DAVRANIŞ AZALTMA TEKNİKLERİ Sönme Mola Tepkinin bedeli Düzeltme Olumlu alıştırma Aşırı düzeltme Doç. Dr. Sezgin Vuran 1
Bu teknikler uygun davranışı artırma teknikleriyle (olumlu pekiştirme, sembol pekiştirme gibi) birlikte kullanılmalı VE hiç birisi tek başına kullanılmamalıdır. Doç. Dr. Sezgin Vuran 2
SÖNME Sönme, daha önceden pekiştirilen bir davranıştan pekiştirmenin geri çekilmesi yoluyla hedef davranışın yoğunluğunun ve/veya sıklığının dereceli olarak azaltılması sürecidir. Sönme, uygulayıcının bir pekiştirme biçimi olarak normal koşullar altında dikkati toplayan davranışı görmezden gelmesidir. Doç. Dr. Sezgin Vuran 3
SÖNME İçsel pekiştireç; (parmak emme, kendini uyarma gibi) sağlayan veya saldırganlık gibi kendine ve başkasına zarar verebilecek davranışların azaltılması için sönme uygun bir yöntem değildir. Dikkat çektiği için artıyor gibi görünse bile bedensel saldırganlık davranışı asla görmezden gelinmemelidir. Doç. Dr. Sezgin Vuran 4
SÖNME Sönme uygulamasının etkililiği ile ilgili en önemli faktör tutarlılıktır. Uygulayıcı ve çocukla ilgili diğer kişilerin de birbirleriyle tutarlı olması kesinlikle şarttır. Pekiştirme kaynağı kontrol edilemiyorsa, hedef davranışın azaltılmasında sönme etkili bir yöntem olmayabilir. Doç. Dr. Sezgin Vuran 5
Doç. Dr. Sezgin Vuran 6
SÖNME Çocuk uygulayıcının dikkatini elde etmek için davranışının sıklığını ve yoğunluğunu arttırır. Bu sönme patlamasıdır. Sönme uygulamasının başlamasından sonra hedef davranışın yoğunluğunun veya sıklığının geçici olarak artmasıdır. Doç. Dr. Sezgin Vuran 7
Sönme Patlaması Uygulayıcı sönme kullanmadan önce patlama aşamasında uygun olmayan davranışı görmezden gelip gelemeyeceğine karar vermelidir. Eğer sıklığı ya da yoğunluğu arttığında davranışı görmezden gelmek mümkün değilse sönme kullanmamalıdır. Sönme patlaması sırasında oluşan hedef davranışlarda geçici bir artış olması sönme tekniğinin potansiyel yan etkisidir. Doç. Dr. Sezgin Vuran 8
Dikkat... Pekiştirilmemesine rağmen sönme uygulaması sırasında davranış geçici olarak kendiliğinden geri gelir. Bu durumda en önemli tehlike davranışın yeniden dikkat ya da başka bir pekiştireç elde etmesidir. Doç. Dr. Sezgin Vuran 9
Sönme tekniğini kullanmak için izlenecek basamaklar; 1. Hedef davranışı izleyen bütün pekiştireçleri belirle. 2. Hedef davranışı izleyen bütün pekiştireçleri geri çek. 3. Hedef davranış her yapıldığında görmezden gel, tutarlı ol. Doç. Dr. Sezgin Vuran 10
Sönme tekniğini kullanmak için izlenecek basamaklar; 4. Sönme programı süresince uygun davranışları belirle pekiştir. 5. Kendiliğinden geri gelme ve sönme patlaması gerçekleşirse karar verdiğin süreci uygulamaya devam et. 6. Uygulayıcı dikkatinin uygun davranışları izleyeceğini öğret ve göster. Doç. Dr. Sezgin Vuran 11
Sönmenin Avantajları Sönme, sözel ya da bedensel zorlama kullanmaksızın uygun olmayan davranışların azaltılmasında etkili olabilir. Çocukla uygulayıcı arasında mücadeleye yol açmaz ve çocuğun benlik saygısı azalmaz. Sönme, bir ceza uygulaması değildir. Sönmenin etkisi dereceli olabilirken etkililik süresi genellikle uzundur. Uygun olmayan davranış görmezden gelinirken uygun olan davranışların pekiştirilmesi sönme sürecinin en önemli öğesidir. Doç. Dr. Sezgin Vuran 12
Doç. Dr. Sezgin Vuran 13
Hedef davranış izleyen pekiştireçler belirlenemezse, Hedef davranışı izleyen pekiştireçlerin geri çekilmesi mümkün değilse, Çocukla ilişkide ki diğer kişiler sönme sürecini uygulayamayacaksa, Hedef davranışı izleyen arkadaş dikkati kontrol edilemiyorsa, Doç. Dr. Sezgin Vuran 14
Pekiştirme kazaları olasılığı yüksekse, Sönme patlaması süresinde çocuğun davranışı görmezden gelinemiyorsa ya da çevrede ki diğer etkenler kontrol edilemiyorsa, Hedef davranışı görmezden gelmek tehlikeli ya da uygun değilse. Doç. Dr. Sezgin Vuran 15
TEPKİNİN BEDELİ Uygun olmayan davranışı izleyen biçimde, belli sayıda yıldız, gülen yüz, para gibi sembollerin sistematik olarak geri alınmasıdır. Tepkinin bedelinin davranışları azaltmak amacıyla kullanılabilmesi için çocuğun daha önce belirli sayıda sembol pekiştireç kazanmış olması gereklidir. Doç. Dr. Sezgin Vuran 16
TEPKİNİN BEDELİ Sözlü ve yazılı olarak bir liste, Her uygun olmayan davranış için geri alınacak pekiştireç sayısı, Pekiştireç kaybetmenin sonuçları açıklanmalıdır. Uygulayıcı pekiştireç verme-alma dengesini iyi kurmalıdır. Doç. Dr. Sezgin Vuran 17
Uygulama Biçimleri Birincisinde; Sembol pekiştirme uygulaması ile birlikte kullanılmaktadır. Bu uygulamada, çocuk uygun davranışları için kazandığı sembolleri, uygun olmayan davranışları yüzünden kaybetmektedir. Böylece öğretmen uygun davranışı hem pekiştirmiş hem de uygun olmayan davranışlar için tepkinin bedeli uygulamasına yer vermiş olur. Doç. Dr. Sezgin Vuran 18
İkincisinde; Öğrencilere belli bir zaman diliminde kullanacakları bir puan peşinen verilir. Bu puan uygun olmayan davranışları izleyen şekilde geri alınır. Bu süre içerisinde öğrencinin hala puanı kalmışsa bu puanı istediği bir etkinlik, oyuncak ya da yiyecekle değiş tokuş edebilir. Bu biçimin uygulanması önerilmez! NEDEN? Doç. Dr. Sezgin Vuran 19
Tepkinin bedelini kullanırken nelere dikkat etmeliyiz? Doç. Dr. Sezgin Vuran 20
Tepkinin bedeli, hedef davranışın hemen arkasından uygulanmalıdır. Tepkinin bedeli tutarlı uygulanmalıdır. Tepkinin bedeli uygulamasında eksi puanların birikmesine ya da çocuğun borçlanmasına izin verilmemelidir. Çocuk uygun davranışları için sıkça pekiştireç kazanıyor olmalıdır. Pekiştireçlerin geri alınması cezalandırıcı olmamalı ve kişiselleştirilmemelidir. Doç. Dr. Sezgin Vuran 21
Tepkinin bedelinin avantajları Sembol pekiştirme ve diğer olumlu pekiştirme uygulamaları ile birlikte kullanılabilir. Evde ve okulda kolayca kullanılabilir. Tepkinin bedeli uygulaması davranışları azaltmada hızla etki gösterir. Etkisi uzun dönemlidir. Tepkinin bedeli sürecinde uygulamacı değişmesi gereken davranışlara odaklanır. Tepkinin bedeli sürecinde uygun olmayan davranış ile pekiştirecin geri alınması arasında küçük bir gecikme vardır. Doç. Dr. Sezgin Vuran 22