HEMġĠRELĠK HĠZMETLERĠNĠN PLANLANMASI HEDEFLER Bu konu sonunda; Hemşirelik hizmetlerinde planlamanın önemini bilecek Hemşirelik hizmetleri felsefesi, amaç ve hedeflerinin belirlenmesiyle ilgili bilgi edinecek Hemşirelik hizmetlerinde kullanılan standartlar ve kriterleri bilecek Hemşirelik hizmetlerinde politika ve prosedürler hakkında bilgi edinecek Hemşirelik hizmetlerinde misyon ve vizyonun önemini öğrenmiş olacaksınız. YÖNETĠM VE ORGANĠZASYON ĠÇĠNDEKĠLER Hemşirelik hizmetlerinin planlanması 1. Hemşirelik hizmetleri felsefesi 2. Hemşirelik hizmetleri amaç ve hedefleri 3. Hemşirelik hizmetleri standartları 4. Hemşirelik hizmetlerinde kriterler 5. Politika 6. HAFTA 8
HEMġĠRELĠK HĠZMETLERĠNĠN PLANLANMASI Yönetim sürecinin ilk basamağı olan planlama ile karşılaşılabilecek sorunlar önceden tahmin edilerek bu sorunlara yönelik önlemler almak mümkündür. Böylece hem enerji, zaman ve kaynak savurganlığı önlenir hem de amaca daha kısa sürede ve gerçekçi biçimde ulaşılır. Ancak amaca istenilen düzeyde ulaşılması için yapılacakların planlanmasına geçmeden önce amacın belirlenmesi ve bu amacın gerçekleştirilmesinde ulaşılması düşünülen hedefler, standartlar ve bunları ölçülmesinde kullanılacak kriterler belirlenir. Yapılan hataların telafisinin çoğunlukla mümkün olmadığı sağlık hizmetlerinin arzu edilen hedeflere en çabuk ve en ekonomik yoldan ulaşabilmesi için bütün aşamalarının uygun bir biçimde planlanması gerekir. Hemşirelik hizmetlerinin iyi ve etkili bir şekilde sonuca ulaşması yönetsel ve klinik planlama ile mümkündür. Hemşirelik hizmetleri yönetim sürecinin birinci basamağı olan planlamanın başarılı olabilmesi için öncelikle hemşirelik bakımına duyulan gereksinimin saptanması, içinde bulunan koşulların değerlendirilmesi, eldeki olanakların belirlenmesi ve bunların tüm yönetim etkinliklerinde göz önünde tutulması büyük önem taşır. Hemşirelik hizmetleri yöneticisi öncelikle; hizmetin verileceği grubu, yapılan işi (Ne yapılacak?), işin yapılacağı yeri ( Nerede yapılacak?), işi yapacak olanları ( Kim yapacak?), işle ilgili kaynak, olanak, araç-gereçler ( Nasıl yapacak?) ile işle ilgili yasa, yönetmelik, kural, politika, prosedür vb. inceleyerek gerekli verileri toplar ve planlama aşamasına geçer. Daha sonra topladığı verilere dayanarak, hemşirelik hizmetlerine yönelik amaçlarını belirleyerek bu amaca ulaşmak için hangi işlerin yapılacağını, bunların kim/kimler tarafından ne şekilde, ne zaman, ne kadar sürede ve nerede yapılacağını belirler. Hemşirelik hizmetlerinde planlama, hemşirelik hizmetlerinin felsefesinin, amaçlarının, misyon, vizyon ve hedeflerinin belirlenmesiyle başlayan stratejilerin, politikaların, standartların, prosedür ve talimatların belirlenmesiyle devam eden bir süreçtir. 2
1. HemĢirelik hizmetleri felsefesi Felsefe İçinden belli bir davranış biçimi çıkarılan genel bir dünya görüşü olarak tanımlanmaktadır. Felsefe aynı zamanda kişilerin karar vermelerinde yol gösterici olarak kullandığı değerler, inançlar, ilkeler ve eğilimler bütünüdür. Hemşirelik mesleği için felsefe, hemşireliğin amaçlara ulaşmasında eylemlerini yönlendiren, motive edici inanç, kavram ve ilkeler sistemidir. Hemşireliği diğer disiplinlerden ayıran ve hemşireliğin kendine özgü bir disiplin olmasını sağlayan öğelerden biri de tanımlanabilir bir felsefi düşüncesinin olmasıdır. Hemşireler sorumluluklarını yerine getirirken öncelikle, hemşirelikte uygulama, eğitim, araştırma ve yönetim etkinliklerini yönlendirecek olan hemşirelik felsefesini oluşturmalı ve yazılı hale getirmelidir. Hemşirelik felsefesi, hemşirelik hizmetleri müdürü / başhemşire başkanlığında kurumdaki diğer yönetici hemşirelerden oluşan bir komisyon tarafından oluşturulmalı ve tüm hemşirelere açıklanarak benimsetilmelidir. Hemşirelik felsefesi örneği: - Hastanın kaliteli bakım bekleme ve alma temel hakkıdır. - İnsan gücü kurum için en değerli kaynaktır. - Hasta ya da çalışanlar kendini yönetme ve kendi sağlığından sorumlu olma özgürlüğüne sahiptir 3 2. HemĢirelik hizmetleri amaç ve hedefleri Hedef, bir kurumun sahip olduğu misyonu gerçekleştirmek için ulaşmak durumunda olduğu sonuçlardır. Hedefler yönetim sürecinin tüm aşamaları ile bağlantılıdır. Planlama aşamasında hedefler tanımlanır, örgütleme aşamasında üst ast ilişkileri belirlenen hedeflere göre yapılır. Yöneltme aşamasında, çalışanlar hedeflere doğru harekete geçirilir ve kontrol aşamasında da hedeflere ulaşılıp ulaşılmadığı belirlenir. Hedefler belirlenen amaçlara ulaşmak için gerekli olan kısa dönemli aşamalardır. Amaçlar soyut olabilir ancak hedefler somut ve rakamsal olmalıdır. Amaç ve hedefler nasıl olmalıdır? Hedefler amaca uygun olmalıdır. Kabul edilebilir, gerçekçi olmalıdır. Belirlenen zamanda gerçekleştirilebilir olmalıdır.
Motive edici olmalıdır. Basit olmalıdır. Tüm çalışanlara duyurulmalıdır. Kurumun genel hedefleri ile tutarlı olmalıdır. Hedefler açık seçik ve ölçülebilir nitelikte olmalıdır. Amaçlar ve hedefler belirlenirken çalışanların da katılımı sağlanmalıdır. Amaçlar gerçekçi ve değişen yeni koşullara uyum sağlayacak şekilde olmalıdır. Hemşirelik hizmetlerinde hedeflerin belirlenmesinde en uygun yol, hemşirelik hizmetleri müdürü / başhemşire, müdür / başhemşire yardımcısı, süpervizörler, servis sorumlu hemşireleri ve servis hemşireleri beraberliğinde oluşturulmasıdır. Hedef belirleme çalışmalarının, hemşirelik hizmetleri müdürlüğü düzeyi ve servis düzeyi gibi iki ayrı düzeyde yapılması halinde, servis sorumlu hemşiresi her iki çalışmaya da katılmalıdır. Hedef belirleme çalışmalarının servis düzeyinde yapılması hedeflere karşı hemşirelerin motivasyonunu, uyumunu ve işbirliğini artırır. 3. HemĢirelik hizmetleri standartları Standart kısaca yapılışta, ölçüde ve deneyişte birlik ve beraberlik anlamına gelmektedir. Bir faaliyetin yapılması için belirli kurallar koyma ve bu kuralları uygulama işlemi standardizasyon, bu çalışmalar sonucu ortaya çıkan, doğruluk ve geçerlilikleri kanıtlanmış teknik belge, doküman veya eser de standart olarak ifade edilmektedir. Standartlar belli bir kaliteye ulaşmada ve bu kaliteyi sürdürmede kolaylık sağlamak amacıyla geliştirilmektedir. Mesleki kalitenin sağlanması için mesleki faaliyetlerle ilgili standartların geliştirilmesi ve kullanılması gerekir. Örneğin; hemşirelik bakım standartlarının geliştirilmesinde temel amaç, hemşirelik bakım kalitesinin artırılmasıdır. Hemşirelik felsefesi doğrultusunda biçimlendirilen hemşirelik hedeflerine ulaşılıp ulaşılamadığının belirlenmesi için hemşirelik faaliyetleri ile ilgili standartların belirlenmesi gerekir. Çünkü standartlar; nerede olursa olsun ya da kim tarafından yapılırsa yapılsın hemşirelik uygulamalarının kalitesinin standardize ve daha nitelikli olmasını sağlar. 4
Hemşirelik hizmetleri ile ilgili standartların oluşturulmasından hemşirelik hizmetleri müdürü sorumludur. Bu sorumluluğu direkt hasta bakımı veren hemşirelerin ve konuyla ilgili uzman hemşirelerin de katıldığı bir komite ile yerine getirebilir. Komite, hemşirelik hizmetleri müdürü başkanlığında belli aralıklarla toplanarak yeni hemşirelik uygulamaları ile ilgili standartlar oluşturabilir, eski standartları da gözden geçirerek gerekirse yeniden düzenleyebilir. HemĢirelik hizmetlerinde standart belirlemenin yararları Hemşireler açısından, Hemşirelik bakım kalitesini yükseltir. Bakımın bütünlüğünü ve devamlılığını sağlar. Beceri, bilgi ve hemşirelik uygulamalarının kapsamını belirler. Hizmeti verenleri ortak hedefe yöneltir. Profesyonel hemşireliğe açıklık getirir, mesleğin prestij ve statüsünü artırır. Hemşirelik uygulamaları için ölçüm ve değerlendirme sağlar. Hemşirelik hizmetlerinde, hizmet içi eğitim programlarının planlanmasında yol gösterir. Diğer disiplinlerin hemşirelerden neler beklemeleri gerektiğini ortaya koyar Hizmeti alan bireyler açısından Birey aldığı hizmetin kalitesinden endişe duymaz. Hizmet alan bireylere eşit hizmet sunulur. Birey, aldığı hizmeti diğer hizmetlerle karşılaştırma olanağı bulur ve thizmet alacağı kurumu tercih etmede kolaylık sağlar. Zaman, para, insan gücü vb. yönlerden kayıpları önlediği için hizmetin maliyeti azalır 5 4. HemĢirelik hizmetlerinde kriterler Kriterler, hastalara kaliteli bakım verilmesi için belirlenen standartların karşılanıp karşılanmadığını değerlendirmemizi sağlayan göstergelerdir. Kriterler ulaşılabilir, anlaşılabilir, gözlenebilir, kısa, geçerli ve güvenilir olmalıdır. Kriter saptama sorumluluğu bakım veren hemşireler aracılığı ile hemşirelik hizmetleri müdürlüğüne/başhemşireye aittir.
Hemşirelik hizmetlerinin değerlendirilmesinde yararlanılan kriterler * Yapı kriterleri: Hemşirelik hizmetlerinin verildiği yapı ve sistemin değerlendirilmesinde kullanılır. * Süreç kriterleri: Hemşireden beklenen performansın değerlendirilmesinde kullanılır. Süreç kriterleri bakıma yöneliktir ve hemşirenin yeterlilik düzeyini tanımak ve değerlendirmek için kullanılır. * Sonuç kriterleri: Hastanın hemşirelik bakımı sonucundaki durumunun ölçülmesinde yararlanılır. Verilen bakımla sağlık seviyesindeki ve sağlık davranışlarındaki hedeflenen değişikliklerin ölçülmesini sağlar. Tablo 1. HemĢirelik hizmetlerinin değerlendirilmesinde yararlanılan kriterlere örnekler Yapı kriterleri Süreç kriterleri Sonuç kriterleri (Kurumun sağladığı (HemĢirelerin neler (DeğiĢikliklerin olanaklar) - Fiziki çevre, mekanlar yaptıkları) -Hemşirelik bakım yöntemleri tanımlanması) -Hasta davranışları 6 -Hasta bakım araçları -Hasta, aile eğitimi -Hasta doyumu -Finansal destek -Hemşirelik uygulamaları -Beklenen,istendik -Personel (sayı, derece,eğitim) -Hastayı bilgilendirme sonuçlar - Destek hizmetler yöntemleri - İletişim sistemleri -Kaynakların kullanımı -Politika ve kurallar -Komplikasyon yönetimi -Kurumun organizasyon yapısı 1. Politika Politika, bir faaliyet veya eylemin yol göstericisi ya da bir amaca ulaşmak için izlenen yol veya plandır. Politikalar, yöneticilere karar vermelerinde rehberlik eden ilke veya ilkeler dizilerinden biridir. Amaçların gerçekleştirilmesi için izlenecek yol, kullanılacak araç-gereç, yöntem ve tekniklerle karar ve eylemlere temel oluşturur. Ayrıca, değişik yöneticilerin, birbirinden
bağımsız olarak karşılaştıkları benzer durumlarda verdikleri kararlarda ve eylemlerde birlik ve sürekliliği sağlar. Politikalar, birbirinden farklı olmayan durumlarda uygulanabilirlik açısından, kapsamlı ve dengeli olmalıdırlar. Politikalar yazılı olabileceği gibi yazılı olmayan politikalar da vardır. Yazılı olmayan politikaları kurumda genel olarak yapılan uygulamalardan anlamak mümkündür. Ancak herkes tarafından anlaşılmayabilir. Bu yüzden politikaların yazılı olarak belirtilmesi ve herkese duyurulması istenir. Politikalar genellikle üst kademe yöneticiler tarafından belirlenir. Politika örnekleri Kendimizi sürekli eğitmek ve geliştirmek, Hastaların ve çalışanların memnuniyetine odaklı hizmet anlayışı oluşturmak, Kaliteden ödün vermeden mükemmel sağlık hizmeti sunmak 6. Prosedür Prosedürler herhangi bir işin veya birbirini izleyen işlerin nasıl yapılacağını, tanımlayarak ve belli bir akışla anlatarak, işin hep aynı tarzda yapılabilmesini sağlayan işlemler dizisidir. Organizasyonda yapılacak aktivitelerin nasıl yapılacağını adım adım düzenleyerek anlatan metotlar ve direktiflerdir. Prosedürler işe yeni başlayan personelin oryantasyonuna da yardımcı olur. Hemşirelik hizmetlerinde oluşturulan politikalar, kurallar, prosedürler öncelikleri belirleyerek belirli durumlarda ne yapılacağı konusunda hemşirelere yardımcı olur ve hemşirelik bakımını kolaylaştırır. Hemşirelik hizmetlerinde bu düzenlemeler değişen koşullar ve gelişmeler nedeniyle sık sık gözden geçirilmeli ve gerekirse yenileri oluşturulmalıdır. 7 7. Misyon Bir kurumun misyonu, kurumun var oluş nedenini ve kurumun yapması gereken asıl görevini ifade eder. Misyon kurum içinde hangi düzeyde olursa olsun, bütün çalışanların paylaştığı ortak bir değerdir. Hastanelere ait misyon açıklamaları incelendiğinde, genellikle 7 unsurun vurgulandığı görülmektedir. Bunlar;
Hedef kitle (Sağlıklı veya hasta bireyler) Başlıca hizmet alanları (Özgörevi) Kullanılan temel teknolojiler Hizmetin verildiği coğrafi alan Kurumsal felsefe ve değerler Hedefler Hastanenin kamuoyuna vermek istediği imaj Misyon örnekleri: - Etik ilkelerden asla ödün vermeden seçkin kadrosu ile bilimsel ve teknolojik gelişmeleri takip eden; hasta, hasta yakını ve çalışan memnuniyeti odaklı, uluslararası kalite standartlarında hizmet anlayışı ile sektörde öncü uygulamalarla fark yaratacak sağlık hizmeti vermek. - Mesleki bilgi ve deneyime sahip, hasta hakları ve kendi haklarını bilen, savunuculuğunu üstlenmiş, yasal görev,sorumluluklarını bilen ve sahip çıkan, kurumun temel değerlerini yansıtan,bilimsel araştırma sonuçlarını esas alan bakım modellerine sahip, bireyin ve ailenin değerlerine saygı duyan, etik değerlerle hareket eden, hemşirelik hizmetlerinde bağımsız rollerini profesyonel anlayışla yerine getiren, uluslar arası kalite standartlarında hemşirelik bakımını sunmaktır. Misyonun sadece belirlenmiş olması yeterli değildir. Belirlenmiş olan misyon açıklanmalı, kurumun tüm çalışanları tarafından bilinmeli ve misyona uygun davranış tarzı benimsetilmelidir. 8 8. Vizyon Vizyon, kurum ile ilgili hayal edilen gelecek ya da uzun bir gelecekte ulaşmak isteğimiz durumdur. İyi bir vizyon kurum çalışanları üzerinde olumlu etki yapar ve onları motive eder. Hemşireliğin iyi bir vizyon ile bütünleştirebilmesi hem bireysel hem de mesleki anlamda hemşireler için güç kaynağı olur. Hemşirelik hizmetlerinin geleceği açısından yönetici hemşirelerin vizyon sahibi olmaları gerekmektedir.
Vizyon örnekleri: Tıbbi hizmetlerdeki mükemmeliyet düzeyi, hasta ve hasta yakınlarının memnuniyetini yaratmadaki kararlılığı, üstün nitelikli ekibi ve çağdaş altyapısı, öncü uygulamalarıyla; Türkiye'ye model oluşturmayı ve dünyada referans gösterilen bir sağlık kurumu olmayı hedeflemekteyiz. İnsana bütüncül yaklaşımı benimsemiş, değişime ve gelişime açık, otonomi sahibi, bilimsel düşünce gücü ile hareket eden hemşirelik hizmetleri ile ulusal ve uluslar arası platformda ilk tercih edilen olmaktır. ÖZET Bu derste yönetim sürecinin ilk aşaması olan planlama aşamasında hemşirelik hizmetleriyle ilgili amaç ve hedeflerin, hemşirelik felsefesinin, standartların ve kriterlerin, politika ve prosedürler ile misyon ve vizyonun belirlenmesiyle ilgili bilgiler verilmiştir. 9
DEĞERLENDĠRME SORULARI 1. Hemşirelik Hizmetlerinin planlanması ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi doğrudur? A. Planlama yapılmadan önce hastaların bakım gereksinimleri belirlenmelidir. B. Hemşirelik hizmetlerinde sadece üst yönetim düzeyinde planlama yapılır. C. Hemşirelik hizmetlerinde amaçlar belirlenmeden önce planlama yapılmalıdır. D. Hemşirelik hizmetlerinde sadece klinik düzeyinde planlama yapılır. E. Hemşirelik hizmetlerinin planlanmasında kurum olanaklarının dikkate alınması gerekmez. 2. Hemşirelik hizmetleri hedefleri ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A. Planlama aşamasında hedefler belirlenir B. Yürütme aşamasında hedefleri gerçekleştirecek olan kişiler belirlenir. C. Kontrol aşamasında hedeflere ulaşma derecesi belirlenir. D. Örgütleme aşamasında gerçekleştirilecek hedeflere göre üst ast ilişkileri belirlenir. E. Yöneltme aşamasında, çalışanlar hedeflere doğru harekete geçirilir. 3. Aşağıdakilerden hangisi hemşirelik hizmetlerinin değerlendirilmesinde yararlanılan süreç kriterleri arasında yer alır? A. Hasta davranışları B. Hasta eğitimi C. Hasta memnuniyeti D. İletişim sistemleri E. Hasta bakım araçları 10 4. Herhangi bir işin veya birbirini izleyen işlerin nasıl yapılacağını tanımlayarak belli bir akışla anlatan işlemler dizisi aşağıdakilerden hangisidir? A. Prosedür B. Politika C. Vizyon D. Misyon E. Felsefe 5. Misyon ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur? A. Uzun bir gelecekte ulaşmak isteğimiz durumdur. B. Kurum ile ilgili hayal edilen gelecektir. C. Kurumun yapması gereken asıl görevidir. D. Üst kademe yöneticiler tarafından bilinmesi yeterlidir. E. Kurumda misyonun belirlenmesi yeterlidir.
CEVAPLAR 1. A 2. B 3. B 4. A 5. C KAYNAKLAR 1.Apaydın K.(2007). Hemşirelik hizmetlerinde yönetsel ve organizasyonel sorunlar ve çözüm önerileri. Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Hemşirelikte Yönetim Anabilim Dalı, Yüksek Lisans tezi, İstanbul. 2.Budak G, Budak G. (2004). İşletme yönetimi. Barış Yayınları, Şafak matbaacılık, İzmir. 3.Eren E. (2009). Yönetim ve organizasyon, çağdaş ve küresel yaklaşımlar. 9. Baskı, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. İstanbul. 4.Ertem G.(2003). Standartlara dayalı verilen hemşirelik bakımının bakım kalitesine ve hasta memnuniyetine olan etkisinin incelenmesi. Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Doktora tezi, İzmir. 5. Ertürk M.(2000). İşletmelerde yönetim ve organizasyon. 3. Baskı, Beta Yayınları İstanbul 6.Kahraman S.(2008). Modern ve postmodern düşünceler hemşirelik felsefesini etkiledi mi? Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksek okulu Dergisi 12 (2). 7.Sevil Ü. Yanıkkerem E. (2004). Hemşirelik mesleğinde standartların önemi. Modern Hastane Yönetimi Dergisi Temmuz-Ağustos-Eylül: 33-37. 8.Şimşek Ş. (2007). Yönetim ve organizasyon. Adım Ofset, Konya. 9.Tengilimoğlu D. Işık O. Akpolat M.(2009). Sağlık işletmeleri yönetimi. Nobel Yayın Dağıtım, Ankara. 10. Toker F.(1999). Sağlık Hizmetleri Yönetimini diğer yönetimlerden ayıran temel özellikler. Modern Hastane Yönetimi Dergisi, 3 (5): 10-15. 11. Velioğlu P, Oktay S.(1996). Sağlık Kurumları Yönetimi. Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi Yayınları, Eskişehir. 12. Uyer G. (1997). Hemşirelik ve Yönetim. Hürbilek Matbaacılık, Ankara. 11