KAYSERĠ KAPALI ÇARŞISI NIN SORUNLARI ve ÇÖZÜM ÖNERĠLERĠ. Hazırlayan Dr. Emin EMĠRZA

KAYSERĠ KAPALI ÇARŞISI NIN SORUNLARI ve ÇÖZÜM ÖNERĠLERĠ Hazırlayan Dr. Emin EMĠRZA Kayseri 2013

ĠÇĠNDEKĠLER 1. Araştırmanın Amacı.3 2. Literatür: Kayseri Kapalı Çarşısı..4 3. Araştırmanın Yöntemi.7 4. Demografik Tablo ve Şekiller.9 5. Fiziksel Yapıdan Kaynaklanan Sorunlar...17 6. Çarşı Esnafının Sorunları.. 27 Esnafın Kendinden Kaynaklanan Sorunların Yorumlanması 7. Çarşı Esnafının Müşterilerle İlgili Memnuniyeti..39 Üç Büyük İş Alanına Göre Esnafın Müşteri Memnuniyeti 8. Çözüme Destek Olması Beklenen Diğer Kurumlar...60 9. Esnafın Gördüğü Diğer Sorunlar.61 10. Sonuçlar..62 Esnafın Kendisinden Kaynaklanan Sorunlar Esnafın Kendisinden Kaynaklanan Sorunlar Esnafın Müşterilerle İlgili Sorunları 11. Öneriler...67 Kapalı Çarşı Yönetiminin Yenilenmesi Kapalı Çarşı nın Ticari Cazibesinin Arttırılması Ekler: Anket Formu... 74 2

1. Araştırmanın Amacı Bu araştırmanın amacı, Kayseri Kapalı Çarşı sının ekonomik çekiciliğinin azalmasının nedenlerini tespit etmek ve ekonomik canlılığını yeniden kazanması için önerilerde bulunmaktır. 3

2. LĠTERATÜR: KAYSERĠ KAPALI ÇARŞISI Çarşının Tarihçesi Kayseri Kapalı çarşısı, Kale surlarının içinde yer almış olup, Kayseri nin Osmanlı hakimiyetine geçtiği 15. Yüzyılın ortalarından itibaren oluşmaya başlamıştır. Çarşı Kayserililerin içerişar (iç şehir) olarak adlandırdıkları bölgede 12. Yüzyıl Danişmend lilerden kalan Ulu Cami ile sonradan temelleri ortaya çıkarılan ve günümüzde Kapalı Çarşı içerisinde yer alan Selçuklu Pervane Bey Medresesi ve dış kale sur kapısından, şimdiki Bürüngüz Cami yerinde bulunan Meydan Kapısına kadar olan alanda 15. yy dan 19. yy a kadar bölüm oluşmuştur. Çarşı, Milli Mücadele döneminde erkeklerin savaşa gitmesi ve savaş ekonomisi nedeni ile zor günler geçirse de Cumhuriyet döneminde1970 li yıllara kadar Kayseri ve civarının en önemli ticaret merkezlerinden birisi olmayı sürdürmüştür. 1982 de Kapalı Çarşı da başlayan onarım sürecinin uzun sürmesinden dolayı dükkanların eski sahipleri Çarşı ya dönmemişlerdir. Bundan dolayı Çarşı, esnaf ve müşteri profili açısından kimlik değiştirmiştir. Geleneksel olarak Çarşı içinde sokaklar ürün branşına göre bölünürken, 1950 li yıllardan sonra bu geleneğin bozulmaya başlamıştır. Kaynak: SÖNMEZ, F., (2011). Kayseri Kapalı Çarşı Yaşantısı ve Bellekteki Yer,, Ar. Gör., Erciyes Aylık Fikir ve Sanat Dergisi, Sayı: 402, Haziran s. 31-36. 4

2. LĠTERATÜR: KAYSERĠ KAPALI ÇARŞISI ÇARŞININ YÖNETĠMĠ VE TĠCARĠ GELENEĞĠ Her sokağın bir itibarlı Ongüsmanı (hatırı sayılır büyük, o mıntıkadaki esnafların başı) ve çarşının belli bölgelerinde zabit (bekçisi) görev yapardı. Bekçi gelen yabancıları müşterileri anlar, onlara yardım ederdi. Esnaf, dükkan önüne eskiden pek mal koymazdı. Koydukları mallarda sadece dükkanın açık olduğunu göstermek adına yapılırdı. Dükkanda da en çok satılan mal öne konurdu. Kapalı Çarşı dükkanlarındaki rütbe dağılımı: usta, çırak ve şeğirtliktir. Genelde en zeki çırak, diğeri şeğirt olurdu. Şeğirt kapı önünde durur, getir götür işlerine bakar ve ustayı izlerdi. Daha sonra şeğirtlikten çıraklığa terfi ederdi. Bu kişiler daha çok ustanın oğulları ya da yakınlarının çocukları olurdu. El yanını görmeyen, kendi yanının değerini bilmez. denir ve çırak ya da şeğirt başka ustaların yanına verilebilirdi. Esnaf öncelikle müşteri memnuniyetine önem verirdi. Para kazanma olayı en son noktada düşünülürdü. Dükkanlara yüzde doksan tanıdık müşteriler gelirdi. Hısım, akraba pek para kazandırmaz. Çünkü alışveriş sırasında çok ikram beklerlerdi. Kaynak: SÖNMEZ, F., (2011). Kayseri Kapalı Çarşı Yaşantısı ve Bellekteki Yer,, Ar. Gör., Erciyes Aylık Fikir ve Sanat Dergisi, Sayı: 402, Haziran s. 31-36. 5

2. LĠTERATÜR: KAYSERĠ KAPALI ÇARŞISI ÇARŞININ YÖNETĠMĠ VE TĠCARĠ GELENEĞĠ Çarşı nın müşterisi genelde Kayseri köylüsüydü. Esnaf köylüye malı, köylünün hasat zamanına göre veresiye defterine yazarak verirdi. Müşteriye önce nerelisin? diye sorulurdu. Çünkü köylere göre, müşterilerin istekleri beğenileri değişirdi. Çarşıda dükkan komşuluğu akrabalıktan daha öte bir kavramdı: komşuluğa çok önem verilirdi. dükkan değil, komşu satın alın dedirdi. Komşuya siftah ettirme kültürü vardı. Komşular arasında birlik, beraberlik ve yardımlaşma vardı. Mesela esnaftan birinin dükkanı yansa, diğer esnaflar elbirliğiyle dükkanı ayağa kaldırırdı. Bu tür gelenekler 1970 li yıllara kadar devam etmiştir. Şeğirtlik yapan çocuk diğer dükkan komşularının ibriklerini dahi doldururdu. Çarşı ve içinde gerçekleşen ticari aktiviteler birçok Kayserili iş adamı için bir ticaret okulu olmuştur. Kaynak: SÖNMEZ, F., (2011). Kayseri Kapalı Çarşı Yaşantısı ve Bellekteki Yer,, Ar. Gör., Erciyes Aylık Fikir ve Sanat Dergisi, Sayı: 402, Haziran s. 31-36. 6

3. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMĠ Araştırmada nitel ve nicel yöntemler kullanılmıştır. Ön araştırma için mülakat yapmak üzere 8 Ekim 2013 de Kapalı Çarşı Derneği ve muhtelif esnafla yüz yüze görüşülerek sorunlar hakkında bilgiler alınmıştır. Ayrıca literatür taraması yapılarak Kapalı Çarşı nın tarihi ve kültürü hakkında incelemeler yapılmıştır. 22 Ekim 2013 de Ticaret Odası nda yapılan toplantıda, Kapalı Çarşı esnafına uygulanacak anket taslağı incelenmiş ve form uygulanacak hale getirilmiştir. 24 Ekim 2013 de Kapalı Çarşı da 15 esnafla yüz yüze görüşülerek anket formunun ön testi yapılmış ve anlaşılmayan sorular yeniden düzenlenmiştir. 30 Ekim ve 7 Kasım 2013Tarihlerinde anket formu 8 anketör eşliğinde, Kapalı Çarşı Derneği nin yardımı ile yüz yüze görüşme yöntemi ile uygulanmıştır. Araştırmada tüm Kapalı Çarşı esnafına ulaşılmaya çalışılmıştır. Dolayısıyla araştırma için bir örneklem kümesi oluşturulmamıştır. Uygun durumda olan 400 ün üzerinde dükkana gidilmiş, bunlardan uygun olan ve anket yapmayı kabul erden 322 dükkan sahibi ile anket yapılmıştır. 7

3. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMĠ Anket formu 2 bölümden oluşmaktadır. 1. Bölümde Kayseri Kapalı Çarşısı nın Fiziksel koşullarından kaynaklanan sorunlar, Esnaflardan kaynaklanan sorunlar ve Kapalı Çarşı nın pazarlama sorunları toplam 30 değişken ile likert ölçeğine göre tespit edilmiştir. Örneğin, Kapalı çarşı girişinde yönlendirici levha ve bilgilerin olmaması karmaşa yaratıyor. yargısına deneklerin (0) Kesinlikle katılmıyorum, (1) Katılmıyorum, (2) Kararsızım, (3) Katılıyorum, (4) Kesinlikle katılmıyorum şeklinde cevap vermesi istenmiştir. Cevaplar yüzdelik dilimler şeklide grafiklerle değerlendirilirken, bazı cevaplar da grupların yanıtlarını karşılaştırmak için tablolar halinde değerlendirilmiştir. Tablolarda sorulara verilen cevaplar yukarıda belirtildiği gibi en olumsuzdan (0,00) en olumluya doğru (4,00) değerlendirilmiştir. 2. Bölümde ise, demografik bilgiler, sorunların çözümünde destek beklenen kuruluşlar ve diğer sorunların tespiti için açık uçlu bir soru yer almaktadır. Anket formu, Araştırma raporunun sonunda Ekler bölümünde incelenebilir. 8

4. Demografik Tablo ve Şekiller: Cinsiyet Araştırmaya katılanların % 95 (n=306) Erkek, % 4,7 si (n=15) kadındır. Kapalı çarşıda erkek çalışanların baskın ağırlığı açıkça görülmektedir. Kadın Erkek Kadın Erkek 0 50 100 150 200 250 300 350 9

4. Demografik Tablo ve Şekiller: Yaş Çalışanlar yaş durumuna göre gruplandırıldığında 18-25 yaş arasında % 11,5 (n=37), 26-30 yaş arasında % 19,9 (n=64), 31-40 yaş arasında %28,3 (n=91), 41-50 yaş arasında % 20,2 (n=65) ve 51 yaş üstü %17,4 (n=56) oranındadır. Çalışanların % 2,8 (n=9) bu soruya yanıt vermemiştir. cevapsız 51 ve üstü 41-50 31-40 26-30 18-25 26-30 31-40 41-50 51 ve üstü cevapsız 18-25 0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 30,0 10

4. Demografik Tablo ve Şekiller: Yaş Çalışanlar yaş durumuna göre iki gruba indirgendiğinde 18-40 yaş arasındakiler % 59,6 (n=192) ve 41 ve üzerindekiler % 37, 6 (n=121) dır. Bu sonuçlara göre çalışanların yarıdan fazlası genç ve orta yaş düzeyindedirler. Cevapsız 41 ve üstü 18-40 41 ve üstü Cevapsız 18-40 0 50 100 150 200 11

4. Demografik Tablo ve Şekiller: Kaç yıldır faaliyet gösteriyor? Çalışanların % 5,3 ü (n=17) bir yıldan az, % 8,4 ü (n=27) 1-2 yıl arasında; %15,5 i (n=50) 3-5 yıl arasında; %22,0 ı (n=71) 6-10 yıl arasında; % 19 u (n=64) 11-20 yıl arasında ve % 27 si (n=87) 20 yıl ve üzerinde kapalı çarşıda faaliyet göstermektedir. System 20 yil ve uzeri 11-20 yıl 6-10 yıl 3-5 yıl 1 yıldan az 1-2 yıl 3-5 yıl 6-10 yıl 11-20 yıl 20 yil ve uzeri System 1-2 yıl 1 yıldan az 0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 30,0 12

4. Demografik Tablo ve Şekiller: Kaç yıldır faaliyet gösteriyor? Çalışanların faaliyet yılı iki gruba indirgendiğinde % 51,2 sinin (n=165) 1-10 yıl arasında; % 46,9 nun (n=151) 11 yıl ve üzerinde Kapalı Çarşı da faaliyet gösterdiği anlaşılmaktadır. cevapsız 11 yıl ve üstü 1-10 yıl 11 yıl ve üstü cevapsız 1-10 yıl 0 50 100 150 200 13

4. Demografik Tablo ve Şekiller: Yapılan Ġş Kapalı Çarşı da, Hazır Giyim (% 45) ve Ayakkabı (% 15) satıcı sayılarının dikkat çeken oranlarda yüksek olduğu görülmüştür. Yapılan Ġş Frekans (n) Yüzde (%) Ayakkabı 49 15,2 Hazır giyim 146 45,3 Zuccaciye 4 1,2 Plastik eşya 2,6 Gumuş-Sarraf 22 6,8 Gida 31 9,6 Terzi 9 2,8 Tamirci 7 2,2 Bakkal 1,3 Berber 2,6 Diğer 47 14,6 Cevapsız 2,6 Toplam 322 100,0 14

4. Demografik Tablo ve Şekiller: Yapılan Ġşin Grafik Dağılımı Cevapsız Diğer Berber Bakkal Tamirci Terzi Gida Gumuş-Sarraf Plastik eşya Zuccaciye hazir giyim Ayakkabi hazir giyim Zuccaciye Plastik eşya Gumuş-Sarraf Gida Terzi Tamirci Bakkal Berber Diğer Cevapsız Ayakkabi 0 20 40 60 80 100 120 140 160 15

4. Demografik Tablo ve Şekiller: Eğitim Düzeyi Kapalı Çarşı da çalışanların büyük çoğunluğu ilköğretim (n=151; % 46,9) ve Lise (n=103; % 32) mezunudur. Eğitim Düzeyi (n) Cevapsız Fakülte-Yüksekokul MYO Lise İlkokul-ortaokul Lise MYO Fakülte-Yüksekokul Cevapsız İlkokul-ortaokul 0 50 100 150 200 Eğitim Düzeyi Frekans (n) Yüzde (%) Ġlkokul-ortaokul 151 46,9 Lise 103 32,0 MYO 17 5,3 Fakülte-Yüksekokul 48 14,9 Cevapsız 3,9 Toplam 322 100,0 16

5. Fiziksel Yapıdan Kaynaklanan Sorunlar Kapalı çarşı girişinde yönlendirici levha ve bilgilerin olmaması karmaşa yaratıyor. Cevap Frekans (n) Yüzde (%) Kesinlikle Katilmiyorum 7 2,2 Katilmiyorum 21 6,5 Kararsizim 7 2,2 Katiliyorum 127 39,4 % 89 Katılıyorum Kesinlikle Katılıyorum 160 49,7 Kesinlikle Katilmiyorum Katilmiyorum Kararsizim Katiliyorum Kesinlikle Katiliyorum 2% 7% 2% 50% 39% 17

5. Fiziksel Yapıdan Kaynaklanan Sorunlar Kapalı çarşı içinde hoş olmayan kokular vardır. Cevap Frekans (n) Yüzde (%) Kesinlikle Katılmıyorum 3,9 Katılmıyorum 33 10,2 Kararsizim 11 3,4 Katiliyorum 117 36,3 % 86 Katılıyorum Kesinlikle Katılıyorum 157 48,8 Cevapsız 1,3 Kesinlikle Katilmiyorum Kararsizim Kesinlikle Katiliyorum Katilmiyorum Katiliyorum 1% 10% 3% 49% 37% 18

5. Fiziksel Yapıdan Kaynaklanan Sorunlar Dükkân alanlarının küçük olmasından dolayı istenen miktarda ürün alınamaması esnafın ekonomik olarak büyümesini önlüyor. Cevap Frekans (n) Yüzde (%) Kesinlikle Katilmiyorum 7 2,2 Katilmiyorum 22 6,8 Kararsizim 19 5,9 % 85 Katılıyorum Katiliyorum 119 37,0 Kesinlikle Katiliyorum 155 48,1 Kesinlikle Katilmiyorum Katilmiyorum Kararsizim Katiliyorum Kesinlikle Katiliyorum 2% 7% 6% 48% 37% 19

5. Fiziksel Yapıdan Kaynaklanan Sorunlar Çarşı içinde, müşterilerin dinlenebileceği uygun mekanlar (Cafe, restoran vb.) yetersizdir. Cevap Frekans (n) Yüzde (%) Kesinlikle Katilmiyorum 8 2,5 Katilmiyorum 20 6,2 Kararsizim 13 4,0 % 87 Katılıyorum Katiliyorum 126 39,1 Kesinlikle Katiliyorum 153 47,5 Cevapsız 2,6 Kesinlikle Katilmiyorum Katilmiyorum Kararsizim Katiliyorum Kesinlikle Katiliyorum 3% 6% 4% 48% 39% 20

5. Fiziksel Yapıdan Kaynaklanan Sorunlar Çarşının tarihi yapısının korunamaması tarihi ve otantik havayı bozuyor. Cevap Frekans (n) Yüzde (%) Kesinlikle Katilmiyorum 9 2.8 Katilmiyorum 51 15.8 Kararsizim 24 7.5 Katiliyorum 132 41.0 % 74 Katılıyorum Kesinlikle Katiliyorum 105 32.6 Cevapsız 1 0.3 Kesinlikle Katilmiyorum Katilmiyorum Kararsizim Katiliyorum Kesinlikle Katiliyorum Cevapsız 0% 33% 3% 16% 7% 41% 21

5. Fiziksel Yapıdan Kaynaklanan Sorunlar Çarşı içinde ki metal ve tabela kirliliği tarihi dokuyu zedeliyor. Cevap Frekans (n) Yüzde (%) Kesinlikle Katilmiyorum 11 3,4 Katilmiyorum 60 18,6 Kararsizim 31 9,6 Katiliyorum 111 34,5 % 68 Katılıyorum Kesinlikle Katiliyorum 107 33,2 Cevapsız 2,6 Kesinlikle Katilmiyorum Katilmiyorum Kararsizim Katiliyorum Kesinlikle Katiliyorum 33% 3% 19% 10% 35% 22

5. Fiziksel Yapıdan Kaynaklanan Sorunlar Kapalı çarşıda sokakların konfeksiyon, zücaciye, hediyelik eşya, ayakkabı vb. gibi belirli bir branş göre düzenlenmemesi karmaşaya neden oluyor. Cevap Frekans (n) Yüzde (%) Kesinlikle Katılmıyorum 30 9,3 Katılmıyorum 84 26,1 Kararsizim 37 11,5 Katiliyorum 102 31,7 Kesinlikle Katılıyorum 68 21,1 Cevapsız 1,3 % 53 Katılıyorum Kesinlikle Katilmiyorum Katilmiyorum Kararsizim Katiliyorum Kesinlikle Katiliyorum 21% 9% 26% 32% 12% 23

5. Fiziksel Yapıdan Kaynaklanan Sorunlar Çarşı içinde sokakların çok dar olmasından dolayı tezgahların yollara taşması müşterileri rahatsız ediyor. Cevap Frekans (n) Yüzde (%) Kesinlikle Katilmiyorum 18 5,6 Katilmiyorum 61 18,9 Kararsizim 24 7,5 Katiliyorum 92 28,6 % 68 Katılıyorum Kesinlikle Katiliyorum 125 38,8 Cevapsız 2,6 Kesinlikle Katilmiyorum Katilmiyorum Kararsizim Katiliyorum Kesinlikle Katiliyorum 39% 6% 19% 7% 29% 24

5. Fiziksel Yapıdan Kaynaklanan Sorunlar Dükkânların çok yakın olması ve müşteri pazarlıklarının diğer satıcılar tarafından duyulması etik olmayan davranışlara neden oluyor. Cevap Frekans (n) Yüzde (%) Kesinlikle Katilmiyorum 14 4,3 Katilmiyorum 34 10,6 Kararsizim 18 5,6 Katiliyorum 123 38,2 % 79 Katılıyorum Kesinlikle Katiliyorum 133 41,3 Kesinlikle Katilmiyorum Katilmiyorum Kararsizim Katiliyorum Kesinlikle Katiliyorum 41% 4% 11% 6% 38% 25

5. 1. Fiziksel Yapıdan Kaynaklanan Sorunların Yorumlanması Kapalı Çarşının tüm fiziksel sorunları konusunda esnafların genel olarak mutabık kaldığı ve sorunlar farkında olduğu anlaşılmaktadır. En önemli fiziksel sorun olarak Kapalı çarşı girişinde yönlendirici levha ve bilgilerin olmaması karmaşa yaratıyor. İfadesi (%89) destek görürken, En az Kapalı çarşıda sokakların konfeksiyon, zücaciye, hediyelik eşya, ayakkabı vb. gibi belirli bir branş göre düzenlenmemesi karmaşaya neden oluyor. İfadesi destek görmüştür. 26

6. Çarşı Esnafının Sorunları Kapalı Çarşı da müşterinin bulabileceği ürün çeşidi sınırlıdır. Cevap Frekans (n) Yüzde (%) Kesinlikle Katılmıyorum 56 17,4 Katilmiyorum 128 39,8 Kararsizim 13 4,0 Katiliyorum 74 23,0 Kesinlikle Katiliyorum 48 14,9 Cevapsız 3,9 % 38 Katılıyorum Kesinlikle Katilmiyorum Katilmiyorum Kararsizim Katiliyorum Kesinlikle Katiliyorum Cevapsız 1% 15% 17% 23% 4% 40% 27

6. Çarşı Esnafının Sorunları Dükkân sahiplerinin bilinçsizce ayakkabı ve giyim gibi belirli alanlara yığılmıştır. Cevap Frekans (n) Yüzde (%) Kesinlikle Katılmıyorum 22 6,8 Katilmiyorum 86 26,7 Kararsizim 36 11,2 Katiliyorum 123 38,2 Kesinlikle Katiliyorum 50 15,5 Cevapsız 5 1,6 % 53 Katılıyorum Kesinlikle Katilmiyorum Katilmiyorum Kararsizim Katiliyorum Kesinlikle Katiliyorum Cevapsız 2% 15% 7% 27% 38% 11% 28

6. Çarşı Esnafının Sorunları Bazı dükkân sahiplerinin müşteriye karşı baskıcı tutumları müşterilerin kaybedilmesine neden olmaktadır. Cevap Frekans (n) Yüzde (%) Kesinlikle Katilmiyorum 12 3,7 Katilmiyorum 28 8,7 Kararsizim 15 4,7 Katiliyorum 113 35,1 Kesinlikle Katiliyorum 152 47,2 Cevapsız 2,6 % 82 Katılıyorum Kesinlikle Katilmiyorum Katilmiyorum Kararsizim Katiliyorum Kesinlikle Katiliyorum Cevapsız 0% 4% 9% 5% 47% 35% 29

6. Çarşı Esnafının Sorunları Çarşı esnafının birbirinin müşterisini kapmaya çalışması gereksiz bir fiyat rekabetine neden oluyor. Cevap Frekans (n) Yüzde (%) Kesinlikle Katilmiyorum 16 5,0 Katilmiyorum 54 16,8 Kararsizim 8 2,5 Katiliyorum 104 32,3 Kesinlikle Katiliyorum 140 43,5 % 75 Katılıyorum Kesinlikle Katilmiyorum Katilmiyorum Kararsizim Katiliyorum Kesinlikle Katiliyorum 43% 5% 17% 3% 32% 30

6. Çarşı Esnafının Sorunları İşyeri devri, icra ve iflas gibi nedenlerle Çarşıdaki işletmeci (esnaf) sirkülasyonu fazladır. Cevap Frekans (n) Yüzde (%) Kesinlikle Katilmiyorum 3,9 Katilmiyorum 44 13,7 Kararsizim 53 16,5 Katiliyorum 134 41,6 Kesinlikle Katiliyorum 87 27,0 Cevapsız 1,3 % 69 Katılıyorum Kesinlikle Katilmiyorum Katilmiyorum Kararsizim Katiliyorum Kesinlikle Katiliyorum Cevapsız 0% 1% 27% 14% 16% 42% 31

6. Çarşı Esnafının Sorunları Ticaret geçmişi olmayan ve kapalı çarşı kültürünü bilmeyen işyeri sahiplerinden dolayı esnaflık kültürü kayboluyor. Cevap Frekans (n) Yüzde (%) Kesinlikle Katilmiyorum 6 1,9 Katilmiyorum 20 6,2 Kararsizim 22 6,8 % 85 Katılıyorum Katiliyorum 133 41,3 Kesinlikle Katiliyorum 141 43,8 Kesinlikle Katilmiyorum Katilmiyorum Kararsizim Katiliyorum Kesinlikle Katiliyorum 2% 44% 6% 7% 41% 32

6. Çarşı Esnafının Sorunları Kadın müşterilere hitap edecek kadın çalışanların olmaması iletişim sorunlarına neden oluyor. Cevap Frekans (n) Yüzde (%) Kesinlikle Katilmiyorum 25 7,8 Katilmiyorum 81 25,2 Kararsizim 35 10,9 % 56 Katılıyorum Katiliyorum 103 32,0 Kesinlikle Katiliyorum 78 24,2 Kesinlikle Katilmiyorum Katilmiyorum Kararsizim Katiliyorum Kesinlikle Katiliyorum 24% 8% 25% 32% 11% 33

6. Çarşı Esnafının Sorunları Esnafın kendi içinde anlaşamaması, Kapalı Çarşı yı ilgilendiren sorunlara çözüm üretilmesini önlüyor. Cevap Frekans (n) Yüzde (%) Kesinlikle Katilmiyorum 11 3,4 Katilmiyorum 25 7,8 Kararsizim 21 6,5 Katiliyorum 134 41,6 Kesinlikle Katiliyorum 130 40,4 Cevapsız 1,3 % 82 Katılıyorum Kesinlikle Katilmiyorum Katilmiyorum Kararsizim Katiliyorum Kesinlikle Katiliyorum Cevapsız 0% 40% 3% 8% 7% 42% 34

6. Çarşı Esnafının Sorunları Vakıf ve AVM lerde olduğu gibi Kapalı Çarşı yönetiminin yasal bir dayanağının olmaması sorunlara neden oluyor. Cevap Frekans (n) Yüzde (%) Kesinlikle Katilmiyorum 11 3,4 Katilmiyorum 25 7,8 Kararsizim 21 6,5 Katiliyorum 136 42,2 Kesinlikle Katiliyorum 129 40,1 % 82 Katılıyorum Kesinlikle Katilmiyorum Katilmiyorum Kararsizim Katiliyorum Kesinlikle Katiliyorum 40% 3% 8% 7% 42% 35

6. Çarşı Esnafının Sorunları Kapalı Çarşı esnafı, işini büyütecek ekonomik ve finansal güçten yoksundur. Cevap Frekans (n) Yüzde (%) Kesinlikle Katilmiyorum 8 2,5 Katilmiyorum 19 5,9 Kararsizim 18 5,6 Katiliyorum 127 39,4 Kesinlikle Katiliyorum 150 46,6 % 86 Katılıyorum Kesinlikle Katilmiyorum Katilmiyorum Kararsizim Katiliyorum Kesinlikle Katiliyorum 2% 6% 6% 47% 39% 36

6. Çarşı Esnafının Sorunları Esnafının aynı toptancılardan beslenmesi ve toptancıların getirdikleri ürünleri dayatması ürün çeşitliliğini olumsuz yönde etkiliyor. Cevap Frekans (n) Yüzde (%) Kesinlikle Katilmiyorum 14 4,3 Katilmiyorum 60 18,6 Kararsizim 20 6,2 Katiliyorum 122 37,9 Kesinlikle Katiliyorum 106 32,9 % 71 Katılıyorum Kesinlikle Katilmiyorum Katilmiyorum Kararsizim Katiliyorum Kesinlikle Katiliyorum 33% 4% 19% 6% 38% 37

6.1. Esnafın Kendinden Kaynaklanan Sorunların Yorumlanması Esnafların kendilerinden kaynaklanan sorunlar incelendiğinde, üzerinde en az fikir birliği oluşan ifade, Kapalı Çarşı da müşterinin bulabileceği ürün çeşidi sınırlıdır. (% 38) şeklinde olmuştur. En büyük sorunlar olarak ise, Ticaret geçmişi olmayan ve kapalı çarşı kültürünü bilmeyen işyeri sahiplerinden dolayı esnaflık kültürü kayboluyor. (% 85) ve Kapalı Çarşı esnafı, işini büyütecek ekonomik ve finansal güçten yoksundur. (% 86) ifadeleri ile kültürel ve finansal sorunların ön plana çıktığı görülmektedir. 38

7. Çarşı Esnafının Müşteri Memnuniyeti Kapalı çarşıdaki müşteri sayısından memnunum. Cevap Frekans (n) Yüzde (%) Kesinlikle Katılmıyorum 48 14,9 Katılmıyorum 84 26,1 Kararsızım 44 13,7 Katiliyorum 108 33,5 Kesinlikle Katiliyorum 37 11,5 Cevapsız 1,3 34% 11% 14% 15% 26% Kesinlikle Katilmiyorum Katilmiyorum Kararsizim Katiliyorum Kesinlikle Katiliyorum 11% 15% 34% 26% 14% 39

7. Çarşı Esnafının Müşteri Memnuniyeti Kapalı çarşıdaki müşteri sayısından memnunum. Sokaklar Frekans Ort. Std. Sp. Bezciler (Uzun) Çarsı 37 2,54 1,19 Borekciler 22 1,82 1,33 Damgaciler 9 0,78 1,09 Dikiciler Gecidi 5 1,80 1,64 Gazezler 23 2,39 0,94 Eskiciler 8 1,63 1,60 Hacı Hanefi 25 2,16 1,34 Kadinlar 15 2,67 1,18 Katrancilar 52 1,75 1,10 Kürkçüler 10 1,70 1,25 Postalli 3 1,67 1,15 Saraçlar 18 1,33 1,28 Sipahi Pazari 42 2,21 1,28 Tabakcilar 14 2,29 1,33 Terziler 12 2,67 1,15 Urgancilar 19 1,32 1,49 Diğer 4 2,25 0,96 Total 318 2,01 1,29 Sokak dağılımına göre Tablo ya bakıldığında, genel müşteri sayısının esnaf tarafından yetersiz bulunduğu görülmektedir. Terziler, Kadınlar, Bezciler sokak 2,50 in üzerinde puanla kararsızlığın biraz üstünde değerlendirmede bulunmuştur. Müşteri sayısından en az memnun olan ise Damgacılar ve Urgancılar Sokaktır. 40

7. Çarşı Esnafının Müşteri Memnuniyeti Kendi dükkânımın satışlarından memnunum. Cevap Frekans (n) Yüzde (%) Kesinlikle Katilmiyorum 22 6,8 13% 7% Katilmiyorum 74 23,0 Kararsizim 46 14,3 Katiliyorum 138 42,9 Kesinlikle Katiliyorum 41 12,7 Cevapsız 1,3 43% 14% 23% Kesinlikle Katilmiyorum Katilmiyorum Kararsizim Katiliyorum Kesinlikle Katiliyorum 13% 7% 23% 43% 14% 41

7. Çarşı Esnafının Müşteri Memnuniyeti Kendi Dükkanımın satışlarından memnunum. Sokaklar Frekans Ort. Std. Sp. Bezciler (Uzun) Çarsı 37 2,92 1,09 Borekciler 22 2,41 1,26 Damgaciler 9 1,44 1,24 Dikiciler Gecidi 5 2,80 1,30 Gazezler 23 2,52 0,85 Eskiciler 8 1,88 1,25 Hacı Hanefi 25 2,40 1,15 Kadinlar 15 2,40 1,50 Katrancilar 52 2,04 1,07 Kürkçüler 10 1,60 1,26 Postalli 3 2,33 1,15 Saraçlar 18 2,00 1,24 Sipahi Pazari 42 2,64 0,96 Tabakcilar 15 2,13 1,19 Terziler 12 2,50 1,00 Urgancilar 18 1,72 1,18 Diğer 4 2,50 1,00 Total 318 2,31 1,16 Genel olarak esnaflar, Çarşı ya gelen müşteri sayısı ile karşılaştırıldığında kendi dükkanlarındaki satışlardan kısmen de olsa daha fazla memnun olduklarını ifade eden cevaplar vermişlerdir. Fakat cevaplarda homojenlik yoktur. 2,92 ile Uzun Çarşı esnafı memnuniyet puanı en yüksek olan grup olmuştur. Buna karşın Kürkçüler ve Damgacılar sokaklarında faaliyet gösteren dükkan sahipleri satışlardan memnun değillerdir. 42

7. Çarşı Esnafının Müşteri Memnuniyeti Satış yaptığım müşterilerin çoğu ihtiyaçları olduğunda tekrar benim ürünlerimden satın alırlar. Cevap Frekans (n) Yüzde (%) Kesinlikle Katilmiyorum 6 1,9 24% 1% 2% 6% 8% Katilmiyorum 20 6,2 Kararsizim 24 7,5 Katiliyorum 191 59,3 Kesinlikle Katiliyorum 78 24,2 Cevapsız 3,9 59% Kesinlikle Katilmiyorum Katilmiyorum Kararsizim Katiliyorum Kesinlikle Katiliyorum Cevapsız 1% 24% 2% 6% 8% 59% 43

7. Çarşı Esnafının Müşteri Memnuniyeti Satış yaptığım müşterilerin çoğu ihtiyaçları olduğunda tekrar benim ürünlerimden satın alırlar. Sokaklar Frekans Ort. Std. Sp. Bezciler (Uzun) Çarsı 37 3,35 0,86 Borekciler 22 3,27 0,70 Damgaciler 9 2,67 0,71 Dikiciler Gecidi 5 2,80 1,10 Gazezler 23 3,09 0,60 Eskiciler 8 2,88 0,83 Hacı Hanefi 25 3,12 0,78 Kadinlar 14 3,14 0,53 Katrancilar 51 2,71 0,86 Kürkçüler 9 2,67 1,12 Postalli 3 3,00 0,00 Saraçlar 18 3,00 0,84 Sipahi Pazari 42 3,10 0,85 Tabakcilar 15 2,67 0,90 Terziler 12 2,67 1,07 Urgancilar 19 2,95 1,22 Diğer 4 2,75 0,50 Total 316 2,99 0,86 Satış miktarları Çarşı esnafını çok memnun etmese de, geleneksel olarak belirli bir müşteri kitlesine hitap eden Çarşı da sadık müşteri kitlelerinin olduğu anlaşılmaktadır. Çarşı esnafının müşterilerle ilgili en yüksek olumlu cevap verdiği sorulardan birisi bu soru olmuştur. Öyle ki müşteri sıkıntısı yaşayan Damgacılar, Urgancılar ve Katrancılar esnafı bile bu soruya olumlu cevap vermiştir. Genel olarak standart sapma değerlerinin de küçük olması, görüşlerin homojen olduğunu göstermektedir. 44

7. Çarşı Esnafının Müşteri Memnuniyeti Dükkânımdan alışveriş yapan müşterilerim başkalarına da tavsiye ederler. Cevap Frekans (n) Yüzde (%) Kesinlikle Katilmiyorum 2,6 Katilmiyorum 14 4,3 Kararsizim 25 7,8 Katiliyorum 192 59,6 Kesinlikle Katiliyorum 85 26,4 Cevapsız 4 1,2 27% 1% 4% 8% 60% Kesinlikle Katilmiyorum Katilmiyorum Kararsizim Katiliyorum Kesinlikle Katiliyorum 27% 1% 4% 8% 60% 45

7. Çarşı Esnafının Müşteri Memnuniyeti Dükkanımdan alışveriş yapan müşterilerim başkalarına da tavsiye ederler. Sokaklar Frekans Ort. Std. Sp. Bezciler (Uzun) Çarsı 37 3,32 0,85 Borekciler 21 3,38 0,67 Damgaciler 9 3,00 0,00 Dikiciler Gecidi 5 2,60 0,89 Gazezler 23 3,04 0,47 Eskiciler 8 2,88 0,35 Hacı Hanefi 25 2,88 0,93 Kadinlar 15 2,87 1,06 Katrancilar 51 2,96 0,53 Kürkçüler 9 2,89 0,93 Postalli 3 3,00 0,00 Saraçlar 18 3,06 0,94 Sipahi Pazari 42 3,21 0,72 Tabakcilar 15 3,00 0,76 Terziler 12 2,75 1,14 Urgancilar 18 3,56 0,51 Diğer 4 2,75 0,50 Total 315 3,08 0,76 Müşteri sadakatinin en önemli göstergelerinden birisi olan tavsiye etme konusunda sorulan Dükkanımda alışveriş yapan müşterilerim başkalarına da tavsiye ederler ifadesine 3,08 oranında yüksek bir evet cevabı verilmiştir. Bu cevap bir önceki, cevabı pekiştiren bir yanıt olmuştur. Müşteri sayısı yetersiz olsa da Kapalı Çarşı esnafı, mevcut müşterilerini sadık olarak nitelendirmektedir. Standart sapmanın sıfıra yakın olması cevapların benzer ve homojen olduğunu göstermektedir. 46

7. Çarşı Esnafının Müşteri Memnuniyeti Kapalı Çarşı nın yakın gelecekte daha çok müşteri çekeceğini düşünüyorum. Cevap Frekans (n) Yüzde (%) Kesinlikle Katilmiyorum 37 11,5 Katilmiyorum 69 21,4 Kararsizim 49 15,2 Katiliyorum 110 34,2 Kesinlikle Katiliyorum 55 17,1 Cevapsız 2,6 34% 17% 12% 15% 22% Kesinlikle Katilmiyorum Katilmiyorum Kararsizim Katiliyorum Kesinlikle Katiliyorum 17% 12% 22% 34% 15% 47

7. Çarşı Esnafının Müşteri Memnuniyeti Kapalı Çarşı'nın gelecekte daha çok müşteri çekeceğini düşünüyorum. Sokaklar Frekans Ort. Std. Sp. Bezciler (Uzun) Çarsı 37 2,59 1,40 Borekciler 22 2,64 1,33 Damgaciler 9 1,56 1,13 Dikiciler Gecidi 5 1,60 1,52 Gazezler 23 2,35 1,03 Eskiciler 8 2,13 1,55 Hacı Hanefi 25 2,28 1,37 Kadinlar 15 2,13 1,13 Katrancilar 51 1,94 1,27 Kürkçüler 10 1,90 1,20 Postalli 3 1,33 1,53 Saraçlar 17 2,65 1,22 Sipahi Pazari 42 2,40 1,29 Tabakcilar 15 2,33 1,11 Terziler 12 2,33 0,98 Urgancilar 19 1,89 1,52 Diğer 4 1,50 1,00 Total 317 2,24 1,29 Çarşı nın geleceği konusunda yaşanan endişeler, müşterilerle ilgili beklentileri de olumsuz etkilemektedir. Yeni alışveriş mekanlarının Kapalı Çarşı yı olumsuz etkilemesi ve gençlerin Kapalı Çarşıya itibar etmemesi potansiyel müşteriler konusundaki beklentileri olumsuz etkilemektedir. Uzun Çarşı, Börekçiler ve Saraçlar Çarşısı en iyimser cevapları verirken, Postallı, Urgancılar, Dikiciler Geçidi, Katrancılar karamsar cevaplar vermiştir. 48

7. Çarşı Esnafının Müşteri Memnuniyeti Mağazama gelen müşteriler sıklıkla pazarlık yaparlar. Cevap Frekans (n) Yüzde (%) Kesinlikle Katilmiyorum 7 2,2 Katilmiyorum 25 7,8 Kararsizim 22 6,8 Katiliyorum 115 35,7 Kesinlikle Katiliyorum 152 47,3 Cevapsız 1,3 47% 2% 8% 7% 36% Kesinlikle Katilmiyorum Katilmiyorum Kararsizim Katiliyorum Kesinlikle Katiliyorum 2% 8% 7% 47% 36% 49

7. Çarşı Esnafının Müşteri Memnuniyeti Mağazama gelen müşteriler sıklıkla pazarlık yaparlar. Sokaklar Frekans Ort. Std. Sp. Bezciler (Uzun) Çarsı 37 3,86 0,35 Borekciler 22 3,09 1,27 Damgaciler 9 3,22 1,09 Dikiciler Gecidi 5 2,80 1,10 Gazezler 23 3,13 0,76 Eskiciler 8 2,50 1,31 Hacı Hanefi 25 3,20 0,91 Kadinlar 15 3,13 0,99 Katrancilar 52 2,96 1,07 Kürkçüler 9 3,00 1,00 Postalli 3 3,33 0,58 Saraçlar 18 2,78 1,26 Sipahi Pazari 42 3,19 0,92 Tabakcilar 15 3,00 1,25 Terziler 12 3,42 0,67 Urgancilar 19 3,63 1,16 Diğer 4 3,00 0,82 Total 318 3,19 1,01 Tüm Kapalı Çarşı sokakları ortak bir kanaat olarak, müşterilerinin pazarlık yapmadan ürün almadığını belirtmiştir. Bu sonuç bizlere Kapalı Çarşı ya gelen müşterinin, geleneksel olarak pazarlık yapılmadan ürün alınmayacağını bildiğini göstermektedir. 50

7. Çarşı Esnafının Müşteri Memnuniyeti Kapalı Çarşının reklam ve tanıtımı yeterince yapılmaktadır. Cevap Frekans (n) Yüzde (%) Kesinlikle Katilmiyorum 134 41,6 Katilmiyorum 72 22,4 Kararsizim 19 5,9 Katiliyorum 36 11,2 Kesinlikle Katiliyorum 60 18,6 Cevapsız 1,3 11% 6% 19% 22% 42% Kesinlikle Katilmiyorum Katilmiyorum Kararsizim Katiliyorum Kesinlikle Katiliyorum 19% 11% 42% 6% 22% 51

7. Çarşı Esnafının Müşteri Memnuniyeti Kapalı Çarşı'nın reklam ve tanıtımı yeterince yapılmaktadır. Sokaklar Frekans Ort. Std. Sp. Bezciler (Uzun) Çarsı 37 1,54 1,57 Borekciler 22 1,73 1,70 Damgaciler 9 1,67 1,80 Dikiciler Gecidi 5 1,40 1,52 Gazezler 23 1,30 1,58 Eskiciler 8 1,13 1,81 Hacı Hanefi 25 1,92 1,41 Kadinlar 15 0,47 0,92 Katrancilar 51 1,37 1,39 Kürkçüler 10 1,30 1,89 Postalli 3 0,00 0,00 Saraçlar 18 1,89 1,81 Sipahi Pazari 42 1,05 1,41 Tabakcilar 15 1,73 1,75 Terziler 12 0,75 1,22 Urgancilar 19 1,84 1,86 Diğer 4 2,25 1,71 Total 318 1,42 1,56 Hem Tarihi bir yapı olması hem de şehrin merkezinde bulunması nedeni ile Kapalı Çarşı bilinen bir alış veriş mekanıdır. Buna karşın, ticari cazibesini arttırmak için Kapalı Çarşı nın reklam ve tanıtımı yeterince yapılmamaktadır. Esnafın üzerinde ittifak ettiğin en önemli hususlardan birisi de budur. Bu soruya 2.00 ün üzerinde bir puan veren olmamıştır. 52

7. Çarşı Esnafının Müşteri Memnuniyeti Genç müşteriler de, Kapalı Çarşıya sıklıkla gelir. Cevap Frekans (n) Yüzde (%) Kesinlikle Katilmiyorum 34 10,6 Katilmiyorum 83 25,8 Kararsizim 55 17,1 Katiliyorum 110 34,2 Kesinlikle Katiliyorum 39 12,1 Cevapsız 1,3 34% 12% 11% 17% 26% Kesinlikle Katilmiyorum Katilmiyorum Kararsizim Katiliyorum Kesinlikle Katiliyorum 12% 11% 26% 34% 17% 53

7. Çarşı Esnafının Müşteri Memnuniyeti Genç müşteriler de Kapalı Çarşıya sıklıkla gelir. Sokaklar Frekans Ort. Std. Sp. Bezciler (Uzun) Çarsı 37 2,57 1,30 Borekciler 22 2,55 1,41 Damgaciler 9 1,11 1,05 Dikiciler Gecidi 5 1,20 0,45 Gazezler 23 2,17 1,07 Eskiciler 8 2,38 1,41 Hacı Hanefi 25 2,00 1,44 Kadinlar 15 2,07 0,80 Katrancilar 52 1,96 1,05 Kürkçüler 10 2,20 0,92 Postalli 3 1,33 1,53 Saraçlar 18 2,17 1,29 Sipahi Pazari 42 2,12 1,27 Tabakcilar 14 2,36 0,93 Terziler 12 2,00 1,35 Urgancilar 19 1,84 1,50 Diğer 4 2,25 0,96 Total 318 2,12 1,23 Uzun Çarşı, Börekçiler, Saraçlar ve Tabakçılar hariç esnaf, gençlerin alışveriş mekanı olarak genç müşterilerin Kapalı Çarşı ya gelmediğini düşünmektedir. Özellikle Damgacılar ve Postallı sokaklarındaki esnaflar oldukça karamsar görünmektedirler. 54

7. Çarşı Esnafının Müşteri Memnuniyeti Genel olarak müşterilerin Kapalı Çarşı esnafına güveni yüksektir. Cevap Frekans (n) Yüzde (%) 10% 15% Kesinlikle Katilmiyorum 48 14,9 Katilmiyorum 103 32,0 Kararsizim 67 20,8 22% 32% Katiliyorum 71 22,0 Kesinlikle Katiliyorum 33 10,2 21% Kesinlikle Katilmiyorum Katilmiyorum Kararsizim Katiliyorum Kesinlikle Katiliyorum 10% 15% 22% 32% 21% 55

7. Çarşı Esnafının Müşteri Memnuniyeti Genel olarak müşterilerin Kapalı Çarşı esnafına güveni yüksektir. Sokaklar Frekans Ort. Std. Sp. Bezciler (Uzun) Çarsı 37 2,05 1,39 Borekciler 22 1,64 1,36 Damgaciler 9 0,89 0,93 Dikiciler Gecidi 5 1,00 0,71 Gazezler 23 2,13 0,87 Eskiciler 8 1,88 1,13 Hacı Hanefi 25 1,32 1,25 Kadinlar 15 2,27 1,39 Katrancilar 52 1,54 1,00 Kürkçüler 10 2,10 1,10 Postalli 3 1,33 0,58 Saraçlar 18 1,89 1,37 Sipahi Pazari 42 1,98 1,20 Tabakcilar 15 1,93 1,10 Terziler 12 2,00 1,41 Urgancilar 19 2,16 1,46 Diğer 4 1,50 1,73 Total 319 1,81 1,23 Esnaflar Kapalı Çarşıda müşterilerinin kendilerine sadık olduğunu düşünürken, genel olarak Kapalı Çarşıya karşı güvenin düşük olduğunu düşünmektedirler. Bu sonuca göre, esnaflar kendilerini güvenilir, çarşının genelini ise güvenilmez görme eğilimindedirler. Dolayısıyla bu cevap aslında esnafın birbirini güvenilir görmediğini göstermektedir. 56

7. Çarşı Esnafının Müşteri Memnuniyeti Kapalı çarşıdan alış veriş yapanlar yakınlarına da Kapalı çarşıda alışveriş yapmalarını tavsiye ederler. Cevap Frekans (n) Yüzde (%) Kesinlikle Katilmiyorum 19 5,9 Katılmıyorum 61 18,9 15% 6% 19% Kararsizim 83 25,8 Katiliyorum 107 33,2 Kesinlikle Katiliyorum 49 15,2 Cevapsız 3,9 34% 26% Kesinlikle Katilmiyorum Katilmiyorum Kararsizim Katiliyorum Kesinlikle Katiliyorum 15% 6% 19% 34% 26% 57

7. Çarşı Esnafının Müşteri Memnuniyeti Kapalı çarşıdan alış veriş yapanlar yakınlarına da Kapalı çarşıda alışveriş yapmalarını tavsiye ederler. Sokaklar Frekans Ort. Std. Sp. Bezciler (Uzun) Çarsı 37 2,84 1,14 Borekciler 22 2,18 1,37 Damgaciler 9 1,78 0,97 Dikiciler Gecidi 5 1,20 0,84 Gazezler 23 2,57 0,79 Eskiciler 8 1,88 1,55 Hacı Hanefi 25 2,28 1,14 Kadinlar 13 3,00 1,08 Katrancilar 52 1,94 1,02 Kürkçüler 10 2,30 1,06 Postalli 3 2,67 0,58 Saraçlar 18 2,17 1,15 Sipahi Pazari 42 2,60 0,91 Tabakcilar 15 2,20 1,26 Terziler 11 2,91 0,70 Urgancilar 19 2,26 1,33 Diğer 4 1,75 0,96 Total 316 2,34 1,13 Uzun Çarşı, Bezciler ve Terziler sokaklarında çalışan esnaflar sadık müşterilerinin referansı ile kendilerinden alışveriş yapmaya gelen müşteriler olduğunu belirtmektedir. Kapalı Çarşı müşterisi, bilmediği bir dükkandan gerekmedikçe ya da birisinin referansı olmadıkça alışveriş yapmamaktadır. 58

7. Çarşı Esnafının Müşteri Memnuniyeti Üç Büyük Ġş Alanına Göre Esnafın Müşteri Memnuniyeti No Esnafın Müşteri Memnuniyeti Ayakkabi Hazır Giyim Sarraf/ gümüş Ort Ort Ort 1 Kapalı çarşıdaki müşteri sayısından memnunum. 1,86 2,18 1,64 2 Kendi dükkânımın satışlarından memnunum. 2,06 2,47 2,32 3 Satış yaptığım müşterilerin çoğu ihtiyaçları olduğunda tekrar benim ürünlerimden satın alırlar. 2,98 3,16 2,71 4 Dükkânımdan alışveriş yapan müşterilerim başkalarına da tavsiye ederler. 2,94 3,21 3,00 5 Kapalı Çarşı nın yakın gelecekte daha çok müşteri çekeceğini düşünüyorum. 2,27 2,36 2,00 6 Mağazama gelen müşteriler sıklıkla pazarlık yaparlar. 3,12 3,45 3,05 7 Kapalı Çarşının reklam ve tanıtımı yeterince yapılmaktadır. 1,41 1,49 1,71 8 Genç müşteriler de, Kapalı Çarşıya sıklıkla gelir. 2,22 2,18 2,00 9 Genel olarak müşterilerin Kapalı Çarşı esnafına güveni yüksektir. 1,86 1,83 1,36 10 Kapalı çarşıdan alış veriş yapanlar yakınlarına da Kapalı çarşıda alışveriş yapmalarını tavsiye ederler. 2,41 2,51 1,86 Esnafın, Müşteri memnuniyetine ilişkin düşünceleri, fiziksel sorunlar ve kendilerinden kaynaklanan sorunlarla karşılaştırıldığında en düşük puanları alan konu olmuştur. Bundan dolayı iş alanına göre memnuniyet ortalamaları yeniden incelenmiştir. Yukarıdaki tabloda araştırmaya katılan ve Kapalı Çarşı da yoğun biçimde faaliyet gösteren ve katılımın en yüksek olduğu Ayakkabı, hazır giyim ve sarraf/gümüş gruplarının cevapları karşılaştırılmıştır. Müşterinin alışveriş yaptığı dükkanı tavsiye etme, Müşterilerin pazarlık yapması, Tekrar aynı dükkanda alışveriş yapma konusundaki inançların ortak olduğu görülmektedir. 59

8. Çözüme Destek Olması Beklenen Diğer Kurumlar Aşağıdaki kuruluşların hangisinin Kapalı Çarşı nın sorunlarını çözmede daha etkili olmasını bekliyorsunuz? Çözüm Üretici Kurum 1. Tercih (n) 2. Tercih (n) 3. tercih (n) Ticaret Odası 77 3 0 Esn. Ve San. Odası 30 20 2 Belediyeler 151 42 8 Valilik 18 28 10 Kapalı Çarşı Derneği 41 41 21 250 200 150 100 50 0 Ticaret Odası Esn. Ve San. Odası Belediyeler Valilik Kapalı Çarşı Derneği 1. Tercih 2. Tercih 3. tercih 60

9. Esnafın Gördüğü Diğer Sorunlar Lavabo, WC ve temizlik Sermaye darlığı Güvenlik, Zabıta Otopark sorunu Ses kirliliği (Yüksek sesli müzik) Dernek Yönetiminin şeffaf olmaması Engelliler için ulaşım sorunu Esnaf eğitimi Müşteri yetersizliği Tavan bakımı Kedi sorunu Tatil sorunu (Pazar günü çarşı kapalı olsun) Yönlendirme eksikliği (tabela Problemi) 61

10. SONUÇLAR Bu bölümde, anket ve mülakat yöntemleriyle elde edilen sonuçlar 3 grup altında toplanmaktadır: 1. Kapalı çarşının fiziksel yapısından kaynaklanan sorunlar 2. Kapalı Çarşının Esnaf zihniyetinden kaynaklanan sorunlar 3. İlk iki sorunun bir neticesi olarak ortaya çıkan müşterilerle ilgili sorunlar Kapalı Çarşı nın Fiziksel Sorunları: Kapalı çarşı girişinde yönlendirici levha ve bilgilerin olmaması karmaşa yaratmaktadır. Çarşının tarihi yapısının korunamaması, metal ve tabela kirliliği tarihi ve otantik havayı bozmaktadır. Bu durum insanlarda bir kapalı çarşı deneyi yaşatmaktan ziyade, üstü kapatılmış sıradan bir yeraltı çarşısı hissine neden olmaktadır. Kapalı çarşıda sokakların konfeksiyon, zücaciye, hediyelik eşya, ayakkabı vb. gibi belirli bir branş göre düzenlenmemesi karmaşaya neden olmaktadır. Branşlaşma sorunu öncelik olmamakla birlikte bu konuda diğer kapalı çarşıların deneyimlerinden yararlanılabilir. 62

10. SONUÇLAR Kapalı Çarşı nın Fiziksel Sorunları: Çarşı içinde, müşterilerin dinlenebileceği uygun mekanlar (Cafe, restoran vb.) yetersizdir. Hatta yok denecek kadar azdır. Dükkân alanlarının küçük olmasından dolayı istenen miktarda ürün alınamaması esnafın ekonomik olarak büyümesini önlüyor. Çarşı içinde ara sokakların çok dar olmasından dolayı tezgahların yollara taşması müşterileri rahatsız etmektedir. Dükkân hacimlerinin küçük olmasından dolayı oluşan mekan sorunu dükkan sahibinin yeterli ürün sunmasına ve bulundurmasına engel olmaktadır. Bu problemin bir sonucu olarak dar sokaklarda bulunan dükkan sahipleri ürünleri yol kenarlarına koymakta, bu da müşteri geçişlerini zorlaştırmaktadır. Dükkânların çok yakın olması ve müşteri pazarlıklarının diğer satıcılar tarafından duyulması aynı işi yapan başka bir esnaflar tarafından fiyat indirimleriyle ikna edilmesi etik olmayan davranışlara neden olmaktadır. Bu problemin bir sonucu olarak esnaflar arasında dayanışma ve güven zedelenirken, aykırı fiyatlara muhatap olan müşterilerin Kapalı Çarşı dan soğumasına ve güvenini kaybetmesine neden olmaktadır. 63

10. SONUÇLAR Esnafın Kendisinden Kaynaklanan Sorunlar Kapalı Çarşı nın merkezi yönetiminin zayıflığı ve Vakıf sistemine göre çalışılmaması bilinçsiz bir şekilde sektörel yığılmaya neden olmuştur. Anket araştırmasında da görüldüğü gibi Kapalı Çarşı da yüksek oranda ayakkabı ve giyim mağazaları bulunmaktadır. Dengesiz bir arz meydana getiren bu tür yığılmalar esnaf arasında şiddetli fiyat rekabetlerine neden olabilmektedir. Bazı dükkân sahiplerinin müşteriye karşı baskıcı tutumları müşterilerin kaybedilmesine neden olmaktadır. Böyle bir tespitin müşterilere sorulduktan sonra ifade edilmesi gerekir ama anket yapılan esnafın bu sorunu tasdik ettiği görülmüştür. Özellikle müşteri kapma davranışları müşteri tarafından baskı olarak algılanmakta, bu bayan müşterilerde taciz duygusuna da neden olabilmektedir. Anketlerde Esnafın ifade ettiği en büyük sorun, finansal olanlardır. Yeterli yatırım sermayesi olmayan girişimcilerin başarısız olmasından dolayı sıklıkla işyeri devri, icra ve iflas gibi nedenlerle Çarşı da işletmeci (esnaf) sirkülasyonu yaşanmaktadır. Bu durumun neden olduğu diğer bir sonuç ise zaman içinde ticaret geçmişi olmayan ve kapalı çarşı kültürünü bilmeyen işyeri sahiplerinden dolayı Ahilik kültürünün, dayanışmanın kaybolması şeklinde kendini göstermiştir. 64

10. SONUÇLAR Esnafın Kendisinden Kaynaklanan Sorunlar Dükkanların yeterli ciroyu yapamaması nedeni ile Çarşı esnafı kadın müşterilere hitap edecek Kadın çalışanlar istihdam edememekte, bu da iletişim sorunlarına neden olabilmektedir. Bu sorun öncelikli bir sorun olmamakla birlikte Kadın çalışanların sayısının artması uzun vadede mevcut kaba tutumların törpülemesine yardım edecektir. Esnafın kendi içinde anlaşamaması, Kapalı Çarşı yı ilgilendiren sorunlara çözüm üretilmesini önlemektedir. Bu hususta ilk sorun, Kapalı Çarşının önde gelen güçlü esnafları Çarşı nın sorunlarına yeterince eğilmemektedir. Diğer bir sorun ise, Vakıf ve AVM lerde olduğu gibi Kapalı Çarşı yönetiminin yasal bir dayanağının olmaması ve Dernek Yönetiminin tabana yayılan bir desteğe sahip olmaması sorunları ve güvensizliği arttırmaktadır. Kapalı Çarşıdaki fiziksel sorunlardan dükkan alanlarının kısıtlı olması özellikle ayakkabı ve hazır giyim gibi çeşidin fazla olduğu alanlarda faaliyet gösteren esnafın, üreticiden ürün almak yerine mecburen toptancılara yönelmesine neden olmaktadır. Bu da esnafın aynı toptancılardan beslenmesi ve toptancıların getirdikleri ürünleri dayatması, ürün çeşidinin sınırlı kalmasına neden olabilmektedir. 65

10. SONUÇLAR Esnafın Müşterilerle Ġlgili Sorunları Esnaf, Kapalı Çarşı daki müşteri sirkülasyonundan memnunun değildir. Esnaflar kendi dükkânımın satışlarından bazı sokaklar istisna memnunundur. Esnaflar, mevcut müşterilerinin sadakat düzeyinin yüksek olduğunu düşünmektedir. Bunu müşterilerin ihtiyaç duyduklarında tekrar onları tercih etmesinden ve de müşterilerin alışveriş yaptıkları dükkanları başkalarına tavsiye etmesinden anlayabiliriz. AVM ve diğer alışveriş merkezlerinin rekabeti arttırması ve müşteri beklentilerinin değişmesi Kapalı Çarşı nın yakın gelecekte daha çok müşteri çekeceğine dair umutları azaltmaktadır. Kapalı Çarşıya gelen müşteri Kapalı Çarşı nın genel koşullarını bilmekte ve sıkı pazarlık yapmaktadır. Esnaf, yüksek oranda, Kapalı Çarşı nın reklam ve tanıtımını yetersiz görmektedir. Genç müşteriler Kapalı Çarşı da alışveriş yapmamaktadır. Kapalı Çarşı nın gençlere hitap edecek özelliklere sahip değildir. Esnaflar, kendilerini güvenilir, müşterilerini sadık görürken, Kapalı Çarşı nın genelini güvenilmez görmektedir. VE müşterilerin Kapalı Çarşı esnafına güvenmediğini düşünmektedir. 66

11. ÖNERĠLER KAPALI ÇARŞI YÖNETĠMĠNĠN YENĠLENMESĠ Kapalı Çarşı nın iyileştirilmesi adına atılması gereken ilk adım. Kapalı Çarşı yönetiminin güçlendirilmesidir. Sorunların çözümü için dışardan müdahale edilmesi Çarşı nın beklemediği sonuçlar getirebilir. Bunun için Kapalı Çarşı nın köklü ve saygın esnafları bir araya gelmeli ve Dernekte görev almalıdır. Gerekli görülmesi durumunda mevcut dernek yönetimi güven tazelemek için yeniden seçimlere gitmelidir. Derneğin mali işleri şeffaf hale getirilmeli ve gerek internet, gerekse panolara asılarak hesaplar Çarşı esnafı ile paylaşılmalıdır. Derneğin, yapacağı uygulamalar için yeni fonlar oluşturması zorunludur. Aşağıda sunulan yeni önerilerin hayata geçirilmesi için fonlara ihtiyaç vardır. Örneğin, iş potansiyeli yüksek caddelerdeki dükkanlardan daha yüksek aidat alınabilir. Şuan olmasa da gelecekte, Derneğin en önemli misyonu Çarşı nın cazibesini arttırmak olmalıdır. Bunun yapılabilmesi becerikli ve güçlü bir yönetime ve de ekonomik güce bağlıdır. Dernek, Kapalı Çarşı esnafının uyması gereken ticari değerleri yazılı hale getirmeli ve bunların tutumlara yansıması için eğitim programları yapmalıdır. Bu değerler, dükkanlarda çalıştırılan insanlara ilişkin politikalardan, müşterilerle ilgili faydalı ve itibar arttırıcı konulara kadar farklı içeriğe sahip olabilir. Değerleri insanların bir anda benimsemesi mümkün değildir. Ama zamana yayılarak ticari kültürün yozlaşması önlenebilir. 67

11. ÖNERĠLER KAPALI ÇARŞI YÖNETĠMĠNĠN YENĠLENMESĠ Çarşı ya yeni dükkan alan ya da kiralayan kişilerle ilgili bazı yazılı düzenlemeler yapılmalıdır. Çarşı nın içindeki branşlar da dikkate alınarak örneğin Kapalı Çarşı da kaç ayakkabıcı, kaç züccaciyeci, Kaç baharatçının hizmet vermesine müsaade edilmelidir? Bu sorunun cevabını vermek çok önemli, çünkü sonuçta Çarşı nın yarattığı ticari potansiyel ortadadır. Bu arada diğer çarşılarda olup Kayseri Kapalı Çarşısında olmayan, olursa tutabilecek işler var mıdır? Bununla ilgili de bir araştırma yapılabilir. Çarşıda iş yapmak isteyen kişiler için sermaye ve iş fikri gibi hususlarda ön şartlar getirilmeli, iş yapabilme meselesi sadece dükkan sahibinin kendi mülkünü kiraya vermesine bağlı olmalıdır. Bu öneri, hür teşebbüs fikrine ters ve uygulaması zor görülebilir ama yaşanacak hayal kırıklıklarının ve de kapalı çarşının itibarını koruma açısından önemlidir. Çarşı da meydana gelen gelişmeleri tüm çarşıya duyurmak için bir bülten çıkartılmalıdır. Tüm çarşıyı anlatan, derneğin yönettiği bir web sayfası oluşturulmalı, hatta sayfa üzerinden kültürel değeri olan ve her yerde bulunmaya ürünlerin satışları yapılmalıdır. Çarşı nın eski kültürel kimliğine kavuşması için güçlü esnafların sponsorluğunda Kongre ve konferanslar yapılarak yeni kuşaklara Kapalı Çarşı çeşitli etkinliklerle anlatılmalıdır. 68

11. ÖNERĠLER KAPALI ÇARŞININ TĠCARĠ CAZĠBESĠNĠN ARTTIRILMASI Bu araştırmanın en önemli yapılma nedenlerinden birisi, Kapalı Çarşı nın ticari cazibesinin nasıl arttırılacağına yönelik fikirlerin geliştirilmesidir. Bunun için öncelikli olarak Kapalı Çarşı nın Kısa vadede ve uzun vadede çözülebilecek öncelikli sorunlarının ortaya konulması gerekmektedir. Araştırma sonuçlarına göre Kapalı Çarşı nın sokakları homojen olarak müşteri çekememektedir. Bununla birlikte asıl sorun müşteri yokluğundan değil, dükkanların fiziksel büyüklüğünün yeterli olmamasından kaynaklanmaktadır. Bu soruna kısa vadede bir çözüm üretmek mümkün görünmemekle birlikte, bazı fiziksel düzenlemelerle kısmı iyileştirmeler yapılabilir. İyileştirme stratejisi oluşturulurken Kapalı Çarşı nın mevcut müşteri fortföyü korunmalı, bu müşteri popülasyonunu arttıracak pazarlama çalışmalar yapılmalıdır. Pazarlama çabaları planlanırken şu hususa dikkat edilmelidir: Kapalı Çarşı kendini konumlandırırken AVM lerin bir rakip olarak değildir. Bu nedenle AVM gibi olmaya çalışmak yapılacak en büyük hatalardan birisi olacaktır. 69

11. ÖNERĠLER KAPALI ÇARŞININ TĠCARĠ CAZĠBESĠNĠN ARTTIRILMASI Bu araştırmanın en önemli yapılma nedenlerinden birisi Kapalı Çarşı nın ticari cazibesinin nasıl arttırılacağına yönelik fikirlerin geliştirilmesidir. Bunun için öncelikli olarak Kapalı Çarşı nın Kısa vadede ve uzun vadede çözülebilecek öncelikli sorunlarının ortaya konulması gerekmektedir. Kapalı Çarşı nın AVM lere rakip olması ve onlarla aynı kulvarda olmaya çalışması doğru değildir. Kapalı Çarşı nın belirgin bir müşteri portföyü vardır ve bunun yanında turizme yönelik yapılacak deneyim odaklı fiziksel iyileştirmeler, esnafın bilinçlendirilmesi gibi aktivitelerle Kapalı Çarşı yeniden konumlandırılabilir. Kapalı Çarşı nın en güçlü yönü, bir kültür ve tarih varlığı olmasıdır. Bu nedenle Kapalı Çarşının pazarlama odağında müşterilerine kültür deneyimi satmak olmalıdır. Örneğin, uzun vadede Kapalı Çarşı nın bir sokağı açık müze formunda maket ve temsili ürünlerle geçmişte yapılan ama şimdi unutulmaya yüz tutmuş eski zanaatlar temsili olarak sergilenebilir. Bu başlı başına bir projedir. Bu proje için ulusal ve uluslararası fon temin edecek kuruluş ve işletmelere ulaşılabilir. Kapalı Çarşı ile ilgili yapılan iyileştirmelerde kullanılmak üzere belirli bir plan dahilinde Bursa, Maraş, İstanbul vb. illerdeki kapalı çarşıların yaptıkları uygulamalar incelenebilir. 70

11. ÖNERĠLER Kapalı Çarşı nın görsel kimlik unsurları (Kapalı Çarşı logosu, yönlendirme levhaları, tabelalar) tarihi doku ile örtüşen bir tasarıma sahip olmalıdır. Amaç tarihi dokuyu korumanın yanında kültürel kimliği ön plana çıkartmak ve tüm ayrıntılara kadar bu müşterilere hissettirmektir. Bundan dolayı, basit ve ucuz kimlik tasarımlarından kaçınılmalıdır. 80 li yıllarda yapılan restorasyonlar çok uzun sürdüğünden, yeni restorasyonlar kapalı çarşı kapatılmadan yapılmak zorundadır. Aksi durumda telafisi zor kayıplar yaşanacaktır. Kapalı Çarşı nın görsel kimlik unsurları (Kapalı Çarşı logosu, yönlendirme levhaları, tabelalar) tarihi doku ile örtüşen bir tasarıma sahip olmalıdır. Amaç tarihi dokuyu korumanın yanında kültürel kimliği ön plana çıkartmak ve tüm ayrıntılara kadar bunu müşterilere hissettirmektir. Bundan dolayı, basit ve ucuz kimlik tasarımlarından kaçınılmalıdır. 71

11. ÖNERĠLER Kapalı Çarşı da geleneksel Osmanlı ve Kayseri lezzetlerinin (tatlı, kahve ve yemek çeşitleri) sunulduğu dinlenme mekanı oluşturulmalıdır. Bu konuda Bosna Osmanlı Çarşı sı örnek alınabilir. Çarşının bir tarafında alış veriş yapılan mekanlar diğer tarafında ise geleneksel yemeklerin (Cafe, börekçi, tatlıcı vb.) olduğu alanlar vardır. Dinlenme mekanları oluşturulurken, bu mekanların nasıl ticarileştirileceği ve ne tür ürünlerin ilgi çekeceği önceden iyi planlamalıdır. Çünkü geleneksel olarak Kapalı Çarşı müşterilerinin bu türlü mekanlara başlangıçta ilgi göstermeyebilir. Kapalı Çarşı nın geleneksel müşterileri köylülerden oluşmaktadır. Bu araştırmada ise önerilen husus değişen şartlara bağlı olarak Çarşı nın Turizme yönelmesi şeklindedir. Böyle bir dönüşümün hemen olmasını beklemek doğru değildir ama Çarşı nın daha fazla müşteri çekmesi için yeni müşteri kitlelerine ve ürün çeşitliliğine doğru yönelmesi şarttır. 72

TEŞEKKÜRLER eminemirza@gmail.com Not: Bu araştırmada emeği geçen Melikşah Üniversitesi 4. sınıf işletme öğrencilerine teşekkür ederim. 73