İÇİNDEKİLER SUNUŞ İÇİNDEKİLER KISALTMALAR III V XI GİRİŞ GENEL BİLGİLER VE KAVRAMLAR I- DÜŞÜNCE VE İFADE KAVRAMLARI BASIN ÖZGÜRLÜĞÜ 1 II- BİLDİRİLERDE DÜŞÜNCE VE İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ 3 1.12 Haziran 1776 tarihli Virginia Haklar Bildirisi 3 2.1789 İnsan ve Vatandaş Hakları Bildirisi 3 3.10 Aralık 1948 tarihli İnsan Hakları Evrensel Bildirisi 5 4. İnsan Haklarını ve Ana özgürlüklerini Korumaya dair Sözleşme 5 III- ANAYASALARDA BASIN (VE HABERLEŞME) ÖZGÜRLÜĞÜ 5 IV- TÜRK HUKUKUNDA DURUM 6 1.1864 tarihli Matbuat Nizamnamesi 6 2.1876 tarihli Kanûn-ı Esâsî... 6 3.1908 tarihli 2. Meşrûtiyet Anayasası,. 7 4.1909 tarihli Matbuat Kanunu 7 5.1924 tarihli Teşkilât-ı Esâsiyye Kanunu 7 6.1931 tarihli Matbuat Kanunu 8 7. 5680 sayılı Basın Kanunu. 8 8.1961 Anayasası 8 V
BİRİNCİ BÖLÜM TEKELLEŞME YASAĞI I- GENEL OLARAK 1 3 II- TEKELLEŞME NEDENLERİ 1 6 1. Ekonomik görünüş ^ Â Teknik harcamaların (veya maliyetin) artışı a) Hammadde düzeyinde b) Yazı işleri düzeyinde ^ c) Üretim düzeyinde ^ d) Yayın düzeyinde e) Diğer etkenler 1'* B-Geleceğe yönelik büyük yatırımlar zorunluğu ^9 C- İlân ve reklâmlardan sağlanan gelirlerin yetersizliği 20 D- Okuyucuların giderek daha çok titizlik göstermeleri. 21 F Uluslararası rekabet zorunluğu 21 2. Siyasal görünüş 22 III- TEKELLEŞME BİÇİMLERİ 2 3 1. Yatay tekelleşme 23 2. Dikey tekelleşme 23 3. Bir grubun yayın alanını genişletme ve - okuyucu sayısını artırma eğilimi IV- TEKELLEŞMENİN GÜNÜMÜZDEKİ DURUMU 24 İ. Anglo sakson ülkeleri A Amerika. 24 B- İngiltere. 3 1 C-Kanada 3 7 2. Avrupa ülkeleri 3^ A Fransa 3^ B-Almanya 4 0 C Avrupa'nın diğer ülkeleri D Türkiye'de durum ^ V- TEKELLEŞMENİN DOĞURDUĞU SONUÇLAR (Genel olarak).59 1. Siyasal görünüşe getirebileceği tehlike 59 2. Ekonomik görünüşe getirebileceği tehlike 62 3. Basın mesleklerine getirebileceği tehlike, 62 VI
A Gazeteciler 62 B- Genel yayın müdürü 65 C- Basın işçileri 65 D Basın gereçleri sahibi işletmeler müdürleri 65 VI-TEKELLEŞMEYİ ÖNLEME ÖNLEMLERİ 65 1. Sınırlandırmalar 66 A- Amerika'da, 66 B- ingiltere'de 6 7 C-Kanada'da #8 D-Almanya'da 6 8 E- Diğer ülkelerde 71 F-Türkiye'de 7 2 G-Gözlem ve çözüm yolları 73 İKİNCİ BÖLÜM DEVLET YARDIMI I- GENEL OLARAK 79 II- POSTA YARDIMI 84 1. Telefon 84 A- Ulusal düzeyde 84 B- Uluslararası düzeyde 85 2. Telgraf, 85 A- Ulusal düzeyde 85 B- Uluslararası düzeyde 85 3. Taşıma ve dağıtım 88 A- Posta 88 a) Ulusal rejim 89 b) Uluslararası rejim 91 B- Dağıtım kuruluşları 91 III-TEKNİK YARDIM 95 1. Kâğıt yardımı 9 5 A- Üretim 9 6 B- Tüketim 9 8 2. Kültürel yardım 1 0 0
{V- VERGİ YARDIMI 1. Genel olarak 1 0 1 2. Çeşitli muafiyetler (bağışıklıklar) 101 A Patent vergisi * B-Katma değer vergisinden muafiyet C-Mahallî vergi 1 0 3 104 D Gümrük vergisi 3. özel muafiyetler 1 0 5 A- Gereç satın almada % 15 iade 1 0 5 B- Gereç edinmek için ayrılan yatırım karşılıklarının (provisions) vergiden muafiyeti ı u ; ) C Diğer muafiyetler ^ D Çeşitli yardımlar a) Yatırım fonları 1 0 6 b) Araştırma yardımı c) Uzaysal haberleşme ^ 7 4. Basının diğer yardım istekleri ^ A- Resmî haberler için "yer" satın alınması B Resmî abonman 108 C-Gazetecilerin formasyonu V- TAHSİS KISTASLARI (ÖLÇÜTLERİ) 1 0 9 1flQ 1. Posta kıstasları A- Amerika'da 1 0 9 B-İngiltere'de 1 1 0 C-Fransa'da 1 1 2. Vergi kıstasları VI TÜRKİYE'DE DURUM 1 2 1 1. Posta yardımı 1 2 3 A-Telefon 171 B-Telgraf 1 2 4 C Taşıma ve dağıtım ^ a) Posta 1 2 5 aa)yurdiçi 1 2 5 bb) Yurtdışı 1 2 7 cc) Koliler 1 2 8 dd) Uçak 1 2 8 b) Dağıtım kuruluşları 1 2 8 aa) Gazete dağıtım kuruluşları ^ 9 (1) Gameda 1 2 9 (2) Hür Dağıtım 1 3 0
bb) Kitap dağıtım kuruluşları 131 (1) Bateş 131 (2) Sabri özakar 132 (3) Milliyet Dağıtım ı. 132 c) Durumun eleştirisi... 132 (1) Gazeteler 133 (2) Dergiler. 134 (3) Kitaplar 134 d) Çözüm yolu 137 2. Teknik yardım 140 A-Kâğıt 140 a) Osmanlı dönemi 140 b) Cumhuriyet dönemi 141 aa) Durumun saptanması (üretim tüketim fiyat politikası) 141 bb) Durumun eleştirisi 144 cc) Çözüm yolu 146 B- Kültürel yardım 147 3. Vergi yardımı 147 4. İlân ve reklâm yardımı 148 A- 1923-1961 dönemi. 150 B- 195 sayılı Kanun'un getirdiği rejim 151 a) 195 sayılı Kanun'un özellikleri 152 b) Kurum'un basına sağladığı olanaklar 153 c) 195 sayılı Kanun'un eleştirisi, 155 d) Çözüm yolu 159 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM BASIN İŞLETMELERİNİN STATÜSÜ (Basın işletmelerinin mülkiyeti Fikir işçileri) I-BASIN İŞLETMELERİNİN STATÜSÜ ' 163 1. Genel olarak 163 2. Basının statüsü. 164 3. Basın işletmelerinin statüsü 165 A-Genel olarak 165 B-Basın işletmesi statüsü 165 a) Bağımlı işletme sistemi 166 aa) Basın işletmesi özel, fakat iktidarın denetimine tâbidir 167 bb) Basın işletmesi özel kesimin dışında bırakılmıştır 168 cc) Basın işletmesi genel bir planlama ve ekonomik yönetim sistemi içinde birleşmiştir IX
b) işletme özgürlüğü istemi 168 aa) Genel hukuk kuralları 169 bb) özet kurallar.. 169 4. Basın işletmesi mülkiyeti <. 171 A- Anglo-sakson ülkelerinde <. 174 a) İngiltere 174 aa) "Oynership trust" 174 bb) "Deçdoftrust" 174 cc) Transfer haklarını sınırlayan işletme tipi 175 b) Amerika 175 B Avrupa formülleri 175 a) Vakıf 175 b) Çalışanların mülkiyeti 177 c) Gazeteciler şirketleri hareketleri 178 5. Türk hukukunda, 184 II- FİKİR İŞÇİLERİ,. 185 1. Genel olarak.. 185 2. Türk hukukunda durum 186 A- Maddî (meslekî) haklar 187 a) Ücret 187 b) ikramiye 189 c) Ücretli izin 189 d) Gazete dışında kazanç olanağı 189 B- Sosyal haklar 190 a) Sendika kurma veya sendikaya üye olma hakkı 190 b) Sosyal Sigortalardan yararlanma hakkı 190 C-Manevî haklar 190 III- SİSTEMİN ELEŞTİRİSİ VE ÇÖZÜM YOLU 191 SONUÇ 199 KAYNAKÇA 204