Bölünmüş yollar Otoyollar Kapasite Analizleriyle Geometrik Standartların Değerlendirilmesi İçin Bir Yaklaşım 1 1 Verilen bu format; Ön Proje Raporu, Trafik Erişim Yönetim Raporu, Trafik Güvenliği Raporu ile Fizibilite Raporlarında kullanılabilir. Verilen formata, ihtiyaca göre kavşak kapasite analizleri, rampa - örülme hesapları ve sinyalizasyon faz planları da eklenebilir.
Kapasite Analizleri 2 Bir yolun kapasitesi, hakim yol, trafik ve kontrol koşulları altında, verilen bir zaman dilimi içinde yol platformu, uniform bir şerit kesimi veya bir noktadan makul şekilde geçebilecek taşıt veya insanların maksimum saatlik miktarıdır. Hakim yol, trafik ve kontrol koşulları, kapasite analizi yapılan herhangi bir karayolu kesimi için makul ölçüde uniform olmalıdır. Hakim koşullardaki herhangi bir değişim yolun kapasitesini doğal olarak değiştirecektir. Kapasite analizi uniform trafik, yol ve kontrol koşulları altındaki bir yolun kavşakları (örneğin sinyalize kavşaklar gibi) veya kesimlerini inceler. Bu koşullar kapasiteyi tespit ederken hakim koşulları farklı olan kesimler için farklı kapasite değerleri elde edilebilir. Hizmet Seviyeleri Hizmet kalitesi, trafik akımı içindeki işletme koşullarını karakterize etmek amacı ile miktar ölçülerine ihtiyaç duyar. Hizmet seviyesi genellikle seyahat zamanı, hız, manevra serbestliği, trafik kesintileri, konfor ve rahatlık gibi hizmet parametreleri açısından trafik akımı içindeki işletme koşullarının açıklandığı bir kalite ölçüsüdür. A dan başlayıp F e kadar devam eden 6 hizmet seviyesi mevcuttur A en iyi, F ise en kötü işletme koşullarını tanımlar. Her bir hizmet seviyesi işletme koşullarının bir sınırını ve aynı koşulların sürücülerce algılanmasını ifade eder. Hizmet seviyelerine yönelik kısa açıklamalar aşağıda sunulmuştur: (A) Hizmet Seviyesi Trafik yoğunluğu az, dolayısıyla serbest akım hali vardır. Hız, sürücünün arzusu, hız sınırları ve yolun fiziki koşulları tarafından kontrol edilir. Diğer taşıtların varlığından dolayı manevra olanaklarında kısıtlama yok denecek kadar azdır. Dolayısıyla, sürücüler arzu ettikleri hızları aynen veya çok az fark ile yapabilirler. (B) Hizmet Seviyesi Trafik akımı kararlı akım görünümündedir. İşletme hızı bir ölçüde trafik koşullarından dolayı kısıtlanmaya başlar. Hız ve sollama gibi hususlarda sürücü davranışlarındaki serbestlik makul bir ölçüdedir. Hız azalması aşırı değildir. Bu hizmet düzeyinde alt sınır (en düşük hız, en yüksek trafik hacmi) kırsal yolların projelendirilmesinde esas alınabilir. (C) Hizmet Seviyesi Kararlı akım olmakla beraber hız ve manevra olanakları trafik miktarı ile daha fazla etkilenir. Sürücülerin çoğunluğunun kendi hızlarını seçmede, şerit değiştirmede veya öndeki bir taşıtı geçmede serbestlikleri kısıtlanmıştır. Bununla beraber nispeten tatmin edici bir işletme sağlanabilir. Bu düzeye karşı gelen hizmet hacmi kent içi yolların projelendirilmelerinde esas alınabilir. 2 Highway Capacity Manual 2000
(D) Hizmet Seviyesi Trafik akımı kararsız akıma yakındır. Trafik hacmindeki değişmeler ve akımdaki geçici kısıtlamalar işletme hızında önemli düşmelere yol açabilirse de kabul edilebilir bir işletme hızına ulaşmak mümkündür. Sürücülerin manevra serbestlikleri az, konfor düşük, fakat kısa mesafeler için kabul edilebilir ölçülerdedir. (E) Hizmet Seviyesi Trafik akımında kararsızlıklar vardır ve kısa süreli duraklamalar meydana gelebilir. (D) hizmet düzeyindekinden daha düşük ve 50 km/saat mertebesinde bir iletme hızı elde edilebilir. Yolda temel kapasiteye eşit veya çok yakın bir trafik hacmi mevcuttur. (F) Hizmet Seviyesi Trafik akımı temel kapasitenin altındadır ve zorlamalı akış durumu söz konusudur. Sık sık kısa ve uzun süreli duraklamalar görülebilir. Ülkemizde yeni yol yapımı sırasında esas alınan hizmet düzeyi (C) dir. (A) ve (B)hizmet düzeyleri için yapılan yollar gereğinden fazla pahalı olmaktadır. (D) hizmet düzeyinde yapılacak yollar ise kısa süre sonra trafikteki hızlı artış sebebiyle yetersiz kalmakta ve (E) düzeyinde bir hizmet vermektedir. Bu hem akımın kararsız oluşu hem de işletme koşullarının kötü olması sebebiyle istenmez. Otoyollarda her bir şerit için maksimum kapasite 2400 otomobil/saat/ şerit olarak kabul edilebilir. Ayrıca, otoyol kesimleri için ideal koşullar aşağıda sıralanmıştır. a) Minimum şerit genişliği 3.6 m olmalı, b) Seyahat şeridi ile trafik davranışını etkileyen en yakın engel ve obje arasındaki minimum sağ banket yanal aralığı 1.8 m olmalı, c) Minimum orta yanal aralık 0.6 m olmalı, d) Trafik akımı tamamen otomobillerden oluşmalı, e) Serbest akım hızı 100 km/saat veya daha fazla olmalı, f) Şehir geçişlerinde bir yönde 5 ya da daha fazla şerit olmalı, g) Kavşaklar arası mesafe 3 km veya daha fazla olmalı, h) Arazi tamamen düz olmalı, i) Sürücüler yolu iyi tanıyan nitelikte olmalı. Otoyollar; her bir yöndeki trafik için iki ya da daha fazla şeridi olan, kesintisiz akım sağlayan, tamamen geçiş kontrollü bölünmüş karayolları olup her bir hizmet seviyesine ilişkin akım koşulları ve işletme hızları Tablo 1 de v erilmektedir:
Tablo 1: Otoyollardaki Hizmet Seviyeleri 3 Hizmet Seviyesi Akım Koşulları Hızlar (km/saat) A 120 B 120 C 110-120 D 100-110 E 80-100 F <80 Bölünmüş yollar için yapılan kapasite analizleri genel olarak otoyol analizine benzer şekildedir. Temel farklılıklar, akım koşullarının kesintili, maksimum trafik taşıma düzeyinin 1600 otomobil/saat/şerit ve serbest akım hızının ise maksimum 100 km/saat olarak öngörülmesidir. 3 http://www.dot.ca.gov/ser/forms.htm
Hesap Yöntemi 1. Kapasite Analizi için yol enkesitindeki şerit sayısı (N), arazi tipi, şerit genişliği (LW), zirve saatte yoğun olan yöndeki trafik hacmi (V), ağır taşıt yüzdesi (% AT), zirve saat faktörü (ZSF), sürücü faktörü (fp) verilerine ihtiyaç duyulur. 2. Analizin ilk aşaması olarak proje saatlik trafik hacmi hesaplanır. Formülasyonda; vp = 15 dakikalık otomobil eşdeğer akım değeri V = saatlik hacim(taşıt/saat) PHF = Zirve saat faktörü N = Şerit sayısı fp = Sürücü profili faktörü fhv = Ağır taşıt ayarlama faktörüdür. PT = Kamyon % si PR = RV % si ET = Kamyonların otomobil eşdeğeri ER = RV lerin otomobil eşdeğerini ifade etmektedir. Son olarak; 1) Serbest akım hızı belirlenir. 2) Aşağıda sunulan şekilden (Şekil 1) FFS ve şerit başına saatlik akım oranından hizmet seviyesi tespit edilir. Şekil 1: Serbest Akım Hızı ve Trafik Hacimlerine Göre Hizmet Seviyeleri 4 4 Highway Capacity Manual 2000, Chapter 23, Exhibit 23-3
. 5 Otoyolu Projesi kapsamında yapılan kapasite analizlerinde aşağıdaki kabuller yapılmıştır: BFFS değeri yeni yapılacak otoyol için 120 km/saat paralelinde bulunan bölünmüş yollar için 100 km/saat olarak alınmıştır. Tüm yol kesimlerinde yerel ve transit trafiğin aynı anda yeraldığı varsayılmıştır. Yönsel dağılımın 60/40 olduğu, ZSF = 0.92, k=0.12 olarak öngörülmüştür... 6 yolunun. 7 yılına kadar otoyol olmadan,.. 8 dan itibaren otoyolun hizmete açılacağı kabulü ile değerlendirilmiştir. 5 Bu bölümde projelendirilen otoyol adı yer almaktadır. 6 Bu bölümde mevcut yolun adı yer almaktadır. 7 Otoyolun olmadığı süre yazılmalıdır 8 Otoyolun hizmet verdiği süre yazılmalıdır.