GÜZEL SANATLAR VE SPOR LİSELERİ VİYOLONSEL DERS KİTABI 9.SINIF Yazarlar KOMİSYON DEVLET KİTAPLARI BİRİNCİ BASKI..., 2013
MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI YAYINLARI...: 4929 DERS KİTAPLARI DİZİSİ...: 1482 13.?.Y.0002.4049 Her hakkı saklıdır ve Millî Eğitim Bakanlığına aittir. Kitabın metin, soru ve şekilleri kısmen de olsa hiçbir surette alınıp yayınlanamaz. Editör Yrd. Doç. Dr. Şebnem YILDIRIM ORHAN Ölçme ve Değerlendirme Uzmanı Çetin TORAMAN Rehberlik Uzmanı Mustafa KARA Dil Uzmanı Suna SUĞÜR Program Geliştirme Uzmanı Tuğba KUŞKONMAZ ÇİLDİR Notist Hüseyin KAPLAN Görsel Tasarım Uzmanı Kadriye Berrin TEKİNER Banu ATİK ISBN 978-975-11-3445-5 Millî Eğitim Bakanlığı, Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 28.05.2010 gün ve 48 sayılı kararı ile ders kitabı olarak kabul edilmiş, Destek Hizmetleri Genel Müdürlüğünün 03.04.2013 gün ve 439650 sayılı yazısı ile birinci defa... adet basılmıştır.
İÇİNDEKİLER 1. ÖĞRENME ALANI VİYOLONSEL ÇALMANIN TEMELLERİ... 1 ÜNİTE 1 İNSAN VE VİYOLONSEL ÇALMA... 1. İnsan Yaşamında Müziğin Yeri ve Önemi... 2. Viyolonsel Çalmada İş Gören (Kullanılan) Vücut Bölümleri ve İşlevleri... 3. Viyolonselin Kökeni ve Oluşumu... 4. Viyolonselin Çalgı Grupları İçindeki Yeri ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI...... ÜNİTE 2 VİYOLONSELİN, YAYIN YAPISI VE SEÇİMİ... 1. Viyolonselin ve Yayın Yapısı... 2. Viyolonselin ve Yayın Bölümleri... 3. Viyolonselin ve Yayın Bakımı ve Korunması... 4. İnsan Yapısına Uygun Viyolonsel ve Yay Seçimi... ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALAR... ÜNİTE 3 ÇALMA POZİSYONU... 1. Viyolonselde Oturuş ve Tutuş... 2. Yayı Tutuş... ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI... ÜNİTE 4 YAYIN TELLER ÜZERİNDEKİ KULLANIMI... 1. Viyolonsel Çalmada Kullanılan İşaretler, Terim ve Semboller... 2. Viyolonselde Boş Teller... 3. Sağ Elin Yayda ve Yayın Teller Üzerindeki Durumu... 4. Kol Ağırlığının Çalmaya Etkisi 5. Yayın Teller Üzerindeki Hareketi...... 6. Yayı Tele Sürtüş... 7. Viyolonselde Ses Üretiş... 8. Yayın Bölümleri... 9. Yayın Değişik Bölümlerinde Yayı Çekiş İtiş ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI...... 2 2 2 3 4 5 6 6 6 8 9 10 12 12 13 15 16 16 17 17 18 18 19 19 20 20 24 2. ÖĞRENME ALANI YAY TEKNİKLERİ I... ÜNİTE DETAŞE (BAĞSIZ), LEGATO (BAĞLI) ÇALMA TEKNİĞİ... 1. Detaşe Tekniğinin Genel Özellikleri... 2. Detaşe Tekniğinde Çalma... 3. Legato Tekniğinin Genel Özellikleri... 4. Legato Tekniğinde Çalma... ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI... 27 28 28 29 30 31 33 I
3. ÖĞRENME ALANI KONUMLAR, DİZİLER, ETÜTLER, ESERLER... ÜNİTE 1 I. KONUM... 1. Sol Elin Tuşe Üzerindeki Konumu... 2. Parmakların Tuşe Üzerindeki Durumu... 3. Parmak Düşürme ve Kaldırma... 4. Parmak Tutma... 5. I. Konumda Bütün Tellerde Çalma... ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALAR... ÜNİTE 2. I. KONUMDA ÇALIŞMALAR... 1. Sol Majör Dizisi... 2. Sol Majör Dizisinde Değişik Yay Çeşitleri... 3. Sol Majör Tonunda Etüt, Eser... 4. Rast Dizisi... 5. Rast Dizisinde Değişik Yay Çeşitleri... 6. Rast Makamında Etüt, Eser... 7. La Hüseyni Dizisi... 8. La Hüseyni Dizisinde Değişik Yay Çeşitleri... 9. La Hüseyni Makamında Etüt, Eser... 10. La Kürdi Dizisi... 11. La Kürdi Dizisinde Değişik Yay Çeşitleri... 12. La Kürdi Makamında Etüt, Eser... 13. Re Majör Dizisi... 14. Re Majör Dizisinde Değişik Yay Çeşitleri... 15. Re Majör Tonunda Etüt, Eser... ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI... 35 76 76 78 36 79 36 79 37 82 38 83 41 83 44 86 49 88 90 50 50 50 52 54 55 55 56 56 57 57 58 58 60 61 62 63 4. ÖĞRENME ALANI YAY TEKNİKLERİ II... ÜNİTE... STACCATO (KISA VE KESİK-NOKTALI) ÇALMA TEKNİĞİ 1. Staccato Tekniğinin Genel Özellikleri... 2. Staccato Tekniğinde Çalma... ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI... 65 66 66 66 70 5. ÖĞRENME ALANI KONUMLAR, DİZİLER, ETÜTLER, ESERLER... 71 ÜNİTE 1 I.KONUM DOĞAL DURUMDA DİZİLER, ETÜTLER, ESERLER... 1. Do Majör Dizisi... 2. Do Majör Dizisinde Değişik Yay Çeşitleri... 3. Do Majör Tonunda Etüt, Eser... 72 72 72 74 II 78
4. Re Hüseyni Dizisi... 5. Re Hüseyni Dizisinde Değişik Yay Çeşitleri... 6. Re Hüseyni Makamında Etüt, Eser... 7. Re Saba Dizisi... 8. Re Saba Dizisinde Değişik Yay Çeşitleri... 9. Re Saba Makamında Etüt, Eser... 10. Si Kürdi Dizisi... 11. Si Kürdi Dizisinde Değişik Yay Çeşitleri... 12. Si Kürdi Makamında Etüt, Eser... ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI... ÜNİTE 2 I. KONUMDA AÇIK DURUM... 1. Açık Durumda (Aşağıya Doğru) Sol Elin Tuşe Üzerindeki Konumu... 2. Doğal Durumdan Açık Duruma Geçiş 3. Açık Durumda Bütün Tellerde Çalma ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI......... 85 85 85 86 90 ÜNİTE 3 I. KONUM AÇIK DURUMDA DİZİLER, ETÜTLER, ESERLER... 91 1. La Minör Dizisi... 91 2. La Minör Dizisinde Değişik Yay Çeşitleri... 91 3. La Minör Tonunda Etüt, Eser... 92 4. Re Majör Dizisi... 94 5. Re Majör Dizisinde Değişik Yay Çeşitleri... 94 6. Re Majör Tonunda Etüt, Eser... 95 7. La Majör Dizisi... 98 8. La Majör Dizisinde Değişik Yay Çeşitleri... 98 9. La Majör Tonunda Etüt, Eser... 99 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI... 102 77 77 77 80 80 81 82 82 82 84 6. ÖĞRENME ALANI UYGULAMA-GELİŞTİRME-SERGİLEME DAĞARCIĞI... 103 ÜNİTE I. KONUMDA VİYOLONSEL DAĞARCIĞI... 104 1. I. Konumda Majör, Minör ve Makamsal Ezgiler Sergileme... 104 2. I. Konum Açık Durumda Majör, Minör ve Makamsal Ezgiler Sergileme... 109 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI... 111 TERİMLER SÖZLÜĞÜ... 112 145 146 EKLER... 113 KAYNAKÇA... 114 III
KİTABIMIZI TANIYALIM Öğrenme Alanı Kapakları Ünite Başlıkları ve Hazırlık Çalışmaları Ölçme ve Değerlendirme ödev bilgi Semboller uyarı açıklama IV
İSTİKLÂL MARŞI İstiklâl Marşı'nın Kabulü Millî marşlar, milletlerin kahramanlık destanlarıdır. Onu dikkatle okuyan ve gönülden söyleyen nesiller, millî şuurlarını kazanır ve kim olduklarının farkına varırlar. İstiklâl Marşı da halkın ve ordunun moral gücünü yükselteceği düşünülerek gündeme getirilmiştir. Bu nedenle Türkiye Büyük Millet Meclisi, Kurtuluş Savaşı'nın anlamını, heyecanını koruyacak, millî mücadele ruhunun önemini dile getirecek ve onu yüz yıllara nakşedecek bir İstiklâl Marşı yazdırılmasına karar vermiştir. Önce söz (güfte) yarışması düzenlenmiş, gönderilen toplam 724 şiir arasından en iyi yedi şiir seçilerek meclis üyelerine dağıtılmıştır. Mehmet Âkif Ersoy'un Türk Kurtuluş Savaşı'nı destanlaştıran İstiklâl Marşı, zamanın Millî Eğitim Bakanı Hamdullah Suphi Tanrıöver tarafından meclis kürsüsünde okunduğunda bütün milletvekilleri tarafından coşku ile ayakta alkışlanmış ve 12 Mart 1921' de millî marş olarak kabul edilmiştir. Beste yarışmasına sadece yirmi dört besteci katılmış, İstiklâl Marşı, 1924-1930 yılları arasında Ali Rıfat Çağatay'ın birinci seçilen bestesiyle çalınıp söylenmiş ama Osman Zeki Üngör'ün bestelediği ezgi çok beğeni toplayınca 1930 yılından itibaren Millî Marşı'mız yeni ezgisiyle günümüze ulaşmıştır. Mehmet Âkif ERSOY (1873-1936) İstanbul'da doğmuştur. Şiirlerinde sürekli millî konuları ve toplumsal gerçekleri dile getirmiştir. Mustafa Kemal önderliğindeki Türk kurtuluş hareketini desteklemiş, daha sonra Burdur milletvekili olarak TBMM'ye girmiştir. Ardından Mısır Üniversitesi'nde Türkçe müderrisliği yapan Mehmet Âkif, şiirlerini Safahat adlı kitapta toplamış, ancak İstiklâl Marşı benim değil milletimindir. diyerek onu Safahat'a almamıştır. Osman Zeki ÜNGÖR (1880-1958) İstanbul'da doğmuştur. Müzika-i Hümayun'u bitirdikten sonra İstanbul Erkek Muallim Mektebi ve Müzika-i Hümayun'da öğretmenlik yapmıştır. Besteci, orkestra şefi ve keman virtüözüdür. Önce Saray Orkestrası'nı, ardından Riyaset-i Cumhur Filarmoni Orkestrası'nı (bugünkü Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası) yönetmiştir. Daha sonra Atatürk'ün direktifleri ile Musiki Muallim Mektebi'ni kurmuş ve müdürlüğünü yapmıştır. İstiklâl Marşı'ndan başka birçok marş ve okul şarkıları bestelemiştir. V
İSTİKLÂL MARŞI â İstiklal Marşı nın birinci sözlerini söylerken virgül işaretlerinin bulunduğu yerlerde nefes alınız., ikinci sözlerini söylerken ise yıldız VI
1 ÖĞRENME ALANI VİYOLONSEL ÇALMANIN TEMELLERİ ÜNİTELER İNSAN VE VİYOLONSEL ÇALMA VİYOLONSELİN, YAYIN YAPISI VE SEÇİMİ ÇALMA POZİSYONU YAYIN TELLER ÜZERİNDEKİ KULLANIMI 1
1 ÜNİTE İNSAN VE VİYOLONSEL ÇALMA Hazırlık Çalışması Yaylı çalgılar ailesinden viyolonsel hakkında araştırma yapınız. 1 İnsan Yaşamında Müziğin Yeri ve Önemi Müzik, evrensel bir dildir. Müziğin evrensel bir dil olması; dili, dini farklı insanları aynı ezgide birleştirecek güce sahip olmasını, diğer sanat dalları içerisinde farklı bir yer almasını ve ayrıcalıklı olmasını sağlamıştır. İlk Çağlardan beri insanlar, çeşitli araçları kullanarak sesler aracılığıyla iletişim kurmuşlardır. Bireylerin kendini ifade etmekte araç olarak kullandıkları çalgılar, yıllar içinde değişime uğrayarak günümüze kadar gelmiştir. 2 Viyolonsel Çalmada İş Gören (Kullanılan) Vücut Bölümleri ve İşlevleri Viyolonsel çalmada vücudun iş gören temel bölümleri; sağ-sol el ve kollar, bacaklar, ayaklar ve gövdedir. Bunun yanında iskelet, kas, beyin, sinir sistemi ile işitme, görme gibi algılama organları da viyolonsel çalmada görev alır. Viyolonsel çalarken vücutla viyolonselin doğal, rahat, dengeli ve sağlam bir yapı oluşturacak şekilde bütünleşmesi, doğru tutuş açısından önemli ve gereklidir. Viyolonsel çalma tekniğine uygun ses üretebilme becerilerinin oluşturulabilmesi, sağ ve sol elin işlevidir. Sağ eldeki temel davranış, yayın tele sürtülmesi; sol elin işlevi ise parmak düşürülmesi ve kaldırılmasıdır. Sağ ve sol el koordinasyonu, istenilen sesin çıkarılmasında ve tekniğin doğru uygulanmasında oldukça önemlidir. Vücut ağırlığının eşit dağılımı, çalgının dengeli ve doğru yerleştirilip kavranması ise ayak ve bacakların işlevidir. 2
1. ETKİNLİK Aşağıdaki görselde viyolonsel çalan birey, çalgısını kullanırken vücudun hangi bölümlerini nasıl kullanmaktadır, resimlere bakarak anlatınız. 2. ETKİNLİK Viyolonsel çalarken iskelet, kas, beyin, sinir sistemi ve algılama organlarının görevlerinin neler olabileceğini araştırarak arkadaşlarınızla paylaşınız. 3 Viyolonselin Kökeni ve Oluşumu Çoğunlukla çello olarak bilinen (İngilizce - cello, Fransızca - violoncelle, İtalyanca - violoncello, Almanca - violoncello, Türkçe - viyolonsel ) çalgının tarihi, 11 ve 12. yüzyıllardaki I. Haçlı Seferlerine kadar dayanmaktadır. ''Cello'' (çello), İngiliz ve Almanlar tarafından ortak olarak kullanılmıştır. Yaylı çalgılar (violin) ailesinin bas enstrümanı olan viyolonsel, 16. yüzyılın başında, değişik ölçüler ve ses aralığına sahip olarak yaylı çalgılar ailesinin viola da gamba (6 telli eski tarz viyolonsel) olarak bilinen bir üyesi olarak ortaya çıkmış; yaylı çalgılar ailesindeki yerini alması hemen hemen bir yüzyılı bulmuştur. Viyolonselin boyutları 16 ve 17. yüzyıllarda fark edilir bir şekilde- gövde uzunluğu 73 ve 80 cm arasında- sürekli değişmiş çoğunlukla 79 ile 80 cm'lik büyük modeller tercih edilmiştir. 1710'da Antonio Stradivari'nin 75 ile 76 cm'lik ortalama bir uzunlukta karar kılmasıyla günümüzde kullanılan standart uzunluğu ortaya çıkmıştır. 3
Enstrüman çalma tekniklerinin hızlı gelişimi ve artan müziksel istekler doğrultusunda 18. yüzyıl boyunca yaylılar ailesinde değişiklikler yapılmasına ihtiyaç duyulmuştur. Viyolonselde de çalgının boyun ve sap kısmı uzatılarak köprü yükseltilmiş, en ince ve en sıkı gergin teller ile daha net ve daha uyumlu bir sese sahip viyolonsel ortaya çıkmıştır. Çalgının dizler arasında tutularak çalınmasındaki zorluğun giderilebilmesi için ayarlanabilen destek çubuğuna ihtiyaç duyulmuştur. Pik adı verilen bu çubuk ilk kez Servais tarafından kullanılmış ve çalgının evrimi tamamlanmıştır. Viyola Da Gamba 4 Viyolonselin Çalgı Grupları İçindeki Yeri Viyolonsel, telli çalgılar ailesinin yaylı çalgılar sınıfında çeşitli rolleri olan bir çalgıdır. Orkestrada viyolonsel grubunun işlevi, genellikle kontrabas ile bas partisini seslendirmektir. Temalar, eşlik figürleri ve orkestraya canlılık katan her çeşit pasaj, viyolonselin görev alanındadır. Teknik özellikleri açısından insan sesinin üç rengini verebildiğinden oldukça etkili konçerto ve resital çalgısı olan viyolonsel, orkestra ve oda müziğinde de önemli bir yer tutar. 3. ETKİNLİK Senfoni orkestrasının konserine giderek veya viyolonsel için yazılmış eserlerin kayıtlarından örnekler dinleyerek viyolonsel sesinin sizde bıraktığı etkiyi arkadaşlarınızla paylaşınız. Viyolonselin müziksel ifadelerde ön planda olduğu orkestra, oda müziği ya da solo viyolonsel için yazılmış eserleri ve kayıtları (DVD, CD vb.) araştırarak bir müzik arşivi oluşturunuz. 4
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları yanıtlayınız. 1. İnsan yaşamında, müziğin yeri ve önemi nedir?........ 2. Yukarıdaki görsele göre viyolonsel çalmada iş gören vücut bölümleri nelerdir?........ 3. Viyolonsel hangi gelişmelerle evrimini tamamlamıştır?........ Aşağıdaki ifadelerden doğru oların başına D yanlış olanların başına Y yazınız. ( ) Viyolonsel çalmada ayaklar vücudun en temel bölümüdür. ( ) Doğru tutuşu sağlamak için sağ ve sol el koordinasyonu düşünülmemelidir. ( ) Viyolonsel çalmada vücudun iş gören temel bölümleri; sırt (gövde), sağ-sol eller ayak ve bacaklardır. ( ) Viyolonsel çalarken vücudumuz yeterince dik ve dengeli bir konumda olmalıdır. ( ) Viyolonsel çalmada; iskelet, kas, beyin, sinir sistemi ile işitme, görme gibi algılama organları da görev alır. 5
2 ÜNİTE VİYOLONSELİN, YAYIN YAPISI VE SEÇİMİ Hazırlık Çalışması İnsanın fiziksel özelliklerine uygun viyolonsel ve yay seçiminin önemini araştırarak edindiğiniz bilgileri arkadaşlarınızla paylaşınız. 1 Viyolonselin ve Yayın Yapısı Viyolonselin kullanım açısından belli başlı bölümleri (ögeleri) vardır. Bunlar : gövde, yanlıklar, f delikleri, pik, kuyruk (tel takacağı), kuyruk kirişi, fiksler (madensel burgular), tuşe (sap), tuşe tahtası (boyun), üst eşik, eşik (köprü), salyangoz (baş), burgular ve burgu kutusundan oluşur. Yayın bölümleri ise; çubuk, kıllar, vida, uç,tutak (sarma) ve topuktur. 2 Viyolonselin ve Yayın Bölümleri Viyolonsel, ağaçtan yapılır ve yapımında akustik hesaplar kullanılır. Gövde; ses titreşimini sağlayan üst tabla (göğüs) ile arka tabla (sırt) ve bunları çevreleyen yanlıklardan oluşur. Üst tabla, ladin ağacından; arka tabla, yanlıklar, sap, eşik akça ağaçtan; tuşe, burgular ve kuyruk ise abanoz ağacından yapılır. Viyolonselin gövdesi, standart boyutlara göre 75 ile 76 cm arasında değişmektedir. Üst tablada, ses eşiğinin iki yanında bulunan f delikleri, içeride oluşan tınıyı dışarı verir. Tuşe, kendini kuşatan besleme takozları (tuşe tahtası-boyun) ile kasnaklara pekişerek zarif bir kıvrımla son bulur. Viyolonsel çalarken yayın sürüldüğü, parmakların düşürüldüğü, uzun ve belli ölçülerde gerili cisimlerin her birine tel denir. Tellerin her biri değişik ve belirli bir kalınlıktadır. İyi bir ton elde etmede, tellerin kalitesi ve kullanılan malzeme önemli bir faktördür. Teller, bir ucu gövdeye bağlı tel takacağı (kuyruk) ile öteki ucu salyangoz üzerinde bulunan burgu kutusundaki burgulara takılır. Burgulardan tellerin gerginliği ayarlanır. Tel takacağı üzerinde yer alan fiksler, daha ince akort yapmak içindir. Akort düzeni birim ''la'' ya ve beşli aralığa göre düzenlenmiş bir viyolonselde, teller kalından inceye doğru do- sol- re- la olarak sıralanır. 6
Yay (arşe), iki ucu (topuk ile uç) arasında kıl gerili çubuktur. İdeal yay çubuğu ''fernanbuk'' ağacından yapılanıdır. Bunun yanı sıra ''pelesenk ya da gül'' ağacından veya ''karbonfiber''den yapılan arşeler de yaygın olarak kullanılmaktadır. Topuk, yayın tutulacak yani sağ el parmakların üzerine yerleştiği bölümüdür. Yay çubuğu, bu bölümde daha kalındır. Uç, viyolonsel yayının daha ince ve hafif bölümüdür. Kullanım süresi ve ses kalitesi bakımından doğal yay kılı (at kılı) tercih edilir. At kıllarının yaylarda kullanılması 13. yy a kadar uzanır. Yayın dip bölgesinde bulunan sarma (tutak), yayın kolay kavranmasını ve işaret parmağının kontrolünü sağlar. Topuk ucundaki vida ile yay kılının gerginliği azaltılır veya artırılır. 1. ETKİNLİK Viyolonselin ve yayın bölümlerini çalgınız üzerinde gösteriniz. salyangoz burgu kutusu burgu tuşe tahtası (sap eşigi) üst eşik tuşe gövde teller f ( )delikleri yanlık ses eşiği fiksler kuyruk kiriş pik 7
sarma çubuk uç kıllar topuk vida 2. ETKİNLİK Viyolonsel yapımı ile ilgili araştırma yaparak edindiğiniz bilgileri arkadaşlarınızla paylaşınız. 3 Viyolonselin ve Yayın Bakımı ve Korunması Viyolonsel ve yayın; etkili, verimli, uzun süreli kullanımı, bakım ve korumayla ilgilidir. Viyolonsel ve yay, su geçirmez kılıf içerisinde korunmalı ve taşınmalı; çok soğuk, sıcak, nemli ya da kuru ortamlarda, doğrudan güneş ışığında bırakılmamalı tozdan uzak tutulmalıdır. Viyolonsel çalmaya başlamadan önce yayın kılları gerilir ve tellerden ses çıkması için reçine sürülür. Çalışma bittikten sonra kıllar tekrar vida yardımı ile gevşetilir. 8
Çalışmanız bittikten sonra viyolonsel ve telleri için ayrı ayrı yumuşak ve kuru bezler kullanarak temizleyiniz, yay ile birlikte kılıfına koyunuz. 4 İnsan Yapısına Uygun Viyolonsel ve Yay Seçimi Viyolonsel çalmada; uygun boyutta çalgı seçimi, eğitimin başlangıç aşamasında dikkat edilmesi gereken en önemli koşuldur. Viyolonselin büyüklüğü ile kişinin fiziksel yapısı uygunluk taşımalıdır. Viyolonsel ve yay; insan bedeninin ölçüleri göz önüne alınarak çeyrek, yarım, üç çeyrek ve tam viyolonsel olmak üzere dört farklı ebatta yapılır. Kişinin kendine göre büyük ya da küçük bir çalgıyla çalışıyor olması, eğitimin niteliğini etkiler. Viyolonsel ve yay seçiminde, fiziksel özelliklerinizi de göz önüne alarak öğretmeninizden ya da bu alandaki uzman eğitimci ve sanatçılardan görüş alabilirsiniz. 9
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME 1. Aşağıda verilen terimlerin yerlerini viyolonsel görseli üzerinde gösteriniz. Gövde Salyangoz Burgular Pik Sap Teller Tuşe F delikleri Ses eşiği Fiksler Tel takacağı Burgu kutusu 2. Aşağıdaki viyolonsel yayı görseli üzerinde yayla ilgili terimlerin yerlerini ok çizerek gösteriniz. Çubuk Kıl Vida Topuk Uç Sarma Tutak 3. İnsanın fiziksel yapısına uygun viyolonsel ve yay seçiminin önemini açıklayınız......... 10
Öz Değerlendirme Müzik aletinizi (viyolonsel) nasıl koruduğunuzu ve viyolonselinizin bakımını nasıl yaptığınızı göz önünde bulundurarak aşağıdaki davranışları okuyup her zaman, sık sık ve hiçbir zaman bölümlerinden uygun olanına (X) işareti koyunuz. Davranışlar 1. Viyolonselimi ve yayımı, su geçirmez kılıf içerisinde korurum. Her Zaman Sık Sık Hiçbir Zaman 2. Viyolonselimi ve yayımı su geçirmez kılıf içerisinde taşırım. 3. Viyolonselimi aşırı soğuktan korurum. 4. Viyolonselimi aşırı sıcaktan korurum. 5. Viyolonselimi aşırı nemli ortamlarda bulundurmam. 6. Viyolonselimi yoğun ve doğrudan güneş alan ortamlarda bulundurmam. 7. Viyolonselimi aşırı tozdan korurum. 8. Viyolonselimle çalışmam bittiğinde yayımdaki vida yardımı ile kılları gevşetirim. 11
3 ÜNİTE ÇALMA POZİSYONU Hazırlık Çalışması Viyolonsel çalmaya hazırlanan bir kişinin neler yaptığını gözlemleyerek arkadaşlarınızla paylaşınız. 1 Viyolonselde Oturuş ve Tutuş Viyolonsel; yaylı çalgılar ailesinden olup oturma pozisyonunda, bacaklar arasına alınarak çalınan bir çalgıdır. Doğru bir oturuş ve çalgıyı tutuş, çalgının doğru ve etkili kullanımını kolaylaştırır. Çalan kişi sandalyenin ön yarısına doğru, vücut ağırlığını eşit dağıtmak amacıyla bacaklarını, viyolonseli kavrayacak şekilde açarak oturmalıdır. Ayaklar dik açı oluşturacak şekilde yere dengeli basmalıdır. 1. ETKİNLİK Viyolonsel çalmada oturuş uygulamalarını öğretmeninizin yardımı ile yapınız. 12
Viyolonsel çalmada doğru oturuş kavrandıktan sonra viyolonseli doğru tutuş önem kazanır. Viyolonselin salyangoz kısmı, sol omuz üzerine uzanmalı ve salyangozdaki burgulardan do teli burgusu kulak arkasına denk gelmelidir. Arka tabla ise göğüs boşluğuna yerleşecek şekilde vücudun solunda, hafifçe sağa dönük olarak dayandırılmalıdır. Viyolonsel gövdesindeki f delikleri hizasındaki köşeli kısımlar, diz kapakları hizasına gelecek şekilde ayarlanır. Viyolonselde pik, çalan kişinin boyuna, kullanılan sandalyenin yüksekliğine uygun olarak uzayıp kısalabilir. Pik yardımıyla viyolonsel, vücutla doğal durum oluşturacak şekilde tutulur. 2. ETKİNLİK Düzenli aralıklarla, viyolonseli doğru tutuşunuza (kavrayışınıza) yönelik uygulamalar yapınız. Üst sınıflardaki arkadaşlarınızın oturuşunu ve viyolonseli kavrayışlarını gözlemleyiniz. 2 Yayı Tutuş Yayı tutuş, sağ elin görevidir. Viyolonsel çalmada gerekli yay tekniklerinin, istenilen nitelik ve yetkinlikte uygulanabilmesi, yayın doğru tutuşu ile sağlanır. Elin doğal durumu korunarak başparmağın ucu, topuğun çubukla birleştiği yerle çubuk arasına orta parmağı karşılayacak şekilde yerleştirilir. Başparmağın eklem yerinin hafifçe dışa dönük ve esnek olması sağlanır. Diğer parmaklar hafifçe kıvrılarak parmakların etli kısımları yaya temas edecek şekilde, dengeli aralıklarla yay çubuğu üzerine taşınır. Parmaklar birbirine ne çok yakın ne de çok uzak olmalıdır. Viyolonselde yayı taşıyan parmaklar; işaret parmağı, serçe parmak ve başparmaktır. Başlangıçta elin ve parmakların doğal ağırlığı ile hareket eden yay, bilek esnekliği korunarak üst yarıdaki kullanımlarda işaret ve orta parmakların desteği ile tel üzerindeki basıncı dengeleyerek hareketini sürdürür. Serçe parmak, yayın yönünü ve dengesini sağlamak için mutlaka yayı kavramalıdır. Başparmağın yayın alt yarısındaki doğal dışa dönüklüğü, yayın üst bölgesinde düzleşir; dirseğin ve diğer parmakların dengelenmesiyle alt yarıda eski hâline gelir. 13
3. ETKİNLİK Doğru yay tutuşuna ilişkin uygulamalar yapınız. Bu işlemi yaparken parmakların ve bileğin esnekliğine, başparmağınızın yumuşaklığına dikkat ediniz. 4. ETKİNLİK Yukarıdaki bilgiler doğrultusunda düzenli aralıklarla viyolonsel ve yay tutuş çalışmaları yapınız. 14
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları yanıtlayınız. 1. I II III Viyolonsel çalmada vücudun alması gereken doğru oturuş ve tutuş, da hangilerinde verilmiştir? A) Yalnız I B) I ve II C) Yalnız II D) I ve III E) II ve III yukarıdaki görsellerin hangisinde ya 2. I II III Viyolonsel çalmada sağ elde yayı doğru tutuş, yukarıdaki görsellerin hangisinde ya da hangilerinde verilmiştir? A) Yalnız I B) I ve II C) Yalnız II D) I ve III E) II ve III 15
4 ÜNİTE YAYIN TELLER ÜZERİNDEKİ KULLANIMI Hazırlık Çalışması Sağ elin yaydaki ve yayın teller üzerindeki durumunu gözlemleyiniz. Viyolonsel çalarken yayın değişik bölümlerinde çalmanın gerekliliğini araştırarak arkadaşlarınızla paylaşınız. 1 Viyolonsel Çalmada Kullanılan İşaretler, Terim ve Semboller Viyolonsel çalarken kullanılan işaret ve terimlerin bilinmesi, yayın kullanımını kolaylaştırılır. Bütün yay kullanıldığında; yayın tellere doksan derecelik bir açı ile topuktan uca doğru yayın sürdürülmesinden doğan süreçte çekme, uçtan topuğa doğru yayın sürdürülmesinden doğan süreçte itme oluşur. Aşağıda viyolonsel çalmada bilinmesi gereken bazı işaret ve terimlerin uluslararası karşılıkları verilmiştir. Çekme: İtme: sembolleri ile ifade edilir. Ökçe: Fr. Uç: Sp. Orta: M Alt yarı (Ay): UH Üst yarı (Üy): OH Bütün yay (): GB 16
2 Viyolonselde Boş Teller Viyolonselde boş teller, inceden kalına doğru la-re-sol-do olarak isimlendirilir; la-re-sol-do düzeni ile akortlanır. Viyolonselin notasyonunda; 4.çizgi fa anahtarı, 4.çizgi do anahtarı ve sol anahtarı kullanılır. 3 Sağ Elin Yayda ve Yayın Teller Üzerindeki Durumu Sağ elde rahat, doğal, esnek yay tutuşu kavrandıktan sonra sağ elin durumu korunarak yay; teller üzerinde eşiğe paralel, doksan derecelik açı oluşturacak şekilde eşik ile tuşenin bitimi arasındaki bölgeye yerleştirilir. Yay, eşiğe paralel bir şekilde istenilen çalışma bölgesinde hareketini sürdürür. ortada uçta dipte 1. ETKİNLİK Yukarıdaki bilgiler doğrultusunda, yayınızı teller üzerine öğretmeniniz gözetiminde yerleştiriniz. 17
Yayı tel üzerine koyduğunuzda sol elinizle yayın ucundan tutarken sağ kolunuzu dirsekten rahat bir şekilde tutma bölgesine bırakınız ve bu işlemi sıkça tekrarlayınız. Bu işlemi yaparken bileğinizin rahat olmasına ve sağ omzunuzun kalkmamasına özen gösteriniz. 4 Kol Ağırlığının Çalmaya Etkisi Sağ elde yayı tutarken kol ağırlığının yayın üzerinde olması önemlidir; aksi takdirde kolun ağırlığı omuza, parmaklara yansıdığında omuz sürekli kalkar, kol ve parmaklar sertleşir. Esnekliğini kaybeden sağ elin yayın üzerindeki hareketleri kısıtlanır. 2. ETKİNLİK Düzenli aralıklarla doğru yay tutuşunu ve yayın tele yerleşimini uygulayınız. Çalışmalarınızı ayna karşısında yaparak duruşunuzu, yayı tutuşunuzu, parmaklarınızı ve omzunuzu kontrol ediniz. 5 Yayın Teller Üzerindeki Hareketi Yayın teller üzerindeki yeri, ses eşiği ile tuşenin bitimi arasındaki bölgenin ortasıdır. Yayın teller üzerindeki doğru hareketleri, iyi ses elde etmeye yarar. Bu hareketlerden başlıcaları: 1. Yayı, eşik ile tuşe arasındaki doğru yere yerleştirmek 2. Yayı, teller üzerinde 90 derecelik açı ile koyup bu açıyı bozmadan hareket ettirmek 3. Yayı, eşit hızla hareket ettirmek 4. Yayı, doğru bir basınçla hareket ettirmek 5. Yayın, teller üzerinde aşağı yukarı kaymasına izin vermemek 3. ETKİNLİK Yukarıdaki bilgilerden yararlanarak yayınızı doğru, düzgün ve dengeli hareket ettirmeye yönelik uygulamalar yapınız. 18
6 Yayı Tele Sürtüş Eşiğe paralel olarak yerleştirilen yay, kolun ağırlığı yay ve telin üzerinde hissedilerek yayın küçük bölümünde çekilir, bir süre durdurulup denetlenen yay itilir. Bu işlem ardı ardına tekrar edilir. 4. ETKİNLİK Öğretmeninizin yayı tele sürtme ile ilgili verdiği örneklemeleri iyi gözlemleyiniz. Üst sınıflardaki viyolonsel öğrencilerinin çalgısını ve yayını tutuşu ve yayı tele sürtüşünü inceleyiniz. Kolun doğal ağırlığının yay üzerinde hissedilebileceği bir basınç ile yayı tele sürtünüz. İstenilen tonu yakalayıncaya kadar bu çalışmayı sürdürünüz. 7 Viyolonselden Ses Üretiş Viyolonselde ses üretmeye genel olarak orta teller olan re ve sol telinden başlanır. İlk ses üretme çalışmaları, yayın orta bölgesinde yapılır. Yayı çekme ve itme hareketleri sırasında çıkan sesin pürüzsüz, vurgusuz, dolgun olmasına çalışılır. İlk çalışmalar, önce tartımsız daha sonra tartımlı olarak ve durdurularak yapılır. İstenilen verime ulaşıldığında, çekme-itme hareketleri arasındaki durdurma süresi kısaltılır, sonra yayı durdurmadan çalışmalar sürdürülür. 5 ETKİNLİK Aşağıdaki alıştırmaları boş telde (re) yayın orta bölgesinde çalınız. üst yarı bütün yay alt yarı uç orta dip 1. 19
2. 3. 4. Boş tel re telindeki alıştırmaları, istenilen yetkinlik ve verimlilik sağlayıncaya kadar tekrarlayınız. Aynı çalışmaları, boş tel sol, do, la tellerinde de tekrarlı çalınız. Yayınızı öğretmeniniz yardımıyla re, sol, do, la tellerine yerleştirip çalınız. Ön ve arka kolunuzun çalışma yaptığınız tele uygun açı ile yerleşmiş olmasına dikkat ediniz. 8 Yayın Bölümleri Viyolonsel çalmada yay, çeşitli bölümlere ayrılır: Yayın uzunluğunun tamamının kullanımı, bütün yay / tam yay; topuk (dip- ökçe) ile yayın ortasının kullanımı, alt yarı; yayın ortası ile uc kısmının kullanımı ise üst yarı olarak adlandırılır. Yay kullanmaya başlarken kolun bütün ağırlığının tel üzerinde hissedilmesine çalışılır. Bu durumu gerçekleştirecek şekilde parmak, bilek ve dirseğin doğal ve rahat yerleşimi sağlanmalıdır. Bütün yay, alt yarı ve üst yarı yay çalışmalarında; yayın tam kıl olarak tele yerleşmesi ve eşiğe paralel sürüşü sağlanmalıdır. Yayın doğru kullanımı ile yay hareketi kısıtlanmadan dengeli bir basınçla vurgusuz, pürüzsüz, kesintisiz ve iyi bir ton elde edilebilecektir. 9 Yayın Değişik Bölümlerinde Yayı Çekiş İtiş Yayın değişik bölümlerinde yayı çekiş itiş hareketleri, tek telde başlanıp tüm boş teller birbirleriyle ilişkilendirilerek çalışılır. Yapılan bu çalışma, aynı zamanda tel değiştirmedir. Yayın üst yarısında ve uçta yapılan tel değiştirmelerde, hareketin büyük ve gözlenebilir olması, tel değiştirmenin öğrenilmesi 20
bakımından önemlidir. Tel değiştirme sırasında telin uzaklığına göre kol açıklığının değiştirilmesi (ayarlanması) gerekmektedir. Çekiş itiş hareketleri yayın tek bir bölümünde yapılabileceği gibi yayın değişik bölümlerinde de ayrı ayrı ve hepsini kapsayacak şekilde uygulanır. 6. ETKİNLİK Bütün yay kullanımına yönelik verilmiş aşağıdaki alıştırmaları boş telde (re ) çalınız. Aşağıdaki alıştırmaları üzerinde verilen yay şekillerine göre yayın aynı yöndeki hareketiyle çalınız. 5. Ay Üy Üy Ay 6. Ay Üy Üy Ay 7. dip orta uç uç orta dip 7. ETKİNLİK Aşağıda boş tellerde verilen alıştırmaları, üzerindeki yay şekillerine uygun çalınız. Farklı boş tellerde yaptığınız çalışmalarda; yayınızın ve kolunuzun uygun açı ile tel değiştirmiş olmasına dikkat ediniz. 8. dip orta uç uç orta dip 9. uç orta dip dip orta uç 21
10. Üy Ay 11. Üy Ay 12. Üy Ay 13. 14. 15. Üy Ay 22
8. ETKİNLİK Aşağıdaki boş tellerde verilen çift ses alıştırmalarını; yayın ortasında, üst yarısında, alt yarısında ve yayın bütününde çalınız. 16. 17. 18. 23
9. ETKİNLİK Aşağıdaki çift ses alıştırmalarını verilen yay şekillerini uygulayarak çalınız. Çift ses çalışmalarınızda; çaldığınız tellerden aynı anda eşit ve kesintisiz ses üretmeye, yayın ve kolunuzun çift tele uygun açı ve durumda olmasına dikkat ediniz. Puandorglarda yayınızın ve kolunuzun açısını gözlemledikten sonra yayın aynı yöndeki hareketine devam ediniz. 19. Ay Ay Üy Üy 20. Üy Ay Yay şekilleri ile ilgili alıştırmaları her gün düzenli aralıklarla tekrarlayınız. 24
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME 1. Aşağıda kısaltmaları verilen işaret ve sembollerin karşılıklarını yazınız. H, Fr. :. P, Sp. :. M :. UH :. OH :. GB :. 2. Aşağıda verilen görselde, tellerin isimlerini yazınız..... 3. Aşağıdaki resimlerin hangisinde, sağ elin yayda ve yayın tel üzerindeki doğru durumu gösterilmiştir? A) B) C) D) E) 4. Yayın değişik bölümlerini doğru kullanarak çalmanın yararlarını açıklayınız... 25
KONTROL LİSTESİ Yayın Teller Üzerindeki Kullanımı ünitesindeki alıştırmaları çalarken yayınızı teller üzerinde kullanma becerinizi değerlendirmek amacıyla verilen aşağıdaki kontrol listesini öğretmeniniz ile doldurunuz. Davranışların gözlenip gözlenmeme durumuna göre yapılabilenler için gerçekleşti yapılamayanlar için gerçekleşmedi sütununa (X) işareti koyunuz. Sıra Gözlenecek Davranışlar Gerçekleşti Gerçekleşmedi 1 Alıştırmaları çalarken yayı eşik ile tuşenin bitimi arasındaki doğru yere yerleştirir. 2 o Alıştırmaları çalarken yayı tel üzerinde dengeli ve düzgün (90 'lik açıyla) hareket ettirir. 3 Alıştırmaları çalarken yayı eşit hızla ve doğru bir basınçla hareket ettirir. 4 Alıştırmaları çalarken yayın ve kolun uygun açıyla tel değiştirmiş olmasına dikkat eder. 5 Alıştırmaları çalarken yayı durdurarak belirtilen sürelerde çekip iter. 6 Alıştırmaları çalarken yayı durdurmadan belirtilen sürelerde çekip iter. 7 Belirtilen sürelerde, yayı durdurarak ve durdurmadan yaptığı alıştırmalarda pürüzsüz ve vurgusuz ses üretir. 8 Alıştırmaları çalarken bedeninin doğal yumuşaklık içinde olmasına dikkat eder. Gözlenecek davranışta ifade edilen her bir davranışın gerçekleşmesi durumunda 12,5 puan, tamamının gerçekleşmesi durumunda ise 100 puan alınır. 26
2 ÖĞRENME ALANI YAY TEKNİKLERİ I ÜNİTE DETAŞE (BAĞSIZ),LEGATO (BAĞLI) ÇALMA TEKNİĞİ 27
DETAŞE (BAĞSIZ), LEGATO (BAĞLI) ÇALMA TEKNİĞİ ÜNİTE Hazırlık Çalışması Viyolonsel çalmada gerekli yay tekniklerini araştırarak edindiğiniz bilgileri arkadaşlarınızla paylaşınız. Yaylı çalgılarda sağ elin işlevi, ses üretmektir. Yay teknikleri yayı kullanma becerilerinin biçimlendirilmesiyle oluşan ve farklı müziksel karakterleri, anlatımları veren tekniklerdir. Bu teknikler ifade edilmek istenen müziğin, doğru şekilde duyurulabilmesi açısından önemlidir. 1 Detaşe Tekniğinin Genel Özellikleri Detaşe sağ elin her türlü yay tekniklerinin temelini oluşturan, önemli bir yay (arşe) hareketidir. Detaşe çalma tekniği, notaları birbirinden ayırarak her notanın ayrı yay hareketiyle çalınmasıdır. Yayın basıncı ve hızı değiştirilmeden yayın yönünün değiştirilmesi sağlanır ve çalınan sesler arasında kesinti/boşluk oluşturulmaz. Detaşe, çoğunlukla yayın alt ve üst yarısında uygulanmakla birlikte ortaökçe-uç ve bütününde herhangi bir tartımla çalınabilir. Detaşede iyi bir ton elde etmek ve seslerin aynı nitelikte çalınmasını devam ettirmek için yay kılları tele tam yapışmalı, yay eşit basınç ve eşit hızda eşiğe paralel hareket etmeli ve her nota süresi kadar çalınmalıdır. Detaşe, notaların üzerine konulan çizgiyle (_)gösterilir. 28
2 Detaşe Tekniğinde Çalma 1. ETKİNLİK Aşağıdaki alıştırmaları, boş tellerde, detaşe tekniğine uygun çalınız. Alıştırmalarınızı çalarken ''detaşe'' uyguladığınız bölgede yayınızın aynı hız ve basınçta olmasına özen gösteriniz. Sağ kol açıklığını, telin uzaklığına göre ayarlayarak tel değiştirmeye dikkat ediniz. 1. 1. Ay 2. Üy 3. 2. Ay Üy Üy Ay Üy 3. 1. Ay 2. Üy 3. 4. 1. Ay 2. Üy 3. 5. uç dip 6. Ay orta 29
ALMAN HALK ŞARKISI Düzenleyen: Şebnem YILDIRIM ORHAN 7. Aşağıdaki alıştırmayı önce yayın orta bölgesinde sonra bütün yayda uygularken uçta yapılan tel değiştirmelerinde, kolun büyük hareketini gözlemleyerek çalmayı unutmayınız. 8. 9. Ay Üy 3 Legato Tekniğinin Genel Özellikleri Legato (bağlı) çalma tekniği, notaların kesintisiz olarak tek yay hareketi ile aynı yönde çalınmasıdır. Legato, notaların üzerine konulan bağ ( ) işaretiyle gösterilir. Legato yaparken seslerin aynı nitelikte çalınmaları, aynı yöndeki notaların sürelerine (birim değerlerine) uygun yay bölümlenmesiyle gerçekleşir. Yay, eşiğe paralel olarak sürdürüldüğünde yay ve tel değişimi belli olmadan, sesler kesintisiz ve pürüzsüz bir şekilde birbirlerine eklenmelidir. Legato tekniğinde sağ kol; rahat ve yumuşak olmalı, bu yumuşaklık bilekte, parmaklarda hissedilmeli ve tel değiştirme sırasında yayın hızı kesinlikle değişmemelidir. Boş tellerde bağlı tel değiştirirken kol açıklığından yararlanarak tellere yaklaşılmalı, kol ve parmaklarla elin ağırlığı, yaya ve teller üzerine aktarılmalı; hız ve basınç değiştirilmeden bir bütünlük içerisinde yayın hareketi sürdürülmelidir. 30
4 Legato Tekniğinde Çalma 2. ETKİNLİK Aşağıdaki alıştırmaları, boş tellerde, legato tekniğine uygun çalınız. 10. 11. 12. 13. 31
3. ETKİNLİK Aşağıdaki alıştırmaları detaşe ve legato tekniklerini uygulayarak çalınız. Detaşe ve legato tekniklerinde boş tel değişimlerini uygularken yayınızın, eşit hızda ve belli bir ritmik disiplinde olmasına dikkat ediniz. 14. Ay Üy 15. Üy Ay 32
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruyu yanıtlayınız. 1. Detaşe tekniğinin genel özellikleri nelerdir? Aşağıdaki cümleyi uygun biçimde tamamlayınız. 2. Notaların, kesintisiz olarak tek yay hareketi ile aynı yönde çalınmasına. denir. Kontrol Listesi (Detaşe Tekniği) Boş tellerde çaldığınız alıştırmalarda detaşe tekniğini uygulama durumunuzu belirlemek amacıyla aşağıdaki kontrol listesini öğretmeninizle doldurunuz. Uygulanabilenler için gerçekleşti, uygulanamayanlar için gerçekleşmedi sütununa ( X) işareti koyunuz. Sıra Gözlenecek Davranışlar Gerçekleşti Gerçekleşmedi 1 Notaları ayrı yaylarda çalar. 2 2 Ayrı hareketlerle çaldığı her notanın kesintisiz ve aynı basınçta olmasına dikkat eder. 2 3 Bir sesten diğerine geçişte yayı aynı hızda devam ettirir. 2 4 Yayı, kıllar tele tam yapışacak şekilde yerleştirerek sürdürür. 21 5 Yay hareketlerini, eşiğe paralel olarak uygular. 12 6 Notaları, süresi kadar çalar. 12 7 Belli bir ritme uygun olarak bağlı ve bağsız tekniklerle, boş tel değişimlerini yapar. 12 33
Kontrol Listesi (Legato Tekniği) Boş tellerde çaldığınız alıştırmalarda legato tekniğini uygulama durumunuzu belirlemek amacıyla aşağıdaki kontrol listesini öğretmeninizle doldurunuz. Uygulanabilenler için gerçekleşti, uygulanamayanlar için gerçekleşmedi sütununa ( X) işareti koyunuz. Sıra Gözlenecek Davranışlar Gerçekleşti Gerçekleşmedi 1 2 Notaları tek yay hareketi ile aynı yönde çalar. Her notanın, kesintisiz ve pürüzsüz bağlanmasına dikkat eder. 2 2 3 Notaları, değerlerine göre yayı uygun bölümleyerek çalar. 2 4 Sağ kol, el, bilek ve parmakların yay üzerinde yumuşak durmasına dikkat eder. 21 5 Tel değişimlerini, kol açıklığından yararlanarak tele uygun açıyla yapar. 12 6 Yay hareketlerini, eşiğe paralel olarak uygular. 12 7 Aynı yaydaki notaları, yayın hız ve basıncını değiştirmeden çalar. 12 8 Belli bir ritme uygun olarak bağlı ve bağsız tekniklerle boş tel değişimlerini yapar. 12 Gözlenecek davranışta ifade edilen her bir davranışın gerçekleşmesi durumunda 12,5 puan, tamamının gerçekleşmesi durumunda ise 100 puan alınır. 34
3 ÖĞRENME ALANI KONUMLAR, DİZİLER, ETÜTLER, ESERLER ÜNİTELER I. KONUM I. KONUMDA ÇALIŞMALAR 35
1 ÜNİTE I. KONUM Hazırlık Çalışması Yaylı çalgılarda konumların neden gerekli olduğunu araştırarak edindiğiniz bilgileri arkadaşlarınızla paylaşınız. Viyolonselde konum denince sol elin viyolonsel sapında bulunduğu yer ve parmakların tuşe-tel üzerindeki kapladığı alan akla gelmelidir. Her konum, sapta ve tuşe-tel üzerinde belirli bir alanı kaplar. Viyolonsel çalmada, çoğunlukla yedi konum kullanılmaktadır. 1 Sol Elin Tuşe Üzerindeki Konumu Viyolonsel çalmada sol eli doğru konuma yerleştirme ve parmakları uygun durumlandırma, sol elin temelini oluşturur. Birinci konumda sol el, birinci parmak üst eşiğe göre boş telden bir tam ses tiz olacak uzaklıkta, dördüncü parmak ise bir önceki telin oktavı olacak şekilde konumlanmalıdır. Örneğin; re telinde, birinci parmak mi sesi ile dördüncü parmak boş tel sol sesi ile ilişkilendirilmelidir. Kol ağırlığının parmak uçlarında hissedilebileceği bir konum gerçekleştirilmelidir. Elin bu şekilde konumlanmasının düşünülmesi, başta başparmak olmak üzere, diğer parmakların, elin, kolun ve omuzun sertleşmesini engeller. Tuşe (sap), parmaklar ile başparmak arasında kalacak şekilde kavranır; sol el, doğal durumu ve parmakların doğal kıvrımı korunarak tuşe-teller üzerine yerleşir. Başparmak, sadece kavranmaya yardımcı olacak esneklikte olmalı ve konum geçişi sırasında, konum uzaklığını hissettirecek bir öge olarak düşünülmelidir. 36
1. ETKİNLİK Sol kolunuzu serbest bırakıp tuşe üzerindeki I. konum alanına yerleştirme hareketini, ayna karşısında kontrol ederek sıkça tekrarlayınız. 2 Parmakların Tuşe Üzerindeki Durumu Viyolonselde tüm konumlarda işaret parmağı 1, orta parmak 2, yüzük parmağı 3 ve serçe parmak 4 olarak numaralandırılır. Sol el, tuşe üzerindeki alana doğru yerleştirildikten sonra parmaklar, el ayası ile parmakların birleştiği çatı noktalarından, parmak eklemlerinin doğal durumu bozulmadan, parmakların etli kısımları ile kolun ağırlığını taşıyacak şekilde tele basar. 2. ETKİNLİK Yukarıda verilen bilgiden ve görselden yararlanarak sol elinizi I. konuma, öğretmeninizin de yardımıyla yerleştirerek parmaklarınızın doğal durumunu inceleyiniz. Bu işlemi, sıkça tekrarlayınız. 3. ETKİNLİK re teli üzerine dört parmağınızı da yerleştiriniz. Yayınızı, re ve sol tellerine birlikte sürterek boş tel sol sesi nin oktavını elde etmeye çalışınız. 4. parmağınızı yerleştirirken diğer parmaklarınızın da re teli üzerinde doğru konumlanmasına dikkat ediniz. 37
3 Parmak Düşürme ve Kaldırma Parmakların, doğal durumu bozulmadan, mekanik bir şekilde telin üzerinde düşürülüp kaldırılmasıdır. Parmak düşürmelerine pizzicato tekniği ile başlanması önerilir. Pizzicato; teli işaret ya da orta parmağın etli ucuyla kavrayarak çekip bırakma tekniğidir. Pizzicato çalınacak notaların başına ya da üstüne pizz. yazılarak gösterilir. pizz. re-sol-do-la tellerinde çalarken sol el parmaklarınızın ve kolunuzun tele olan yüksekliğini ve açısını kontrol ediniz. Farklı tellerde çalışırken kol açıklığını telin uzaklığına göre ayarlayarak tel değiştirmeye; parmak düşürürken veya kaldırırken telden uzaklaşmamaya dikkat ediniz. 4. ETKİNLİK Aşağıda re telinde verilen alıştırmaları, önce pizzicato ile sonra altlarında verilen yay şekillerine göre çalınız. 1. 4 3 2 1 0 2. 3. 4 4 3 3 2 1 0 1 2 3 4 4 2 4 1 4 0 4. 4 3 2 MIEDLAR 1 38
5. 4 3 MIEDLAR 2 1 6. 4 2 1 0 1 0 2 1 MIEDLAR 0 1 2 4 7. 4 3 1 0 1 0 3 1 MIEDLAR 0 1 3 4 5. ETKİNLİK Aşağıda sol telinde verilen alıştırmaları, altlarında verilen yay şekillerine göre çalınız. Sol telinde 4. parmağı, boş tel do sesi ile kontrol ederek başlayınız. Dört parmağınızın da telin üzerinde olmasına dikkat ediniz. 8. 4 3 2 1 0 9. 10. 4 4 3 3 2 1 0 4 2 4 1 4 0 11. 4 3 2 1 MIEDLAR 39
6. ETKİNLİK Aşağıda do telinde verilen alıştırmaları, altlarındaki yay şekillerine göre çalınız. 12. 4 3 2 1 0 13. 4 3 2 1 0 14. 4 3 4 2 4 1 4 0 15. 4 2 1 0 1 0 2 1 MIEDLAR 0 1 2 4 7. ETKİNLİK Aşağıda la telinde verilen alıştırmaları, altlarındaki yay şekillerine göre çalınız. la telinde 4. parmağı boş tel re sesi ile kontrol ederek başlayınız. Dört parmağınızın da telin üzerinde olmasına dikkat ediniz. 16. 17. 4 3 2 1 0 4 3 2 1 0 18. 4 3 4 2 4 1 4 0 re- sol- do- la tellerinde çalarken sol el parmaklarınızın ve kolunuzun tele olan yüksekliğini ve açısını kontrol ediniz. Farklı tellerde çalışırken kol açıklığı ile tel değiştirmeye; parmak düşürürken veya kaldırırken telden uzaklaşmamaya dikkat ediniz. 40
re-sol-do-la tellerinde yaptığınız parmak düşürme ve kaldırma alıştırmalarını, istenilen verimliliğe gelinceye kadar tekrar ediniz. 4 Parmak Tutma Parmakların tele düşürülmesi sırasında basan parmağın, diğer parmaklar bastığında telin üzerinden kalkmaması ve telin üzerinde tutulmasıdır. 8. ETKİNLİK Aşağıda re- sol- do- la tellerinde verilen alıştırmaları altlarındaki yay şekillerine göre çalınız. 19. Re Telinde Alıştırmalar 0 1 2 3 4 3 2 1 0 20. 1 2 1 3 1 4 21. 0 1 0 2 0 3 0 4 22. 0 4 2 4 1 4 3 4 23. 2 1 4 2 1 2 1 4 2 0 24. Sol Telinde Alıştırmalar 0 1 2 3 4 3 2 1 0 25. 1 2 1 3 1 4 26. 0 1 0 2 0 3 0 4 41
27. 0 4 2 4 1 4 3 4 28. 29. Ay Do Telinde Alıştırmalar 0 1 2 Üy 3 4 Ay 30. 1 2 1 3 1 4 31. 0 1 0 2 0 3 32. 0 4 2 1 1 4 33. La Telinde Alıştırmalar 34. 35. 36. 37. Aşağıdaki alıştırmaları, önce üzerindeki yay şekilleriyle sonra iki bağlı çalmayı unutmayınız. 38. 42
39. 0 0 0 1 2 0 3 0 4 40. 0 0 1 0 2 0 3 0 4 0 41. 0 1 2 1 2 4 42. 0 2 Üy Ay 1 0 1 4 2 1 SCHRODER 9. ETKİNLİK Aşağıdaki çift tel çalışmalarını, üzerindeki yay şekillerine göre parmak düşürme, tutma ve parmak kaldırmaya dikkat ederek çalınız. Çift tel çalışmalarınızda çaldığınız tellerden aynı anda eşit ve kesintisiz ses üretmeye yayın ve kolunuzun çift tele uygun açıyla konumlanmış olmasına dikkat ediniz. 43. Ay 43
4 3 1 0 1 3 4 0 MIEDLAR 44. 1 3 4 4 3 1 0 MIEDLAR 45. MIEDLAR 46. 5 I. Konumda Bütün Tellerde Çalma 10. ETKİNLİK Aşağıda re-la tellerinde verilen etütleri çalınız. Bu etütleri çalarken yayınızın tele uygun açıyla yerleşmesine, sol elinizin ve parmaklarınızın doğru konumlanmasına, parmak düşürme-kaldırma-tutma tekniklerinin doğru ve zamanında uygulanmasına dikkat ediniz. 47. 2 Ay 1 0 4 0 4 1 4 2 1 4 2 1 Ay DOTZAUER 1 0 44 Ay Üy
48. 2 4 1 2 0 4 2 1 0 4 2 4 0 4 SCHRODER 49. 1 2 4 2 2 4 0 4 1 4 0 1 4 2 4 2 DOTZAUER 50. 2 4 1 4 2 1 0 2 0 4 0 4 DOTZAUER 51. FEUILLARD 45
11. ETKİNLİK Aşağıda sol-re-la tellerinde verilen etütleri çalınız. 52. Bu etütleri çalarken yayınızın tele uygun açıyla yerleşmesine, sol elinizin ve parmaklarınızın doğru konumlanmasına, parmak düşürme-kaldırma-tutma tekniklerinin doğru ve zamanında uygulanmasına dikkat ediniz. 4 0 1 3 4 1 4 2 1 4 1 SCHRODER 4 2 0 0 0 1 0 4 0 53. 4 1 4 2 0 3 4 1 4 2 1 4 4 SCHRODER 0 2 0 0 0 1 4 2 0 1 4 FEUILLARD 54. 46
12. ETKİNLİK Aşağıda do-sol-re-la tellerinde verilen etütleri çalınız. Bu etütleri çalarken yayınızın tele uygun açıyla yerleşmesine, sol elinizin ve parmaklarınızın doğru konumlanmasına, parmak düşürme-kaldırma-tutma tekniklerinin doğru ve zamanında uygulanmasına dikkat ediniz. 55. 0 3 0 4 1 4 2 1 4 4 2 0 3 SCHRODER 56. 2 4 1 0 2 0 3 0 4 3 0 0 DOTZAUER 47
57. 4 1 4 DOTZAUER 58. FEUILLARD 48
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruyu yanıtlayınız. 1. I. Konumda sol elin doğru yerleşimi ve parmakların doğal durumu nasıl olmalıdır? Açıklayınız................ KONTROL LİSTESİ I. Konum ünitesindeki alıştırma çalma becerinizi değerlendirmek amacıyla verilen aşağıdaki kontrol listesini öğretmeniniz ile doldurunuz. Davranışların gözlenip gözlenmeme durumuna göre yapılabilenler için gerçekleşti yapılamayanlar için gerçekleşmedi sütununa (X) işareti koyunuz. Sıra Gözlenecek Davranışlar Gerçekleşti Gerçekleşmedi 1 2 I. konumda alıştırmaları çalarken sol el birinci parmağını boş tele göre bir tam ses tiz basacak şekilde konumlandırır. Alıştırmaları çalarken parmakların doğal durumları bozulmadan parmaklarının etli kısımları ile kolun ağırlığını taşıyacak şekilde tele basar. 2 2 3 Alıştırmaları çalarken do, sol, re ve la tellerinde temiz ses elde edecek şekilde parmak düşürür. 2 4 Alıştırmaları çalarken do, sol, re ve la tellerinde temiz ses elde edecek şekilde parmak kaldırır. 21 5 Alıştırmaları çalarken do, sol, re ve la tellerinde temiz ses elde edecek şekilde parmak tutar. 12 6 Alıştırmaları çalarken yayın ve kolun uygun açıyla tel değiştirmiş olmasına dikkat eder. 12 7 Alıştırmaları çalarken pürüzsüz ve vurgusuz ses elde eder. 12 8 Alıştırmaları çalarken bedeninin doğal yumuşaklık içinde olmasına dikkat eder. 12 Gözlenecek davranışta ifade edilen her bir davranışın gerçekleşmesi durumunda 12,5 puan, tamamının gerçekleşmesi durumunda ise 100 puan alınır. 49
2 ÜNİTE I. KONUMDA ÇALIŞMALAR Hazırlık Çalışması Bu ünitedeki tonal ve makamsal diziler ile bu dizilere ilişkin etüt, eser veya ezgileri; ses değiştirici işaret, yay şekilleri ve yay teknikleri yönünden deşifre ederek öğrendiklerinizi öğretmeninizle paylaşınız. 1 Sol Majör Dizisi Sol majör dizisi, I. konumda bir oktav çalındığında iki teli ( sol-re ) kapsar. Dizi, ses değiştirici olarak fa diyez alır. Diyez işareti, dizek üzerinde ölçü sayısından önce aşağıdaki gibi gösterilir. 2 Sol Majör Dizisinde Değişik Yay Çeşitleri Hız değişimi iki farklı değerdeki notanın aynı büyüklükteki yay ile çalınırken hız farkına rağmen basınç ayarlaması ile aynı gürlükte ses elde edilmesidir. Kolun doğal ağırlığı ile uygulanan hız değişikliği aynı zamanda basınç değişikliği yaratır. Hız değişimine rağmen basınç değişimi istenmiyorsa özel basınç ayarlaması yapılmalıdır. 1. ETKİNLİK Aşağıdaki sol majör dizileri, yay çeşitleri ve yay tekniklerine uygun olarak ve hız değiştirmeden çalınız. 1. 2. 50
3. 4. 5. 2. ETKİNLİK Aşağıdaki sol majör dizileri yay çeşitleri ve yay tekniklerine uygun olarak ve hız değişikliğine dikkat ederek çalınız. 6. 7. Ay Ay Ay 8. Aşağıda verilen dizi çalışmalarını, önce yayın ortasında daha sonra alt ve üst yarısında çalınız. 9. 51
10. 3 Sol Majör Tonunda Etüt, Eser 3. ETKİNLİK Aşağıdaki sol majör etütleri, yay tekniklerine uygun çalınız. 11. MARDEROVSKI orta Sebastian LEE 12. orta FEUILLARD 13. 52
Sebastian LEE 14. 4. ETKİNLİK Aşağıdaki sol majör ezgi ve eserleri, yay tekniklerine uygun çalınız. THE WISE MAN HOHMANN 15. 53
MENUET EKSODE 16. Ay Üy orta 4 Rast Dizisi Sol rast dizisi, I. konumda bir oktav çalındığında iki teli ( sol-re ) kapsar. Dizi, ses değiştirici olarak fa diyez ve bir koma si bemol alır. Tampere sistemde, bir koma si bemol; naturel olarak çalındığından dizi fa diyez değiştirici işaretine göre çalınır. Rast dizisi ve değiştirici işaretleri, yirmi dört perdeli sistemde yan sayfadaki gibi gösterilir: 54
17. 18. 24 Perdeli Sistemde Rast Makamı Dizisi Tampere Sistemde Rast Makamı Dizisi 5 Rast Dizisinde Değişik Yay Çeşitleri 5. ETKİNLİK Aşağıdaki sol rast dizileri, yay çeşitleri ve yay tekniklerine uygun çalınız. 19. Aytekin ALBUZ Üy Ay 6 Rast Makamında Etüt- Eser 6. ETKİNLİK Aşağıdaki rast etüdü, yay tekniklerine uygun çalınız. Necmi KIRAN 20. Üy Ay 7. ETKİNLİK Aşağıdaki rast ezgiyi, yay tekniklerine uygun çalınız. Necmi KIRAN 21. Üy Ay Üy 55
7 La Hüseyni Dizisi 22. La hüseyni dizisi, I. konumda bir oktav çalındığında üç teli ( sol-re-la ) kapsar. Dizi, ses değiştirici olarak fa diyez ve bir koma si bemol alır. Tampere sistemde, bir koma si bemol; naturel olarak çalındığından dizi fa diyez değiştirici işaretine göre çalınır. La hüseyni dizisi ve değiştirici işaretleri, yirmi dört perdeli sistemde aşağıdaki gibi gösterilir. 24 Perdeli Sistemde La Hüseyni Makamı Dizisi 23. Tampere Sistemde La Hüseyni Makamı Dizisi 8 La Hüseyni Dizisinde Değişik Yay Çeşitleri 8. ETKİNLİK Aşağıdaki la hüseyni dizileri, yay çeşitleri ve yay tekniklerine uygun çalınız. Aytekin ALBUZ 24. 56
9 La Hüseyni Makamında Etüt, Eser 9. ETKİNLİK Aşağıdaki la hüseyni etütleri, yay tekniklerine uygun çalınız. Filiz PENAHİ 25. Şebnem YILDIRIM ORHAN 26. Şebnem YILDIRIM ORHAN 27. 57
10. ETKİNLİK Aşağıdaki la hüseyni eser ve ezgiyi yay tekniklerine uygun çalınız. ORDU NUN DERELERİ Türkü Çok sesli düz.: Şinasi ÇİLDEN 28. 29. YAĞMUR YAĞAR Türkü Çello için düz.: Filiz PENAHİ 10 La Kürdi Dizisi La kürdi dizisi, I. konumda bir oktav çalındığında üç teli ( sol-re-la ) kapsar. Dizi, ses değiştirici olarak beş koma si bemol alır. Tampere sistemde dizi si bemol alarak çalınır. La kürdi dizisi ve değiştirici işareti, yirmi dört perdeli sistemde aşağıdaki gibi gösterilir. 30. 24 Perdeli Sistemde La Kürdi Makamı Dizisi 31. Tampere Sistemde La Kürdi Makamı Dizisi 58
11 La Kürdi Dizisinde Değişik Yay Çeşitleri 11. ETKİNLİK Aşağıdaki la kürdi dizileri, yay çeşitleri ve yay tekniklerine uygun çalınız. Aytekin ALBUZ 32. 12 La Kürdi Makamında Etüt, Eser 12. ETKİNLİK Aşağıdaki la kürdi etüdü, üzerindeki yay tekniklerine uygun çalınız. 33. Şinasi ÇİLDEN 59
12. ETKİNLİK Otuz üç numaralı la kürdi etüdü, üzerindeki yay tekniğine göre çaldıktan sonra, otuz dört numaralı çeşitlemelerde verilen yay teknikleri ve yay çeşitlerine göre çalınız. 34. 1 2 3 13. ETKİNLİK Aşağıdaki la kürdi eseri, yay tekniklerine uygun çalınız. KÜRDİ ŞARKI Aytekin ALBUZ 35. Cello 60
13 Re Majör Dizisi Re majör dizisi, I. konumda bir oktav çalındığında iki teli ( re-la ) kapsar. Dizi, ses değiştirici olarak fa diyez ve do diyez alır. 61
14 Re Majör Dizisinde Değişik Yay Çeşitleri 14. ETKİNLİK Aşağıdaki re majör dizileri, yay çeşitleri ve yay tekniklerine uygun çalınız. 36. 37. 38. 39. 40. Üy Ay 41. 42. Aşağıda verilen dizi çalışmalarını, önce yayın ortasında sonra alt ve üst yarısında çalınız. 43. 44. 62
15 Re Majör Tonunda Etüt, Eser 15. ETKİNLİK Aşağıdaki re majör etütleri, yay tekniklerine uygun çalınız. 45. Hönschen KLEIN Ay Üy Ay 46. SUZIKI orta 16. ETKİNLİK Aşağıdaki re majör ezgi ve eserleri, yay tekniklerine uygun çalınız. MENUET John ECCLES 47. 48. LANDLER Joseph KUFFNER 63
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME 1. Re majör dizisinin aldığı değiştirici işaretleri, dizek üzerinde işaretleyiniz. 2. La hüseyni dizisinin aldığı değiştirici işaretleri, dizek üzerinde işaretleyiniz. KONTROL LİSTESİ I. Konumda Çalışmalar ünitesindeki dizi, etüt ve eserleri çalma becerinizi değerlendirmek amacıyla verilen aşağıdaki kontrol listesini öğretmeniniz ile doldurunuz. Davranışların gözlenip gözlenmeme durumuna göre yapılabilenler için gerçekleşti yapılamayanlar için gerçekleşmedi sütununa (X) işareti koyunuz. Sıra Gözlenecek Davranışlar Gerçekleşti Gerçekleşmedi 1 Dizi, etüt ve eserleri çalarken parmakların doğal durumları bozulmadan parmaklarının etli kısımları ile kolun ağırlığını taşıyacak şekilde tele basar. 2 2 Dizi, etüt ve eserleri deşifre ederek çalar. 2 3 4 5 Dizi, etüt ve eserleri yay çeşitleri ve yay tekniklerine uygun çalar. Dizi, etüt ve eserleri bütün yayda, kesintisiz duyulacak şekilde çalar. Dizi, etüt ve eserleri alt yarıda ayrı yaylarda sesler arasında boşluk olmayacak şekilde çalar. 2 21 12 6 Dizi, etüt ve eserleri üst yarıda ayrı yaylarda sesler arasında boşluk olmayacak şekilde çalar. 12 7 Dizi, etüt ve eserleri çalarken yayın ve kolun uygun açıyla tel değiştirmiş olmasına dikkat eder. 12 8 Dizi, etüt ve eserleri çalarken pürüzsüz ve vurgusuz ses elde eder. 12 Gözlenecek davranışta ifade edilen her bir davranışın gerçekleşmesi durumunda 12,5 puan, tamamının gerçekleşmesi durumunda ise 100 puan alınır. Uyarı: Bu ünitedeki çalışmalarınızı; dizi, etüt ve eserleri çalarken gösterdiğiniz performansınızı değerlendirirken EK 1'deki Öz Değerlendirme Formunu kullanınız. 64