Üretim/İşlemler Yönetimi 2
Sistem Kavramı Belirli bir ortak amacı elde etmek için birlikte çalışan bileşenlerden oluşan bütündür. Büyük sistemler kendilerini oluşturan alt sistemlerden oluşur. Açık sistem: Çevre ile sistem arasında girdi ve çıktı açısından bir etkileşim var ise açık sistem olarak adlandırılır. Bu etkileşim bilgi, malzeme, enerji vb. şeklinde olabilir. Dış çevreden geribildirim söz konusudur. Kapalı sistem: Sistemin dış çevre ile herhangi bir etkileşimi yoktur. Girdi, çıktı ve geribildirim sistem sınırları içerisinde gerçekleşir.
Sistem Yaklaşımı İşletme, içerisinde yer aldığı çevrede bir alt sistemdir. İşletme sistemi içerisinde ise, diğer faaliyetler gibi, üretim de bir alt sistemdir. Sistem yaklaşımında, bir sistemi etkileyen dış ve iç çevre etkenleri bir bütün olarak düşünülmekte ve sistem, bu bileşenlerin tümü göz önüne alınarak yönetilmeye çalışılmaktadır. Bu bakış açısından, üretim sistemi de işletme sisteminin ortak amacına yönelik olarak diğer tüm alt sistemlerle birlikte ve eşgüdümlü olarak çalışması gereken bir sistemdir.
Üretim Sistemi Üretim sistemi temelde üretim faktörlerinin (girdilerin) dönüşüme tabi tutularak insan ihtiyaçlarını karşılayacak mal ve hizmetler haline getirildiği bir sistemdir. Daha geniş bir bakış açısıyla ise, üretim sistemi mal ve hizmetlerin en temel halinden (hammadde) son kullanıcıda (müşteri) tüketilene kadar geçmesi gereken tüm aşamaları kapsayan bir süreçtir. Bu bakış açısından değerlendirildiğinde; kaynak sağlama (tedarik) sistemi, lojistik sistem, müşteriye sunulan servis/hizmetler sistemi gibi alt sistemler de üretim sisteminin yapısına dahil olmaktadır.
Üretim Sisteminin Türü Belirlenirken Faaliyet alanı Ürün çeşitliliği gereksinimi Ürün Teknoloji altyapısı ve teknolojiye erişilebilme İşgücü altyapısı ve işgücüne erişilebilme Talep yapısı ve değişim hızı Pazar yapısı ve değişim hızı Rekabet etkeni Kapasite gereksinimi Maliyet kısıtları
Üretim Sistemi Üretim sistemleri bir çok açıdan sınıflandırılabilir. Üretim yöntemlerine göre Birincil (primer) üretim Analitik ve sentetik üretim Fabrikasyon üretim (imalat) Montaj Üretimin amacına (müşteri isteklerine) göre: Stoka üretim Sipariş üzerine üretim Sipariş üzerine montaj
Üretim Sistemi Üretim sistemleri bir çok açıdan sınıflandırılabilir. Üretim süreçlerinin örgütlenmesine göre: Kesikli Üretim Sistemleri Atölye tipi üretim Parti tipi üretim Sürekli (Tekrarlamalı) Üretim Sistemleri Sürekli üretim Montaj hattı Hücresel üretim (Grup teknolojisi) Proje tipi üretim Karma üretim
-Üretim Yöntemine Göre- Birincil (primer) üretim Doğada mevcut doğal kaynakların elde edilmesi şeklindeki üretimdir. Analitik üretim Temel hammaddelerin ayrıştırıcı yöntemlerle çeşitli ürünlere dönüştürülmesi şeklindeki üretimdir. Sentetik üretim Temel hammaddelerin birleştirici yöntemlerle ürünlere dönüştürülmesi şeklindeki üretimdir. Fabrikasyon üretim (imalat) Temel ya da diğer hammaddelerin şekil verme yoluyla işlenerek ürünlere dönüştürülmesi şeklindeki üretimdir.
-Stoka Üretim- Genellikle birbirine özdeş (standart) özellikte ürünlerin, büyük miktarlarda üretimi söz konusudur. Müşteri isteklerine göre özelleştirme derecesi azdır. Planlanan müşteri hizmet düzeyine göre stok düzeyleri belirlenir. Genellikle müşteri talebi gerçekleşmeden önce, tahminlere dayalı olarak planlama söz konusudur. Müşteri ürün talep ettiğinde, bu talep genellikle eldeki stoklardan karşılanmaktadır. Müşteri siparişinin daha hızlı karşılanmasını sağlar. Üretim hacminin yüksek oluşu, ölçek ekonomilerinden yararlanılmasını ve maliyet tasarrufu sağlayabilir. Stok maliyetlerinin artması riski söz konusudur.
-Sipariş Üzerine Üretim- Üretim müşteri talebi üzerine başlar. Hangi üründen, ne zaman, hangi miktarda üretileceğini müşteri söyler. Ürünlerin müşteri isteklerine göre özelleşmesi söz konusudur. Üretim hacmi daha sınırlıdır. Son ürüne ilişkin stok düzeyi düşüktür ya da stok yoktur. Üretim hacmi düşük olduğundan ölçek ekonomilerinden yararlanma olanağı daha sınırlı olup maliyetler artabilir. Müşteri siparişinin karşılanması için gereken zaman daha uzundur.
-Sipariş Üzerine Montaj- Stoka üretim ile sipariş üzerine üretimin karması olarak düşünülür. Amaç, müşterinin özel isteklerini karşılayabilen ve düşük maliyetli ürünleri müşteriye daha hızlı sunabilmeyi sağlamaktır. Üretilecek ürünlerin temel bileşenleri talep tahminlerine göre üretilerek stokta bulundurulur ve müşteriden gelen son ürün talebi üzerine montaj yapılarak müşteriye teslimat gerçekleştirilir. Toplam stok düzeyleri stoka üretim sisteminden daha azdır. Müşteri siparişinin karşılanması için gereken süre sipariş üzerine üretim sisteminden daha azdır.
-Atölye Tipi Üretim- Genellikle müşteri isteklerine göre üretim yapan bir süreç yapısıdır. Farklı özellikte (çeşitli) ve miktarda ürünler elde edebilmek için daha genel kullanımı olan donanımdan ve farklı görevler yapabilen, kalifiye işgücünden yararlanılarak üretim yapılır. Süreç esnekliği fazladır. Üretim miktarı (hacmi) azdır. Sermaye yatırımı genel olarak düşüktür. Genellikle işgücü katılım düzeyi yüksek, otomasyon düşüktür. Son ürün stoku yoktur ya da son derece azdır. Yarı mamul ve hammadde stokları söz konusudur.
-Atölye Tipi Üretim- Genel amaçlı donanımın ve kalifiye işgücünün etkisiyle değişken maliyetler genel olarak yüksektir. Üretimde bekleme ve taşıma nedeniyle zaman kayıpları genel olarak yüksektir. Bu, üretim sürelerinin uzun olmasına da yol açabilmektedir. Taşıma maliyetleri de yüksektir. Üretim planlaması ve kontrol daha karmaşık olduğundan dolayı güçlükler söz konusu olabilmektedir. Farklı ürün çeşitlerinin farklı işlem sırası gereksinimleri olması süreç yerleşimini (işyeri düzenini) zor bir sorun haline getirmektedir.
-Sürekli (Tekrarlamalı) Üretim- Standart özellikte ürünlerin, büyük miktarda üretilmesini sağlar. Süreç tipi üretim adı da verilir. Aynı işlemler sürekli olarak ve çok sayıda yapılabildiği için uzmanlaşmış donanım kullanımı ve otomasyon üst düzeydedir. Üretim süreci içerisinde bir önceki aşamadan bir sonraki aşamaya olan malzeme akışı genellikle otomatik olarak devam etmektedir. Büyük miktarda üretimin sağlanması için hızlı bir akış söz konusudur. Bu akışın kesintiye uğraması büyük maliyetlere neden olmaktadır. Bu nedenle bakım planları haricinde hattın durması istenmez. Sürecin durdurulmasının ve yeniden başlatılmasının maliyetleri yüksektir.
-Sürekli (Tekrarlamalı) Üretim- Sermaye yatırımı yüksektir. Bu da çok yüksek sabit maliyetlere neden olmaktadır. Fakat üretim hacminin fazlalığı nedeniyle bu maliyetlerin birim ürün başına düşen payı azalmaktadır. Değişken maliyetlerin önemli bir kısmı malzeme maliyetlerinden oluşmaktadır. İşgücü gereksinimi ve işgücünün sürece katılımı görece azdır. İşyeri düzeni ürüne uygulanacak işlem akışı göz önüne alınarak oluşturulmaktadır. Ürün başına birim maliyetler düşüktür. Üretim sürecinde kapasite kullanım oranları ve performans önem kazanmaktadır. Üretim planlaması ve kontrolü görece olarak kolaydır. Esnekliği azdır.
-Montaj Hattı- Sürekli üretim sistemlerinin özel bir türüdür. Farklı üretim sistemleri tarafından üretilmiş olan bileşenler, hareketli bir montaj hattı üzerinde sırasıyla bir araya getirilerek son ürün üretilir. Üretimde üst düzeyde bir standartlaşma söz konusudur ve üretim hacmi çok yüksektir. Montaj hattı üzerindeki her işlem noktasında sürekli olarak aynı iş, aynı şekilde yapılmaktadır. Otomasyon ve son derece uzmanlaşmış donanım kullanımı (robotlar vb.) yaygındır. İşgücü, detaylı olarak tanımlanmış görevleri yerine getirmektedir. Genellikle her işçinin belirlenmiş tek bir görevi vardır, bu nedenle uzmanlaşma üst düzeydedir.
-Montaj Hattı- Üretim hacmi çok yüksektir ve ürün çeşitliliği genellikle azdır. Sabit sermaye yatırımı ve hattın kurulum maliyetleri oldukça yüksek olabilmektedir. Üretim planlaması ve kontrolü görece olarak kolaydır. Tüm hat birbirine bağlı olarak çalıştığında, bir noktadaki aksama hattın tamamının durmasına yol açar. Hattın ve donanımın sabit yapıda olması, ürün hacmi ve ürün tasarımı değişikliklerinin zor olmasına yol açmaktadır. Üretim hattının hızının dengelenmesi önem kazanmaktadır. Hat hareket halinde olduğundan yarı mamul stoku söz konusu olmayacaktır. Üretim süresi kısa, üretim hacmi yüksek ve birim maliyetler düşüktür.
-Parti Tipi Üretim- Ürünler belirli gruplar (partiler) halinde üretilir. Bir partinin üretimi tamamlandığında, üretim süreci diğer partinin üretimi için yeniden düzenlenir. Ürün çeşitliliği atölye tipi üretimden az, fakat sürekli üretimden fazladır. Böylelikle müşteri isteklerine göre özelleşme belirli bir ölçüde sağlanmış olur. Üretim hacmi sürekli üretimden az, fakat atölye tipi üretimden fazladır. Üretim maliyetleri atölye tipi üretimden az, sürekli üretimden fazladır. Üretim süreleri atölye tipi üretimden az, sürekli üretimden fazladır. Sürekli üretim sistemine göre daha esnektir, küçük ürün partilerinin daha hızlı bir şekilde müşteriye sunumu sağlanabilir. Üretim planlaması içinde uygun parti büyüklerinin belirlenmesi ve mevcut kapasitenin en düşük düzeyde kayıpla kullanılması önemli bir yer kaplar.
-Hücresel Üretim (Grup Teknolojisi)- Atölye tipi üretimle montaj hattı üretiminin avantajlarını birleştirme amacı taşır. Benzer işlemlerden geçmesi gereken ürün "grupları (ya da aileleri)" belirlenir ve bu ürün gruplarının işlem göreceği üretim "hücreleri" oluşturulur. Üretim hücresi içerisinde belirli bir ürün grubunun işlemi için gerekli donanım ve işgücü mevcuttur ve bunların düzeni ilgili ürün grubunun işlem gereklerine göre belirlenir. Bu yolla, çok sayıda ürün çeşidinin düşük maliyetle üretilebilmesi hedeflenmektedir. Ürün gruplarının belirli bir yerde (hücrede) üretilmesi, üretim planlamasını ve kontrolünü kolaylaştırır.
-Hücresel Üretim (Grup Teknolojisi)- Üretime hazırlık sürelerinden önemli ölçüde tasarruf sağlanır. Hazırlık sürelerinin azalması, ürünlerin parti büyüklüklerinin de az olabilmesini sağlar. Stok gereksinimi azalır. Üretim içi hareket ve beraberinde taşıma maliyetleri azalır. Ürün grubunun gereksinimleri doğrultusunda kısmi olarak özelleşmiş donanım, hücre içerisindeki donanımı işletebilecek beceride işgücü gerekir. Bu da işgücünün birden fazla işte uzmanlaşması anlamına gelir. Birden fazla ürün grubu için benzer sermaye donanımı gerekebilir. Bu durumda her bir hücre için bu donanımların edinilmesi sermaye yatırımının yüksek olmasına yol açabilir.
-Proje Tipi Üretim- Büyük ve genellikle sabit (taşınması zor) bir ürünün üretiminde kullanılan yöntemdir. Ürün sabit olup, üretimde kullanılan donanım ve işgücü hareketlidir. Ürün hacmi genellikle bir adet olarak düşünülür. Bazı durumlarda çok az sayıda özdeş ürün eşzamanlı olarak üretilebilir (Örneğin aynı gemiden eşzamanlı olarak iki tane imal edilmesi). Genellikle üretim süreleri görece olarak uzundur. Genellikle bir kerelik yapılan işler söz konusudur. Proje tipi üretimde farklı zamanlarda farklı donanıma ve farklı uzmanlıklarda işgücüne ihtiyaç olabilir. Proje süresinin yönetilmesi ve proje kaynaklarının planlaması önem kazanır.
-Karma Üretim- Süreçlere göre farklı yapılardaki üretim sistemlerinin bir arada kullanılmasıyla ortaya çıkan üretim sistemleridir. Örneğin bir arabada (sadeleştirilmiş haliyle); Şasiyi oluşturan metal aksam sürekli üretimle, Motor montaj hattıyla, Aktarma sistemleri montaj hattıyla, İç döşeme ve koltuklar parti tipi üretimle, Ön panel atölye tipi üretimle, Üretilerek bir montaj hattında bir araya getirildiğinde karma bir üretim sistemi oluşabilir.