TÜRKİYE de YEM ÜRETİMİ SORUNLARI ve GDO lu HAMMADDELERİN TÜRKİYE ve AB de KULLANIMI M.ÜLKÜ KARAKUŞ TÜRKİYE YEM SANAYİCİLERİ BİRLİĞİ 10 Şubat 2005 / ANKARA
YEM den GIDA ya (FEED to FOOD)
2003 2004 700 600 500 400 300 200 100 0 FABRİKA SAYILARI 1960-2004 1980 1990 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Toplam Faal 1970 1960
KAPASİTE KULLANIM ORANI 1960-2004 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 1960 1970 1980 1990 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 KKO NOT: KKO son 7 yıl için faal fabrikalar üzerinden hesaplanmıştır.
7000000 KARMA YEM ÜRETİMLERİ (TON) 1960-2004 6000000 5000000 4000000 3000000 2000000 1000000 0 1960 1970 1980 1990 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Toplam BKB Y. Kanatlı Y. Diğer Y.
2500000 KANATLI YEMİ ÜRETİMİ 1995-2005 (Ton) 2000000 1500000 1000000 500000 0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 BROİLER DİĞER KANATLI
SORUNLAR & ÇÖZÜM YOLLARI Yeni Yem Kanunu ve Yönetmeliği biran önce yasalaşmalıdır. Yem hammaddeleri üretimi artırılmalıdır. Dünya fiyatı + Prim modeli uygulamaya konulmalıdır. Yağlı tohum bitkilerinin üretimi daha çok teşvik edilmelidir. Yeni fabrika kurulması yerine mevcut olanların modernize edilmesi için teknoloji ve donanım sistemleri teşvik edilmelidir. Üniversite-Sanayici ilişkisi güçlendirilmelidir.
Yem Danışma Kurulu her yıl toplanmalı, Kurulca alınan kararlar her kesimi bağlayıcı nitelik taşımalıdır. Karma yem hammaddeleri ithalatına uygulanan gümrük vergisi takvimi önceden belirlenmelidir. KARMA YEMİN SORUNLARINA ÇÖZÜM BULUNMADAN HAYVANCILIĞIN GELİŞEMEYECEĞİ UNUTULMAMALIDIR.
GÜNÜMÜZDE BİYOTEKNOLOJİ VE YEM SANAYİİ Yem Sanayii yem katkı maddeleri başta olmak üzere, biyoteknoloji ürünlerini kullanan, tarımın önemli kollarından birisidir. Yem sanayii biyoteknolojik ürünleri; hayvanlarda verim artışını sağlamak, sağlıklarını korumak ve çevre kirliliğini azaltmak amaçları için kullanmaktadır. Yem Sanayii, günümüze kadar biyoteknolojik ürünlerden, özellikle yem katkı maddelerinden çok faydalanmıştır.
YEM SEKTÖRÜNDE KULLANILAN ÜRÜNLER Yemlik enzimler Aminoasitler Antibiyotikler Probiyotikler Prebiyotikler Çeşitli mayalar Sindirim kanalında rekabet oluşturucu unsurlar Yukka ekstrakları Çeşitli vitaminler veya provitaminleri Çeşitli organik metal bileşikleri (şelatlar( şelatlar) GDO lu ürünler
NEDEN GDO LU ÜRETİM? 1- Bitkilerin yetiştirilme koşullarına karşı dayanıklılık ve verim oluşturmak. (toprak, iklim, zararlılar ve hastalıklar gibi) 2- Mevcut ürünlere kalite yönünde değer katmak. (yüksek yağlı mısır, düşük fitat fosforlu mısır, düşük oligosakkaridli soya, yüksek lisin içerikli soya küspesi gibi)
BİYOTEKNOLOJİ GELİŞİMİ ve YASAL ÇERÇEVE
BİYOTEKNOLOJİ Canlı organizma veya sistemlerden yararlanarak yeni ürün ve hizmetlerin üretilmesidir. MODERN BİYOTEKNOLOJİ Geleneksel olmayan ve modern bilgi ve tekniklerin uygulanması ile tanımı sınırlanan biyoteknolojidir. GDO (Genetik Olarak Değiştirilmiş Organizma) Modern Biyoteknolojik yöntemlerle kendi türü haricinde bir türden gen aktarılarak belirli özellikleri değiştirilmiş bitki, hayvan ya da mikroorganizma.
BİYOTEKNOLOJİ UYGULAMA ALANLARI LARI Bitkisel Üretim (Transgenik bitkiler) Gıda (Enzim Üretimi, Organik Asit, Amino Asit, Etil Alkol, Starter kültür üretimi) Hayvancılık (Transgenik hayvanlar, yabancı bir türe veya bireye ait olan ve normal olarak kendi genomlarında bulunmayan genleri taşıyan hayvanlardır. Yabancı genler değişik metotlarla memeli hayvanlarda, döllenmiş veya döllenmemiş yumurtaya aktarılır ve in vitro hücre kültür teknolojisi ile embriyo safhasına getirilerek alıcı anaya transfer edilir) Sağlık (Aşı Üretimi) Çevre Endüstri
DÜNYA da TRANSGENİK BİTKİ EKİM ALANLARI (Mio Ha) 1996-2004 Transgenik ekim yapan 17 ülke Toplam Gelişmiş Ülkeler Gelişmekte olan Ülkeler Transgenik ekim alanları 2004 yılında 2003 yılına göre %20 artmıştır (13,3 mio ha)
DÜNYA TRANSGENİK EKİLİŞLERİ (Mio. ha) 2004 1,95; 2% 1,2; 1% 5,4; 7% 5; 6% 3,7; 5% 16,2; 20% 47,6; 59% ABD Arjantin Çin Brezilya Kanada Paraguay Diğer (11 Ülke) Kaynak: Clive James, 2004. NOT: BREZİLYA EKİM ALANLARINI 2003 YILINDA AÇTI
DÜNYADA ÜRÜNLER BAZINDA TRANSGENİK EKİLİŞLERİ (Mio. ha) 2003 3,6; 5% < 0% < 0% < 0% 7,2; 11% Soya Mısır Pamuk Kanola 15,5; 23% 41,4; 61% Patates Papaya Kabak Kaynak: ISAAA Briefs, 30-2003
DÜNYA GENELİNDE DOMİNANT TRANSGENİK BİTKİLER VE EKİM ALANLARI, 2004 Transgenik Bitki Milyon, Hektar Transgenik, % Herbiside Dayanıklı Soya Bt Mısır Bt Pamuk Herbiside Dayanıklı Mısır Herbiside Dayanıklı Kanola Bt/Herbiside Dayanıklı Mısır Bt/Herbiside Dayanıklı Pamuk Herbiside Dayanıklı Pamuk 48.4 11.2 4.5 4.3 4.3 3.8 3.0 1.5 60 14 6 5 5 4 4 2 Toplam 81 100
DÜNYADA TRANSGENİK SOYA & MISIR EKİLİŞLERİ (Mio( Mio.Ha) 1997-2003 50 40 30 20 10 0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Soya Mısır
YASAL DÜZENLEMELER DÜNYA DA GDO LARA İLİŞKİN MEVZUATIN MEVCUT DURUMU Uluslararası Biyogüvenlik Düzenlemeleri BM Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi (özellikle 8g ve 19. Maddeler) BM Cartegena Biyogüvenlik Protokolü 24 Mayıs 2000 tarihinde CBP imzaya açılmış ve Temmuz 2002 tarihi itibarıyla ülkemizin ve AB üyelerinin de bulunduğu 100 ülke tarafından imzalanmış bulunmaktadır.
ÜLKEMİZDE GDO LARAİLİŞKİN MEVZUATIN MEVCUT DURUMU BM Cartegena Biyogüvenlik Protokolü Ülkemiz tarafından 24 Mayıs 2000 tarihinde imzalanmış; 17.06.2003 tarihinde TBMM nde görüşülerek 4898 Sayılı Kanun ile kabul edilmiş, ve 24.01.2004 tarihinde ülkemizde yürürlüğe girmiştir. Transgenik Kültür Bitkilerinin Alan Denemeleri Hakkında Talimat (14.05.1998) ULUSAL BİYOGÜVENLİK KANUN TASLAĞI (Taslak)
AB DE GDO LARAİLİŞKİN MEVZUATIN MEVCUT DURUMU Directive 90/219/EEC (98/81/EC ile tadil edilmiştir) GDO ların kullanımını içerir Avrupa Birliği nin genetik yapısı değiştirilmiş organizmaların çevreye ç salımı konusunda 23 Nisan 1990 tarih ve 90/220/EEC kodlu direktifinde, GDO ların ticaretinde ve doğaya salımında kurallar belirlenmiştir. Direktife göre, GDO ların bilinçli çevreye salımı ve sınırı aşan hareketi risk değerlendirme rme ve ön bildirim şartlarına bağlanmıştır. Directive 2001/18/EC (90/220/EEC nin yerine geçmiştir) Alan denemeleri, çevresel ve pazara salınım, GDO ların ithalat/işleme uygulanabilirliği, hayvan yemi uygulamaları Novel Food Regulation (EC) 258/97 Yeni gıdaların pazara salınımı,, GDO larg dahil Regulation (EC) 1829/2003 GDO Gıda ve Yem Güvenliğinin değerlendirilmesi Regulation (EC) 1830/2003 GDO ların etiketlenmesi ve izlenebilirliği hk. Regulation (EC) 1946/2003 GDO ların sınır aşırı hareketleri hk.
Regulation (EC) No 1829/2003 22 Eylül 2003 Genetiği Değiştirilmiş Gıda ve Yem Güvenliğinin Değerlendirilmesi İnsan ve hayvan sağlığını korumak için GDO dan oluşan veya GDO içeren i veya GDO kullanılarak üretilmiş gıda ve yemler markete ulaşmadan önce Birliğin prosedürü çerçevesinde güvenilirlik testlerine tabi tutulmalıdır. 181 Nisan 2004 den geçerlidir. GDO lu gıda ve yemin EFSA (Avrupa Gıda Güvenlik Otoritesi) kanalıyla güvenilirlik değerlendirilmesinin yapılması gerekir. Yem ve gıda amaçlı kullanım için onay almada aynı prosedürün uygulanmasını içerir. Teknik olarak kaçınılamayacak GDO mevcudiyeti için eşik değeri anlatır. a GDO lu yem yiyen veya ilaçla tedavi edilmiş hayvanlardan elde edilen ürünler bu düzenlemeye ve etiketlemeyle ilgili yasaya tabi değildir. dir.
Regulation (EC) No 1830/2003 22 Eylül 2003 GDO ların etiketlenmesi ve izlenebilirliği 15 Nisan 2004 den itibaren geçerlidir. GDO lar ve GDO lardan elde edilen ürünlerin zincir boyunca tanısı ve teşhisi için kuralları anlatır. Ürünün Genetik modifikasyon orijini hakkındaki bilgilerin yönlendirilmesi için zincirdeki, operatörlere yönelik zorunlulukları anlatmaktadır.
AB DE ETİKETLEME GDO içerikli maddelerden türetilmiş tüm yem ve gıdalar, son üründe GDO olup olmadığına bakılmaksızın (eşik değeri aştığında) etiketlenmek zorundadır. Genetik modifiye teknolojisi kullanımıyla imal edilerek üretilmiş ürünler için etiketlemeye ihtiyaç yoktur (Peynir üretiminde GDO Enzim kullanımı). GDO lu yem ile beslenen hayvanlardan elde edilen (Et, süt, yumurta vb.) ürünler etiketlenmezler.
EŞİK DEĞER GM free (GDO suz)) yem ve gıda için izin verilen maksimum düzeyi belirtir. GM free (GDO suz)) kabul edilmek için AB de izin verilen maksimum kasıtsız bulaşma düzeyi AB de onay almış GDO lar için % 0.9 dur AB de onaylanmamış ancak GM materyali olumlu olarak değerlendirilen GDO nun yine kasıtsız bulaşma düzeyi % 0.5 i (max( max) ) aşmamalıdır. (Bu değere kadar GM free -GDO suz- kabul edilir) GDO lar olarak olumlu yada zararsız olduğu henüz ortaya konulmamış veya değerlendirilmemiş GDO bulaşma düzeyi için sınır % 0 dır
AB ve TÜRKİYE de GDO lu YEM VE YEM HAMMADDESİ KULLANIMI
AB de Yem Hammaddesi Olarak Onay Almış Ürünler Soya Fasulyesi 03.04.1996 Bt Mısır (Bt( Bt- 176) 03.04.1996 Kolza (MS1, RF1) 06.06.1997 Kolza (Topas( 19/2) 22.04.1998 Mısır (T25) 22.04.1998 Mısır (MON 810) 22.04.1998 Bt Mısır (Bt( 11) 22.04.1998 Mısır (NK 603) 19.07.2004
GDO lu Yem Hammaddesi Ticareti-1 AB AB hayvancılık sektörü yaklaşık 500 mio ton yem hammaddesi tüketmektedir. TÜRKİYE Türkiye hayvancılık sektörü yaklaşık 30 mio ton (kaba+kesif) yem hammaddesi tüketmektedir. Karma yem üretimi yaklaşık olarak 140 mio tondur. Yıllık ortalama 50 mio tonluk yem hammaddesi ithal etmektedir. Bu 50 mio tonun yaklaşık 40 mio tonunun GDO lu olma ihtimali yüksektir. Kaynak : FEFAC Karma yem üretimi yaklaşık olarak 10 mio tondur. (Resmi üretim 6 mio tondur) Yıllık ortalama 3 mio tonluk yem hammaddesi ithal etmektedir. Bu 3 mio tonun yaklaşık 2 mio tonunun GDO lu olma ihtimali yüksektir. Kaynak : DTM-KKGM ve TÜRKİYEM-BİR
GDO lu Yem Hammaddesi Ticareti-2 AB AB yem pazarına giren ithal GDO ların net rakamları bilinmemektedir. TÜRKİYE Türkiye yem pazarına giren ithal GDO ların net rakamları bilinmemektedir. Tahmini GDO lu Soya Fasulyesi ve Küspesi ithalat miktarları 22 mio tondur. Tahmini GDO lu Mısır Gluteni ithalatı 6 mio tondur. AB deki karma yem üretiminin %70-80 i GDO lu yem hammaddesi içerir ve etiketlenir. Kaynak : FEFAC Tahmini GDO lu Soya Fasulyesi ve Küspesi ithalat miktarları 1,2 mio tondur. Tahmini GDO lu Mısır ithalatı 1 mio tondur. Türkiye deki karma yem üretiminin ne kadar GDO lu olduğu bilinmemektedir. Kaynak : DTM ve TÜRKİYEM-BİR
GDO lu Yem Hammaddesi Ticareti-3 AB TÜRKİYE GDO lu Soya Fasulyesi ve Küspesi nin; ABD den ithal edilenlerin % 80 inin, Arjantin den ithal edilenlerin % 95 inin, Brezilya dan ithal edilenlerin % 35 inin, GDO lu Mısır ın; ABD den ithal edilenlerin % 40 ının, Arjantin den ithal edilenlerin % 35 inin, Kanada dan ithal edilenlerin % 30 unun, GDO lu olduğu tahmin edilmektedir. GDO lu Soya Fasulyesi ve Küspesi nin; ABD den ithal edilenlerin % 80 inin, Arjantin den ithal edilenlerin % 95 inin, Brezilya dan ithal edilenlerin % 35 inin, GDO lu Mısır ın; ABD den ithal edilenlerin % 40 ının, Arjantin den ithal edilenlerin % 35 inin, Kanada dan ithal edilenlerin % 30 unun, GDO lu olduğu tahmin edilmektedir. Kaynak : FEFAC Kaynak : TÜRKİYEM-BİR
ÜLKEMİZDE BAŞLICA HAMMADDELERİN İTHALAT MİKTARLARI (TON) 2000000 1800000 1600000 1400000 1200000 1000000 800000 600000 400000 200000 0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Mısır Soya Fasulyesi Soya F.Küspesi
MISIR İTHALATI YAPILAN ÜLKELER (TON) ABD 1.113.063 Arjantin 356.620 Macaristan 163.580 Ukrayna 42.855 Romanya 40.227 Bulgaristan 37.509 Brezilya 31.353 Fransa 21.226 Hırvatistan 7.777 Moldova 2.408 G.Afrika 215 İspanya 61 Avustralya 14 İtalya 10 TOPLAM 1.816.918
SOYA İTHALATI YAPILAN ÜLKELER (TON) ABD 382.824 Arjantin 336.991 Brezilya 56.745 Romanya 15.599 Paraguay 13.848 Ukrayna 7.610 Çin 17 Almanya 2 TOPLAM 813.636
SOYA KÜSPESİ İTHALATI YAPILAN ÜLKELER (TON) ABD 201.152 Arjantin 105.299 Brezilya 89.886 Kanada 5.848 Yunanistan 2.000 Hollanda 1.519 İngiltere 175 İsrail 26 Hindistan 93 TOPLAM 405.997
ÖRNEK RASYON BROİLER YEMLERİ (1 Ton için) Hammadde Miktar (kg) Yerli İthal Mısır 500 335 165 Buğday 100 100 0 Soya ürünleri 300 12 288 Diğer 100 100 0 TOPLAM 1.000 547 453 RASYONDAKİ (%) %54,7 %45,3
ÖRNEK RASYON GDO ORANI BROİLER YEMLERİ (1 Ton için) Hammadde Miktar (kg) Yerli İthal TOPLAM 1.000 547 453 RASYONDAKİ (%) %54,7 % 45,3 GDO Oranı (%80 ise) % 36,2 GDO Oranı (%70 ise) % 31,7 GDO Oranı (%60 ise) % 27,2 GDO Oranı (%50 ise) % 22,6 GDO Oranı (%40 ise) % 18,1 GDO Oranı (%30 ise) % 13,6
SONUÇ Toplam kayıtlı yem üretimimizin % 37 si ithal soya ve mısır dır. Bu ürünler ağırlıklı olarak ABD, Arjantin ve Brezilya dan ithal edilmektedir (% 90). Soya yıl içerisinde düzenli olarak, mısır ise genellikle mayıs-ağustos ağustos ayları içinde ithal edilmektedir. Bu ürünler, sektörümüz için hayati öneme sahiptir.
Modern Biyoteknoloji güvenli kullanıldığı takdirde insanlığa büyük faydalar sağlayacaktır...
TEŞEKKÜRLER Birliğimiz WEB sayfasını ziyaret ettiniz mi? www.turkiyeyembir turkiyeyembir.org.tr