HAFTALIK RAPOR 3 Ağustos 21 İran İçin Yeni Bir Dönem Başlıyor Sahip olduğu petrol rezervi sebebiyle stratejik açıdan oldukça önem arz eden İran, Birleşmiş Milletler (BM) in yanı sıra ABD ve AB tarafından getirilen yaptırımlar sonucunda potansiyelinin altında bir ekonomik aktivite gösteriyordu. Nükleer silah üretimi kaygısıyla uygulanan söz konusu bu yaptırımların artık kaldırılmış olması ise İran ın performansını artırıcı katalizör niteliğinde bir gelişme. İran için yeni bir döneme girildiğinin işareti olan bu gelişmenin ardından bu haftaki raporumuzda bu durumun dünya ticaretine ve Türkiye ye olası etkilerinin yanı sıra İran ekonomisini ele alacağız. İran'a Uygulanan Ambargoların Tarihçesi: Ambargo, bir ülkenin uluslararası kararları yerine getirmeye zorlanması amacıyla ülkeye gıda, bankacılık, sağlık, teknoloji, ulaşım, sanayi ve askeri birçok alanda uygulanan sınırlamaları içeren etkili bir yöntem olarak kabul ediliyor. İran söz konusu uygulama ile ilk olarak Muhammed Musaddık liderliğindeki hükümetin hazırladığı İran petrollerinin millileştirilmesini öngören yasa tasarısının 191'de onaylanmasıyla karşı karşıya kaldı. Millileştirme politikasının uygulanması sonucunda İngiltere öncülüğünde uygulanan ambargolar İran'da giderek derinleşen bir siyasi ve ekonomik bunalıma yol açtı. Bunun sonucunda Muhammed Musaddık 193 yılında darbeyle görevinden uzaklaştırıldı ve petrolün millileştirilmesi politikasından vazgeçilmesiyle ambargolar kaldırıldı. Ancak, 1979 İran İslam Devrimi sonrasında yaşanan rehine krizi ve İran-Irak Savaşı nedeniyle ambargolar tekrar uygulamaya konuldu. 199 lı yılların sonunda Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi önderliğinde siyasi ve ekonomik alanda reformlar uygulamaya konulması ambargoların gevşetilmesinde etkili oldu. 24 yılında Mahmud Ahmedinejad ın Cumhurbaşkanlığı na seçilmesinin ardından dış politikada benimsenen sertlik yanlısı tavır ülkenin nükleer faaliyetlerine karşı uygulanan ambargoların ilk kez Birleşmiş Milletler (BM) tarafından tanınmasına ve ambargoların kapsamının daha da genişletilmesine neden oldu. İki yıllık yoğun müzakere sürecinin sonunda 21 yılı Nisan ayında, İran ve P+1 ülkeleri (ABD, İngiltere, Fransa, Çin, Rusya ve Almanya) arasında yapılan müzakerelerde, nükleer programda ana hatlar üzerinde bir anlaşmaya varıldı. Ardından, 14 Temmuz 21 tarihinde ise P+1 grubu ile İran arasında nükleer programa ilişkin nihai anlaşma imzalandı. Anlaşmada Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu nun İran'ın nükleer tesislerini incelemesi, ambargoların kalkması, konvansiyonel silahların ve balistik füze teknolojisinin ticaretindeki kısıtlamalardan oluşan üç temel konu başlığına odaklanıldı. Anlaşmanın detaylarına bakıldığında ise, İran ın nükleer programının belirli oranda kısıtlanacak ve zenginleştirilmiş uranyum elde etmek için geliştirilmiş santrifüjlerini gelecek 1 yıl kullanmayacak olmasının ilk olarak dikkat çeken maddeler olduğu görülüyor. Anlaşmanın yürürlüğe girmesi halinde, bankacılık, sigorta, taşımacılık, petrokimya ve değerli madenlerle ilgili yaptırımlar başta olmak üzere birçok alanda ambargolar kaldırılmış olacak. Ancak BM'nin İran'a uyguladığı silah ambargosu yıl, füze ambargosu ise 8 yıl daha yürürlükte kalacak. BM Güvenlik Konseyi İran ın nükleer programına ilişkin müzakerelerde varılan nihai anlaşmayı 2 Temmuz 21 te onayladı. Ancak söz konusu anlaşmanın uygulanması için bir diğer önemli aşama ABD Kongresi ne yapılacak oylama olacak.
2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 İran Ekonomisi: İran ekonomisi sahip olduğu doğal kaynaklar sebebiyle ağırlıklı olarak enerji sektöründen oluşan ancak enerji dışı sektörlerin büyümeye katkısının sınırlı olması ve uzun yıllardır uygulanan ambargolar sebebiyle de elde ettiği gelirlerin potansiyelin altında kalmasının büyüme ve istihdama olumsuz yansıdığı bir ekonomidir. 1. 8. 6. 4. 2.. -2. -4. -6. -8. GSYH (y-y, %) İşsizlik Oranı (%, sağ eksen) 14. 13. 12. 11. 1. 9. 8. 1.3 11.9 18.4 Enflasyon (y-y, %) 2.3 21. 1.8 12.4 3. 34.7 1. Kaynak: IMF Kaynak: IMF 28 yılında küresel krizin yaşanması sonucunda tüm ekonomilerin kriz sonrası da belli bir süre daha durgunluk sürecini yaşadığı dikkate alındığında, küresel petrol talebinin zayıflamış olması İran da büyümenin sert düşmesine sebep oldu. Ardından, kriz dönemlerinin en büyük yapısal sorunlarından biri olan işsizlik oranının da bu dönemde artmış olduğu görünüyor. Ancak, İran ekonomisi 1994 yılından sonra ilk kez 212 yılında küçüldü ve yıllık bazda toparlanma yaşasa da 213 yılında yeniden daralma gösterdi. Uzun bir aranın ardından bu yıllarda daralma yaşanmasında İran ın önemli gelir kaynaklarından biri olan ihracat gelirlerinin bu yıllarda sert azalması ve en büyük petrol tedarikçisi olan bir Çin şirketine yaptırım uygulama kararı alınması etkili oldu. Enflasyondaki tarihsel gelişime bakıldığında ise, İran da tüketici fiyatlarının genel olarak yüksek seyretmesinin yanı sıra oldukça değişkenlik gösterdiği dikkat çekiyor. Petrol gelirlerine bağlı olarak artan hükümet harcamaları İran da enflasyonun yüksek seyretmesinde etkili oluyor. Bu bağlamda, ambargoların kalkması sonucunda petrol gelirlerinin artması beklenen İran ekonomisinde önümüzdeki yıllarda karar alma mekanizmalarının enflasyonla daha fazla mücadele vermesi gerekeceğini düşünebiliriz. Yatırımların Büyüme İçindeki Payı (%) Cari İşlemler Dengesi/GSYH (%) 46. 44. 42. 4. 38. 36. 34. 32. 3. Tasarrufların Büyüme İçindeki payı (%) 7.1 8. 9.7.8 2.4.9 1. 6.3 7.4 3.8 Kaynak: IMF Kaynak: IMF Bir ekonomide üretim kapasitesinin önemli belirleyicilerinden olan yatırımların büyüme içindeki payında tasarruflardaki gibi son yıllara doğru bir düşüş yaşanmasının yanı sıra, tasarrufların yatırımlardan yüksek seyrettiği dikkat çekiyor. Cari işlemler fazlası olarak da ifade edilen tasarruf fazlasının büyüme içindeki payının %3.3 (214) gibi yüksek seviyelerde olması ekonomik kalkınmada payı olan yatırımlara tam olarak kanalize edilmediğini gösteriyor. Bu durumun yaşanmasında temel belirleyicilerden birinin, uzun yıllardır İran üzerinde çok büyük bir 2
7.29 1.21 7.21 1.211 7.211 1.212 7.212 1.213 7.213 1.214 7.214 1.21 7.21 213Ç1 213Ç2 213Ç3 213Ç4 214Ç1 214Ç2 214Ç3 214Ç4 21Ç1 21Ç2 21Ç3 21Ç4 216Ç1 216Ç2 216Ç3 216Ç4 1979 1981 1983 198 1987 1989 1991 1993 199 1997 1999 21 23 2 27 29 211 baskı unsuru olan ambargoların olduğu düşünülüyor. Bu bağlamda, kaldırılan ambargoların İran ekonomisine yapacağı en büyük katkılardan biri de, yatırımlardaki artış olacaktır. 4 3 3 2 2 1 1 Kaynak: Dünya Bankası İran a uygulanan ambargoların kalkmasıyla birlikte ülkenin bankacılık sektöründe de bir değişim yaşanması bekleniyor. Ambargolar nedeniyle ülkenin uluslararası arenada karşılaştığı sıkıntılar bankacılık sektörünün de gelişimini olumsuz etkilemişti. Ambargoların ortadan kalkmasıyla birlikte İran ın uluslararası sisteme entegrasyonunun artması sonucu bankacılık sektöründe de gelişme yaşanması ve sektörde yabancı payının artması bekleniyor. Ambargoların kalkmasının ülkenin ithalatını artıracağı göz önünde bulundurulduğunda ithalatçılara yönelik kredilerin artması mümkün görünüyor. Ayrıca ülkede özel sektöre verilen kredinin GSYH içindeki payı 211 yılı verilerine göre %13 gibi oldukça düşük bir oranda. Söz konusu oranın dünya ortalaması ise %4 seviyesinde. Ambargoların kalkmasıyla birlikte özel sektörde gelişme bekleniyor. Bu durum reel sektörün bankacılık sektöründen kullandığı kredinin de artmasına neden olabilir. Anlaşmanın Petrol Fiyatları Üzerindeki Olası Etkisi: 6 4 2 Özel Sektöre Verilen Kredi/GSYH (%) Kaynak: Uluslararası Enerji Ajansı Ülkeler Bazında İran Petrol İhracatı (günlük, bin varil) 211 214 33 14 13 212 yılında finansal ambargonun artırılmasıyla İran petrol ihracatında belirgin bir şekilde düşüş yaşandı. 211 yılında ambargoların ağırlaştırılmasından önce günlük olarak 2.6 milyon varil petrol ihracatı yapan İran ekonomisi ambargoların ağırlaştırılmasıyla büyük bir darbe aldı. 214 yılına gelindiğinde, ülkenin petrol ihracatı %46.2 seviyesinde azalarak 1.4 milyon varil seviyesinde gerçekleşti. söz konusu düşüşte Euro Bölgesi nin İran a yönelik ambargoları katı bir şekilde uygulaması etkili oldu. Bu bağlamda, İran ihracatının 212 yılında ambargoların ağırlaştırılmasından önceki ve sonraki durumu göz önünde bulundurarak söz konusu beklentilerin petrol fiyatlarının gelecek dönemdeki seyri açısından oldukça önem arz ettiğini düşünüyoruz. 11 1 9 8 7 6 4 Petrol Fiyatları (dolar/varil) ABD ham petrolü 14 Temmuz'da İran ile anlaşmaya varılmasının ardından değer kayıplarını genişletti. 97 96 9 94 93 92 91 9 Dünya Petrol Talebi Beklentisi (günlük, milyon varil) 96.39 Kaynak: Bloomberg Kaynak: Uluslararası Enerji Ajansı 3
14 Temmuz da P+1 grubu ile İran arasında nükleer programa ilişkin anlaşma imzalanmasının ardından petrol fiyatları sert bir şekilde değer kaybetti. Ancak anlaşma ile düşen fiyatların, İran'ın piyasalara girmesinin zaman alacağına ilişkin öngörüler ile yükselişe geçtiği görülüyor. Önümüzdeki dönemde İran ın söz konusu anlaşmaya sadık kalması sonucunda ambargoların kalkması halinde en fazla etkinin enerji sektöründe hissedilmesi bekleniyor. Söz konusu beklentide, İran ın uluslararası ticarete entegre olması sonucunda petrol ihracatının artacağının düşünülmesi etkili oluyor. Bugüne kadar uygulanan yaptırımlar nedeniyle İran da birikmiş bir petrol stokunun olması ve dünya petrol talebinin artan bir seyir izleyeceğine ilişkin beklentilerin bulunması nedeniyle 214 yılı Haziran ayından bu yana düşüş seyri izleyen petrol fiyatlarındaki geri çekilmenin devam edeceği düşünülüyor. Anlaşmanın Türkiye ye Olası Yansımaları: Bölge ülkelerle olduğu gibi İran ın Türkiye ile ilişkileri de söz konusu bu ambargolardan olumsuz etkilenmişti. Ambargoların kaldırılma kararının ardından Türkiye ile İran arasında yeni bir dönemin başlayacak olması hali hazırda gerilemekte olan ihracat için oldukça önemli bir gelişme. Ambargolara ilişkin gelişme öncesinde ise, Türkiye ile İran arasında 21 yılı Ocak ayında yürürlüğe giren Tercihli Ticaret Anlaşması imzalanmıştı. Bu anlaşmaya göre Türkiye nin bazı tarım ürünlerinde İran a tarife indirimi vermesine karşılık olarak İran da bazı sanayi ürünlerinde Türkiye ye tarife indirimi sağlama kararı aldı. Türkiye-İran arasında imzalanan söz konusu bu anlaşma Türkiye nin serbest ticaret anlaşmaları dışında ticaretin canlandırılmasına ilişkin imzaladığı ilk anlaşma olması ve iki ülke arasındaki ticari ilişkilere ivme kazandırması açısından oldukça önemli. Nitekim 21 yılının ilk yarısına bakıldığında İran a yapılan ihracatın geçen yılın aynı dönemine göre %3 artış göstererek 1.9 milyar dolara yükselmesi bu anlaşmanın etkinliğini ortaya koyuyor. Bu tabloya ambargoların kaldırılması durumunun olası sonuçlarının da eklenmesi durumunda Türkiye nin tekstil, inşaat, maden sektörü gibi birçok sektörünün canlanma ihtimali bulunurken; ihracatta çeşitlendirme politikası uygulayan Türkiye nin pazar portföyüne de olumlu katkıda bulunacaktır. Ekonomi Bakanlığı ndan yapılan açıklamaya göre İran ile ticaret hacminin bu yılın sonunda 16 milyar dolara, 216 yılsonunda ise 3 milyar dolara yükselmesi bekleniyor. Türkiye nin İran a olan ihracatı toplam ihracatının Türkiye nin İran a Ticareti (milyar dolar) yaklaşık %2 si olması sebebiyle ticaret kanalıyla 12. 11.9 doğrudan etki nin kısa vadede daha sınırlı İhracat İthalat 1.9 9.9 9.8 olması muhtemel görünürken, uzun vadede ise 8.2 7.6 Türkiye nin ihracatı için yeni ve potansiyel 6.6.6 fırsatlar yaratabilmesi bakımından önemli 4.2 3. 3.4 görünüyor. Öte yandan ithalat tarafında ise, 3 3.6 3.9 Türkiye nin yüksek petrol ithalatına bağımlılığı.9 1.1 1.4 2 2 göz önünde bulundurulduğunda küresel enerji 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 fiyatlarında yaşanacak düşüşten Türkiye nin Kaynak: TÜİK enerji faturası olumlu etkilenecektir. Diğer değişkenler sabit tutulduğunda, petrol fiyatlarında yaşanacak %1 luk bir düşüşün enflasyonu.4 puan, cari açığın GSYH içindeki payını. puan düşürürken; ekonomik büyümeyi. puan artıracağı tahmin edilmektedir. Diğer yandan, İran ın eğitim kalitesinin görece daha iyi oluşunun insan kaynağı kalitesini de artırması İran ın özel sektör potansiyelinin yükseleceğine işaret ediyor. Bu bağlamda önümüzdeki dönemde Türkiye ile İran arasındaki ilişkilerin artacağı düşünüldüğünde yeni yatırım alanları doğabilir. Ayrıca, finansal yaptırımlar sebebiyle İran dan yapılan enerji ithalatı karşılığında altın ihraç edilmesinin etkisiyle Türkiye nin altın ihracatının, kaldırılan ambargolar sonucunda azalması da muhtemel görünüyor. 4
191 19 199 1963 1967 1971 197 1979 1983 1987 1991 199 1999 23 27 211 Anlaşmanın Dünya Ticareti Üzerindeki Olası Etkisi: İran üzerindeki ambargoların kaldırılmasının ardından İran ın 8 milyona yakın nüfusu ve yıllık yaklaşık 4 milyar dolarlık ekonomik büyüklüğü ile Sovyetler Birliği nin yıkılmasının ardından küresel ticaret ve finans sistemine yeniden katılacak en büyük ikinci ekonomi olacak. Yukarıda da bahsettiğimiz gibi amborgaların 2 2 1 İran'ın İhracatı (y-y, %) İran'ın İthalatı (y-y, %) (Sağ eksen) 1 8 6 kaldırılması öncelikle petrol üretimi ve ihracatı yoluyla İran ın ihracatını olumlu etkileyecek. Yandaki grafikte 191 yılında ilk amborgaların uygulanmaya başlanmasıyla birlikte ülkenin 4 1 ihracatında sert bir düşüş olduğu görülüyor. O 2 zamandan bugüne dek kriz dönemleri hariç tutulduğunda amborgaların gevşetildiği veya -2 sıkılaştırıldığı dönemlerde ihracat da artıyor - -4 veya azalıyor. İthalat ise gecikmeli olarak -1-6 ihracata paralel şekilde hareket ediyor. Bu Kaynak: Dünya Ticaret Örgütü hareketi göz önünde bulundurduğumuzda amborgaların kalkmasıyla birlikte İran ın ihracatının ve bunu takiben ithalatının artması şaşırtıcı olmayacak. Artan ihracatın ülkenin gelirini artırmasıyla birlikte ithalatı da artacak ve bu durum özellikle çevre ülkelere olumlu yansıyacaktır. 212 verilerine göre İran ın dünya ithalatı içindeki payı %.3. En fazla ithalat yaptığı ilk beş ülke ise Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), Avrupa Birliği, Çin, Kore ve Türkiye. Ambargoların kalkması ülkenin ihracat ve ithalat yaptığı ülkelerin farklılaşmasına yol açabileceği gibi ülkede petrol üretiminin artması diğer petrol ihracatçısı ülkelerin dış ticaretlerinde de değişime neden olabilir. Sonuç olarak, dünya ekonomisindeki yeri sahip olduğu petrol rezervi sayesinde oldukça stratejik olan İran üzerindeki ambargoların kaldırılması, İran ın hem makro ekonomik gelişimi hem de bu duruma paralel olarak finansal gelişimi açısından oldukça önemli görünüyor. Ambargoların kalkması sonucunda İran ın artan petrol ihracatına paralel olarak gelirlerinin de artması, ancak petrol gelirlerine bağlı olarak artan hükümet harcamaları sebebiyle İran da enflasyonun yükselebileceği bekleniyor. Bu durumun yanı sıra, tasarrufların yatırıma kanalize edilememesi sonucunda cari fazla veren İran ekonomisinde özel sektörün yatırım imkanının ve özellikle de ihracata dayalı kredi kullandırımı kanalıyla bankacılık sektörünün finansal sistemdeki öneminin artması, ambargoların kaldırılmasının ardından yeni dönemde İran için olması beklenilen gelişmeler arasında yer alıyor. Küreselleşmenin doğal bir gereği olan ülkeler arasındaki ticari ilişkiler açısından ise söz konusu bu anlaşmanın hem dünya ekonomisine hem de Türkiye başta olmak üzere bölge ekonomilerine olumlu katkıda bulunacağını ancak bu katkının uzun vadede gerçekleşeceğini düşünüyoruz.
Tarih Ülke Açıklanacak Veri Önceki Beklenti 3.8.21 Türkiye İmalat PMI (Temmuz) 49.1 (açıklandı) TÜFE (Temmuz, a-a) -%.1 %.9 (açıklandı) ABD Kişisel Tüketim Harcamaları Endeksi (Haziran, y-y) %1.2 %1.2 İmalat PMI (Temmuz) 3.8 3.8 ISM İmalat (Temmuz) 3. 3. Euro Bölgesi İmalat PMI (Temmuz) 2.2 2.2 Almanya İmalat PMI (Temmuz) 1. 1. Fransa İmalat PMI (Temmuz) 49.6 49.6 İtalya İmalat PMI (Temmuz) 4.1 3.9 Bütçe Dengesi (Temmuz) 12.3 Milyar Euro -- İngiltere İmalat PMI (Temmuz) 1.4 1. Japonya İmalat PMI (Temmuz) 1.4 -- 4.8.21 Türkiye TÜFE Bazlı Reel Efektif Döviz Kuru (Temmuz) 98.38 -- ABD Newyork ISM İmalat Endeksi (Temmuz) 63.1 -- Fabrika Siparişleri (Haziran) -%1. %1.7 Euro Bölgesi ÜFE (Haziran, y-y) -%2. -%2.2.8.21 ABD ADP Özel İstihdam (Temmuz, a-a) 237 Bin Kişi 21 Bin Kişi Dış Ticaret Dengesi (Haziran) -41.87 Milyar Dolar -42.9 Milyar Dolar Hizmet PMI (Temmuz).2.2 Euro Bölgesi Hizmet PMI (Temmuz) 3.8 3.8 Perakende Satışlar (Haziran, a-a) %.2 -%.2 Almanya Hizmet PMI (Temmuz) 3.7 3.7 Fransa Hizmet PMI (Temmuz) 2. 2. İtalya Hizmet PMI (Temmuz) 3.4 3. Sanayi Üretimi (Haziran, y-y) %.9 -%.3 İngiltere Hizmet PMI (Temmuz) 8. 8. Japonya Hizmet PMI (Temmuz) 1.8 -- 6.8.21 ABD Haftalık İşsizlik Maaşı Başvuruları 267 Bin Kişi 273 Bin Kişi Almanya Fabrika Siparişleri (Haziran, a-a) -%.2 %.3 İngiltere Sanayi Üretimi (Haziran, y-y) %2.1 %2.2 Merkez Bankası Toplantısı ve Faiz Kararı %. %. Japonya Öncü Göstergeler Endeksi (Haziran, öncül) 16.2 16.9 7.8.21 Türkiye Sanayi Üretimi (Haziran, y-y) ABD Tarımdışı İstihdam (Temmuz, a-a) 223 Bin Kişi 22 Bin Kişi İşsizlik Oranı (Temmuz) %.3 %.3 Almanya Sanayi Üretimi (Haziran, Mevs. Arın., a-a) %. %.3 Fransa Haftalık Veri Takvimi (3-7 Ağustos 21) Dış Ticaret Dengesi (Haziran) 19. Milyar Euro 21. Milyar Euro Cari İşlemler Dengesi (Haziran) 11.1 Milyar Euro 16. Milyar Euro Dış Ticaret Dengesi (Haziran) -4,2 Milyon Euro -3,634 Milyon Euro Sanayi Üretimi (Haziran, a-a) %.4 %.2 İngiltere Dış Ticaret Dengesi (Haziran) -393-1,7 6
Haz.2 Ara.2 Haz.3 Ara.3 Haz.4 Ara.4 Haz. Ara. Haz.6 Ara.6 Haz.7 Ara.7 Haz.8 Ara.8 Haz.9 Ara.9 Haz.1 Ara.1 Haz.11 Ara.11 Haz.12 Ara.12 Haz.13 Ara.13 Haz.14 Ara.14 Haz.1 Şub.11 May.11 Ağu.11 Kas.11 Şub.12 May.12 Ağu.12 Kas.12 Şub.13 May.13 Ağu.13 Kas.13 Şub.14 May.14 Ağu.14 Kas.14 Şub.1 May.1 211-I 211-II 211-III 211-IV 212-I 212-II 212-III 212-IV 213-I 213-II 213-III 213-IV 214-I 214-II 214-III 214-IV 21-I May.12 Eyl.12 Oca.13 May.13 Eyl.13 Oca.14 May.14 Eyl.14 Oca.1 May.1 24Ç3 2Ç1 2Ç3 26Ç1 26Ç3 27Ç1 27Ç3 28Ç1 28Ç3 29Ç1 29Ç3 21Ç1 21Ç3 211Ç1 211Ç3 212Ç1 212Ç3 213Ç1 213Ç3 214Ç1 214Ç3 21Ç1 211-I 211-II 211-III 211-IV 212-I 212-II 212-III 212-IV 213-I 213-II 213-III 213-IV 214-I 214-II 214-III 214-IV 21-I TÜRKİYE Türkiye Büyüme Oranı Sektörel Büyüme Hızları (y-y, %) 1 Reel GSYH (y-y, %) 2 Sektörel Büyüme Hızları (y-y, %) 1 1 1 - -1-1 - -2-1 Kaynak:TÜİK Harcama Bileşenlerinin Büyüme Hızları (y-y, %) Tarım Sanayi İnşaat Ticaret Ulaştırma Kaynak:TÜİK Sanayi Üretim Endeksi Harcama Bileşenleri Büyüme Hızları (%) Takvim Etkisinden Arındırılmış Sanayi Üretim Endeksi (y-y, %) 4 2 Mevsim ve Takvim Etkisinden Arındırılmış Sanayi Üretim Endeksi (a-a, %) (Sağ Eksen) 7 3 1 2 1 1 3 1-1 -3-1 - - Kaynak: TÜİK Tüketim Devlet Yatırım İhracat İthalat Kaynak: TÜİK 12 1 8 6 4 2 Toplam Otomobil Üretimi Toplam Otomobil Üretimi (Adet) (12 aylık Har. Ort.) 21 19 17 1 13 11 9 7 Sanayi Ciro Endeksi Aylık Sanayi Ciro Endeksi (21=1) Kaynak: OSD, VakıfBank Kaynak:TÜİK 7
Tem. Oca.6 Tem.6 Oca.7 Tem.7 Oca.8 Tem.8 Oca.9 Tem.9 Oca.1 Tem.1 Oca.11 Tem.11 Oca.12 Tem.12 Oca.13 Tem.13 Oca.14 Tem.14 Oca.1 Tem.1 May.7 Ara.7 Tem.8 Şub.9 Eyl.9 Nis.1 Kas.1 Haz.11 Oca.12 Ağu.12 Mar.13 Eki.13 May.14 Ara.14 Tem.1 Beyaz Eşya Üretimi Kapasite Kullanım Oranı 2 23 21 19 17 1 13 11 9 7 Beyaz Eşya Üretimi (Adet) 8 8 7 7 6 6 Kapasite Kullanım Oranı (%) Kaynak:Hazine Müsteşarlığı Kaynak:TCMB PMI Endeksi PMI Imalat Endeksi 6 4.1 4 3 3 Kaynak:Reuters 8
Haz.9 Ara.9 Haz.1 Ara.1 Haz.11 Ara.11 Haz.12 Ara.12 Haz.13 Ara.13 Haz.14 Ara.14 Haz.1 28.11.28 3.4.29 3.9.29 26.2.21 3.7.21 31.12.21 31..211 31.1.211 31.3.212 31.8.212 31.1.213 3.6.213 3.11.213 3.4.214 31.9.214 31.2.21 31.7.21 Tem.8 Oca.9 Tem.9 Oca.1 Tem.1 Oca.11 Tem.11 Oca.12 Tem.12 Oca.13 Tem.13 Oca.14 Tem.14 Oca.1 Tem.1 Tem.4 Oca. Tem. Oca.6 Tem.6 Oca.7 Tem.7 Oca.8 Tem.8 Oca.9 Tem.9 Oca.1 Tem.1 Oca.11 Tem.11 Oca.12 Tem.12 Oca.13 Tem.13 Oca.14 Tem.14 Oca.1 Tem.1 Tem.4 Oca. Tem. Oca.6 Tem.6 Oca.7 Tem.7 Oca.8 Tem.8 Oca.9 Tem.9 Oca.1 Tem.1 Oca.11 Tem.11 Oca.12 Tem.12 Oca.13 Tem.13 Oca.14 Tem.14 Oca.1 Tem.1 ENFLASYON GÖSTERGELERİ TÜFE ve Çekirdek Enflasyon ÜFE 14 12 1 8 6 4 2 TÜFE (y-y, %) Çekirdek-I Endeksi (y-y, %) 7.31 6.81 ÜFE (y-y, %) 2. 2. 1. 1...62. -. Dünya Gıda ve Emtia Fiyat Endeksi Gıda ve Enerji Enflasyonu (y-y, %) 26 24 22 2 18 16 14 12 1 UBS Emtia Fiyat Endeksi (sağ eksen) BM Dünya Gıda Fiyat Endeksi 23 21 19 17 1 13 11 9 7 2 1 1 - Gıda Enerji TÜFE Kaynak: Bloomberg Enflasyon Beklentileri Reel Efektif Döviz Kuru 8 7. 7 6. 6. 12 Ay Sonrasının Yıllık TÜFE Beklentisi (%) 24 Ay Sonrasının Yıllık TÜFE Beklentisi (%) 7. 6.69 13 13 12 12 11 11 1 1 9 9 TÜFE Bazlı (23=1) 98.38 9
Nis.9 Eki.9 Nis.1 Eki.1 Nis.11 Eki.11 Nis.12 Eki.12 Nis.13 Eki.13 Nis.14 Eki.14 Nis.1 İŞGÜCÜ GÖSTERGELERİ İşsizlik Oranı İşgücüne Katılım Oranı 17. 16. 1. 14. 13. 12. 11. 1. 9. 8. 7. Mevsimsellikten Arındırılmış İşsizlik Oranı (%) İşsizlik Oranı (%) 3 1 49 47 4 43 41 39 37 3 İşgücüne Katılma Oranı (%) İstihdam Oranı (%) Kaynak: TÜİK Kaynak: TÜİK Kurulan-Kapanan Şirket Sayısı Kurulan-Kapanan Şirket Sayısı (Adet),7,2 4,7 4,2 3,7 3,2 2,7 2,2 1,7 1,2 7 Kaynak: TOBB 1
Haz.3 Haz.4 Haz. Haz.6 Haz.7 Haz.8 Haz.9 Haz.1 Haz.11 Haz.12 Haz.13 Haz.14 Haz.1 Haz.3 Ara.3 Haz.4 Ara.4 Haz. Ara. Haz.6 Ara.6 Haz.7 Ara.7 Haz.8 Ara.8 Haz.9 Ara.9 Haz.1 Ara.1 Haz.11 Ara.11 Haz.12 Ara.12 Haz.13 Ara.13 Haz.14 Ara.14 Haz.1 DIŞ TİCARET GÖSTERGELERİ İthalat-İhracat Dış Ticaret Dengesi 2 2 İhracat (milyon dolar) İthalat (milyon dolar) -2 Dış Ticaret Dengesi (milyon dolar) 1-4 1-6 -8-1 -12 Cari İşlemler Dengesi Sermaye ve Finans Hesabı 6-4 -14-24 -34-44 -4-64 -74-84 3 1-1 -3 - -7-9 -11 6 4 3 2 1-1 -2 Cari İşlemler Dengesi (12 Aylık-milyon dolar) Cari İşlemler Dengesi (milyon dolar-sağ eksen) Doğrudan Yatırımlar (12 aylık-milyon dolar) Portföy Yatırımları (12 aylık-milyon dolar) Diğer Yatırımlar(12 aylık-milyon dolar) TÜKETİM GÖSTERGELERİ Tüketici Güveni ve Reel Kesim Güveni Tüketici Güven Endeksi 1. 9. 8. 7. 6.. Reel Kesim Güven Endeksi (sağ eksen) 13 12 11 1 9 8 7 6 4 11
21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 Haz.8 Ara.8 Haz.9 Ara.9 Haz.1 Ara.1 Haz.11 Ara.11 Haz.12 Ara.12 Haz.13 Ara.13 Haz.14 Ara.14 Haz.1 KAMU MALİYESİ GÖSTERGELERİ Bütçe Dengesi Faiz Dışı Denge 1 Bütçe Dengesi (12 aylık toplam-milyar TL) Faiz Dışı Denge (12 aylık-milyar TL) 7-1 47-2 37-3 27-4 17-7 -6-3 Kaynak:TCMB İç ve Dış Borç Stoku Türkiye nin Net Dış Borç Stoku 4 4 3 3 2 2 İç Borç Stoku (milyar TL) Dış Borç Stoku (milyar TL-sağ eksen) 24 22 2 18 16 14 12 1 8 6 Türkiye'nin Net Dış Borç Stoku/GSYH (%) 3. 4 4 3 3 2 2 1 1 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 12
Tem.7 Oca.8 Tem.8 Oca.9 Tem.9 Oca.1 Tem.1 Oca.11 Tem.11 Oca.12 Tem.12 Oca.13 Tem.13 Oca.14 Tem.14 Oca.1 Tem.1 Oca.4 Tem.4 Oca. Tem. Oca.6 Tem.6 Oca.7 Tem.7 Oca.8 Tem.8 Oca.9 Tem.9 Oca.1 Tem.1 Oca.11 Tem.11 Oca.12 Tem.12 Oca.13 Tem.13 Oca.14 Tem.14 Oca.1 Tem.1 LİKİDİTE GÖSTERGELERİ TCMB Faiz Oranı Reel ve Nominal Faiz 2 Borç Alma Faiz Oranı (%) Borç Verme Faiz Oranı (%) 2 Reel Faiz Nominal Faiz 2 1 1 1 1 - Kaynak:TCMB Kaynak:TCMB, VakıfBank Dünya Piyasalarında Son Açıklanan Ekonomik Göstergeler Reel Büyüme (y-y,%) Enflasyon (y-y,%) Cari Denge/GSYH (%)* Merkez Bankası Faiz Oranı (%) Tüketici Güven Endeksi ABD 2.3.1-2.36.2 9.91 Euro Bölgesi 1.2 2.34. -7.1 Almanya 1.1 6.74**. 13 Fransa.8.3-1.. -18.6 İtalya.13.4.96**. 16. Macaristan 3..6 4.14** 1.3-26. Portekiz 1..8.6. -18. İspanya 3.1. 1.44**.. Yunanistan.4-1.1.92. -2.9 İngiltere 2.7. -4.47**. 4. Japonya -.9.4.3.1 41.7 Çin 7. 1.4 1.93** 4.8 19.9 Rusya -2.2 1.3 1.64** 11. -- Hindistan.3 6.1-1.44 6.2 -- Brezilya -1.6 8.89-3.88** 14.2 97.9 G.Afrika 2.1 4.7 -.8** 6. -1.1 Türkiye 2.3 6.81-6.8 7. 64.7 Kaynak: Bloomberg. *: Cari denge verileri IMF den alınmaktadır ve 214 yılı verileridir. ** 213 verileri. 13
Türkiye Makro Ekonomik Görünüm 213 214 En Son Yayımlanan Reel Ekonomi 21 Yılsonu Beklentimiz GSYH (Cari Fiyatlarla, Milyon TL) 1 67 289 1 749 782 443 189 (21 1Ç) -- GSYH Büyüme Oranı (Sabit Fiyatlarla, y-y%) 4.2 2.9 2.3 (21 1Ç) 2.9 Sanayi Üretim Endeksi (y-y, %)(takvim etk.arnd) 7. 2.6 2.4 (Mayıs 21) -- Kapasite Kullanım Oranı (%) 76. 74.6 7.9 (Temmuz 21) -- İşsizlik Oranı (%) 9.2 9.9 9.6 (Nisan 214) 1.6 Fiyat Gelişmeleri TÜFE (y-y, %) 7.4 8.17 6.81 (Temmuz 21) 7.8 ÜFE (y-y, %) 6.97 6.36.62 (Temmuz 21) -- Parasal Göstergeler (Milyon TL) M1 22,331 21,991 293,313 (24.7.21) -- M2 91,2 1,18,46 1,14,72 (24.7.21) -- M3 9,979 1,63,11 1,189,736 (24.7.21) -- Emisyon 67,76 77,42 92, (24.7.21) -- TCMB Brüt Döviz Rezervleri (Milyon $) 112,2 16,314 1,44 (24.7.21) -- Faiz Oranları TCMB O/N (Borç Alma) 3. 7. 7.2 (31.7.21) -- TRLIBOR O/N 8. 11.27 11.27 (31.7.21) -- Ödemeler Dengesi (Milyon $) Cari İşlemler Açığı 64,68 4,846 3,994 (Mayıs 21) 3.7 İthalat 21,661 242,182 18,21 (Haziran 21) -- İhracat 11,82 17,627 11,99 (Haziran 21) -- Dış Ticaret Açığı 99,88 84,8 6,26 (Haziran 21) 64.8 Borç Stoku Göstergeleri (Milyar TL) Merkezi Yön. İç Borç Stoku 43. 414.6 43.2 (Haziran 21) -- Merkezi Yön. Dış Borç Stoku 182.8 197.3 22.7 (Haziran 21) -- Kamu Net Borç Stoku 197.6 187.4 187.4 (214) -- Kamu Ekonomisi (Milyon TL) 213 Haziran 214 Haziran Bütçe Gelirleri 31.44 34.7 39,61 (Haziran 21) -- Bütçe Giderleri 32.63 3.17 36,338 (Haziran 21) -- Bütçe Dengesi 1.199-613 3,223 (Haziran 21) -- Faiz Dışı Denge 33 99 4,914 (Haziran 21) -- 14
Vakıfbank Ekonomik Araştırmalar ekonomik.arastirmalar@vakifbank.com.tr Cem Eroğlu Müdür cem.eroglu@vakifbank.com.tr 212 398 18 98 Fatma Özlem Kanbur Uzman fatmaozlem.kanbur@vakifbank.com.tr 212 398 18 91 Bilge Pekçağlayan Uzman bilge.pekcaglayan@vakifbank.com.tr 212 398 19 2 Elif Engin Uzman elif.engin@vakifbank.com.tr 212 398 18 92 Sinem Ulusoy Uzman Yardımcısı sinem.ulusoy@vakifbank.com.tr 212 398 19 Ezgi Şiir Kıbrıs Uzman Yardımcısı ezgisiir.kibris@vakifbank.com.tr 212 398 19 3 Bu rapor Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O. tarafından güvenilir olduğuna inanılan kaynaklardan sağlanan bilgiler kullanılarak hazırlanmıştır. Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O. bu bilgi ve verilerin doğruluğu hakkında herhangi bir garanti vermemekte ve bu rapor ve içindeki bilgilerin kullanılması nedeniyle doğrudan veya dolaylı olarak oluşacak zararlardan dolayı sorumluluk kabul etmemektedir. Bu rapor sadece bilgi vermek amacıyla hazırlanmış olup, hiçbir konuda yatırım önerisi olarak yorumlanmamalıdır. Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O. bu raporda yer alan bilgilerde daha önceden bilgilendirme yapmaksızın kısmen veya tamamen değişiklik yapma hakkına sahiptir. Vakıfbank Ekonomik Araştırmalar