İÇİNDEKİLER BİRİNCİ BÖLÜM MALİYET MUHASEBESİNE GİRİŞ I. MALİYET MUHASEBESİNE GİRİŞ... 3 1. MALİYET MUHASEBESİNE İLİŞKİN ANA KAVRAMLAR... 3 1.1. Gider Kavramı... 3 1.2. Harcama Kavramı... 3 1.3. Maliyet Kavramı... 3 1.3.1. Ek Maliyet... 4 1.3.2. Marjinal Maliyet... 4 1.3.3. Batmış (Tarihi) Maliyet... 4 1.3.4. Fırsat (Alternatif - Vazgeçme) Maliyeti... 5 1.3.5. Muhasebe Maliyeti... 5 1.3.6. Geçerli Maliyet... 5 1.3.7. Geçersiz Maliyet... 5 1.3.8. Standart Maliyet... 5 1.3.9. Bütçelenmiş Maliyet... 5 1.3.10. Kontrol Edilebilir Maliyet... 5 1.3.11. Kontrol Edilemez Maliyet... 6 1.4. Varlık Kavramı... 6 1.5. Hasılat Kavramı... 6 1.6. Zarar Kavramı... 6 2. MALİYET MUHASEBESİNİN TANIMI, AMAÇLARI VE GENEL MUHASEBE İLE OLAN İLİŞKİSİ... 7 3. TEK DÜZEN HESAP PLANINDA MALİYET HESAPLARI... 8 3.1. 7/A Seçeneğinde Maliyet Hesapları... 9 3.2. 7/B Seçeneğinde Maliyet Hesapları... 19 3.3. 7/A ve 7/B Seçeneklerine İlişkin Örnek Uygulamalar... 22 4. GELİR TABLOSU VE SATIŞLARIN MALİYETİ TABLOSU... 40 vii
4.1. Gelir Tablosu... 40 4.1.1. Gelir Tablosunun Kapsamı... 40 4.1.2. Gelir Tablosu İlkeleri... 40 4.1.3. Gelir Tablosu Hesapları ve Açıklamaları... 42 4.2. Satışların Maliyeti Tablosu... 51 4.3. Gelir Tablosu ve Satışların Maliyeti Tablosuna İlişkin Örnek Uygulamalar... 54 İKİNCİ BÖLÜM GİDERLERİN SINIFLANDIRILMASI VE ÜRETİM GİDERLERİ II. GİDERLERİN SINIFLANDIRILMASI VE ÜRETİM GİDERLERİ...69 1. GİDERLERİN SINIFLANDIRILMASI... 69 1.1. Fonksiyonlarına Göre Giderler... 69 1.1.1. Alış Giderleri... 69 1.1.2. Üretim Giderleri... 69 1.1.2.1. Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri... 69 1.1.2.2. Direkt İşçilik Giderleri... 69 1.1.2.3. Genel Üretim Giderleri... 69 1.1.3. İşletme Dönemine İlişkin Giderler... 70 1.2. Çeşitlerine Göre Giderler... 70 1.2.1. İlk Madde ve Malzeme Giderleri... 70 1.2.2. İşçi Ücret ve Giderleri... 70 1.2.3. Memur Ücret ve Giderleri... 70 1.2.4. Dışarıdan Sağlanan Fayda ve Hizmetler... 70 1.2.5. Çeşitli Giderler... 70 1.2.6. Vergi Resim ve Harçlar... 71 1.2.7. Amortismanlar... 71 1.2.8. Finansman Giderleri... 71 1.3. Faaliyet Hacmi İle Olan İlişkisine Göre Giderler... 71 1.3.1. Sabit Giderler... 71 1.3.2. Değişken Giderler... 71 viii
1.3.3. Karma Giderler... 71 1.3.3.1. Yarı Değişken Giderler... 71 1.3.3.2. Yarı Sabit (Basamaklı) Giderler... 72 1.4. Ürünlere Yüklenmesine Göre Giderler... 72 1.4.1. Direkt Giderler... 72 1.4.2. Endirekt Giderler... 72 2. ÜRETİM GİDERLERİ... 73 2.1. İLK MADDE VE MALZEME GİDERLERİ... 73 2.1.1. İlk Madde ve Malzeme Giderlerinin Tanımı ve Kapsamı... 73 2.1.2. İlk Madde ve Malzeme Giderlerinin Üretilen Mamüllerle İlişkisi ve Sınıflandırılması... 73 2.1.2.1. Direkt İlk Madde ve Malzemeler... 73 2.1.2.2. Endirekt İlk Madde ve Malzemeler... 75 2.1.3. İlk Madde Malzemenin Kullanımına İlişkin Muhasebe Kayıtları ve Hesapların İşleyişi... 75 2.1.4. İlk Madde ve Malzeme Hareketlerinde Kullanılan Belgeler... 77 2.1.4.1. İlk Madde ve Malzeme İstek Fişi... 77 2.1.4.2. İlk Madde ve Malzeme Satın alma İstek Fişi... 78 2.1.4.3. İlk Madde ve Malzeme Teslim Alma ve Muayene Raporu... 80 2.1.4.4. Stok Kartı... 81 2.1.5. Stok Değerleme Yöntemleri... 82 2.1.5.1. Gerçek Stok Partileri Yöntemi (Has Maliyet)... 83 2.1.5.2. Ortalama Maliyet Yöntemi... 86 2.1.5.2.1. Basit Ortalama Maliyet Yöntemi... 86 2.1.5.2.2. Ağırlıklı (Tartılı) Ortalama Maliyet Yöntemi... 88 2.1.5.2.3. Hareketli Ortalama Maliyet Yöntemi... 89 2.1.5.3. İlk Giren İlk Çıkar Yöntemi (FİFO)... 93 2.1.5.4. Son Giren İlk Çıkar Yöntemi (LİFO)... 95 2.1.5.5. Standart Maliyet Yöntemi... 98 2.1.5.6. En Yüksek Fiyatlı İlk Çıkar Yöntemi (HİFO)... 101 2.1.5.7. İlk Gelecek İlk Çıkar Yöntemi (NİFO)... 103 2.1.5.8. Piyasa Fiyatı (Yenileme Maliyeti) Yöntemi... 104 2.1.5.9. Piyasa Fiyatı ile Alış Maliyetinden Düşük Olanıyla Değerleme Yöntemi... 105 ix
2.1.6. Stok Değerleme Yöntemlerinin Vergi Kanunları Karşısındaki Durumu...106 2.1.7. Stok Değerleme Yöntemlerine İlişkin Kapsamlı Örnek Uygulamalar...... 107 2.2. İŞÇİLİK GİDERLERİ... 116 2.2.1. İşçilik Giderlerinin Tanımı ve Kapsamı... 116 2.2.2. İşçilik Giderlerinin Üretilen Mamüllerle İlişkisi ve Sınıflandırılması...116 2.2.2.1. Direkt İşçilik Giderleri... 117 2.2.2.2. Endirekt İşçilik Giderleri... 117 2.2.3. Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği nde İşçilik Gider Hesapları... 118 2.2.4.3. Sosyal Güvenlik Kurumu İşveren Payları... 121 2.2.4.4. Kıdem Tazminatı... 121 2.2.4.5. İhbar Tazminatı... 121 2.2.4.6. Diğer Ödemeler... 122 2.2.5. İşçilik Maliyetlerinin İzlenmesi ve Kullanılan Belgeler... 122 2.2.5.1. Sosyal Sigorta Bordroları... 122 2.2.5.2. Ücret Bordroları... 122 2.2.5.3. Puantaj Bordroları... 122 2.2.5.4. Hizmet Sözleşmesi... 122 2.2.5.5. Zaman Kartları... 122 2.2.5.6. Fazla Çalışma Kartları... 123 2.2.6. Ücret Sistemleri... 123 2.2.6.1. Zaman Esasına Göre Ücret Sistemi... 123 2.2.6.2. Akord Esasına (Parça Başına) Göre Ücret Sistemi... 124 2.2.6.3. Prim Esasına Göre Ücret Sistemleri... 125 2.2.6.4. Diğer Teşvik Sistemleri... 127 2.2.7. İşçilik Maliyetleri ile İlgili Özel Sorunlar... 127 2.2.7.1. Boşa Geçen Zamana Ait Ücretler... 127 2.2.7.2. Fazla Çalışmalara Ait Ücretler... 129 2.2.7.3. İzin, Tatil ve İkramiye Ödemeleri... 131 2.2.7.4. İşçi Kıdem Tazminatları... 134 2.2.8. Ücretlerden Yapılması Gereken Zorunlu Kesintiler... 136 x
2.2.9. İşçilik Giderlerine İlişkin Kapsamlı Örnek Uygulamalar... 136 2.3. GENEL ÜRETİM GİDERLERİ... 142 2.3.1. Genel Üretim Giderlerinin Tanımı ve Özellikleri... 142 2.3.2. Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği nde Genel Üretim Gideri Hesapları... 143 2.3.4. Genel Üretim Giderlerinin Mamüller ve Gider Yerleriyle İlişkisi... 151 2.3.4.1. Gider Yeri Kavramı ve Gider Yerleri... 151 2.3.4.2. Gider Yerlerinin Fonksiyonları... 153 2.3.5. Genel Üretim Giderlerinin Gider Yerlerine Dağıtımı ( I. Dağıtım), Dağıtım Anahtarları (Ölçüleri) ve Dağıtım Tablolarının Düzenlenmesi... 154 2.3.6. Yardımcı Gider Yerlerinde Toplanan Genel Üretim Giderlerinin Esas Üretim Gider Yerlerine Dağıtımı (Tali Dağıtım-II. Dağıtım) ve Dağıtım Yöntemleri... 163 2.3.6.1. Basit Dağıtım Yöntemi... 169 2.3.6.2. Kademeli Dağıtım Yöntemi... 173 2.3.6.3. Matematiksel Dağıtım Yöntemi... 178 2.3.6.4. Planlı Dağıtım Yöntemi... 182 2.3.7. Esas Üretim Gider Yerlerinde Toplanan Genel Üretim Giderlerinin Mamül Maliyetine Yüklenmesi (III. Dağıtım) ve Yükleme Ölçülerinin Saptanması... 182 2.3.8. Fiili Genel Üretim Giderlerinin Mamül Maliyetlerine Yüklenilmesinde Ortaya Çıkan Sorunlar... 188 2.3.9. Genel Üretim Giderlerinin Dağıtımına İlişkin Kapsamlı Örnek Uygulamalar... 189 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM MALİYET HESAPLAMA SİSTEMLERİ III. MALİYET HESAPLAMA SİSTEMLERİ... 243 1. MALİYET HESAPLAMA SİSTEMLERİNE İLİŞKİN GENEL BİLGİLER.... 243 1.1. Sipariş Maliyeti Sistemi... 243 1.2. Safha Maliyet Sistemi... 244 1.3. Fiili Maliyet Sistemi... 244 xi
1.4. Tahmini maliyet sistemi... 245 1.5. Standart maliyet sistemi... 245 1.6. Tam maliyet sistemi... 245 1.7. Değişken maliyet sistemi... 246 1.8. Normal maliyet sistemi... 247 1.9. Direkt (Asal-İlk-Esas) maliyet sistemi... 249 1.10. Maliyet Hesaplama Sistemlerine İlişkin Örnek Uygulamalar... 250 2. SİPARİŞ MALİYET SİSTEMİ... 259 2.1. Sipariş Maliyet Sistemine İlişkin Genel Bilgiler... 259 2.2. Sipariş Maliyet Sisteminin Temel Esasları ve İşleyişi... 259 2.3. Sipariş Maliyet Sisteminin Yarar ve Sakıncaları... 263 2.4. Sipariş Maliyet Sisteminde Kullanılan Belgeler... 265 2.4.1. Sipariş Maliyet Kartı... 265 2.4.2. İlk Madde ve Malzeme İstek Fişleri... 265 2.4.3. İşçilik Zaman Kartları... 266 2.4.4. Genel Üretim Giderleri Dağıtım Tabloları (I., II. ve III. Dağıtım Tabloları)...... 266 2.5. Faaliyet Tabanlı Maliyet Yaklaşımı... 266 2.5.1. Geleneksel Sistem İle Faaliyetlere Dayalı Sistem Arasındaki Farklılıklar... 268 2.6. Sipariş Maliyet Sistemine İlişkin Örnek Uygulamalar... 275 3. SAFHA (EVRE) MALİYET SİSTEMİ... 308 3.1. Safha Maliyet Sistemine İlişkin Genel Bilgiler... 308 3.2. Safha Maliyet Sisteminin Özellikleri... 310 3.3. Safha Maliyet Sisteminin İşleyişi... 311 3.3.1. Miktar Hareketlerinin Saptanması... 312 3.3.2. Eşdeğer Mamül Miktarının Saptanması... 313 3.3.3. Birim Eşdeğer Mamül Maliyetinin Saptanması... 319 3.3.4. Mamül ve Yarı Mamüllerin Toplam Üretim Maliyetinin Saptanması...328 3.4. Birden Çok Mamülün Bir arada Üretilmesi Halinde Safha Maliyet Sisteminin Uygulanması...... 340 3.5. Safha Maliyet Sisteminin Yarar ve Sakıncaları... 355 3.6. Safha Maliyet Sistemine İlişkin Örnek Uygulamalar... 356 xii
4. STANDART MALİYET SİSTEMİ... 422 4.1. Standart Maliyet Sistemine İlişkin Genel Bilgiler... 422 4.2. Standart Maliyet Sisteminin Kurulması... 422 4.3. Standart Maliyetlerin Saptanması... 423 4.5. Standart Maliyet Sisteminde Sapma Analizleri ve Muhasebe Kayıtları... 425 4.5.1. Direkt İlk Madde ve Malzeme Sapmaları ve Muhasebeleştirilmesi. 425 4.5.1.1. Fiyat Sapması... 425 4.5.1.2. Miktar Sapması... 426 4.5.1.3. Direkt İlk Madde ve Malzeme Sapmalarının Muhasebeleştirilmesi... 426 4.5.2. Direkt İşçilik Sapmaları ve Muhasebeleştirilmesi... 426 4.5.2.1. Ücret Sapması... 426 4.5.2.2. Süre Sapması... 427 4.5.2.3. Direkt İşçilik Sapmalarının Muhasebeleştirilmesi... 427 4.5.3. Genel Üretim Giderleri Sapmaları ve Muhasebeleştirilmesi... 427 4.5.3.1. Bütçe Sapması... 428 4.5.3.2. Verim Sapması... 428 4.5.3.3. Kapasite (Hacim) Sapması... 429 4.5.3.4. Genel Üretim Gider Sapmalarının Muhasebeleştirilmesi... 429 4.6. Standart Maliyet Sisteminin Yarar ve Sakıncaları... 429 4.7. Standart Maliyet Sistemine İlişkin Örnek Uygulamalar... 430 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM BİRLEŞİK VE YAN MAMÜL MALİYETLERİNİN HESAPLANMASI IV. BİRLEŞİK VE YAN MAMÜL MALİYETLERİNİN HESAPLANMASI... 461 1. BİRLEŞİK MAMÜLLER... 461 1.1. Birleşik Mamüllere İlişkin Genel Bilgiler... 461 1.2. Birleşik Giderlerin Dağıtımına İlişkin Yöntemler... 461 1.2.1. Fiziksel Ölçüler Yöntemi... 461 1.2.2. Katsayılı Bölme (Ağırlıklı Ortalama) Yöntemi... 462 xiii
1.2.3. Piyasa Değerini Esas Alan Yöntemler... 462 1.2.3.1. Satış Hasılatı Yöntemi... 462 1.2.3.2. Net Satış Hasılatı Yöntemi... 462 2. YAN MAMÜLLER... 462 3. BİRLEŞİK VE YAN MAMÜL MALİYETLERİNİN HESAPLANMASINA İLİŞKİN ÖRNEK UYGULAMALAR... 463 TEK DÜZEN HESAP PLANI... 475 AYRINTILI BİLANÇO... 493 KAYNAKÇA... 501 xiv