İÇİNDEKİLER Birinci Bölüm TURİZME GENEL YAKLAŞIMLAR I TURİZM KAVRAMI VE KAPSAMI... 1 A- TURİZM OLAYI VE ÖNEMİ... 2 B- TURİZMİN DİĞER BİLİMLERLE İLİŞKİSİ... 3 1-Turizm ve Ekonomi... 4 2-Turizm ve Coğrafya... 4 3- Turizm ve Tıp... 5 4- Turizm ve Psikoloji, Hukuk, Siyaset... 5 5- Turizm ve İşletme Yönetimi... 5 6- Turizm ve Mimarlık, Mühendislik... 5 7- Turizm ve Tarih, Arkeoloji... 6 8- Turizm ve Antropoloji... 6 9- Turizm ve Sosyoloji... 6 C- TURİZMİN TANIMI VE ÖZELLİKLERİ... 7 D- TURİSTİN TANIMI VE ÖZELLİKLERİ... 8 E- ULUSLARARASI TURİZM GELİR VE GİDERLERİ... 10 1-Uluslararası Turizm Gelirleri... 10 2-Uluslararası Turizm Giderleri... 11 F -TURİZMİN ÇEŞİT VE ŞEKİLLERİ... 11 1 - Turizm Çeşitleri... 11 2- Turizm Şekilleri... 14 II TURİZMİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER... 16 A- İÇ FAKTÖRLER... 16 1-İş... 17 2-Merak... 17 3-İnanç... 18 4-Sanat ve Eğitim... 20
viii TURİZM Genel ve Yapısal Yaklaşım 5-Ulusal Kültür... 20 6-Dinlenme ve Eğlenme... 21 7-Spor... 21 8-Sağlık... 22 9-Taklit Eğilimi... 22 10-Dost ve Akraba Ziyareti... 22 11-Kongre ve Toplantılar... 22 B- DIŞ FAKTÖRLER... 23 1- Pazarlama İletişimi (Tutundurma)... 23 2-Yeni Turistik Bölgeler... 23 C- GELECEĞE YÖNELİK FAKTÖRLER... 24 1-Hareketlilik Faktörü... 24 2-Nüfus Faktörü... 25 3-Boş Zaman Faktörü... 25 4-Gelir Faktörü... 25 5-Gençlik Faktörü... 26 6-Üçüncü Yaş Faktörü... 26 7-Psikoloji Faktörü... 27 8-Genel Faktörler... 27 III TURİZMİN GELİŞMESİ... 28 A - TURİZMİN YAPISAL GELİŞİMİ... 28 B- TURİZMİN TARİHSEL GELİŞİMİ... 30 1-İlkçağda Turizm... 30 2- Ortaçağda Turizm... 32 3-Rönesans Çağında Turizm... 33 4-Yeni ve Yakınçağda Turizm... 33 VI-TURİZM ENDÜSTRİSİ... 34 A- TURİZM ENDÜSTRİSİNDE KURUMLAR... 34 B- TURİZM ENDÜSTRİSİNDE ULAŞTIRMA... 35 1- Demiryolu Ulaştırması... 37 2- Denizyolu Ulaştırması... 38 3- Havayolu Ulaştırması... 40 4- Karayolu Ulaştırması... 41
İçindekiler ix C- TURİZM ENDÜSTRİSİNDE KONAKLAMA... 42 1- Geleneksel Konaklama İşletmeleri... 43 2- Tamamlayıcı Konaklama İşletmeleri... 45 3- Konaklama İşletmelerinde Animasyon... 49 İkinci Bölüm TURİZMİN EKONOMİDEKİ YERİ VE ÖNEMİ I- TURİZMİN EKONOMİDEKİ YERİ... 53 A- TURİZMİN EKONOMİK YÖNDEN ÖNEMİ... 54 1- Döviz Kaynağı Olarak Turizmin Önemi... 58 2- Gelir Kaynağı Olarak Turizmin Önemi... 64 3- Yatırım Kaynağı Olarak Turizmin Önemi... 68 B- TURİZMİN SOSYAL YÖNDEN ÖNEMİ VE SOSYAL TURİZM... 70 1 Sosyal Turizmin Tanımı, Özellikleri ve Nedenleri... 71 2 - Sosyal Turizmin Amacı... 74 3- Sosyal Turizmin Gelişmesi... 75 4 - Türkiye'de Sosyal Turizm... 75 C TURİZMİN SAĞLIK YÖNÜNDEN ÖNEMİ VE SAĞLIK TURİZMİ... 77 1 Termalizm... 79 2 - Klimatizm... 81 3 - Sağlık Turizminde Genel İlkeler... 82 4-Tıp Turizmi ve Kapsamı... 82 D- TURİZMİN DİĞER YÖNLERDEN ÖNEMİ... 83 1 - Turizmin Politik Önemi... 83 2 - Turizmin Kültürel Önemi... 83 3 - Turizmin Finansal Önemi... 84 4- Turizme Yönelik Eleştiriler... 84 II- TURİZMİN TÜRKİYE EKONOMİSİNDEKİ ÖNEMİ... 84 A- GELİR YÖNÜNDEN TURİZMİN ÖNEMİ... 89 B- İSTİHDAM YÖNÜNDEN TURİZMİN ÖNEMİ... 90 C- DİĞER YÖNLERDEN ÖNEMİ... 90
x TURİZM Genel ve Yapısal Yaklaşım Üçüncü Bölüm TURİZM TALEBİ VE TURİSTİK ÜRÜN (TURİZM ARZI) I TURİZM TALEBİ... 93 A TURİZM TALEBİNİN TANIMI VE ÖZELLİKLERİ... 93 1-Gelir Düzeyi... 94 2-Turizm Eğilimi... 94 3-Boş Zaman... 94 4-Altyapı Olanakları... 94 B- TURİZM TALEBİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER... 95 1- Ekonomik Faktörler... 95 2- Sosyal Faktörler... 97 3- Politik Faktörler... 98 4-Psikolojik Faktörler... 98 C- TALEP TAHMİN YÖNTEMLERİ... 99 1- Geçmiş ve Şimdiki Talebin Analizi... 100 2- Gelecekteki Talebi Tahmin Yöntemleri... 101 II TURİSTİK ÜRÜN (TURİZM ARZI)... 108 A TURİSTİK ÜRÜNÜN TANIMI VE ÖZELLİKLERİ... 109 B- TURİSTİK ÜRÜN POLİTİKASI... 110 C- TURİSTİK ÜRÜNÜN BİLEŞENLERİ... 112 1- Doğal Kaynaklar Bileşeni... 112 2- Sosyokültürel Kaynaklar Bileşeni... 113 3- Teknik Olanaklar Bileşeni... 114 D- ÜRÜN GELİŞTİRME VE MARKA İMAJI... 117 III TURİSTİK ÜRÜN OLARAK DOĞAL VARLIKLAR... 119 A - TÜRKİYE'DE DOĞAL VARLIKLAR... 120 1-Doğal Harikalar... 120 2-İklim... 120 3- Şifalı Sular ve Kaplıcalar... 120 4- Milli Parklar... 121 B- DOĞAL VARLIKLARIN KORUNMASI... 122
İçindekiler xi IV- TURİSTİK ÜRÜN OLARAK KÜLTÜR SANAT VARLIKLARI... 127 A TÜRKİYE DE MÜZELER... 129 B- KÜLTÜR - SANAT VARLIKLARININ KORUNMASI... 133 Dördüncü Bölüm TURİSTİK YOĞUNLAŞMA I- TURİSTİK YOĞUNLAŞMANIN KAPSAMI... 135 A-TURİSTİK YOĞUNLAŞMANIN FAKTÖRLERİ... 136 B- ZAMAN İÇİNDE TURİSTİK YOĞUNLAŞMA... 138 1- Zaman İçinde Ulaşım Yoğunlaşması... 138 2- Zaman İçinde Konaklama Yoğunlaşması... 140 C- ALAN İÇİNDE TURİSTİK YOĞUNLAŞMA... 140 1- Tatil Konaklaması Açısından Alan Yoğunlaşması... 141 2- Konaklama Türleri Açısından Tesis Yoğunlaşması... 141 II- TURİSTİK YOĞUNLAŞMANIN NEDENLERİ... 142 A- İKLİM KOŞULLARI VE DOĞAL ÇEVRE... 142 B- İŞ VE AİLE ÇEVRESİ... 143 C- TATİL İZİNLERİ... 143 D- EĞİTİM VE ÖĞRETİM DÖNEMLERİ... 144 E- PSİKOLOJİK FAKTÖRLER... 145 F- TURİSTİK ÜRÜN KARMASI... 145 III- TURİSTİK YOĞUNLAŞMANIN SONUÇLARI... 146 A- TÜKETİCİLER AÇISINDAN SONUÇLAR... 146 1- Tatile Çıkan Turistler Açısından Sonuçlar... 146 2- Tatile Çıkmayanlar Açısından Sonuçlar... 147 B- İŞLETMELER AÇISINDAN SONUÇLAR... 147 1- Turistik İşletmeler Açısından Sonuçlar... 147 2-Turistik Olmayan İşletmeler Açısından Sonuçlar... 149 C- YÖNETİMLER AÇISINDAN SONUÇLAR... 149 1- Ekonomik Sonuçlar... 150 2- Çevresel Sonuçlar... 151 3-Spekülatif Sonuçlar... 153
xii TURİZM Genel ve Yapısal Yaklaşım IV - TURİSTİK YOĞUNLAŞMAYI GİDERİCİ ÇÖZÜMLER... 153 A- TATİLLERİN ZAMAN İÇİNDE YAYILMASI... 154 1- İşletmeler Açısından Tatillerin Yayılması... 154 2-Okullar Açısından Tatillerin Yayılması... 155 3 -Dinlenme ve Sağlık Açısından Tatillerin Yayılması... 155 B- TATİLLERİN ALAN İÇİNDE YAYILMASI... 156 Beşinci Bölüm TURİZM PAZARLAMASI I- PAZARLAMA VE TURİZM PAZARLAMASI... 157 A TANIM, ÖZELLİKLER VE AMAÇLAR... 159 B- TURİZM PAZARLAMASINDA DAĞITIM... 160 C- TURİZM PAZARLAMASININ ARACILARI (DAĞITIM KANALLARI)... 161 II TURİZMDE TÜKETİCİ DAVRANIŞI... 164 A TÜKETİCİ DAVRANIŞININ TANIMI VE ÖZELLİKLERİ... 165 B TÜKETİCİ DAVRANIŞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER... 166 III- TURİZM PAZARLAMASININ ARAÇLARI... 170 A- TURİZM PAZARLAMA ARAŞTIRMASI... 171 B- PAZARLAMA KARMASI... 174 1- Ürün Politikası... 175 2-Fiyat Politikası... 176 3-Dağıtım Politikası... 177 4- Tutundurma Politikası... 178 IV- MAKRO TURİZM PAZARLAMA STRATEJİSİ... 181 A- TURİZM PAZARLAMA STRATEJİSİNİN AMAÇLARI... 181 1- Olumlu Tercih Oluşturma... 181 2- Dinamik Pazarlama... 182 3- Çeşitlendirme ve İşbirliği... 182 B- TURİZM PAZARLAMA STRATEJİSİ PROGRAMI... 183 1- Hedeflerin Belirlenmesi... 183
İçindekiler xiii 2- Pazarlama Araştırmasının Yapılması... 185 3- Pazarlama Karmasının Oluşturulması... 186 4- Kaynak Analizleri... 187 5-Sonuç Analizleri... 188 Altıncı Bölüm TURİZM POLİTİKASI VE PLANLAMASI I TURİZM POLİTİKASI... 191 A-TURİZM POLİTİKASININ TANIMI VE ÖZELLİKLERİ... 191 1-Dinamik Özellik... 191 2- Çok Yönlü Özellik... 192 3- Kurumsal Özellik... 192 4- Akılcı Özellik... 192 B- TURİZM POLİTİKASININ HEDEFLERİ... 192 1- Turizm Politikasında Ana Hedefler... 194 2- Turizm Politikasında Ara Hedefler... 194 3- Turizm Politikasında Uygulama ve Değerlendirme... 195 C- TURİZM POLİTİKASI VE DEVLET MÜDAHALESİ... 196 1- Turistik Arz ve Talebin Yönlendirilmesi... 197 2- Turistik Önlemlerin Sektör Paylaşımı... 198 D- TURİZM POLİTİKASININ ARAÇLARI... 199 1- Turizm Örgütü... 199 2 - Turizm Planlaması... 202 E- TÜRKİYE'DE TURİZM POLİTİKALARI... 203 1- Planlı Döneme Kadar Türkiye'nin Turizm Politikası... 203 2- Planlı Dönemde Türkiye'nin Turizm Politikaları... 203 II- TURİZM PLANLAMASI... 205 A-TURİZM PLANLAMASININ KAPSAMI... 205 1-Tanım, Yararlar ve Özellikler... 206 2- Turizmin Planlaması ve Sürdürülebilir Turizm... 210 3- Turizm Planlamasının Türleri... 212 4- Plansızlığın Sonuçları... 214
xiv TURİZM Genel ve Yapısal Yaklaşım B - BÖLGESEL ÖLÇEKLİ TURİZM PLANLAMASI... 215 1-Hazırlık Aşaması... 215 2- Turistik Arz ve Talebin Planlanması... 216 3- Kaynakların Korunması ve Geliştirilmesi... 217 4-Bölgesel Planlama Tekniği ve Süreci... 219 C - DESTİNASYON ÖLÇEKLİ TURİZM PLANLAMASI... 223 1-Tanım ve Özellikleri... 224 2-Destinasyon Belirleyicileri... 225 3-Destinasyon Planlama Tekniği ve Süreci... 226 D MAHAL ÖLÇEKLİ TURİZM PLANLAMASI... 232 1-Tanım ve Özellikler... 232 2-Mahal Belirleyicileri... 233 3-Mahal Planlama Tekniği ve Süreci... 234 4-Mahal Temelli Planlama ve Ön Proje... 236 Kaynakça... 239