11. Milli Gelir 11.1. Gayri Safi Milli Hasıla 11.2. Gayri safi Yurtiçi Hasıla 11.3. Safi Milli Hasıla 11.4. Milli Gelir 11.5. Nominal ve Reel Milli Gelir 11.6. Şahsi Gelir ve Kullanılabilir Gelir Ders içeriği (11. Hafta)
11.1. Gayri Safi Milli Hasıla Bir ülkede belirli bir dönemde ( genellikle 1 yıl) üretilen mal ve hizmetlerin toplamının parasal değeridir. Bu kavram brüt bir değeri ifade etmekte olup, hesaplanan dönemdeki cari ( piyasa) fiyatla gösterilir. Bu nedenle GSMH değerleri istatistiklerde piyasa fiyatları ifadesi ile gösterilmektedir. Gayri safi milli hasıla (GSMH) hem sağladığı kaynaklar ve hemde bu değeri yaratan kişi ve kuruluşların yapmış olduğu harcamalara göre hesaplanmaktadır. GSMH kaynakları; tarım, sanayi, inşaat sanayisi, toptan ve perakende ticaret, ulaştırma ve haberleşme, mali müesseseler, konut sahipliği, serbest meslek, hizmetler ve banka hizmetlerinden oluşmaktadır. Harcamalar yönünden GSMH nın hesaplanmasında tüketim ve yatırım mallarına yapılan harcamalar ile ödemeler dengesi( dış alem geliri, ithalat-ihracat) farkı ele alınmaktadır. Buna göre; GNP=C+I+G+(X-M) GNP=GSMH C=özel tüketim harcamaları( dayanıklı ve dayanıksız mal ve hizmetler) I= Kamu ve özel sektör gayrı safi yatırım harcamaları G= devletin cari harcamaları ( Eğitim, sağlık v.s) X-M= dış alem geliri
11.2.Gayri safi Yurtiçi Hasıla :Bir ekonomide belli bir dönemde yalnızca yurt içindeki faaliyetlerde üretilen mal ve hizmetlerin toplam parasal değeridir. Kısacası GSMH dan dış alem geliri dikkate alınmadığı değerdir: GNP=C+I+G 11.3. Safi Milli Hasıla: GSMH dan teknik sermaye donanımının amortismanlarının (aşınma ve eskime paylarının) indirilmesi sonucunda safi milli hasıla elde edilir. Yani: SMH=GSMH-Amortismanlar dır. Safi milli hasıla harcamaları yönünde ifade edildiğinde SMH= C+I-Ir+G+(X-M) şeklinde gösterilir. Bu ifadede yatırım harcamalarından indirilmesi gereken amortisman miktarını belirtmektedir. I-Ir ise net yatırımları göstermektedir. SMH da GSMH gibi piyasa fiyatları ile gösterilir.
11.4. Milli Gelir: Safi milli hasıladan hazineye giden vasıtalı (dolaylı) vergiler çıkarılınca milli gelire (MG) ulaşılır. Vasıtalı vergiler; vergiyi doğuran olayın çıktığı anda ödenen ve başkalarına yansıtılabilen vergilerdir. Katma değer vergisi, emlak vergisi, taşıt alım satım vergisi gibi. Milli gelir harcamalar yönü ile ifade edildiğinde; Y=C+I+G-Ti+(X-M) şeklinde gösterilir. Buna göre GSMH dan hareketle MG hesaplanmak istendiğinde yandaki yol izlenir. Gayri Safi Milli Hasıla( GSMH)- Amortismanlar =Safi Milli Hasıla (SMH)- Vasıtalı Vergiler Milli gelir ( faktör fiyatları ile safi milli hasıla)
Milli muhasebede gerek GSMH ve gerekse SMH piyasa fiyatları ile ifade edilirken Milli Gelir, üretim faktörleri fiyatlarını, yani faktör maliyetini belirttiği için Faktör fiyatları olarak gösterilir. Buna göre bir ülkede sürekli yaşayanların elde ettikleri faktör gelirlerinin toplamı milli geliri oluşturur. Milli Gelir uluslararası muhasebe sistemine göre üretim, gelir, ve harcama yöntemine göre hesaplanır. Türkiye de MG hesaplanırken sektörlerin özelliklerine göre bazı sektörlerde (tarım, sanayi) üretim, bazı sektörlerde ise (hizmetler) gelir yöntemine göre hesaplamalar yapılmaktadır. Üretim yöntemine göre Milli gelir hesabında, o dönemde üretilen tüm mal ve hizmetlerin parasal değerleri dikkate alınmakta olup bu değerlerden amortismanlar ile vasıtalı vergiler çıkarılmaktadır. Harçamalar yönteminde ise, tüketim ve yatırım harcamaları ayrı ayrı tespit edilip toplandıktan sonra amortisman ve vasıtalı vergiler çıkarılmaktadır. Bunun için sağlıklı istatistiki verilere ihtiyaç vardır.
Gelir yönteminde ise, her bir gelir türü ayrı ayrı hesaplanıp toplanmaktadır. Bunun için memur ve işçi maaşları serbest meslek gelirleri, kira ve faiz gelirleri dikkate alınmaktadır. Bu yönteme göre yapılan hesaplama doğrudan doğruya Milli Gelir( ücret, rant, faiz ve kar) yani faktör fiyatları ile safi milli hasılayı vermektedir. Milli Gelirin ülke nüfusuna bölünmesiyle kişi başına düşen milli gelir elde edilir. Kişi başına düşen milli gelir bir ülkenin refah düzeyini ölçen göstergelerden biridir.
Nominal ve Reel Milli Gelir GSMH hesaplanan yılda üretilen mal ve hizmetlerin parasal değerleri olduğuna göre o yılda üretilen mal ve hizmetlerin fiziki miktarları ile o yılın piyasa (cari) fiyatları ile çarpılmaktadır. İşte bu şekilde hesaplanan GSMH dan hareketle bulunan milli gelire nominal MG denir. Milli gelir deki değişim bir refah ölçüsü olarak kullanılabilmektedir. Ancak yüksek enflasyon rakamlarının hüküm sürdüğü ekonomilerde nominal gelir yanlış yorumlara ve hükümlere neden olabilir. çünkü üretilen mal ve hizmetlerin fiziki miktarlarında bir değişme olmadığı halde hatta azaldığı dönemde, enflasyonun oluşturduğu yüksek fiyatların etkisiyle mal ve hizmetlerin değeri yükseleceğinden sanki milli gelir artmış bir durum ortaya çıkabilir. Bu sakıncalı durumu önlemek için reel(gerçek) yani sabit fiyatlar ile milli gelir rakamları dikkate alınmalıdır.
Yıllar Nominal GSMH Fiyat Endeksi Reel GSMH (Sabit Fiyatlar) 1. Yıl 50 100 50(50/100x100) 2. Yıl 250 200 125(250/200x100) 3.Yıl 300 500 60(300/500x100) Sabit fiyatlarla (reel) milli geliri hesaplayabilmek için fiyatların en istikrarlı olduğu bir yıl temel yıl ( fiyatların çok düşük ve çok yüksek olmadığı bir yıl) olarak ele alınır ve hesaplanması istenilen yılın milli gelir rakamları, fiyat indekslerinden ( fiyatlar genel seviyesi ) yararlanılarak bulunur. Bunu yapmak için hesaplanması yapılacak olan yılın milli gelir rakamı ile temel yıla göre belirlenen fiyat indeksine bölüp 100 ile çarpılmaktadır. Görüldüğü gibi 3. yılda nominal olarak GSMH bir yıl öncesine göre bir misli artmış olduğu halde gerçekte artmamış aksine oldukça düşmüştür.
11.6. Şahsi Gelir ve Kullanılabilir Gelir Bir ülkede yaşayan insanların tamamı mutlaka bir üretim faaliyetine katılmalarının sonucunda gelir elde etmezler. Bazı kişiler üretim faaliyetine hiç katılmasalar bile emekli, dul, yetim, v.b gibi durumları nedeniyle gelir elde ederler. Bu şekilde sağlanan gelirlere transfer gelirleri denilmektedir. Ve bunlar milli gelire eklenmektedir. Ayrıca, emeklilik ve sigorta aidatları ile dağıtılmamış şirket katları kişilere yansımadığı için fert başına milli gelirden çıkarılmaktadır. Buna göre; Fert başına milli gelir+ transfer ödemeleri- dağılmayana şirket karları-emeklilik ve sigorta aidatları= ŞAHSİ GELİR dir. Şahsi gelir, kişilerin gelirlerini, tüketim, tasarruf ve dolaysız vergiler arasında nasıl dağıttığını gösteren bir ölçüdür. Şahsi gelirden vasıtasız vergileri çıkarınca kalan miktar kişinin serbest bir şekilde kullandığı KULLANILABİLİR GELİR dir. Kullanılabilir gelirin ekonomik analizlerde büyük bir önemi vardır. Gelir değişmelerinin tüketim malları piyasasına etkisini en iyi şekilde ölçmek için fertlerin ellerindeki geliri yani tüketicinin satın alma gücünü bilmeye gerek vardır.