r TÜRKİY E'DE ELEKTRİK ENERJİSİ SEKTÖRÜNÜN YAPS ve TARİHSEL GELİŞİMİ EMO enerj komsyonu. ÜLKEMİZDE ENERJİ SEKTÖRÜNÜN TARİHSEL GELİŞİMİ.. Cumhuryet Önces Dönem 9. Yüzyılın sonlarına doğru, elektrk üretmndek gelşmelern sonucu olarak dünyanın pekçok yernde elektrk santralları kurulmaya ve endüstrde elektrk enerjs kullanılmaya başlanmıştır. Türkye'de se lk kez 902 yılında Tarsus Beledyes tarafından 20 beygr gücünde br su santralı kurulmuştur. Cumhuryet önces dönemde özellkle kentlern aydınlatılmasına yönelk çalışmalar yapılarak, 9O5'te İzmr, Selank, 907'de Şam ve 908' ELEKTRİK MÜHENDİSLİĞİ 278 8
de Beyrut şehrlernn elektrklendrdğ blnmektedr. 0 Hazran 90 tarhnde "Kamu yararına lşkn ayrıcalıkları düzenleyen" yasa çıkarılarak elektrk şlernn de, demryolu ve maden şletmelernde olduğu gb, özel şrketler elyle yürütülmesne gdlmştr. Bu arada özel kesmn yapısındak yabancı ortaklıklarının etknlğnnde gderek arttığı görülmüştür. Kasım 90'da İstanbul şehrnn elektrklendrlmes çn hükümet tarafından açılan uluslararası ayrıcalık eksltmesyle, tessn yapılması ve 50 yıl süreyle şletlmes ayrıcalığı MacarGanz Elektrk Anonm Ortaklığı'na verlmştr. Br yıl sonra bu ortaklık, "Banque Generale de Credt Hongros" ve "Banque de Bruxelles" le ortaklaşa "Osmanlı Anonm Elektrk Şrket" adıyla 528.000 Osmanlı Lrası sermayel yen br ortaklık kurmuştur. 94 yılında yapımı btrlen 3,4 MW güç veren Slahtarağa Santralı şletmeye açılmış ve bu tarhten başlayarak ortaklığın hsse senetler tümüyle Belçka'dak "Sofna" kuruluşuna devredlmştr. Kurtuluş Savaşı'ndan sonra 7.6.923'de yapılan br sözleşmeyle Ortaklık, hak ve çıkarlarını yen hükümete de kabul ettrmştr. Daha sonra, İstanbul'da kurulan bu ortaklık benzer, İzmr, Adana, Bursa, Edrne ve Gazantep gb şehrlermzn elektrklendrme şler çn de özel ortaklıklara mtyazlar tanınmıştır. Bu mtyaz sözleşmelernde şrketler elektrk satış fyatlarını sağlam temellere bağlamış, para değernn düşmes, mal ve şçlk gderlernn artması durumunda elektrk satış fyatlarını altın esasına göre yükseltmek yoluna gtmşlerdr. Bu nedenle brçok endüstr kuruluşu mtyazlı şrketlerden elektrk almak yerne gereksnmelern karşılayacak santradan tess ederek çalıştırmayı uygun bulmuşlar ve "Otoprodüktör Sanay"nn kurulmasına yol açmışlardır. 90'lu yıllarda kuruluş öneml sayılablecek bazı elektrk enerjs üretm tessler ve kuruluş yılları aşağıda verlmştr. İzmr Çamaltı Tuzlası İzmr DDY Atölyeler İzmr Tekel Şarap Fab. İzmr Yün Mensucat Fab. Kuvarsan Bakır İşletmeler Hereke Mensucat Fab. (90) 8 kw (92) 82 kw (92) 54 kw (92) 80 kw (94) 555 kw (99) 280 kw.2. Cumhuryet Sonrası Dönem 923 yılında Cumhuryet lân edlp Yen Türk Devlet kurulduğunda Türkye'dek tesslern toplam kurulu gücü 32,7 MW'tı. Kş başına düşen elektrk enerjs üretm 5 kvvh do/ay/ndaydı. 928'de İzmr Termk Santralının brnc üntesnn ve bazı Otoprodüktör Santrallarının devreye alınmasıyla 930'da Türkye toplam kurulu gücü 78,8 MW'a yükselmşt. Bu yıla kadar uzanan dönemde özel kesme ayrıcalıklar tanınmıştır. Enerj sektöründe özel kesmn ve bu kesmde yabancı sermayenn egemenlğ daha sonra karşılaşılan enerj sorunlarının başlıca etmenlernden br olarak önem taşımaktadır. Ortaklıkların uyguladığı yüksek tarfeler sonucunda enerj grdlernn yüksek fyatlarla sunulmasının yanısıra, kapaste artırımında ve teknk koşullara uyulmasındak geckme ve boşluklar bunun başlıca nedendr. 932'lerde devletçlk uygulamasına geçldğ görülmektedr. Br yandan Otoprodüktör tesslernn hızla yayılması, dğer yandan mtyazlı şrketlern çıkarları doğrultusundak haksız stekler karşısında hükümetler, bu şrketlern satın alınması yoluna gtmşlerdr. Satınalınan ortaklıkla İlgl şehrler İstanbul Ankara, Adana Bursa, Mersn, Balıkesr, Gazantep, Tekrdağ, Edrne İzmr Kanun No. 3480 3688 3689 4483 Antalya, Trabzon, Malatya 4596 Resm Gazetenn Günü Numarası 9.7.938 2.7.939 3.7.939 27.7.943 24.6.944 3955 4256 4257 5466 5739 İmtyazlı şrketlern elndek tessler satın alınırken, bu hzmetlern br yönetmde toplanması çn yasalar çıkartılmıştır. 935 yılında çıkartılan ETİBANK, E.İ.E.İ. (Elektrk İşler Etüd İdares), MTA (Maden Tetkk Arama) Kanunları le bu kuruluşlara, hükümetçe kabul edlen yen enerj poltkasını gerçekleştrme görev verlmştr. Daha sonra 948 yılında şletmeye alınan ve Ülkemzn lk bölge santralı olan Çatalağzı Termk Santralı 952 yılına kadar Ereğl Kömürler İşletmes Müessesesne bağlı br şletme olarak çalışmıştır. Çatalağzı Santralının İstanbul şehrne enerj letmeye başlamasıyla anılan müessese,..953 tarhnden tbaren Çatalağzı Elektrk İsthsal ve Tevz Müesseses adını almıştır. Nsan 956'da Tunçblek, Ekm 956'da Sarıyar Santrallarının bu ssteme katılmasıyla..956 tarhnden tbaren "Etbank Kuzeybatı Anadolu Elektrk İsthsal ve Tevz Müesseses" kurulmuştur. 82 ELEKTRİK MÜHENDİSLİĞİ 278
950 yılındak hükümet değşklğnden sonra enerj poltkasında değşklk olmuş ve enerj üretmletmdağıtımının ayrıcalıklı şrketlerce yürütülmesne karar verlmştr. Böylece, 952'de Kuzeybatı Anadolu Elektrklendrme Türk Anonm Ortaklığı 953'de Çukurova Elektrk Anonm Şrket 955'de Ege Elektrk Türk Anonm Şrket 956'da Kepez ve Antalya Havales Elektrk Santrallan Türk Anonm Şrket kurulmuştur. Özel sektörün sermaye bulmakta güçlük çekmes nedenyle bu şrketlere en büyük katkı ETİBANK tarafından konmuştur. Bunlardan Kuzeybatı Anadolu Şrket kurulamamış, Ege Elektrk Şrket se başarılı olamamış ve hemen lk yıllarda tasfyesne gdlmştr...960'ta Etbank Elektrk İşletmeler Müesseses kurulana kadar üretmletm ve dağıtım şler Beledyeler, Ayrıcalıklı Özel Şrketler, Endüstr Kuruluşları, Devlet ve Kamu İktsad Kuruluşları (Etbank, İller Bankası vb.) tarafından yürütülmüştür. 953 yılında toplanan "Brnc İstşar Enerj Kongres "Türkye'de elektrk enerjs üretmletm ve dağıtım şlernn br kurum elnde toplanması ülke çıkarları açısından uygun olacağı görüşüne varmış, Türkye Elektrk Kurumu'nun kurulması çn tavsye kararı almıştır. Bu amaçla hazırlanan yasa öners lk kez 958'de T.B.M.M. ne getrlmştr. Değşklk yapılacağı gerekçesyle öner ger alınmış, 963 ve 966'da k kez daha Meclse getrlen öner 969'da yasalaşmıştır. 970 yılında da Türkye Elektrk Kurumu kurulmuştur. götürülmes çn gerekl letm ve dağıtım faalyetlernde eşgüdümün ve merkez br planlamanın önem kendlğnden ortaya çıkmaktadır. Ülkemzde bu görev öncek bö lümde kuruluşu anlatılan Türkye Elektrk Kurumu'nca yürütülmektedr. Ayrıca 32 sayılı yasanın geçc maddelernde ayrıcalıkları saklı tutulmuş olan Özel Şrketler (ÇEAŞ.ve Kepez gb) kend sınırlı bölgelernde elektrk üretp dağıtmakta ve satmaktadırlar. Bu kuruluşların dışında Beledye ve Otoprodüktör Santralları da ü retme katılmaktadır. 98 yılı Eylül ayı sonuna göre Türkye Elektrk Kurumu ve dğer kuruluşlara at santralların toplam kurulu güçler 5.26,7 MVV'tır. Yıl sonuna kadar bu gücün Keban 5 No'lu üntesnn ve SOMAB Santralı No'lu üntesnn devreye grmeleryle 5.46,7 MVV'a ulaşması beklenmektedr. Türkye kurulu gücünün kuruluşlara dağılımı aşağıda verlmştr. Tablo : TOPLAM TÜRKİYE KURULU GÜCÜNÜN KURULUŞLARA DAĞLM Kuruluş TEK Özel Şrketler Otoprodüktörler Beledyeler TOPLAM Kurulu Gücü (MW) 4 05,7 325,8 605,0 45, 5 26,7 Toplamdak Yer 79,0 6,4,8 2,8 00,0 TEK Yasasındak özel maddelerle ÇEAŞ, Kepez ve Bünyan (Kayser) Şrketlernn ayrıcalık hakları sözleşmenn sonuna kadar saklı tutulmuştur. Bugün ülkemzde elektrk enerjsnn üretmletmdağıtımı Türkye Elektrk Kurumu'nca yürütülmekte se de adı geçen Özel Şrketler, Otoprodüktör, Üretcler ve Beledyeler de faalyetlern sürdürmektedrler. 2. ÜLKEMİZDE ENERJİ SEKTÖRÜNÜN YAPS 2.. Üretm Elektrk enerjs, sosyal yaşamın ve özellkle de sanayleşme atılımının tc gücü, vazgeçlmez unsurdur. Ekonomnn bu çok öneml alt vapı sektörü olan elektrğn en belrgn özellğ, depo edlemeyş, gereksnmenn oluştuğu anda ve gereksnlen kadar üretlmes zorunluğudur. Bu nedenle elektrk üretm le bu üretmn tüketclere Tablodan görüldüğü Toplam Türkye Kurulu Gücünün 79'unu Türkye Elektrk Kurumu'na at santrallar o luşturmaktadır. Türkye Kurulu Gücünün çnde bölgesel kurulu güçlern yer belrlendğnde brnc sırayı 25,3 le Ege Bölges, knc sırayı 7,2 le İç Anadolu Bölges, üçüncü sırayı 6,7 le Marmara Bölges almakta ve bunları 6,5 le Doğu Anadolu Bölges zlemektedr. Kurulu güç yönünden toplam çndek payı en düşük bölge Güney Doğu Anadolu Bölges olmaktadır. Bu blgler göstermektedr k üretm kapastes daha çok Batı bölgelernde yoğunluk kazanmıştır. Doğu Anadolu Bölgesndek kurulu güç yükseklğ Keban Hdroelektrk Santralının bu bölgede bulunmasından ler gelmektedr. Yan bu bölgenn oransal payının yüksek olması bölgenn elektrk enerjs gereksnmnn zorlaması sonucu değl, doğal kaynaklar yönünden elektrk enerjs üretmne elverşl olmasındandır. ELEKTRİK MÜHENDİSLİĞİ 278 83
TABLO 2 : TÜRKİY E KURULU GÜCÜNÜN SİSTEMLER AÇSNDAN KURULUŞLARA VE Y AKTLARA DAĞLM BİRİM : 0' kw SİSTEMLER LÜ JEKT O TERİ z LÜ O ERK DNNE KTE zlü Y AKTLAR TAŞ KÖMÜRÜ LİNY İT FUELOİL MOTORİN DİĞER Y AKT TERMİK TOPLAM HİDROLİK TOPLAM SANTRAL SAY S ÜNİTE SAY S SANTRAL SAY S ÜNİTE SAY S SANTRAL SAY S ÜNİTE SAY S SANTRAL SAY S ÜNİTE SAY S SANTRAL SAY S ÜNİTE SAY S SANTRAL SAY S ÜNİTE SAY S SANTRAL SAY S ÜNİTE SAY S KURULUŞLAR \ TEK 2 9 2.5 5 5 960.5 2 7 680.0 4 6 300.0 5 5 269.4 3 88 868.7 İMTİYAZL ŞİRKET 4 06.0 4 06.0 6 3 29.8 OTOPRODÜKTÖRLER 5 53 94.7 20 6 02.9 4 32 249. 77 54 88.0 3 7.6 229 667 546.3 4 8.4 BELEDİY ELER 3 7. 2 5.7 45 28 56.4 46 286 79.2 63 0 7.4 TOPLAM 8 65 323.3 25 78 069. 7 43 035. 326 8 444.4 3 7.6 39 008 2900.9 04 20 27.3 TEK 0 22 26.8 8 8 9.4 4 9 3.3 İMTİYAZL ŞİRKET _ OTOPRODÜKTÖRLER 4 5 2 54 42 25.5, 3 0.8 58 59 38.5 3 4 0.8 BELEDİY ELER _ 72 328 39. 72 328 39. 53 72 9.4 TOPLAM _ 3 4 2.2 236 492 9.4 3 0.8 238 505 87.0 60 85 3.5 TOPLAM 8 65 323.3 25 78 069. 2 58 055.3 562 303 535.8 4 0 2.4 629 53 2987.9 64 295 230.8 GENEL TOPLAM GUÇ SANTRAL SAY S ÜNİTE SAY S S S s; TABLO 3 : TÜRKİY E KURULU GÖÇÜNÜN ENERJİ KAY NAKLARNA VE Y LLARA GÖRE DAĞLM (970 980) Y LLAR TAŞKÖMÜRÜ MW LİNY İT MW FUEL MW OİL MOTORİN MW DİĞER Y AKTLAR MW MVV TERMİK GÜC HİDROLİK GÜC MVV TOPLAM GÜC MVV 970 97 972 973 974 975 976 977 978 979 980 323.3 323.3.7 3.6 2.9.0 9.4 8.4 8.0 7.4 6.6 6.3 6.3 306.6 306.6 308.6 608.6 608.8 608.8 608.8 908.8 069. 069. 069. 3.7.9.4 9.0 6.3 4.5 3.9 9.2 22.0 20.9 20.9 655.9 848. '854.7 906.0 906. 966. 984.3 047.3 047.3 047.3 055.3 29.3 32.9 3.5 78.4 24.3 23. 22.6 22.2 2.5 20.5 20.6 9.5 96. 292.7 329.8 405.3 469.4 535.8 535.8 535.8 535.8 535.8 8.6 7.6 0.8 0.9.2 2.3.3.0 0.5 0.4 5.2 5.2 2.4 2.4 2.4 2.4 2.4 2.4 2.4 2.4 2.4 0.5 0.4 509.5 706.3 88.7 2207. 2282.9 2407.0 249.6 2854.6 2987.9 2987.9 2995.9 67.5 66.2 67. 69. 6.2 57.5 57. 60.4 6.4 58.4 58.4. 725.4 87.6 892.6 985.4 449.2 779.6 872.6 872.6 880.8 230.8 230.8 32.5 33.8 32.9 30.9 38.8 42.5 42.9 39.6 38.6.6 4.6 2234.9 2577.9 27.3 392.5 3732. 486.6 4364.2 4727.2 4868.7 58.7 526.7 00.0 00.0 00.0 00.0 00.0 00.0 00.0 00.0 00.0 00.0 00.0 46 39 4038. 7 7 325.8 233 675 557.7 209 387 96.6 495 28 508.2 2 27 2.7 65 64 47.3 225 400 48.5 298 ' 590 00.5 793 808 526.7
MW 6500" 6000 ' 5500' 5000 " 4500 " 4000 3500 3000 2 500 2000 500 000 500 0 GWh 26000 TÜRKİYE KURULU GÜC VE BRÜT ÜRETİM KARŞLAŞTRMAS "2 4000 "22000 " 20000 8000 KURULU 6 000 Q İ BRUT RET M H4000 j 3l93 r > 2000 y^ 27L ^242 2 5 7 JU~^ T' 0000 2235 ^ < Î ^ ^ ' ^ö623 8000 J2 7838.,^ 3K^' ~A ' ^6936 ı t eooo l3 74 l"»7. 38 MJ8 3 5 T62,7 l2 n "555 4000 h 2000 0 960 p56q "^983 '< 9 6 962 963 964 965 966 B67 968 969 970 97 972 ; 23289.Ç 2252^^)'' 2726^" ^623 3732, s / s / ^,*fe477.2425 973 974 2056 8283>^> V ' İ59 5?^ '.4869_>* \ T ' J j : ' ' 975 976 977 978 979 98O 00 ı t t l ı ı j [ t [ [ t [ ı j t t
TABLO 4 : TÜRKİY E NÜFUSU, KİŞİ BAŞNA KURULU VE BRÜT ELEKTRİK ÜRETİMİ (960 979) Y ıllar Nüfus 0 3 Kurulu Güç 0 3 kw Brüt Üretm (*) 0 6 kwh W/Kş kwh/kş 960 96 962 963 964 965 966 967 968 969 970 97 972 973 974 975 976 977 978 979 980 27 755 28 447 29 56 29 883 30 628 3 39 3292 33 03 33 855 34 79 35 605 36 503 37 424 38 374 39 347 40 348 4 375 42 400 43 490 44 595 44 737 272,4 323,9 370,8 38, 48,3 490,5 64,3 959, 966 967,2 2234,9 2577,9 27,3 392,5 3732, 486,6 4364,2 N 4727,2 4868,7 58,7 526,7 285, 20, 3559,8 3983,4 4450,9 4952,7 5550,9 626,8 6935,8 7838,0 8623,0.978, 24,9 2425,2 3477,0 579,0 865,0 2056,8 22347, 23574,0 2466,6 46 47 47 46 46 47 5 59 58 57 63 7 72 83 95 04 05 2 5 5 0 06 22 33 45 58 72 88 205 226 242 268 300 324 343 390 450 497 54 529 550 (*) Dışarıdan alınan elektrk enerjs dahldr. TABLC> 5 ; Y A B A NC ÜLKELERİN 979 Y LNDAKİ ELEKTRİK SANTRALLARNN KURULU GÜCÜ Brm : MW Ülkeler Termk Hdrolk Nükleer Jeotermal Toplam Hdrolk Güç Avusturya (*) Belçka Bulgarstan Fnlandya Fransa D. Almanya B. Almanya Y unanstan Macarstan İrlanda (*) İtalya (*) 4496 8235 5244 6264 29200 5960 67423 3406 4659 2283 26253 787 499 869 748 9200 953 6375 45 42 532 5455 666 880 080 8034 830 872 39 398 233 0400 7993 9092 56434 8743 8259 482 470 285 43497 63.5 4.8 23.4 9.2 34.0 5. 7.7 29.4 0.9 8.9 35.5 (devamı karşı sayfada) 86 ELEKTRİK MÜHENDİSLİĞİ 2TS
TABLO 5 (devam) Ülkeler Termk Hdrolk Nükleer Jeotermal Toplam Brm : MW Hdrolk Güç Lüksemburg (*) 23 Malta 22 Hollanda (*) 785 İspanya (*) 3628 İsveç 7896 İsvçre 60 TÜRKİYE 2988 SSCB 20529 İngltere 65604 Yugoslavya 740 Polonya (*) 2260 Romanya 2377 Çekoslavakya 2768 Portekz (*) 45 Danmarka 6760 Norveç 55 İzlanda 30 Kanada(*) 26699 A.B.D. 484724 29 3530 467 00 23 4999 245 590 797 3225 236 256 8 8555 545 4898 75626 360 22 523 8338 20 28278 370 25773 940 3560 59 255282 6285 74340 3320 23398 5602 47 532 393 6768 870 9 684 5866 74463 54594 742 65686 83.0 _ 47.8 55.0 8.2 4.6 9.6 3.3 44.4 3.4 20.7 5. 64.0 0. 99.2 79.7 56.3 2.3 (*) 978 Yılı Değerler. 5 26,7 MW'lık kurulu güç le ülkemzde 980 yılında 23,3 Mlyar kwh elektrk enerjs üretlmştr. Bunun yanında 975 yılında gerçekleştrlen Bulgarstan ve 979 yılında gerçekleştrlen S.S.C.B. bağlantılarıyla da,3 Mlyar kwh elektrk enerjs alınmıştır. 980 yılında ülkemzde üretlen ve tüketme sunulan enerjnn kuruluşlara dağılımı aşağıdak tabloda verlmştr. Kuruluşlar TABLO 6 :980 YL TÜRKİYE ELEKTRİK ENERJİSİ ÜRETİMİ VE TÜKETİME SUNULABİLEN ENERJ İ Üretmde Üretm (0 6 kwh) Yer Tüketmde Yer TEK Özel Şrketler Beledyeler Otoprodüktörler 9 44,5 609,7 99,8 2 5,4 83,4 7,0 0,4 9,2 78,9 6,5 0,4 8,8 TÜRKİYE ÜRETİM TOPLAM BULGARİSTAN S.S.C.B. 23 275,4 750,3 590,9 00,0 94,6 3,0 2,4 DŞ ALM TOPLAM 34,2 5,4 TÜKETİME SUNULAN ENER İ 24 66,6 Türkye Elektrk Kurumu Santralları toplam üretmn 83,4'ünü yaparak brnc sırayı almaktadır. Bulgarstan ve S.S.CB.'den alınan enerjy de TEK 'n dağıtması netarafından denyle tüketmnde 84,3'ünün TEK karşı 00,0 landığı kabul edlmektedr. Üretmde knc sırayı Otoprodüktör santralları almaktadır. 980 yılı Türkye Elektrk enerjs üretmnn brncl kaynaklara dağılımı da Tablo 7'de verlmştr. ELEKTRİK MÜHENDİSLİĞİ 278 87
TABLO 7:980 YL ÜRETİMİNİN BİRİNCİL KAY NAKLARA DAĞLM Brm :0 6 kwh BİRİNCİL KAYNAK Üretlen Enerj Katkı Katkı Fuel Ol Motorn Taşkömür Lnyt 5 093,0 646,2 882,8 4 305,2 42,7 3,8 7,4 36, 20,7 6,7 3,6 7,5 TERMİK SANTRALLAR TOPLAM 927,2 00,0 48,5 Baraj lı Tab göl ve akarsu 9 50,8 846,4 83,7 6,3 SU SANTRALLAR TOPLAM 348,2 00,0 46, TÜRKİYE TOPLAM ÜRETİMİ S.S.S.C.B. 'den alınan Bulgarstan'dan alınan 23 275,4 590,9 750,3 94,6 2,4 3,0 TÜKETİME SUNULAN 24 66,6 00,0 Yıllar Termk TABLO 8 :TÜRKİYE ELEKTRİK ENERJİSİ ÜRETİMİNİN GELİŞİMİ Hdrolk Toplam Üretm Yıllık Bulg. S.S.C.B. ı\rtış Alınan Alınan Tüketme Sunulan Yıllık Artış 960 96 962 963 964 965 966 967 968 969 970 97 972 973 974 975 976 977 978 979 980 83,7 745,9 2436, 879,0 2802,8 2773,7 322,8 3835,0 376,0 4393, 5590,2 770,9 8037,7 982,4 02,2 979,2 9908,0 972,3 236,3 226,0 927,2 00,4 265,2 23,7 204,4 648, 279,0 2338, 238,8 374,8 3444,9 ' 3032,8 260,2 3204,2 2603,4 3355,8 5903.6 8374,8 8592,3 9364,8 035, 348,2 2825, 30., 3559,8 3983,4 4450,9 4952,7 5550,9 626,8 6935,8 7838,0 8623,0 978, 24,9 2425,2 3477,0 5622,8 8282,8 20564,6 2726, 2253, 23275,4 7,0 8,2,9,7,3 2, 2,0,6 3,0 0,0 3,4 4,9 0,5 8,5 5,9 7,0 2,5 5,6 3,7 3,3 96,2 332,2 492,2 62,0 652,3 390,6 750,3 590,9 285, 30, 3559,8 3983,4 4450,9 4952,7 5550,9 626,8 6935,8 7838,0 8623,0 978, 24,9 2425,2 3477,0 579,0 865,0 2056,8 22347, 23574,0 2466,6 7,0 8,2,9,7,3 2, 2,0,6 3,0 0,0 3,4 4,9 0,5 8,5 6,6 8,4 3, 6, 5,5 4,4 88 ELEKTRİK MÜHENDİSLİĞİ 278
t TABLO 9 : ÜLKELERİN 979 YLNDAKİ NÜFUSLAR, KİŞİ BAŞNA ENERJİ TÜKETİMLERİ VE YÜZÖLÇÜMLERİ Ülkeler Nüfus 0 3 Kş Nüfus Artış Brüt Tüketm 0 6 kvvh Brm Tüketm kwh/kş Yüzölçümü 0 3 km 2 Avusturya (*) Belçka Bulgarstan Fnlandya Fransa D. Almanya B. Almanya Yunanstan Macarstan İrlanda İtalya (*) Lüksemburg (*) Malta Hollanda İspanya (*) İsveç İsvçre TÜRKİYE S.S.C.B. İngltere Yugoslavya. Polonya Romanya Çekoslovakya Portekz (*) Danmarka Norveç İzlanda Kanada ABD. 7508 9852 8866 4772 53446 6748 6208 9437 072 3258 56734 354 336 3986 3709 8273 632 44260 263206 5582 2242 35338 22053 5234 9798 53 4065 226 23684 29773 0. 0.5 0.4 0.6 0. 0.8 0.4. 0.7 0.6 0.4 0.8. 2.5 0.9 0. 0.9 0.9 0.9 0.7.7 0.4 0.6.2.3 0.8 3467 48420 36249 37796 236500 87692 35078 2097 28653 0422 69540 393 469 6826 93705 93780 38504 22225 225628 280279 5490 08778 60057 64239 409 2420 84369 2927 36827 2336696 455 495 4089 7920 4425 5236 5736 226 2673 399 2989 054 396 442 2525 336 600 502 4657 502 2325 3078 2723 427 43 4735 20755 295 3377 0632 84 3 337 547 08 249 32 93 70 30 3 03 4 505 450 4 780 22402 244 256 33 238 28 92 43 324 03 9976 42082 (*) 978 Yılı değerler. ELEKTRİK MÜHENDİSLİĞİ 278 89
TABLO 0: ÜLKELERİN 979 YLNDAKİ BRÜT ELEKTRİK ENERJİSİ ÜRETİMİ Brm : 0 6 kwh Ülkeler Termk Hdrolk Nükleer Jeotermal Toplam Avusturya (*) Belçka Bulgarstan Fnlandya (*) Fransa (*) D. Almanya B. Almanya Yunanstan Macarstan İrlanda İtalya (*) Lüksemburg (*) Malta Hollanda İspanya (*) İsveç İsvçre (**) TÜRKİYE S.S.C.B. İngltere Yugoslavya Polonya Romanya Çekoslovakya Portekz (*) Danmarka Norveç İzlanda (**) Kanada(**) A.B.D. (**) 378 40263 23003 22568 27630 8574 3389 8536 24375 984 20706 060 50 60975 50388 2944 963 228 ' 06673 25629 28408 50 53594 6768 3788 2279 40 55 7272 777654 2489 578 33 9900 68555 33 8502 3566 44 203 4743 320 4497 60995 32345 0304 72023 5464 26558 2457 338 477 865 25 88870 2823 23490 28588 407 680 3295 30452 9773 4229 4428 3489 7649 224 243 38308 247 29435 25555 38069 50838 32494 35763 226637 96845 37282 2202 2459 07 2494 7504 380 50 64464 99534 95063 4555 22522 23896 29999 54996 7468 64932 68092 4653 22204 8900 49 2927 336337 4387 238784 (*) 978 Yılı Değerler (**) Net Üretm.... Doküman yok. 2.2 Tüketm ', Ülkemzde üretlen elektrk enerjsnn öneml br bölümü, vaklasık 20 kadarı üretm, letm ve dasıtım sırasında kaybolmaktadır. Tüketclere 80' ulaştırılablbüyüklük nedenler çnde mektedr. Kayıpların üretm merkezleryle tüketm merkezler arasındak mesafenn u zaklığı, santralların ç tüketmlernn büyük olması başta gelmektedr. Tüketmn kullanım amaçlarına göre dağılımı aşağıdak tabloda verlmştr. TABLO : TÜKETİMİN TÜKETİCİ GRUPLARNA GÖRE DAĞLM () Toplam Yıllar Tüketm 0 6 kwh Ev ve Tcaret Resm Sokak Dare Aydınlat. Cer. Sanay 970 975 980 7 308,0 3 287,0 20 968,0 9,2 8,5 20,8 4, 2,7 4,8,8 3,5,8, 72,9 0,9 74,0 0,9 73,0 90 ELEKTRİK MÜHENDİSLİĞİ 278
Bu dağılımdanda görüleceğ gb, Sanaynn toplam tüketm çndek payının en büyük olma özellğ korunmaktadır. Elektrk enerjs tüketmnn çeştl sektörler arasındak dağılımı se Tablo 2'de verlmektedr. Bu tablolara göre sanay ve elektrk enerjs lşksn sektörel yapı çnde ortaya koymak mümkün olmaktadır. 980 yılı geçc verlerne göre tüketmn sektörlerarası dağılımı ncelendğnde en büyük payın 4,22 le Mesken İç Hzmetlere at olduğu görülmektedr. Daha sonra; 0,65 oranıyla Toprak ve Çı'mento Sanay 0,2 oranıyla Tekstl, Der ve Gym sanay 9,76 oranıyla İdar ve Kamu Hzmet Sektörü sıralanmaktadır. Bunların yanında, Demr Çelk Üretm ve Demr İşlemnn Payı 7,4 Makna ve Teçhzat Yapımının Payı 2,4 Kmya Sanaynn Payı 6,9 olmuştur. Elektrk enerjs tüketmnn bölgelere dağılımı ncelendğ zaman se Marmara Bölgesnn lk sırayı aldığı görülmektedr. Marmara Bölgesn İç Anadolu, Ege ve Akde nz Bölgeler zlemektedr. Son sırada se Güney Doğu Anadolu Bölges bulunmaktadır. 980 yılı blglerne göre ülkemzde kş başına brüt elektrk enerjs tüketm 550 kwh dolayındadır. Buna karşılık 979 blglerne göre (Bakınız Tablo : 9) komşularımızdan Yunanstan'da bu değer 4 defa, Bulgarstan'da 7,5 defa, Romanya'da 5 defa büyüktür. Elektrk enerjs tüketmnn kalkınma gösterges olarak kabul edldğ çağımızda kalkınmamızın komşularımıza göre ne mertebede olduğu yukarıdak değerlern kıyaslanmasından açıkça görülmektedr. 980 yılında Türkye'de elektrk enerjsnden yararlanan nüfus oranı 79'a ulaşmıştır. Bu değer, 970'de 5 975'de 64 oranında bulunmaktaydı. Genel nüfusa göre 550 kvvh olan kş başına elektrk e nerjs tüketm, elektrklendrlmş nüfusa göre 696 kvvh' tır. TABLO 2 : TÜRKİYE ELEKTRİK ENERJİSİ TÜKETİMİNİN TÜKETİM KODLARNA VE YLLARA GÖRE DAĞLM ( 980) BİRİM : 0 6 kvvh TÜKETİM KODLAR TÜKETİM KONULAR TÜKETİM 0 Tarım, ormancılık, avcılık, balıkçılık 82,0 02 Maden kömürü ve lnyt üretm 675,0 03 Maden kömürü ve lnyt dışı dğer üretm 88,0 04 Gıda, meşrubat, çk, tütün sanay.47,0 05 Tekstl, der ve gym sanay 2.24,0 06 Ağaç şler kâğıt ve bağımlı benzer sanay.033,0 07 Kauçuk, lastk ve plastk sanay 293,0 08 Kmya sanay.455,0 09 Toprak ve çmento sanay 2.234,0 0 Demr çelk üretm ve demr şlem sanay.554,0 Demr dışı metal üretm ve şleme sanay.642,0 2 Makna, elektrkl aletler ve ulaşım araçları yapımı 524,0 3 Organze ve dğer fabrkasyon sanay 495,0 4 Su, mar, nşaat, kamu hzmet sektörü 9,0 5 İdar ve kamu hzmet sektörü 2.048,0 6 Tcaret, el sanatları, turzm ve dğer hzmetler.405,0 7 Ulaşım ve haberleşme 330,0 8 Genel aydınlatma 377,0 9 Mesjelflç hzmetler 2.893,0 0,9 3,2 0,9 6,8 0, 4,9,4 6,9 0,7 7,4 7,8 2,5 2,4 9,8 6,7,6,8 4,2 TOPLAM 20.968,0 00,0 ELEKTRİK MÜHENDİSLİĞİ 278 9