BİYOLOJİ DERSLERİNDE VERİMLİLİK VE TEKNOLOJİ KULLANIMI Arzu YILDIRIM, Rıdvan KETE Dokuz Eylül Üniversitesi, Buca Eğitim Fakültesi, OFMAE Bölümü, Biyoloji Eğitimi A.B.D., İZMİR ÖZET: Bu araştırmada, orta öğretim kurumlarında biyoloji derslerinde öğretimde verimliliği arttırmak için eğitim teknolojisi alanlarından biri olan araç-gereç kullanımı üzerinde durulmuştur. İzmir İli Buca İlçesindeki okullardan rasgele (random) seçilen 6 lise 1. sınıf öğrencilerinin biyoloji derslerinde araç kullanımına ilişkin görüş ve tutumlarının tespit edilmesi ve araştırma yapılan okullardaki biyoloji öğretmenlerinin de öğretimde eğitim teknolojisine ait araç-gereçlerden ne derece yararlandıkları saptanması amaçlanmıştır. Hazırlanan anketler, Buca Lisesi, Buca Anadolu Lisesi, Şirinyer Lisesi, Gürçeşme Lisesi, Betontaş Lisesi ve Hoca Ahmet Yesevi Lisesi olmak üzere altı okulda, toplam 329 öğrenci ve 9 biyoloji öğretmenine uygulanmıştır. Ayrıca okulların ÖSS deki biyoloji yüzdeleri de tespit edilmiş ve tüm sonuçların okullara göre karşılaştırması yapılmıştır. Anket analizleri için SPSS 9.0 istatistik paket programı kullanılmış, sonuçlar tablolar halinde verilmiştir. Sonuç olarak eğitim teknolojisinin verimliliği artırmadaki önemi vurgulanarak okullardaki teknolojik araçların kullanılmayan, göstermelik araçlar olmaktan çıkıp, bu tür imkanları kullanılarak çok daha kalıcı ve verimli ders işlenmesi ve daha nitelikli öğrenciler yetiştirilmesi yolunda öneriler geliştirilmiştir. 1.GİRİŞ Türk Milli Eğitiminin Temel İlkeleri, Bilimsellik İlkesi Madde 13 te Her derece ve her türdeki ders programları ve eğitim metotlarıyla ders araç gereçleri, bilimsel ve teknolojik araçlara ve yeniliklere, çevre ve ülke ihtiyaçlarına göre sürekli olarak geliştirilir. Eğitimde verimliliğin artırılması ve sürekli olarak gelişme ve yenileşmenin sağlanması bilimsel araştırma ve değerlendirilmelere göre yapılır. Bilgi ve teknoloji üretmek ve kültürümüzü geliştirmekle görevli eğitim kurumları gereğince donatılıp güçlendirilir; bu yöndeki çalışmalar maddi ve manevi bakımdan teşvik edilir ve desteklenir. ifadesi kullanılmaktadır (Milli Eğitim Temel Kanunu, 1973) Bu ilke doğrultusunda eğitim ortamlarının çağdaşlaştırılması, yeni eğitim araçlarının ve eğitim teknolojisi olanaklarının sınıflarda kullanılması yolunda çalışmalar sürdürülmekte ve okullarda ihtiyaç duyulan teknolojik ürünler, gerek Milli Eğitim Bakanlığı üretim merkezleri, gerek özel firmalar tarafından temin edilmektedir. Eğitim Teknolojilerinin uygulamaları üzerinde çalışan Doğdu-Arslan (1993), sınıflarda eğitim teknolojisi uygulamalarının etkin şekilde gerçekleşmesi için üç temel şartın varlığına ihtiyaç olduğunu belirtmektedir. 1. Eğitim teknolojisinin kuram, ilke, metot ve tekniğini bilen, iyi yetişmiş, yeterli sayıda öğretmen, 2. Sınıftaki öğrenci yoğunluğunun eğitim araçlarını uygulamaya engel olmayacak sayıda olması, 3. Eğitim araçlarının öğrenme ve öğretme niteliğini taşıması şarttır. Sonuç olarak eğitimde etkinliğin ve verimliliğin artması, sadece okulda çok sayıda araç-gereç bulunmasına bağlı değildir. Önemli olan mevcut araç-gerecin doğru bir planlamayla etkin şekilde kullanılmasıdır. Buradan eğitim teknolojisinin her koşulda kullanılması gerektiği sonucu da çıkarılmamalıdır. Carnegie Komisyonu bu konuyla ilgili şöyle bir yorumda bulunmaktadır: Teknoloji öğretimde yardımcı bir rol üstlenmelidir, öğretimin amacı haline getirilmemelidir. Teknoloji sadece var olduğu için kullanılmaya çalışılmamalı yada teknoloji kullanılmadığında çağ dışı kalınacakmış gibi bir korkuya kapılmamalıdır (Carnegie Commission on Higher Education, 1972). Bu araştırmada teknolojik araç-gereçlerin okullarda bulunma durumu, bu araçlardan öğretmenlerin yararlanma dereceleri ve öğrencilerin teknolojik araçlara karşı tutumları incelenmiş, ayrıca okulların ÖSS deki biyoloji yüzdeleri de tespit edilmiş ve tüm sonuçların okullara göre karşılaştırması yapılmıştır. Bu araştırma ile; Biyoloji derslerinde verimlilik ve teknoloji kullanımına ilişkin öğrencilerin kişisel özelliklerinin (cinsiyet, evlerinde kendilerine ait çalışma odası bulunması ve bilgisayara sahip olması) etkisinin incelenmesi, İzmir ili Buca İlçesi okullarında bulunan teknolojik araç-gereçlerin tespit edilmesi, bu okullarındaki biyoloji öğretmenlerinin, mevcut teknolojiden verimli şekilde yararlanıp yararlanmadıklarının saptanması, lise düzeyindeki öğrencilerin teknolojik araç-gereç
kullanımına yönelik görüş ve tutumlarının okullara göre karşılaştırılması ve örneklem olarak seçilen okulların ÖSS biyoloji netlerinin tespiti ile bunların karşılaştırılması amaçlanmıştır. Araştırma sonucunda, okullardaki mevcut teknolojik araçların etkin şekilde kullanımını ile biyoloji derslerinin daha verimli hale gelebileceği konusu üzerinde durulmuş ve, başarıyı arttırma yolunda eğitim teknolojisinin etkisi konusuna dikkat çekilmek istenmiştir. Bu sayede bu araştırmanın, daha etkin bir öğretimin sağlanması amacıyla gerek okullara gerekse Milli Eğitime olumlu katkılar yapacağı düşünülmektedir. 2.YÖNTEM Bu araştırmada Survey yöntemi model olarak alınmıştır. İzmir İli Buca İlçesi okullarında mevcut teknolojik araç-gereçlerin saptanması ve bu araçların öğretmenler tarafından kullanılma sıklığının belirlenmesi amacıyla bir anket; öğrencilerin biyoloji derslerinde teknoloji kullanımına yönelik düşünce ve tutumlarını belirlemek amacıyla bir anket olmak üzere toplam iki anket geliştirilmiştir. Anketler uygulanmak üzere İzmir İli Buca İlçesi nde bulunan toplam 9 liseden, rasgele (random) 6 tanesi seçilmiştir. Bu liseler; Buca Lisesi, Buca Anadolu Lisesi, Şirinyer Lisesi, Gürçeşme Lisesi, Betontaş Lisesi ve Ahmet Yesevi Lisesidir. Uygulamalar 2001-2002 öğretim yılının ilk yarısında, kasım ayında yapılmıştır. Araştırmayla ilgili birinci grup anket, doğrudan ilgili okullardaki biyoloji öğretmenlerine iki soruluk açık uçlu anket şeklinde uygulanmıştır. Birinci soru Okulunuzda bulunan biyoloji dersleriyle ilgili araç-gereçler nelerdir?, ikinci soru Bu araçları hangi sıklıkta kullanmaktasınız? şeklindedir. Biyoloji derslerinde verimliliği sağlamada teknoloji ve araç-gereç kullanımını oraya çıkarmak için; konuyla ilgili tezlerde kullanılan anketlerden, ilgili okullardaki 10 öğrenci ve bir öğretmen ile birebir sözlü görüşmelerden yararlanılarak öğrencilere uygulanmak üzere 50 maddelik bir anket geliştirilmiştir. Hazırlanan anketin ilk uygulaması 106 lise 1. sınıf öğrencisi üzerinde yapılmıştır. Ölçeğin madde seçimlerinde ve faktör analizlerinde SPSS 9.0 For Windows istatistik paket programı kullanılmıştır. Madde analizleri yapılırken madde toplam korelasyonları 0.40 ın üzerindeki maddeler seçilmiştir. Seçilen maddelere faktör analizi uygulanmış, bu analiz sırasında faktör yükleri 0.40 üzerinde olan maddeler, varimax döngüsü kullanılarak 5 alt boyutlu 21 maddelik bir ölçek geliştirilmiştir. Madde ve faktör analizi sonuçları Tablo 1 de gösterilmiştir. Tablo 1: Alt Ölçeklerin Faktör Analizleri ALT ÖLÇEKLER Alt Ölçek 1 Faktör Analizi Sonuçları (Öğrenmeye Destek) Alt Ölçek 2 Faktör Analizi Sonuçları(Laboratuvar ve Uygulamalar) Alt Ölçek 3 Faktör Analizi Sonuçları(Öğretmen Etkisi) Alt Ölçek 4 Faktör Analizi Sonuçları (Bilgisayar Etkisi) Alt Ölçek 5 Faktör Analizi Sonuçları (Bilgisayar Kullanma Becerisi) FAKTÖR ANALİZLERİ Faktörün Açıkladığı Varyans: 19.61 Alt Ölçek 1 in Güvenirliği (Cronbach Alfa): 0.85 Faktörün Açıkladığı Varyans: 13.59 Alt Ölçek 2 nin Güvenirliği (Cronbach Alfa): 0.78 Faktörün Açıkladığı Varyans: 13.14 Alt Ölçek 3 ün Güvenirliği (Cronbach Alfa): 0.58 Faktörün Açıkladığı Varyans: 7.01 Alt Ölçek 5 in Güvenirliği (Cronbach Alfa): 0.76 Faktörün Açıkladığı Varyans: 8.50 Alt Ölçek 4 ün Güvenirliği (Cronbach Alfa): 0.88 3.BULGULAR İzmir İli Buca İlçesi Buca Lisesi, Buca Anadolu Lisesi, Gürçeşme Lisesi, Şirinyer Lisesi, Betontaş Lisesi ve Hoca Ahmet Yesevi Lisesi Lise 1. sınıf öğrencilerinin biyoloji derslerinde verimlilik ile eğitim teknolojisi ilişkisini belirlemek üzere öğrencilere uygulanan anketlerden elde edilen verilerden yola çıkarak, cinsiyet, evlerinde kendilerine ait çalışma odası bulunması ve bilgisayara sahip olmalarına göre öğrenci görüşleri arasında anlamlı bir fark olup olmadığı belirlenmiştir. Uygulanan anketler sonucunda elde edilen veriler t-testi kullanılarak analiz edilmiştir. Bu verilerden elde edilen bulgular şu şekildedir; Erkek öğrenciler, bilgisayarın biyoloji derslerinde etkinliği ile ilgili maddelere, kızlara göre daha çok katılmaktadır.
Kendine ait çalışma odası olan öğrenciler, verimlilik ve teknoloji kullanımında öğretmenin etkisi ile ilgili anket maddelerine, çalışma odası olmayan öğrencilere göre daha çok katılmaktadır. Biyoloji öğretiminde öğretmenin etkisi, bilgisayarın etkisi ve bilgisayar kullanma becerisi gruplarında istatistiksel fark anlamlı bulunmuştur. Bu anlamlılık üç alt grupta da evlerinde bilgisayar bulunan öğrenciler yönündedir. Araştırma okullarında bulunan teknolojik araç-gereçlerin tespit edilmesi, bu okullarındaki biyoloji öğretmenlerinin, mevcut teknolojiden verimli şekilde yararlanıp yararlanmadıklarının saptanması amacıyla, öğretmenlere uygulanan anketten elde edilen bulgular aşağıdaki gibidir; Yazı tahtası %100 oranında tüm okullarda mevcuttur. Bunu %83.3 lük bir oranla maketler, mikroskop ve televizyon takip etmektedir. Araştırma yapılan okullarda en az bulunan araçgereçler ise %16,6 oranında kapalı levha, grafikler, hayvan koleksiyonu, dil ve bilgisayar laboratuvarlarıdır. Bu araç-gereçlerin de sadece Buca Lisesinde mevcut olması dikkat çekicidir. Yazı tahtası öğretimde en çok kullanılan araç-gereç durumundadır. Araç-gereç yönünden Buca Lisesi daha bol materyale sahiptir ve biyoloji öğretiminde verimliliği arttırmak için eğitim teknolojisi daha sık kullanılmaktadır. Okullardaki Lise düzeyi öğrencilerin teknolojik araç-gereç kullanımına yönelik görüş ve tutumlarının okullara göre karşılaştırılması yapılmıştır. Elde edilen verilere göre; Buca Lisesi ve Buca Anadolu Lisesi öğrencileri, Gürçeşme, Betontaş ve H. Ahmet Yesevi ve Şirinyer Liselerindeki öğrencilere göre, biyoloji derslerinde verimliliği arttırma konusunda, eğitim teknolojisi kullanılmasının öğrenmeye destek olduğu fikrine daha çok katılmaktadır. Buca Anadolu Lisesi öğrencileri, biyoloji derslerinde bilgisayar kullanımının verimliliğe etkisi ile ilgili maddelere Buca Lisesi öğrencilerine göre daha çok katılmaktadır. Araştırmaya katılan okulların ÖSS başarılarını karşılaştırmak amacıyla, geçmiş yıllardaki ÖSS biyoloji netleri belirlenmiştir. ÖSS de yer alan toplam 12 biyoloji sorusundan, okulların net ortalamaları tablo 2 de gösterilmiştir. (ÖSYM, 2000-2001) Tablo 2: Okulların Yıllara Göre ÖSS Biyoloji Ortalamaları Okul Adı 1999 2000 Buca Lisesi 1.27 2.24 Şirinyer Lisesi 0.40 0.84 Gürçeşme Lisesi 0.18 0.50 Betontaş Lisesi 0.46 0.81 Hoca Ahmet Yesevi Lisesi 0.16 0.63 Buca Anadolu Lisesi 3.70 4.98 Buna göre; 1999-2000 ÖSS sonuçlarına göre; Buca Lisesi ve Buca Anadolu Lisesinin biyoloji netleri, diğer okullara nazaran oldukça yüksektir ve yıldan yıla dikkat çekici bir artış göstermiştir. Gürçeşme Lisesi, Betontaş Lisesi, H. Ahmet Yesevi Lisesi ve Şirinyer Liselerinin biyoloji ortalamaları 1 netin altındadır. Bu sonuç verimlilikte eğitim teknolojisinin önemini ortaya çıkarmaktadır. 4.SONUÇ VE TARTIŞMA Bu bölümde biyoloji derslerinde verimlilik ve teknoloji kullanımına ilişkin öğrencilerin kişisel özelliklerinin etkisi incelenmiştir. Cinsiyet, evlerinde çalışma odası ve bilgisayar bulunma durumuna göre aşağıdaki araştırma sonuçları elde edilmiştir. Cinsiyet Durumuna Göre Farklılık Sonuçları: 1. Kız ve erkek öğrencilerin görüşleri arasında öğrenmeye destek, laboratuvar ve uygulamalar, öğretmenin etkisi ve bilgisayar kullanma becerisi başlıklı alt ölçek için istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunamamıştır. 2. Kız ve erkek öğrencilerin görüşlerinde bilgisayarın öğrenmeye etkisi başlıklı alt ölçekte istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmuştur. Burada erkekler lehine olan anlamlılık, erkek
öğrencilerin derslerde bilgisayar kullanımı konusunda daha ilgili olduğunu göstermekte ve bilgisayar kullanımına daha istekli olduğunu düşündürmektedir. Evlerinde Çalışma Odası Bulunması Durumuna Göre Farklılık Sonuçları: 1. Elde edilen sonuçlara göre öğrenmeye destek, laboratuvar ve uygulamalar, bilgisayarın etkisi ve bilgisayar kullanma becerisi için istatistiksel olarak, öğrencilerin evlerinde kendilerine ait bir çalışma odası olanlarla olmayanlar arasında anlamlı bir fark bulunamamıştır. 2. Biyoloji öğretiminde verimlilik ve teknoloji kullanımında öğretmenin etkisiyle ilgili sorularda çalışma odasına sahip olanlar ile olmayanlar arasında anlamlı bir fark görülmüştür. Bu fark kendine ait çalışma odası olan öğrenciler yönündedir. Bu sonuç, çalışma odası olan öğrencilerin, öğretmene bağlı kalmayıp kendilerini daha fazla geliştirme imkanı bulmalarından dolayı, derste daha aktif olduklarını ve öğretmen tarafından daha iyi yönlendirilebildiklerini düşündürmektedir. Evlerinde Bilgisayar Bulunma Durumuna Göre Farklılık Sonuçları: 1. Verilerden elde edilen istatistiksel sonuçlara göre öğrenmeye destek ile laboratuvar ve uygulamalar başlıklı alt gruplara ait sorularda, evlerinde bilgisayar bulunan öğrencilerle bulunmayanlar arasında anlamlı bir fark bulunmamıştır. 2. Biyoloji öğretiminde öğretmenin etkisi, bilgisayarın etkisi ve bilgisayar kullanma becerisi gruplarında istatistiksel açıdan, bilgisayar bulunanlar yönünde anlamlılık görülmüştür. Bu sonuç, bilgisayarın öğretime katkısı yönünde olumlu etkisini belirtmektedir. Buna göre, evlerinde bilgisayarı bulunmayan öğrencilere okullarda bilgisayarla çalışma odalarının arttırılması ve öğrencilere sunulması gereğini açıkça göstermektedir. Araştırma okullarında, biyoloji öğretiminde kullanılan eğitim teknolojisi araç-gereçlerinin (projektör, video, tepegöz, güncel koleksiyonlar gibi) yeterli bulunmadığı veya güncelleştirilmediği görülmektedir. Buca Lisesinin MLO uygulaması kapsamında olması dolayısıyla araç-gereç yönünden daha zengindir. Bu araç-gereçlere öğretim sırasında verimliliği arttırmak için mümkün olduğunca kullanmaktadırlar. Gürçeşme Lisesi, Hoca Ahmet Yesevi Lisesi ve Betontaş Lisesinin araç-gereç yönünden en az imkanlara sahip okullar olduğu tespit edilmiştir. Buradaki öğretimde verimliliği sağlayabilmek için araç-gereç ve laboratuvar malzemelerinin zenginleştirilerek diğer okullar seviyesine yükseltilmesinin, öğrenci başarısını arttıracağı görüşündeyiz. Araştırma okullarında öğretmenlere uygulanan ankette, yazı tahtasının, öğretimde en çok kullanılan araç-gereç kabul edilmesi, öğretim yönteminde güncel ve çağdaş, öğrenci merkezli eğitim modelinin henüz yeterince uygulanmadığını göstermektedir. İzmir İli Buca İlçesi okullarından Buca Lisesi ve Buca Anadolu Lisesinde, biyoloji öğretmenleri, biyoloji öğretiminde verimliliği arttırmak için mevcut araç-gereçleri etkin şekilde kullanmaktadırlar. Buna karşılık Betontaş Lisesi, Gürçeşme Lisesi ve Hoca Ahmet Yesevi Lisesinde mevcut araç-gereçlerden yeterince faydalanılmamaktadır. Bu durum; biyoloji laboratuvarı bulunmaması ve derslerde kullanılabilecek güncel araç-gereçlerin yeterli olmamasından kaynaklanmaktadır. Biyoloji öğretiminde verimliliği arttırmak için okullardaki eğitim teknolojisine ait araçgereçlerin güncelleştirilerek zenginleştirilmesinin yanında, öğretmenlerin de bunları nasıl kullanacağı, hizmet içi eğitim ile sağlanmalıdır. Biyoloji derslerinde verimlilik ve teknoloji kullanımına yönelik öğrenci görüş ve tutumlarının okullara göre karşılaştırılmasına ait bulgular incelendiğinde Buca Lisesi ve Buca Anadolu Lisesi öğrencilerinin, Gürçeşme Betontaş ve H. Ahmet Yesevi Liselerindeki öğrencilere göre, biyoloji derslerinde verimliliği arttırma konusunda, eğitim teknolojisi kullanılmasının öğrenmeye destek olduğu fikrine daha çok katıldıkları ortaya çıkmaktadır. Buca Lisesi ve Buca Anadolu Lisesinin araç-gereç bakımından daha zengin olması ve mevcut araçların verimli şekilde kullanılması, öğrencileri derse karşı olumlu yönde motive etmekte ve başarıyı arttırmaktadır. Elde edilen ilginç bir sonuç da; Buca Lisesi ile Buca Anadolu Lisesi arasında, Buca Anadolu Lisesi lehine biyoloji derslerinde bilgisayar kullanımının verimliliğe etkisi konusunda anlamlı bir fark oluşmasıdır. Mevcut araç-gereç ve bunların verimli olarak kullanılması açısından yakın değerlerde
olan bu iki okulda böyle bir sonucun oluşması, MLO okulundaki öğrencilerin sürekli bilgisayarla eğitim yapmalarından dolayı, bilgisayara karşı ilginin azaldığını düşündürmektedir. Bu sonuç Çilenti (1988), Yeniliğin verdiği öğrenme güdülenmesi zamanla azalır. ve Rıza (2000), İnsanlar artık bilgisayar aşina olmaktalar ve böylece yenilik uyarısı eskimekte, bu da motivasyonu düşürmektedir. görüşlerini desteklenmektedir. Örneklem olarak seçilen okulların ÖSS biyoloji netlerinin karşılaştırılması Anadolu Liselerinin klasik liselerden farklılığını açıkça ortaya koymaktadır. Bunun yanında Buca Lisesinin MLO programı dahilinde üniversiteye giriş sınavlarında başarı yüzdelerinin gittikçe yükselmesi, MLO programlarının amaçlarına uygun bir şekilde uygulandığı taktirde istenilen hedeflere ulaşılacağını göstermektedir. ÖSS sonuçlarından okullara göre 12 soruluk biyoloji netlerini ortaya koyan verileri incelediğimizde, Gürçeşme Lisesi, Betontaş Lisesi, H. Ahmet Yesevi Lisesi ve Şirinyer Liselerinde başarı 1 netin altındadır. Bu sonuç verimlilikte araç-gerecin önemini ortaya çıkarmaktadır. Alt yapısı (okul, araç-gereç, öğretmen hazırlığı gibi) tamamlanmış MLO programlarının zenginleştirilmesini, biyoloji öğretiminde verimliliği arttırıcı faydalar sağlayacağı görüşündeyiz. KAYNAKLAR Carnegie Commission on Higher Education (1972). The Fourth Revolution: Instructional Technology in Higher Education. New York: McGraw-Hill. Çilenti, K. (1988). Eğitim Teknolojisi ve Öğretim. Ankara: Kadıoğlu Matbaası Doğdu, S., Arslan, Z. (1993). Eğitim Teknolojisi Uygulamaları ve Eğitim Araç-Gereçleri. Ankara: Tekışık Ofset. Milli Eğitim Temel Kanunu (Kanun No: 1739), 24.6.1973 tarihli ve 14574 Sayılı Resmi Gazete Ortaöğretim Kurumlarına Göre 1999 Öğrenci Seçme Sınavı Sonuçları. ÖSYM Yayınları (2000). Ankara: Cem Web Ofset. ÖSYM Ortaöğretim Kurumlarına Göre 2000 Öğrenci Seçme Sınavı Sonuçları. ÖSYM Yayınları (2001). Ankara: Cem Web Ofset. Rıza, E. T. (2000). Eğitim Teknolojisi Uygulamaları ve Materyal Geliştirme. İzmir: Anadolu Matbaası.