Kitle Ýletiþim Araçlarý

Kitle Ýletiþim Araçlarý Durum: Bilgi alýþveriþi iletiþimi hýzlandýrýrken doðal olarak, toplumun da bilgi düzeyi, yetenek ve becerilerini de daha üst düzeye çýkarýr. Dünyanýn herhangi bir tarafýnda ortaya çýkan bir olay her yerde çok kýsa sürede duyulmaktadýr. Örnek 8 Kitle Ýletiþim Araçlarý Gazete, dergi, radyo, televizyon, internet gibi kitlelere ulaþan ve iletiþimi saðlayan araçlara kitle iletiþim araçlarý denilmektedir. Kitle iletiþiminin kurulmasýnda basýn ve yayýn araçlarýna gereksinim duyulmuþ ve bu araçlar günümüzde hýzla geliþerek önemli bir güç haline gelmiþtir. Kiþiler bu araçlarý kullanýrken seçici olmalarý gerekir. Özellikle ileride ülke yönetiminde etkin görev almayý düþünenler güncel haberleri ve haber programlarýný yakýndan izleyerek kendilerini geliþtirmelidir. Basýn ve yayýn kurumlarý olaylarý ve ortaya çýkan geliþmeleri topluma sunarken etik kurallara, hukuk kurallarýna, uluslararasý anlaþmalara uymalarý ve doðru haber vermeleri gerekir. I. Davranýþ ve düþünce ayrýlýðý yaratmamaya II. Haberi aslýna uygun olarak vermeye III. Farklý görüþleri haber olarak vermemeye Basýnýn herhangi bir konuda halký bilgilendirmesi ve doðru yönlendirebilmesi için yukarýdakilerden hangisi ya da hangilerine dikkat etmesi gerekir? A) Yalnýz I B) Yalnýz II C) Yalnýz III D) I, II ve III Herhangi bir konuda kamuoyunun oluþturulmasý için öncelikle basýnýn haberi aslýna uygun olarak vermesi gerekir. Amaç halký aldatmak deðil doðru yönlendirmektir. Kamuoyunun oluþturulmasýnda amaç davranýþ ve düþünce ayrýlýðý yaratmamak deðil yaratmaktýr. Basýn, farklý görüþleri haber olarak vermek zorundadýr. Buna göre I ve III. maddelerde verilenler yanlýþ II. maddede verilen doðrudur. Yanýt B dir. 15

Örnek 9 Ýleride siyaset okumak ve ülke siyasetinin geliþmesine katkýda bulunmak isteyen bir kiþinin aþaðýdaki etkinliklerden hangisini yapmasý geleceði açýsýndan daha önemlidir? A) Özel hayatýn gizliliðini korumasý B) Uluslararasý yardýmlaþma örgütlerinde çalýþmasý C) Güncel haberleri ve haber programlarýný izlemesi D) Devletin temel ilkelerinin deðiþtirilmesine çalýþmasý Ülke siyasetinde etkin görev almak isteyenler basýn yayýn araçlarý ile mutlaka güncel haberleri ve haber programlarýný izlemeliler. Böylece ülke sorunlarýna daha pratik çözüm yollarý bulabilirler. Yanýt C dir. Türkiye Radyo Televizyon Kurumu (TRT) Bilgi: Atatürk ün kurduðu Türk Dil Kurumu (1932), Türkçedeki yabancý kelimelerin yerine Türkçe kelimelerin kullanýlmasý için çalýþmalar yapmýþtýr. Kitle iletiþim araçlarý, birey ve toplumlar arasýndaki etkileþimi hýzlandýrdýðý gibi herhangi bir konu hakkýnda uluslararasý dayanýþma ve yardýmlaþmaya da ortam hazýrlayabilir. Örneðin: Deprem, sel ve salgýn hastalýk gibi felaketlerde uluslararasý dayanýþma ve yardýmlaþma haber kanallarý ile saðlanabilir. Kitle iletiþim araçlarýný kullanan haber kameramanlarýnýn sorumluluklarýndan bazýlarý þunlardýr; 1. Önemli tarihî belgesel çekimler yaparken sorumluluk ve tarafsýzlýk ilkelerine sadýk kalmalýdýr. Çünkü; yaþanan olaylar, günümüze ve geleceðe aktarýlmakdýr. 2. Görüntünün farklý anlatýmlara yol açmamasýna, inandýrýcý ve direkt olarak anlatýmýna önem vermelidir. Ülkemizde haber, müzik, spor, eðlence gibi etkinliklerde en kaliteli yayýnlar TRT Radyolarý tarafýndan yapýlmýþtýr. Televizyonun ülkemizde yaygýn olarak izlenmediði dönemlerde en etkili kitle iliteþim aracý radyo olmuþtur. Türkiye Radyo Televizyon Kurumu (TRT) çalýþanlarý yayýn etkinliklerinde Türkçenin doðru ve güzel kullanýmýna özen göstermiþ ve bu nedenle Türk Dil Kurumu (TDK) tarafýndan pek çok ödüller almýþtýr. Dili iyi kullanmak etkili bir iletiþimin kurulmasýnda ön koþuldur. TV izlerken þu özelliklere dikkat edelim; a. Uzaktan izleyelim. b. Görüntünün göz hizasýnda olmasýný saðlayalým. 16

Kitle Ýletiþim Özgürlüðü Bunlardan bazýlarý þunlardýr: 1. Ýnsan Haklarý Evrensel Bildirgesi (1948) 2. Avrupa Ýnsan Haklarý Sözleþmesi (1950) 3. Helsinki Nihai Senedi (1975) 1789 Tarihli Fransýz Ýnsan ve Yurttaþ Haklarý Bildirgesi Madde 1: Ýnsanlar, haklar yönünden özgür ve eþit doðarlar ve yaþarlar. Düþüncenin özgürce ifade edilebildiði ortamlarda ancak, demokratik kurumlar varlýklarýný sürdürmekte ve geliþme olanaðý bulabilmektedirler. Özgür insan, özgürce düþünebilen ve görüþlerini özgürce ifade edebilendir. Düþünce özgürlüðünün temelinde, a. Bilgiye eriþim özgürlüðü, b. Düþünceyi açýklama özgürlüðü yatmaktadýr. Öyleyse özgürce elde edilmiþ bilgiler özgürce baþkalarýna açýklanmalýdýr. Bu açýklamalar söz yazý, resim, müzik, þiir ve karikatürle yapýlabilir. Kiþi Hak ve Özgürlüklerimiz Nelerdir? Kiþi hak ve özgürlüklerimiz, düþünceyi açýklama ve yayma, güvenlik, özel hayatýn gizliliði, yerleþme, seyahat, din ve vicdan özgürlükleridir. Bunlar olmaksýzýn ne özgür araþtýrma, ne gerçeðin izlenmesi, ne de bilimin ilerlemesi söz konusudur. Çaðdaþ toplumlar bilgi edinme özgürlüklerini (haklarýný) geniþ ölçüde basýn - yayýn araçlarý ile kullanmaktadýrlar. Onun için basýn - yayýn özgürlüðünün desteklenmesi kamu yararýnadýr. Kitle iletiþim araçlarý ile her türlü haberi öðrenebilme ve yayabilme hakký uluslararasý belgelerde yer almýþtýr. Türkiye Cumhuriyeti Anayasasý nýn (1982) özgürlüklerle ilgili bir kaç maddesini inceleyelim. Madde 26: Herkes düþünce ve kanaatlerini söz, yazý ve resim veya baþka yollarla tek baþýna veya toplu olarak açýklama ve yayma hakkýna sahiptir. Açýklama: Demokrasi ile doðrudan ilintili olan düþünce özgürlüðüne gereken önemi vermek çaðdaþ devletlerin vazgeçilmez görevi olmuþtur. Çünkü bilgi edinme özgürlüðü düþünce özgürlüðünün, düþünce özgürlüðü de demokrasinin temel dayanaðý ve güvencesidir. Madde 28: Basýn hürdür, sansür edilemez. Açýklama: Basýn, izin koþullarýna baðlý olmadan halka bilgi verme hakkýný, halk da bilgi alma hakkýný kullanýr. Madde 13: Temel hak ve hürriyetler özlerine dokunulmaksýzýn yalnýzca anayasanýn ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere baðlý olarak ve ancak kanunla sýnýrlanabilir. 17

Açýklama: Basýn hürdür, sansür edilemez. Fakat adli soruþturma ve kovuþturmanýn gerektirdiði veya halkýn saðlýðýnýn tehlikede olduðu durumlarda kiþi hak ve özgürlükleri kýsýtlanabilir. Örnek 10 Madde 14: Anayasanýn hiçbir hükmü, anayasada yer alan hak ve hürriyetleri yok etmeye yönelik bir faaliyette bulunma hakkýný verir þeklinde yorumlanamaz. Açýklama: Bu madde temel hak ve özgürlüklerin kötüye kullanýlmasýný engellemeye yöneliktir. Basýn, sadece olaylarý yansýtmakla yetinmez, verdiði bilgiler, yaptýðý yorumlar, ileri sürdüðü fikirlerle geniþ halk kitlelerinin eðitimine de katkýda bulunur. Bu durum basýnla ilgili aþaðýdakilerden hangisinin göstergesidir? A) Kendi kendini yönettiðinin B) Toplumu yýkýcý fikir çatýþmalarýna sürüklediðinin C) Milletin genel sesi olduðunun D) Milli Eðitim Bakanlýðý na baðlý olduðunun nunun açýkça gösterdiði hallerde, usulune göre verilmiþ hakim kararý olmadýkça; gecikmesinde sakýnca bulunan hallerde de kanunla yetkili kýlýnan merciin emri bulunmadýkça, kimsenin üstü, özel kaðýtlarý ve eþyasý aranamaz ve bunlara el konulamaz. Hukuk, kiþinin üç tür yaþam alaný olduðunu kabul eder: 1. Ortak yaþam kiþinin çevresinde yapýlanlarý herkesin görebildiði, öðrenebildiði ve izleyebildiði alandýr. 2. Kiþinin sadece yakýnlarý (aile, akraba, eþ-dost) tarafýndan bilinen özel yaþam alanýdýr. 3. Kiþinin sadece kendisi için saklý tuttuðu gizli yaþamý ya da gizlilik alanýdýr. Durum: Hakim kararý olmadýkça bu haklar çiðnenemez. Kiþiye ait gizli sýrlarýn izinsiz basýn yayýn yoluyla açýklanmasý Anayasamýzýn 20. maddesine göre suç sayýlmaktadýr. Ünlü kiþilerin özel hayatlarý ile ilgili yayýnlar, ilgili kiþileri incitecek ve yaþamlarýný kýsýtlayacak nitelikte olmamalýdýr. Bunu göz ardý edenler hakkýnda savcýlýða suç duyurusu yapýlabilir. Basýnýn geniþ halk kitlelerinin eðitimine de katkýda bulunmasý milletin genel sesi olduðunu gösterir. Yanýt C dir. Özel Yaþamýn Gizliliði Türkiye Cumhuriyeti Anayasasý (1982) Madde 20: Herkes, özel hayatýna ve aile hayatýna saygý gösterilmesini isteme hakkýna sahiptir. Özel hayatýn ve aile hayatýnýn gizliliðine dokunulamaz. Adli soruþturma ve kovuþturmanýn gerektirdiði istisnalar saklýdýr. Ka- Durum: Evde kapýnýz çalýyor... Açýyorsunuz... Biri, Polis...! Hakkýnýzda ihbar var. Evinizde arama yapacaðýz. diyor. Peki, bu durumda ne yapmalýyýz? Çoðumuz, Polis, sorulduðunda kimliðini göstermek zorundadýr. cümlesini hatýrlar. Ýkinci olarak hatýrlamamýz gereken þey ise polisin yanýnda aramayla ilgili bir hakim kararý olup olmadýðýdýr. 18

Örnek 11 Kitle iletiþim araçlarý, ulusal ve uluslararasý düzeyde yayýn ve yayým yaparak birey ve toplumlarý kendi sorunlarýndan çýkarýp dünyanýn herhangi bir yerindeki soruna ortak ederek duyarlý ve paylaþýmcý bir toplum yapýsýnýn oluþmasýna katký saðlayabilir. Bu durum kitle iletiþim araçlarýnýn daha çok hangi özelliðini yansýtýr? A) Eðitimsel B) Evrensel C) Eðlendirme D) Düþündürücü Kitle iletiþim araçlarýnýn dünyanýn her tarafýnda çeþitli amaçlarla kullanýlabilir olmasý kitle iletiþim araçlarýnýn evrensel niteliðini yansýtýr. Yanýt B dir. Örnek 12 Arkadaþlarýmýzdan birisi izinsiz olarak ev eþyalarýmýzdan birkaçýný alarak kullanýrsa anayasal haklarýmýzdan hangisinin çiðnemiþ olur? A) Yaþama hakkýmýzý B) Ýletiþim özgürlüðümüzü C) Konut dokunulmazlýðýmýzý D) Düþünce özgürlüðümüzü Anayasamýzýn 21. maddesine göre yukarýdaki durum konut dokunulmazlýðýnýn çiðnendiðini gösterir. Yanýt C dir. Radyo Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) Konut Dokunulmazlýðý Türkiye Cumhuriyeti Anayasasý (1982) Madde 21: Kimsenin konutuna dokunulamaz. Kanunun açýkça gösterdiði hallerde, usulüne göre verilmiþ hakim kararý olmadýkça; gecikmesinde sakýnca bulunan hallerde de kanunla yetkili kýlýnan merciin emri bulunmadýkça, kimsenin konutuna girilemez, arama yapýlamaz ve buradaki eþyaya el konulamaz. Bir baþkasýnýn, kiþiden habersiz evine gizlice girmesi anayasamýzýn 21. maddesine göre suç sayýlmaktadýr. Ülkemizde televizyon ve radyo yayýnlarýnýn düzenlenmesi ve denetlenmesi Radyo Televizyon Üst Kurulu na (RTÜK) verilmiþtir. Basýn yayýn kuruluþlarý halký bilgilendirirken bazen güvenli olmayan kaynaklardan yanlýþ bilgiler verebilir. Ýlgili kiþi veya kurumlar haberin düzeltilmesi isteminde bulunabilirler. Haklý ise yayýn kuruluþu düzeltme (tekzip) yayýnlamak zorunda kalýr. Bilgi: 1994 te kurulan RTÜK üyeleri TBMM tarafýndan seçilen 9 üyeden oluþur. 19

Çocuk Haklarý Anayasamýz kimsesiz, bakýma muhtaç çocuklarýn korunmasý için devlete sorumluluklar vermiþ ve çocuk haklarýný güvenceye almýþtýr. Türkiye Cumhuriyeti Birleþmiþ Milletlerin Çocuk Haklarýna Dair Sözleþmesini onaylamýþtýr. Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu çocuklara yardýmcý kuruluþlardýr. 4. Kiþilerin özel yaþamý, kamu çýkarlarýnýn gerektirdiði durumlar dýþýnda yayýn konusu olamaz. Örnek 13 Bir ülkede; Yurtta ve dünyada olup bitenleri zamanýnda öðretme, Toplumda görülen aksaklýklarý ortaya koyma, Geniþ halk kitlelerinin eðitimine katkýda bulunma, gibi sosyal ve kültürel etkinlikler aþaðýdakilerden hangisinin doðrudan görevidir? Çocuk Haklarý Sözleþmesi Anayasamýzda yer almýþtýr. Madde 16: Hiçbir çocuðun özel yaþantýsýna aile, konut ve ileþitimine keyfi ya da haksýz bir biçimde müdahale yapýlamayacaðý gibi, onur ve itibarýna da haksýz olarak saldýrýlamaz. Çocuðun bu tür müdahale ve saldýrýlara karþý yasa tarafýndan korunmaya hakký vardýr. A) Basýn ve yayýn kuruluþlarýnýn B) Saðlýk ve Sosyal Yardým Bakanlýðý nýn C) Askerlik görevini yapanlarýn D) Okur yazar olan her vatandaþýn Basýn yayýn kuruluþlarýnýn kaynaklara dayanarak haber alma ve doðru haber verme özgürlüðünü kullanmalarý anayasal bir haktýr. Bu hakkýn kullanýlmasý toplumun eðitimine katký saðlayabilir. Yanýt A dýr. Basýn Konseyi Basýn Konseyi, Türkiye de etkin gazetecilerin kurduðu baðýmsýz ve özgür gazetecilik ilkelerini savunan gönüllü bir kuruluþtur. 1988 de kurulmuþtur. Basýn Konseyi Meslek Ýlkeleri nden: 1. Yayýnlarda hiç kimse; ýrký, cinsiyeti, yaþý, saðlýðý, bedensel özrü, sosyal düzeyi ve dini inançlarý nedeniyle kýnanamaz, aþaðýlanamaz. 2. Düþünce, vicdan ve ifade özgürlüðünü sýnýrlayýcý; genel ahlak anlayýþýný, din duygularýný, aile kurumunun temel dayanaklarýný sarsýcý ya da incitici yayýn yapýlamaz. 3. Kiþileri ve kuruluþlarý, eleþtiri sýnýrlarýnýn ötesinde küçük düþüren, aþaðýlanan veya iftira niteliði taþýyan ifadelere yer verilmez. 20

Atatürk ve Ýletiþim Atatürk, Kurtuluþ Savaþý yýllarýnda kitle iletiþim araçlarýyla toplumsal iletiþim kurmaya ve kamuoyu oluþturmaya çalýþmýþ; basýn ve yayýn kuruluþlarýnýn çalýþmalarýný desteklemiþtir. Atatürk Kurtuluþ Savaþý yýlarýnda yayýn organlarýnýn kurulmasýna niçin önem vermiþtir? Amaç: Türk halký ile doðru iletiþim kurmaktýr. Millî mücadelede haklýlýðýmýzý dünya kamuoyuna duyurmaktýr. Kamuoyu: Toplumu ilgilendiren bir sorun üzerinde, halkýn benimsediði ortak düþünceye denir. Kamuoyunun oluþmasý için bir nedenin olmasý gerekir. Kurtuluþ Savaþý yýllarýnda Atatürk ün öncülüðünde kurulan yayýn organlarý: 1. Ýrade-i Milliye Gazetesi (1919): Temsil Heyeti nin yayýn organýdýr. 2. Hakimiyet-i Milliye Gazetesi (1920): TBMM Hükümeti nin yayýn organýdýr. 3. Anadolu Ajansý (AA): 1920 de yayýna baþlamýþ ve halký bilgilendiren en önemli kaynak olmuþtur. Bugün AA tarafsýz habercilik ilkesini savunmakta ve geliþen teknolojiye ayak uydurarak kendisini yenilemektedir. 4. Resmi Gazete (Ceride-i Resmiye) 1920 de yayýna baþladý. I. Ýrade-i Milliye Gazetesi II. Türk Tarih Kurumu III. Anadolu Ajansý Atatürk ün kuruluþuna öncülük ettiði yukarýdaki kurum ve kuruluþlardan hangileri, onun iletiþime önem verdiðini gösterir? A) Yalnýz I B) I - II C) II - III D) I - III Atatürk ün kuruluþuna öncülük ettiði kurumlardan; Ýrade-i Milliye Gazetesi ve Anadolu Ajansý kitle iletiþim araçlarýndandýr. Dolayýsýyla Atatürk ün iletiþime önem verdiðini gösterir. Yanýt D dir. 21

Örnek 14 Toplumlarý ilgilendiren herhangi bir sorun üzerinde halkýn benimsediði genel düþünce veya ortak kanýya ne isim verilir? A) Siyasi parti B) Kamuoyu C) Millî egemenlik D) Baðýmsýzlýk Açýklama: Demokratik hak ve özgürlüklerin en saðlýklý kullanýldýðý rejimin cumhuriyet olduðu ve basýnýn da demokratik haklarýn ve cumhuriyetin korunmasýnda gerekeni yapacaðý belirtilmektedir. Toplumu ilgilendiren herhangi bir sorun üzerinde halkýn benimsediði genel düþünce veya ortak kanýya komuoyu denir. Yanýt B dir. Atatürk ün basýnla ilgili görüþlerinden bazýlarý þunlardýr; Basýn milletin genel sesidir. Bir milleti aydýnlatma ve uyarmada bir milletin muhtaç olduðu fikri gýdayý vermekte, özet olarak bir milletin mutluluk hedefi olan müþterek yönde yürümesinin teminde, basýn baþlý baþýna bir kuvvet, bir mektep, bir rehberdir. Açýklama: Basýnýn, toplumun çaðdaþ uygarlýk düzeyine ulaþmasýnda sorumluluklarý olduðu vurgulanmýþtýr. Cumhuriyet devrinin kendi düþünce ve ahlakýyla donanmýþ basýnýný yine ancak cumhuriyetin kendisi yetiþtirir. Örnek 15 Atatürk, Kurtuluþ Savaþý yýllarýnda milletin doðru bir þekilde bilgilendirilmesi için Anadolu Ajansý ný kurmuþtur. Kurtuluþ Savaþý döneminde Mustafa Kemal aþaðýdakilerden hangisini elde etmek istemiþtir? A) Basýn özgürlüðünün yerleþmesini B) Laik devlet düzeninin kurulmasýný C) Millî birliðin saðlanmasýný D) Tarafsýz yayýnlarýn yapýlmasýný Kurtuluþ Savaþý yýllarýnda Anadolu Ajansý nýn kurulmasý daha çok millî birliðin saðlanmasýna yöneliktir. Yanýt C dir. Açýklama: Atatürk cumhuriyeti savunan basýn kurumlarýnýn desteklenmesini savunmuþtur. Türkiye basýný, milletin gerçek ses ve iradesinin belirme yeri olan cumhuriyetin etrafýnda çelikten bir kale meydana getirecektir. Bir fikir kalesi, düþünüþ kalesi... Basýnla ilgili kiþilerden bunu istemek, cumhuriyetin hakkýdýr. sözleri basýna verdiði önemi gösterir. 22