gençlik Ve Spor Bakanlığı tarafından bir komisyon kurularak başlatılmıştır. ' Ülkemizde çeşitli tipte bilgisayar pazarlandığı halde, gerçek anlamda bir üretimi yapılmamaktadır. Yapılan işlem, çeşitli ünitelerin birleştirilmesi şeklindedir. Bu ünitelerin bir kısmı Türkiye'de üretilmektedir. "Türkiye'de eğitimde kullanılacak bilgisayarların Türk firmalarınca üretilebileceği, yerli malzeme oranının artırılabileceği, ancak bu durumda devletin pazar garantisi getirmesi gerektiği bilgisayar firmalarınca dile getirilmektedir". 4 Eğitim, Öğrenme, Öğretme ve Öğrenmeye Hazır Oluş Eğitim, toplumun gelişme düzeyini gösteren, kalkınmanın temel ve güdüleyici bir ögesi olan, toplumdaki aydın tabakanın miktarını artıran, bu insanların karakterlerini geliştiren, milli birliği sağlalayan önemli ve vazgeçilmez bir ögedir. 5 Ya da "bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla kasıtlı olarak istendik değişme meydana getirme sürecidir". 6 3. İsmail Birean, Eğitimde Bilgisayar Kullanımı, DPT Sosyal Planlama Başkanlığı. Ankara 1987 s. 16. 4. İsmail Birean, a.g.e., s. 23. 5. Necdet Serin, Eğitim Ekonomisi, Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi, 1979; Muzaffer Sencer "Türkiye'de Eğitim Sisteminin Yapımsal Nitelikleri ve Temel Sorunları", Amme idaresi Dergisi, Sayı 1, Cilt 8. 1975. 6. Selahattin Ertürk, Eğitimde Program Geliştinne. Ankara Yelkentepe Yayınları, 1975.

102 AMME idaresi DERGiSi Kalkınmakta olan toplumların, kalkınmış toplumlar düzeyine ulaşabilmeleri için gerekli olan sayı ve nitelikteki insanların yetiştirilmesinde, başvurulması gereken yol eğitimdir. Kalkınmış toplumların yaptıkları gibi kalkınmakta olan toplumların da eğitimin kalitesini yükseltmeleri, her yaştaki insanın yeteneklerini artırıcı eğitim uygulamaları bir zorunluluktur. Toplumun eğitim sistemi ile kalkınma düzeyi arasında sıkı bir ilişki vardır. Bilim ve teknolojide meydana gelen hızlı değişme toplumun yapısını da hızla değiştirmekte, buna bağlı olarak eğitim sistemi de değişmektedir. "Yeni öğretim araç ve tekniklerinin çağdaş eğitim programlarının ayrılmaz bir parçası haline geldiği toplumumuzda, eğitimcilerin eğitim teknolojisi alanındaki gelişmelerle yakından ilgilenmeleri ve bu gelişmeleri kendi alanlarına uygulama olanakları aramaları kaçınılmaz bir durumdur".7 Öğretme: Eğitimin bir parçasıdır ve eğitime kıyasla daha dar kapsamlıdır. Öğretme, öğrenmenin belli bir amaca ulaşmak için başlatılması, yönlendirilmesi, kolaylaştırılması ve gerçekleştirilmesidir. Öğretme süreci içerisinde öğrenci; öğretici ve araç-gereç ile etkileşirnde bulunarak bu süreci gerçekleştirir. Mouly' e göre öğretme sürecinde aşağıdaki işlemler yer almaktadır: 8 a) Öğrenciyi istendik hedefler doğrultusunda yönlendirme ve güdüleme, b) Uygun öğrenme yaşantıları sunarak bu hedeflere ulaşmayı kolaylaştırma, c) Öğrencinin bir bütün olarak (örneğin tutumlar, değerler, uyum gibi kişisel yönleri ile) gelişmesine katkıda bulunma. Öğrenme, tekrar ya da yaşantı sonucu davranışta meydana gelen oldukça devamlı bir değişikliktir. 9 Bu tanıma göre öğrenme davranışta meydana gelen iyi ya da kötü oldukça devamlı bir değişikliktir. Bu değişiklik tekrar ya da yaşantı sonucu meydana gelmektedir. Yürüme örneğinde olduğu gibi büyüme ve olgunlaşma sonucu meydana gelen değişiklik öğrenme değildir. Üç tür öğrenmeden söz edilmektedir ve bunlar aşağıda kısaca özetlenmiştir: 1) Klasik Koşullarna: Nötr bir uyarıcının, bir davranımı uyandıran uyarıcı ile tekrar tekrar eleştirilmesi sonucu, nötr uyarıcının da davranım ortaya çıkarmasıdır. 7. Cevat Alkan "Eğitim Teknolojisi Ve Öğretmen Yetiştirme" A.Ü. Eğitim Fakültesi Dergisi,Sayı 3-4.1973. 8. Nazım Gümüşten Naklen, Bilgisayar Destekli Öğretim. DPT Yayın ve Temsil Dairesi, Ankara, 1990, s.5. 9. Clifford T. Morgan, Psikolojiye Giriş Ders Kitabı (Hacettepe Üniversitesi Psikoloji Bölümü Yayınlaı'ı, 4. Baskı, 1986) s.77.

BİREYSEL ÖGRENİMDE BİLGİSAYAR KULLANIMI 103 İnsanlarda hepsi olmasa bile çoğu tutumlar basit koşullamalarla oluşmaktadırlar. Örneğin, mavi takımlı sofrada zevkli yemekler yiyen bir çocuk mavi renge olumlu duygularla koşullanacaktır. 2) Edimsel Öğrenme: Yapılan davranışın pekiştireç ile desteklenip desteklenmemesidir. Edimsel öğrenmede temel ilke şudur: "Pekiştirmenin yapılması bir davranımın yapılmasına bağlı ise, o davranımın tekrar yapılma ol~slığı yükselir". Örneğin işe geç gelen memura, yöneticinin ikaz etmemesi davranışın kalıcı olmasına neden olur. Bu durumda istendik davranışların pekiştirilmesi, istenmedik davranışların ise duruma göre ya hiç pekiştirilmemesi ya da cezalandırılması gerekir. 3) Bilişsel Öğrenme: Duyu organlarından gelen girdilerin zihinde anlam kazanmamasıdır ve insanların öğrenmelerinin çoğu bu türdendir. Örneğin insanın televizyon izlerken veya kitap okurken birşeyler öğrenmesi, başka kişileri model alıp davranışlarını taklit etmesi, öğrendiği bilgileri yeni öğrenme durumunda kullanması bilişsel öğrenme örnekleridir. Öğrenmeye Hazır Oluş Öğrenmeye hazır olmayan bireye en yeterli öğretim araç gereçleri ve en uygun ortamda yapılacak bir öğretme etkinliği neticesiz kalmaya mahkumdur. Öğrencinin öğrenmeye hazır olması üç açıdan önemlidir: a) Zeka Olarak Hazır Oluş: Genetik olarak olumsuz bir faktörün bulunmaması ve bireyin bilgileri alabilecek kadar zekaya sahip olması demektir. b) Psikolojik Hazır Oluş: Bireyin genel uyarıımışlık halinin orta düzeyde olması ve güdülenmiş bulunması gerekmektedir. Şöyle ki uyuyan bir bireye öğretme mümkün olmayacağı gibi çok fazla uyarılma da öğrenmeyi olumsuz etkilemektedir. Örneğin sınava çalışmayı geciktiren öğrenci panik yaşayabilir, orta derecedeki genel uyardmışlık halinde kolayca öğrenebileceği şeyi aşırı uyarılma durumunda öğrenemez veya çok zor öğrenir. Öğrenmenin olabilmesi için güdülenmiş olma da gerekmektedir. Güdü, bireyi öğrenme için harekete geçiren güçtür ve öğrenmenin ön koşuludur. Güdü, bireyi öğrenme durumu için uyarır, aktif hale getirir. c) Fiziksel Hazır Oluş: Görme, işitme, dokunma gibi öğrenme ile ilişkili olan duyuların normal düzeyde görevlerini yapabilmeleri demektir. Öğrencinin hazır olma özelliklerinden başka ortam ve öğreticinin özellikleri de öğrenmeyi etkilemektedir. Öğrenme ortamının özelliği: olmasıdır. Fiziksel çevre koşulları; ortamın ısı, ışık, havalandırma vs. yönden uygun

104 AMME İDARESİ DERGİSİ bağlıdır). - Ders araç-gereçlerinin yeterli olması, - Öğretim yönteminin yeterliği, - Öğrenen grubun sayısı, Öğreticinin yeterliği: - Bilgi düzeyi, - Pedagojik formasyonu, Öğretmeye istekli olması (ekonomik ve sosyal durum ile psikolojik durumuna Eğitimde Bilgisiyar Kullanımının Amaçlan ve Önemi Bilgisayar bir öğretim aracıdır ve Türk Kalkınma Planları, teknolojik gelişmelerin gerisinde kalınmaması gerektiği hususunu çeşitli dönemlerde vurgulamıştır. Aynca eğitimin her kademesinde kaynakların yerinde kullanılması ile eğitim sisteminin etkin kılınması hedeflenmiştir. Eğitim alanında bilgisayarlardan giderek daha fazla oranda yararlanıldığı gözlenmektedir. Hedeflenen ekonomik ve sosyal gelişme seviyesine ulaşmada bilgi işlem teknolojisinin yeri artık kabul edilmiştir. Eğitimde bilgisayar kullanımının amaçları aşağıdaki şekilde sıralanabilir: - Eğitim sisteminin işleyişini iyileştirmek, - Eğitim sisteminin etkinliğini artırmak, Gençleri fonksiyonelolmaya hazırlamak, - Eğitimin maliyetini düşürmek (öğretimi daha çekici kılmak ve aynı araçtan daha fazla çok öğrencinin yararlanmasını sağlamak), Müfredat değişikliklerini kolayca gerçekleştirmek, - Bilgisayar kullanımının yaygınlaştığı iş piyasasına ilişkin bu sorumlulukları artırmak, - Bilgisayar konusunda yetişmiş insangücüne olan talebin artması nedeni ile eğitim sisteminin bu talebe cevap vermesini sağlamak, geliştirmek, Eğitim yatırımlannı izlemek, araç-gereç politikalarını takip etmek ve

BİREYSEL ÖGRENİMDE BİLGİSAYAR KULLANIMI 105 - Nüfus gruplarını eğitim politikaları açısından daha etkili olarak yönlendirmek. - Bu amaçların yanısıra eğitimde bilgisayar kullanımı başlangıçta güncel ve pratik işleri yapmayı amaçlamıştır, Bu işler: - Öğrenci kayıtlarının yapılması, Öğrenci servis otobüs güzergahlarının planlanması, - Öğretmen maaşlarının ödenmesi, Personel işlemlerinin yapılması, - Öğrenci devam kayıtlarının tutulması, Okul evraklarının muhafaza edilmesi, - Öğrencilere duyuru yapılması. Genelde bilgisayar, eğitim-öğretim durumundadır. etkinliklerinde hem araç, hem de amaç Bilgisayarın eğitime girmesinin bir başka nedeni de öğrenme ve öğretimin bilgisayarla gerçekleştirilmesidir. Bilgisayar, eğitim sisteminin temel öğesi olan öğretmenin rakibi değil, desteğidir. Bu destek öğretmenin yükünü hafifletmek ve her öğrencinin kişisel yeteneğine göre bilgisini genişletmek şeklindedir. En sabırlı öğretmen bile üç beş kez tekrar edebilirken bilgisayar aynı konuyu öğrenci öğrenene kadar tekrar edebilmektedir. Bilgisayar, eğitim sisteminde hayat boyu eğitim sürecini ve esnek programları.desteklerken bir yandan da bireyin hızlı teknolojik değişmeye uyum sağlamasını kolaylaştırmaktadır",lo EGİTİMDE BiREYSEL ÖGRENİM Nedir? 1954 yılında Amerikan psikolog Skinner tarafından geliştirilen programlı öğretim veya kendi kendine öğrenme olarak da tanımlanabilen bireysel öğrenme şu şekilde tanımlanabilir: "Öğrenme sürecinde her öğrencinin bireysel niteliklerinin gözönünde bulundurularak, öğretmenin doğrudan karışmasına gerek kalmaksızın, öğrencinin kendi kendine öğrenmesine olanak veren yöntemdir".11 1O. İsmail Birean, a.g.e., s.7. 11. Alişan Hızal, "Eğitim Teknolojisi Uygulama Yöntemi: Bilgisayarla Kendi Kendine Öğrenme", Bilişim 84, 1984, s. 262.

106 AMME idaresi DERGİSİ Ya da öğrenme farklılıklarından kaynaklanan öğrenme dengesizliğinin enaza İndirgendiği bir öğrenme türüdür. Bireysel öğrenmede öğrenci uyarıcı dışında bir öğretici ile etkileşirnde bulunmamakta ve bizzat faaliyette bulunarak öğrenmeyi gerçekleştirmektedir. Eğiten ile eğitilen arasındaki iletişimin yeterliliği, geçerliliği ve sürekliliği en uygun bileşimin kurulmasına bağlıdır. 12 Ünlü psikolog Piaget'e göre öğrenme dışsal birunsurdan dolayı değil, zevk verdiği, kendiliğinden gerçekleştiği için kişiye içsel bir doyum sağlamaktadır. Bireysel öğrenmede de, içsel doyurnun gerçekleştiği bilinmektedir. Artan nüfus ve öğrenme talebine karşılık öğrenme mekanı ve öğretici sayısının azlığı eğitimin bireyselleşmesi sistemini getirmiştir. Bu sistem ile öğrencilerin bir mekanda toplanmalarına gerek kalmamış; diledikleri yerde radyo, TV, video, bilgisayar gibi araçlarla öğreticileri izleme fırsatı gerçekleştirilmiştir. Bireysel öğrenme hem örgün eğitim alamamış kişilere eğitim olanağı sağlarken, hem de eğitim sürecini belli bir dönemden çıkarıp yaşam boyu devam eden süreç haline sokmuştur. Bireysel öğrenme, programlı eğitimin ilkelerine dayanmaktadır. Programlı öğretim sisteminde üç temel unsur bulunmaktadır. Bunlar program, araç ve öğrencidir. Program; öğrenciye öğretilecek içeriğin sistemli bir şekilde hazırlanmasıdır. Araç; programı öğrenciye sunan yardımcıdır. Bu durumda araç, kitaplar, bilgisayar, televizyon, radyo, video kasetleri olabilmektedir. Öğrenci ise, belirli bir davranışı kazanmayı amaçlayan kişidir. Öğretim hangi araçla yapılırsa yapılsın programlar küçük ünitelere ayrılıp mantıki bir sıra ile sunulmaktadır. Uygulama sırasında öğrenci sorulara cevap vermekte bir sonraki soruya geçmeden önce, bir önceki soru hakkında öğrenciye bilgi verilmektedir. Bu durumda öğrenci bireysel hızına göre ilerleyebilmektedir. Programlı öğretim yöntemi beş ilkeye dayanmaktadır: 13 a) Küçük Adımlar ilkesi: Konu basitten karmaşığa kendi içinde mantıksal parçalara ayrılarak öğrenciye küçük adımlar halinde sunulmaktadır. b) Etkin Katılma ilkesi: Program öğrenciye sunulduktan sonra içeriğe ilişkin olarak soru sorulmaktadır. c) Sonuç Hakkında Anında Bilgi Alma ilkesi: Öğrencinin verdiği cevapların doğru ya da yanlışlığı hakkında anında geri bildirim sağlanmasıdır. 12. Kamuran Çilenti, Eğitim Teknolojisi, Ve Öğretim, s. 110. 13. Alişan Hızal, B.g.e., s. 262.

BİREYSEL ÖGRENİMDE BİLGİSAYAR KULLANIMI 107 d) Bireysel Hıza Göre İlerleme İlkesi: Öğrencinin gruba bağlı olmadan kendi hızına göre ilerlemesidir. e) Doğru Cevaplar İlkesi: Programın, öğrencinin doğru cevaplar vererek ilerlemesine olanak verecek şekilde hazırlanmasıdır. Başarısızlıkla karşılaşan kişinin öğrenme isteğinin kırıldığı bilinmektedir. Hata ve başarısızlıktan kaçınma amaçlanmaktadır. Bu ilkelere uygun olarak hazırlanan üniteler iki program türüne göre düzenlenmektedir. 1) Doğrusal Program: İçerik öğrenciye küçük programlı maddeler halinde sunulmaktadır. Öğrenci her maddeye ilişkin olarak sorulan sorulara cevap vermekte ve kendi cevabının doğruluğunu programdaki cevap ile karşılaştırmaktadır. Aynı dersi alan öğrenciler aynı sırayı izlemektedirler. 2) Dallara Ayrılan Program: Bilgi, küçük programlı maddeler halinde sunulmakta ancak, öğrencinin ilerlemesi verdiği cevaplara bağlı olmaktadır. Doğru cevap verdiği takdirde yeni programlı madde sunulmaktadır. Cevap yanlış ise, niçin yanlış yaptığını açıklayan başka maddeler sunulmaktadır. Bu durumda ilerlemesi verdiği cevaba bağlı olarak düzenli değil, atlamalı olmaktadır. Önemi ve Gereği Klasik eğitim sistemi, insanın yaşamının bir döneminde ihtiyaç duyduğu bilgilerle karşılaştırılması ilkesine dayanır. Ancak bu bilgileri kimin ne kadar aldığı tartışmalıdır. Bu eğitim türünde öğrencinin deneme yanılmasına fazla yer vermeyen tek yönlü bir yöntem uygulanır. Oysa deneme yanılmanın öğrencinin eğitiminde önemli bir yer tuttuğu bilinmektedir. Klasik eğitimde belirli yaşlardaki öğrencilerin aynı dersliklerde oturup öğrenmeye ilişkin bireysel ayrıcalıkları dikkate alınmaksızın, aynı ders konularını belirli sürelerde, grup halinde okuyup öğrenmeleri istenmektedir. Bu durumda daha çabuk ve daha geç öğrenen öğrenciler sorun olmaktadır. Öğrencide yeterli motivasyon sağlanamamakta, öğrenme sonuçları hakkında anında bilgi edinilememekte, hatalar anında düzeltilememektedir. Öğretmen bilgi aktarıcı, öğrenci pasif dinleyici durumunda olmaktadır. Öğretmen kısa sürede konusunu vermek zorunda olduğundan öğrencilerin bireysel sorunları ile ilgilenememektedir. Ayrıca sınıf mevcudunun yüksekliği ve öğretmen dağılımının dengesizliği verimi düşüren bir başka unsur olmaktadır. Klasik eğitim, kişilerin toplu olarak bulundukları sınıflarda verilen bilgileri öğrendikleri varsayımına dayanmaktadır. Burada öğretilenler bir zincirin halkaları

108 AMME İDARE si DERGİsİ gibidir. Halkalardan bir tanesindeki kopukluk bütünlüğün sağlanmamasına neden olmaktadır. Bu durumda ezberleme kaçınılmazdır. Oysa ezberin olduğu yerde unutma hazırdır. Diğer taraftan bireye kazandırılacak bilgi miktarının artması, öğretme-öğrenme süreçlerinde bireysel ayrılıkların dikkate alınması, pekiştirme, yaparak yaşayarak öğrenmenin öneminin kavranması "bireysel öğrenme"yi gündeme getirmiştir. Bireysel öğrenme yöntemleri ile bireyin öğrenme girişimlerini özgürce organize etmesi, sürdürmesi, kendi kendini değerlendirmesi, öğrenmeye etkin olarak katılması, öğretmenin rutin görevlerden kurtulması, öğrencinin sistemli bir ilerleme yapması mümkün olmaktadır. Bireysel öğrenme, bireyin hız ve yetenekleri bakımından farklı düzeyde olduklarını, bu nedenle grup halinde eğitime tabi tutulmalarının yanlış olduğunu, klasik öğretim uygulamalarında bireysel farkların dikkate alınmadığını ortaya koymaktadır. Bu yöntemin, yararları aşağıdaki şekilde sıralanabilir: a) Öğrenmede başkalarına bağımlılık sözkonusu değildir, b) Anlaşılmayan konular istenildiği kadar tekrarlanabilir, c) Öğrenmedeki hatalar anında düzeltilir, d) Öğrenilen bilgiler kalıcı hale gelir, e) Öğrenmeye motive eder, f) Problem çözme yeteneğini geliştirir, g) Öğretim programı kısa sürede gerçekleştiğinden sosyal etkinlikler için de zaman ayrılır, h) Bir otoritenin baskısı yoktur, ı) Dikkat dağıtıcı unsurlar yoktur, j) Sınıfta oturma zorunluğu yoktur. En önemlisi bireysel öğrenmede her öğrenci, kendi kavrama hızına göre öğrenme sürecini ayarlamaktadır. Diğer yönden bireysel öğrenmenin tamamen kusursuz olduğunu da söylemek doğru değildir. Sınırlılıkları:

BİREYSEL ÖGRENİMDE BİLGİSAYAR KULLANIMI 109 Farklı görüşlerin olmaması; oysa bazen bir konu üzerinde farklı görüşler ortaya atılması en doğruyu bulmayı kolaylaştırır. Bir öğreticinin çok sayıda öğrenciyi eğitmesi maliyeti düşürür. Ancak gerçek amaç, sadece öğretim maliyetini düşürmek değil, öğrencilerin öğrenmesini sağlamak ve bunu gerçekleştirirken de mümkün olduğunca düşük maliyet sarfetmektir. - Öğrenci kendi başına çalıştığı için yabancılaşmaktadır. - Materyal çok pahalıya malolmaktadır. Nasıl Bir Ortam Gerekli? Bireysel öğrenmede öğrenci sıkı kontrollü sınıf ortamında gruba bağlı olmak zorunda değildir. İstediği ortamda bireyselolarak öğrenmekte, çabuk öğrenenlere yetişmek veya geç öğrenenleri beklemek durumunda kalmamaktadır. Öğrenme ortamı içerisinde kendisini strese sokacak bir otorite yoktur. Bu durumda öğrenci, öğreniyor rolü yapma gereğini hissetmez ve gerçekten öğrenmeye çalışır. Başka bir ifade ile öğrenmede zorunluk yoktur. Öğrenirken yapılan hatalar anında düzeltilirken, olumlu davranışlar da anında pekiştirilir. Bu durumlar öğrencinin bir adım daha ileri gitmesini sağlar. Bireysel öğrenme ortamında öğrenci pasif kalmamakta, öğrenmeyi aktif olarak gerçekleştirmektedir. Bunu yaparken belli yaşantılardan geçmekte ve deneme yanılma yöntemini kullanmaktadır. İletişim tek yönlü değil, çift yönlü olmaktadır. Öğrenme süresini de öğrenci kendi belirlemekte, istediği ~aman öğrenmeyi bırakmaktadır. Klasik eğitimde olduğu gibi ders saatini bekleme zorunluğu yoktur. Bireysel öğrenme ortamında başka kişilerin psikolojik baskısı ve mahcup olma korkusu söz konusu değildir. Öğrenci, bilgi kaynağı ile doğrudan etkileşim halindedir. Uygulama Biçimleri Bugün eğitim dünyasında ders kitabından, radyo, televizyon, video kaseti ve bilgisayara kadar pek çok araç etkin olarak kullanılmaktadır. Bunlara aşağıda değinilmiştir: 1) Bilgisayarlı Bireysel Öğrenme Amaç; bilgisayar aracılığı ile öğrencide daha etkili bir öğrenme süreci gerçekleştirmektir.

110 AMME İDARESİ DERGİSİ Bilgisayar, öğrencinin öğrenme hızına göre ilerleme olanağı verir ve yapılan hataları açıklar. Bilgisayarın bireysel öğrenmede kullanımında aşağıdaki hizmetlerinden söz edilebilir. 14 - Bilgi sunma, soru sorma, - Öğrenci cevabını doğru cevap ile karşılaştırıp sonucu bildirme, - Öğrenme hataları ve doğru cevapları saptama, - Doğru cevap alınan soruları elimine etme, - Bilgisayar ile bireysel öğrenmede "insan-makina" diyaloğunun sağlanması önemli bir noktadır. Bu diyalog öğrenci ve bilgisayarın belirli bir konunun öğrenilmesinde karşılıklı bilgi alışverişinde bulunmaları anlamındadır. Bir dersi bilgisayarın hafızasına yerleştirip, belirli biçimde öğrencinin gözü önünden geçirmek yeterli değildir. Bilgisayarın öğretme aracı olarak kullanılmasında bazı farklı görüşler olmasına rağmen tüm ülkeler bu aracın okullardaki eğitim-öğretim sürecine girmesinden yanadır. Bilgisayar karşısında kişi denetim ve kontrol becerisini kullanmakta, öğrenme sürecinde aktif rol almaktadır. Ayrıca bilgisayar ile öğrenci; gözden geçirme yapmakta, metin ve grafıklere istediği kadar bakmakta, problem çözmekte ve deneme yapmakta, - öğrenmeyi güçlendirmek için alıştırma yapmakta, - kazandığı deneyimleri yeni yöntemler üretmede kullanmakta, öğrenmeden zevk almakta, sınavolmaktadır. Bilgisayarın, TV, radyo ve kitaptan üstün yanı etkileşim olmasıdır. 14. Alişan Hızal, a.g.e., s. 264.

BİREYSEL ÖGRENİMDE BİLGİSAYAR KULLANIMI 111 2) Televizyonla Bireysel (jğrenme Televizyonu yetişkin eğitiminde deneyen ve bundan başarı sağlayan ilk ülke İtalya'dır. Televizyon göze ve kulağa hitap etmesi nedeni ile etkili bir eğitim aracıdır. Mesajın iki duyuya birden hitap etmesi kişide verilerin daha iyi öğrenilmesine ve uzun kalmasına neden olmaktadır. Ayrıca televizyonla bireysel öğrenmede materyal görüntülendiğinden sıkıcı olmamakta, kişi evinde rahat bir ortamda öğrenci psikolojisinden uzak öğrenme yapmakta ancak, öğrenci ile öğreten arasında karşılıklı ilişki eksikliği bulunmaktadır. Televizyondaki eğitsel yayınlardan öğrenilenlerin başında yabancı dil yayınları gelmektedir. Asgari bir öğrenim düzeyi gerektiren yabancı dil öğrenimi, öğrenmeye elverişli olanlarca izlenmektedir. Televizyondan öğrenilen beceri ve uğraşılar arasında genel sağlık, çocuk bakımı ve eğitimi, ay ile ilgili pratik bilgiler, trafik gibi konular önemli yer tutmaktadır. Televizyon ile yapılacak eğitsel yayınlar öğretme amacı ile hazırlanıp sunulduğunda izleyicisine, verdiğini uygulatacak nitelikte öğretebilmektedir. Kişi kendine yarar sağlayacağına inandığı televizyon yayınlarını izlemekte, öğrenmekte ve uygulamaktadır. Televizyonla etkili bir eğitim yapabilmek için; öğretilecek bilgi ve becerinin uygulamalı olarak verilmesi, programların basılı yayınlarla desteklenmesi gerekmektedir. ts Televizyon eğitim eşitsizliğini gidermekte, pek çok kişiye hizmet sunmaktadır. Öğretmen baskısının olmaması, zorunlu öğretim psikolojisinin ortadan kalkması televizyonla öğrenmenin olumlu yönleridir. Radyo da televizyon gibi bireysel öğrenimde kullanılan bir araçtır. Televizyon ile kıyaslandığında sadece işitsel olması ona puan kaybettirebilir. Ancak kişi her zaman ve her yerde yanında taşıyabilir, eğitsel programları izleyebilir. Radyo ve televizyon, iletileri aracılığı ile basılı araçlara kıyasla daha canlı ve çekicidir. Ancak mesajın tek yönlü olması ve yayın saatlerinin uygunsuzluğu bu iki aracın sınırlılıkları arasında sayılabilir. 3) Mektupla Bireysel (jğrenme (Basılı Araçlarla) Özelolarak hazırlanmış kitapların öğrencilere gönderilerek hizmete sunulması ve kendi kendine öğrenme yönteminin gerçekleştirilmesidir. 15. Aysel, Aziz, Televizyonun Yetişkin Eğitimindeki Yeri Ve Önemi (TODAİE Yayınları No: 148, Ankara, 1975), s. 182-185.

112 AMME İDARE si DERGİsİ Basılı araçlara atfedilen bazı özel üstünlükler Lazarsferd, Doob, Waples ve Berelson tarafından aşağıdaki şekillerde belirtilmiştir: 16 a) Okuyucu metnin görünümünü kontrol etme olanağına sahiptir: Kişi kendi yetenek ve ilgisine uygun süratle ilerler. İstediği yerde yavaşlar, istediği yeri atlar, istediği zaman okur, kendisi iç İn uygun olan zamanı seçer. b) Tekrar yapmak mümkündür: Basımh araç her zaman el altında tutulabitir ve zaman gözden geçirilir. istenildiği c) Konu daha tam ve daha iyi işlenebilir: Özellikle karmaşıkve güç konuların sunulmasında etkili bir araçtır. d) Yüksek prestij i vardır: Basılı araçlara devamlı okuyucusu olan kişilerce prestij atfedilmektedir. Kitap ile uzun süre iletişim kurma sıkıcı olmakla beraber ondan vazgeçrnek mümkün değildir. Bugün geçerli olan açıköğretirnin ders kitapları uzaktan öğretim tekniğine göre özelolarak yazılmakta ve öğrencilere fasiküller halinde zaman aralıkları ile gönderilmektedir. Kitaplar Anadolu Üniversitesi öğretim üyeleri ya da onların sorumluluğunda diğer üniversitelerin öğretim üyeleri tarafından hazırlanmaktadır. Ayrıca öğrenci ile iletişimde öğrenci gazetesinden yararlanılmaktadır. Haberler gazete aracılığı ile öğrencilere duyurulmakta ve öğrenci soruları gazetede cevaplanmaktadır. Basılı materyallerle öğretim TV ve radyo ile desteklendiğinde daha etkili olmaktadır. Yapılan bir araştırma, bireysel öğrenme özelliği taşıyan açık öğretime kayıtlı öğrencilerin çoğunlukla kalabalık ve düşük gelirli ailelerden geldiklerini, büyük bölümünün çalışarak öğrenimierini devam ettirdiklerini ortaya koymuştur. 17 Kanada, İsrail, Kosta Rika, İspanya, İngiltere gibi telefon hizmetlerinin iyi işlediği ülkelerde mektupla öğretim telefonla da desteklenmektedir. Öğrencinin anlayamadığı noktaları telefon aracılığı ile öğretmene sorması mümkün olmaktadır. Radyo, TV, mektup gibi uzaktan eğitimde öğrencinin, öğreticiden ve birbirlerinden uzak olmaları sorun yaratabilmekte ancak akademik danışmanlık, yüzyüze eğitim süreci ve yaz kursları ile sorun en aza indirgenmeye çalışılmaktadır. 16. Ünsan Özkay, Kitle Haberleşme Teorilerine Giriş (AÜ. Basın Yayın Yüksekokulu Yayınları No: 7, 1985). 17. Nuray Serter. Açıköğretim Fakültesi Akademik Danışmanlık Ve Uygulama Hizmetlerinin Değerlendirilmesi, Anadolu Ünv. Yayınları No: 243, Eskişehir. 1986, s. 54. 18. Nuray Serter, a.g.e., s. 15.

BİREYSEL ÖGRENİMDE BİLGİSAYAR KULLANIMI 113 Radyo, TV, video ve basılı araçların birbirini desteklemeleri gerekmektedir. BİREYSEL ÖGRENİM ORTAMıNıN SAGLANMASINDA KişİsEL BİLGİSAYARLAR VE UYGULANMASI Kişisel Bilgisayar Nedir? Bir kişinin veya küçük bir birimin her türlü bilgi işleme gereksinimini karşılayan bilgisayarlardır. "Büyük sistemlerin kullanılmasına gerek göstermeyen, nispeten küçük bir bellek kapasitesi ile gereksinmeleri karşılayabilen, ancak yine de yapılan işlemlerin karmaşıklığı, çokluğu ve hız gereksinmeleri yüzünden bilgisayar desteğinde çalışması gereken iş adamları, küçük ölçekli işletmeler, mühendislik kuruluşları vb. gibi alanlarda çalışmak üzere tasarlanmış çok amaçlı bilgisayar tipleridir".19 Kişisel bilgisayar denilmesinin nedeni herkesin alım gücüne uygun fiyatta bilgisayar bulunmasıdır. Kişisel bilgisayarlar donanım ve yazılım olmak üzere iki ana unsurdan oluşmaktadır. Donanım fiziki kısım, yazılım ise programları içerir. Kişisel bilgisayar hangi yazılım özelliğine sahipise o alanda hizmet verir. Yazılım olmadan bilgisayarın bir özelliği yoktur. Bilgisayar donanım ve yazılım özelliğine uygun olan alanlarda hizmet verebilir. Kişisel Bilgisayarların Uygulanma Alanları Kişisel bilgisayarlar farklı program türleri ile farklı alanlarda kullanılmaktadır. Uygulanma alanları aşağıda belirtilmiştir: Grafik Sistemleri: Bilgisayar grafiği, cisimlerin modellerinin ve resimlerinin bilgisayar yardımıyla depolanması ve resmedilmesidir. oluşturulması, 1960'lı yıllar, bilgisayar grafiklerinin ortaya çıkışı olarak kabul edilmekle beraber bu çalışmaların uygulanması 1970'li yıllardır. Bilgisayar grafikleri yardımıyla bilinen cisimlerin değişik yönleri İle incelenmesi mümkün olduğu gibi, gerçekte olmayan hayali cisimlerin tasarlanmasında, değişik seçeneklere göre analiz ve test edilmesinde oldukça yararlanılmaktadır. Pek çok iş, bilgisayar grafiklerinin kullanılması ile önemli ölçüde kolaylaşmakta ve az harcama ile bitirilmektedir. Örneğin haritalar bilgisayarlar tarafından hazır 19. Bilgisayar Destekli Yönetim Sistemleri (MESS Yayını No: 127, İstanbul, 1989) s.87

114 AMME İDARESİ DERGİSİ lanıp coğrafi bilgi sistemleri tarafından çizilmektedir. Öğrenci klasik eğitimde zorlandığı coğrafya dersini bilgisayar yardımı ile çok daha kolay ve zevkli öğrenmektedir. Etkileşimli bilgisayar grafiklerinde, bilgisayar ile öğrenci arasında iki yönlü bir iletişim mevcuttur. Bilgisayar, giriş aygıtı aracılığı ile aldığı sinyallerin durumuna göre, ekrandaki görüntüyü değiştirir ya da yeniden oluşturur. Öğrenci, verdiği komutların gereği olan işlerin yapıldığını ekrandaki değişiklikleri izleyerek apıar. Bu şekilde bilgisayar ile öğrenci arasındaki iletişim sürer. Ya da bir mimar tasarımını gerçekleştireceği konularla ilgili seçenekli çözümleri bir etkileşimli grafik terminalinde oluşturabilir ve bilgisayarsız yapamayacağı pek çok çözümü test edebilir. Bilgisayar grafikleri, kullanıldıkları konuya göre her yaştaki insana hitap etmektedir. Bilgisayar bir anlamda "görüntü işleme" görevi yapmaktadır. Başka bir ifade ile kelime işlemin kelimeler için yaptığını, görüntüler için yapmak demektir. Örneğin bilgisayar sayesinde bir fotoğraf üzerinde istenilen değişiklik, iz bırakmadan gerçekleştirilebilmektedir. "Grafik çizimi yapan kişiye daha fazla çalışma serbestliği tanımak isteyen çok sayıda şirket daha profesyonel görüntülü grafikler üretmeye olanak sağlayan paket Ieri piyasaya sürmektedir. Bu sınıfa giren tüm paketlerin en önemli özelliği grafik çizimi sırasında, çizimi yapan kişiye diskteki diğer bir uygulamadan herhangi bir şekli ya da rakamı grafiğe ekleme olanağı sağlayabilmesidir". 20 Bilgisayar grafikleri temelde iki yolla yaratılmaktadır. Gerçek hayattan alınan görüntüler ve hayal yaratma. İkinci yöntemle örneğin uydulardan alınan görüntüler haritalar halinde yansıtılabilmektedir. İş hayatında bilgisayar grafikleri şimdilik akademik ortama göre daha yavaş kabul edilmektedir. Bunun yanısıra gelişen bilgisayarlı grafik teknolojisi ile mühendislik hizmetleri artmaktadır. Grafik programlarından Win Math, özellikle eğitim amacı ile yapılandırılmış olmasına rağmen daha çok bilim ve araştırma grupları tarafından talep edilmektedir. Oysa eğitimde kullanımı öğrencilerin dersleri benimsemelerine yardım eder ve matematiksel fonksiyonların çizimi gibi okul çalışmalarında bıktırıcı uğraşları basitleştirir. Win Math, Macintosh için matematiksel eğim çizen ve kullanıcının ekrana bir ya da daha fazla grafik çizimini sağlayan bir programdır. Kartezyen, polar veya parametrik fonksiyonları çalışma, çözümleme, denklemleri çözme, türevalma olanakları sağlar. Kullanıcıya aşağıdaki hizmetleri sunar. - Kullanıcı, tanjant doğruları veya normal doğruları eğriler üzerine kaydırarak açısal noktaları veya "grafik farklılıklarını görebilir. 20. Bilişim 1988, sayı 84, s. 134.

BİREYSEL ÖGRENİMDE BİLGİSAYAR KULLANIMI 115 - Yüzey, alan hesapları yapabilir. - Eğim çizebilir ve matematiksel fonksiyonları gerçekleştirebilir. Sekiz renk arasından seçim yapabilir. Bir başka grafik programı da Oto Kent' dir. Masa Üstü Yayıncılık (MÜY) Yazıp çizmeye, kesip yapıştırmaya yarayacak gereçlerin simgelerini ekran üzerinde üretme işlemidir. Burada bilgisayar, daktilo gibi işlem yapmakta ama avantajları daktiloya kıyasla çok daha fazla olmaktadır. Örneğin, silme işlemi yapılmadan başlık ortaya getirilebilmekte, cümlenin yeri değiştirilebilmektedir. Metin ekrana yazıldıktan sonra süratli bir şekilde kağıda aktarılmaktadır. Bilgisayar aracılığı ile ödev, iş mektubu yazılmakta, fatura düzenleme ya da postalama işi yapılabilmektedir. MÜY'de amaç, daha süratli, daha verimli çalışma, daha çok, daha nitelikli ürün elde etmedir. 21 MÜY'ün temelinde baskı dünyasına egemen olma ve yayıncıhkta başkalarına bağımlılığı ortadan kaldırma yatmaktadır. Bugün matbaalarda, yayınevlerinde, grafik ve reklam şirketlerinde, gazetelerde, basın ajansıarında kısacası baskı ile ilgilenen "her dalda kullanımı günden güne artmaktadır. Bir yayında kullanılacak yazı aşağıdaki aşamalardan geçerek yazılır: 22 a) Yazı dizgi makinasında dizilir, b) Dizgiler düzeltilir, c) Son dizgiler alınır, d) Sayfa planına göre sayfalara yerleştirilir, e) Hazırlanan sayfanın filmi çekilir, o Filmden kalıp alınır, g) Kalıp makinaya takılır ve baskıya geçilir. (Yazıya resim, grafik gibi unsurlar girerse bu adımlar artırılır). 21. Bakış Bilgisayar Teknolojisi Dergisi (Nisan-Haziran, Sayı 9, 1988), s.3. 22. Bilişim (Mart, 1989), s.81.

116 AMME İDARESİ DERGİSİ Bir MÜY yazılımı diğer kişisel bilgisayar yazılımları ile karşılaştırıldığında oldukça pahalı görülebilir. Ancak çok sayıda kompozisyon, sayfa düzeni ve dizgi için baskı piyasasına harcanan para düşünülürse pahalı olmadığı görülür. MÜY teknolojisi önceleri hobi olarak küçük işyerleri ve stüdyolarınca benimsenirken bugün büyük yayınevleri, basın ajansıarı ve profesyonel reklam hizmeti veren pek çok kuruluş tarafından tercih edilmektedir. Macintosh bu alana uygun bilgisayardır. Microsoft Word, Win Text, Win Wiew, Word Star masa üstü yayıncılık programlarıdır. Microsoft Word profesyonel bir kelime işlem ve sayfa düzenleme programıdır. Mektup, iş yazışmaları, makale, bülten, rapor ve kitap üretmek için idealdir. Macintosh için bir başka program Win Text'dir. Bu program ile kullanıcılar aşağıdaki yararları elde edebilirler. - Dış dosyalardaki adresleri kullanarak postalama yapma, geniş ve doğru bir arama yaparak kelime ve cümlenin yerini bulma, - metni büyük veya küçük harfe çevirme, - metin ve fonda farklı renkler kullanma. Win View, Macintosh için bir diğer masaüstü sunu programıdır. Kullanıcı bir konu hakkındaki düşüncelerini aklına geldiği gibi Win View'un metin biçiminde herhangi bir sıra içinde not edip, daha sonra düzenleyebilir. Rapor hazırlamak, konferans, eğitim kursları düzenlemek için hazırlanmış profesyonel bir yazılımdır. Win View ile kullanıcılar bilgilerini yaratıp düzenleyebilir, metin ve şema şeklinde görüntüleyebilir veya bir dizi şeffaf veya slayt halinde hazırlayabilirler. Tablo ışlem Ve Tablo ışleme Programları Tablo işlem, bilgisayar ile tablo çizebilmektedir. Başlıklar, paragraflar veya grafikler çerçevelenip tablo çizilebilir. Tablo üzerinde istenilen değişiklik yapılabilir. İstenmeyen sütunlar kaldırılabilir. Varolan bir metin tablo' haline dönüştürülebilir. Tablo işleme ise, bilgisayarın ana belleğinde oluşturulan tablo üzerinde çeşitli işlemlerin yapılabildiği bir ortamdır. Kullanıcı, elektronik tablolama programını bilgisayara yükleyip çalıştırdıktan sonra, ekranda oluşan tabloya sayılar veya metinler YÜkleyebilir. Tablo satır ve sütunlardan oluşmuştur. Tablo üzerinde her bir satır ve kolonun birleştiği yer "hücre" olarak adlandırılır. Veriler ve formüller bu hücreler üzerine yerleştirilir. Elektronik tablolama yazılımlarının satır ve kolonları üzerinde, kopyalama, yer değiştirme, silme, isimlendirme gibi bir dizi işlem yapmak mümkündür. Formüller yardımı ile hücreler arasında ilişki kurulabilir.

BİREYSEL ÖGRENİMDE BİLGİSAYAR KULLANIMI 117 Lotus 1-2-3, Microsoft Word, Compass önemli tablo işlem programlarıdır. Bu programlarla birden çok sayıda tablo açmak, tablonun birinde olan bir bilgiyi diğerinde kullanmak, ayrı ayrı açılan tabloları ayrı ayrı ekrana getirip incelemek ve bunlara veri girişi yapmak mümkündür. Ayrıca tablolar arasında formüller kullanılarak ilişki kurulabilir ya da farklı tablolar arasında aktarmalar yapılabilir. kullanıcıya Lotus'un diğerlerine göre bir avantajı; çok ilerlemiş kullanıcıdan, yeni başlamış kadar herkesin rahatça kullanabilmesi, programların karmaşık olmamasıdır. Veri Tabanı Veri tabanı; bir konuda tam ve tekrar etmeyen bilgiler toplamının saklanması Temel amaç bilgiyi 'kaydetmek ve saklamaktır. dır. Veri tabanının tam olması; belirlenmiş bir konudaki bütün bilgileri kapsamasıdır. Örneğin bir öğrenci veri tabanının öğrenciler hakkındaki tüm bilgiyi kapsaması gerekir. Bu durumda öğretmen ya da yönetici sorabileceği tüm sorulara yanıt alabilir. Bir diğer özellik de tekrarın olmamasıdır. Başka bir ifade ile hiç bir verinin birden çok yerde saklanması doğru değildir. Bu durumda bilgiler birbiri ile çelişebilir. Pratik olması açısından aynı veri tabanında birbiri ile ilgisi olmayan ayrı konulara ait bilgilerin bulunması doğru değildir. Örneğin, personel bordrosu ve öğrenci özellikleri ayrı veri tabanıarında bulunmalıdır. Aksi halde hem kullanıcı, hem de bilgisayar bu karmaşık veri tabanından bilgi sağlamakta güçlük çeker. Bir veri tabanında iki konu önemlidir. Birincisi, söz konusu kayıt türü ile ilgili hangi bilgilere sahip olunduğu, ikincisi bu kayıt türünde kullanılan alanların ne olduğudur. Örneğin bir okulun personel veri tabanı bir öğretmeni tanımlamak için çok sayıda değişik alan kullanabilir. Bu alanlarda öğretmenin eğitim durumu, tecrübesi, becerileri vb. gibi özellikleri ile ilgili bilgiler bulunur. Veri tabanının olması yönetici açısından büyük kolaylık sağlamaktadır. Kuruluşun üst yöneticisi kuruluşa ilişkin bilgileri astların sunduğu raporlardan öğrenmekte ve bu özet bilgi ile kararlar almaktadır. Bu kararlar astlar tarafından çoğu kez anlaşılamamakta ve üst yönetici erişilmesi mümkün olmayan bir güç olarak görülmektedir. Yöneticiler, eldeki bilgilere ilişkin istatistiksel hesaplara ihtiyaç duyduklarında ya da bir takım gerçekleri görmek istediklerinde bunu veri tabanı aracılığı ile elde edebilirler. Veri güvenliğinin sağlanması da önemli bir konudur. Her çeşit donanım ya da insan hatalarına ya da elektrik kesintilerine karşın, veriyi koruyacak önlemler alınmalıdır. Ayrıca duyarlı ve önemli bilgilerin yetkili olmayanlarca kullanılmaması önemlidir.

118 AMME İDARESİ DERGİSİ 4th dimension ve Win File, Macintosh için veri tabanı programlarıdır. Verilerin sayfa biçiminde, listeler veya etiket üzerinde görüntülenmeleri mümkündür. Kullanım kolaylığı vardır. Kayıtlar sıralanıp ayıklanabilir. Bir Win file dosyasını bilgisayar ağı içerisinde kullanma, başka bir ifade ile uyumlu bilgisayar ağı kullanıcıların aynı dosyadaki verilerden yararlanmaları mümkündür.. BİLGİSAYAR KULLANıMıNA İLİşKıN PROBLEMLER Kullanıcının Bilgisayar Eğitimi Bilgisayar alanında öğretim ve eğitim deyince genellikle ülkemizde bugüne kadar Yüksek Öğretim ve kısmen Orta Öğretim kurumlarındaki örgün eğitim programları tartışılmakta, bilgisayar okuryazarlığının yaygınlaştırılması için gerekli eğitim tartışılmamaktadır. Bilgisayar okuryazarlığı, kişiye örgün ya da yaygın eğitimle ihtiyacı olan bilgiyi vermektir. Türkiye'de örgün eğitimin dışında 1980'li yıllardan itibaren bazı mesleklere ve yönetici kadrolara üniversitelerimizin öncülüğünde bilgisayar kullanımı konusunda özel kurslar düzenlenmektedir. Ayrıca bilgisayar uygulamaları ve programlama dilini öğreten sonuçta MEGSB onaylı sertifika veren özel kuruluşlar da mevcuttur. Ancak her düzeydeki kişinin bilgisayar okur-yazarlığını artırıcı planlı, programlı çabalar birkaç girişim dışında yeterli değildir. Türkiye'de bilgisayar kursları düzenleyen kurum ve kuruluşlar şunlardır: 23 a) Üniversitelerce düzenlenen bilgisayar kursları: Katılanlara, bilgisayar, yapısı ve temel işlevleri bakımından tanıtılmakta, bir programdili öğretilmektedir. Kursun süresi eğitimin kapsamına göre değişmekte ve kursu öğretim üyeleri vermektedir. b) Özel dersanelerde düzenlenen bilgisayar kursları: Kurslar bilgisayar kullanımı ve programlama üzerine düzenlenmektedir. Ancak burada eğitim elemanlarının bilgi düzeyinde eksiklik olabilmektedir. Bu kurslarda 23. Bilişim 90 (T.B.D Yayınları, Eylül 1990, Ankara), s. 198-202.