SANAYİ KURULUŞLARINDA ÜRETİM ORGANİZASYONU PLANLAMA VE MALİYET MUHASEBESİ. REFA Uzmanı Haluk EKE - Nilgün EKE. SİSTEM Kontrol Ltd.

Transkript

1 SANAYİ KURULUŞLARINDA ÜRETİM ORGANİZASYONU PLANLAMA VE MALİYET MUHASEBESİ REFA Uzmanı Haluk EKE - Nilgün EKE SİSTEM Kontrol Ltd. Şti. 5 EKİM 1991

2

3 SANAYİ KURULUŞLARINDA ÜRETİM ORGANİZASYONU, PLANXAMA VE MALİYET MUHASEBESİ REFA Uzmanı Haluk EKE - Nilgün EKE Sanayi kuruluşları, ÜRETÎM-KAR-YATIRIM-YENÎDEN ÜRETİM döngüsü içinde faaliyet gösteren ticari şirketlerdir. Diğer ticari şirketlerden farklı yönleri, büyüklüklerine göre oldukça ayrıntılı organizasyon (iş akış organizasyonu ve buna bağlı olarak yapısal organizasyon) yaklaşımı ve tekniklerine, başka bir deyişle üretim organizasyonu f na ihtiyaç duymalarıdır. Üretim organizasyonu, serbest rekabete dayalı piyasa koşulları altında şirketin kar hedefinin gerçekleşmesinin planlandığı, kontrol edildiği gerekli düzenlemelerin yapıldığı işletme alanıdır. Planlama, düzenleme ve kontrol fonksiyonları ile üretim organizasyonu, aynı zamanda dinamik bir faaliyettir- Dinamizmin sürdürülmesinin ana koşulu da doğal olarak sürekli güncelleştirilen bir veri temeline ve değerlendirme tekniğine dayanmasıdır. Aşağıdaki tablo 1 da bir sanayi kuruluşunun organizasyon düzeyleri gösterilmektedir.

4 Yukarıdaki şekil 1 de üretim programı ile üretim planlama arasında önemli bir ayırım yapılmaktadır. Şöyleki, üretim programı, faaliyet dönemleri içinde şirketin hedeflerine ulaşabilmesi için hangi üründen ne kadar üretmesi gerekeceğinin belirlenmesidir. Bu belirleme, işletme planlaması verilerine ve mali analizlere dayanılarak, ağırlıklı olarak şirket üst yönetim kademelerinde yapılır. Dolayısıyla üretim programlama daha çok stratejik bir özellik taşır. Ancak sonuçlarının başarısı, üretim planlama ve kontrolü ile maliyet muhasebesi verilerinin sağlıklılık derecesine sıkı sıkıya bağlıdır. Üretim planlama ve kontrolü ise, ana hatlarıyla, verilen dönemsel bir iş programını, sipariş akışını ya da her ikisini de gerçekleştirmek için ; - Mamul ya da yarı mamul stoklarının planlanması ve kontrolü - Malzeme ve iş akışının planlanması ve kontrolü - İşlem - operasyon planlaması ve termin kontrolü - Kapasite planlaması ve kontrolü * Gerekli tesis, tezgah donanım ve personelin belirlenmesi * Tezgah ve iş yükleme * Termin ve malzeme kontrolü etkinliklerini içine almaktadır. Üretim planlama ve kontrolünün gerektirdiği veri tabanı şu veri gruplarından oluşmaktadır: - Malzeme bilgileri - Parça listeleri, ürün ağaçları, reçeteler - İşgücü ve tezgah kapasite bilgileri - Birim fiyat ve maliyetler - Birim zaman ve miktarlar - Gerçekleşme zaman ve miktarları Birim fiyat ve maliyetler, örneğin birim ürün içindeki belli bir malzemenin hesaplanan maliyeti, ya da bir ara ürünün imalat maliyeti üretim planlama ile maliyet muhasebesi arasında veri alış verişinin tipik bir örneğidir. Şu halde, maliyet muhasebesi üretim planlamasına birincil karar verme kriteri olan maliyet verilerini sunarken, bu verileri yine üretim planlama ve kontrolünden aldığı verilerle oluşturmaktadır; örneğin tezgah fiziksel değerleri, birim üretim değerleri gibi. Bu nedenle sağlıklı bir üretim planlama ve kontrolü, ancak sağlıklı bir maliyet muhasebesi, sağlıklı bir maliyet muhasebesi de ancak sağlıklı bir üretim planlama ve kontrolü ile gerçekleşebilir. Maliyet muhasebesi, üretim organizasyonu içinde, üretimdeki yüksek maliyet noktalarına işaret ederek maliyet düşürücü önlemlerin başlatılmasında da yol göstericidir. 49

5 Çağdaş işletme organizasyonununda maliyet muhasebesinin ana şöyle sıralanabilir: işlemleri - İşçilik ve malzeme birim maliyetlerinin hesaplanması - Gider yeri genel giderlerinin saptanması (Gider Dağıtım Tablosu) - Ürün ve ya da sipariş maliyetlerinin hesaplanması (Gerçekleşen) - Plan maliyet hesapları - Ön (keşif) maliyet hesapları Yukarıda oluşturulan liretim organizasyonu modeli bir yaklaşım, düşünce biçim olarak görülmelidir. Bu organizasyonu oluşturan yapı taşları her sanayi işletmesinde farklı öneme sahip olabilirler. İşletmenin büyüklüğü, ürettiği ürünler ve çeşit sayısı üretim organizasyonunun da biçimini ve boyutunu belirlemektedir. Organizasyonun kendisi de bir maliyet faktörüdür ve üretim organizasyonu, sağlayacağı maliyet tasarrufunun üzerinde bir maliyet yükü getirmemelidir. 50

6