Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Cilt: 7 Sayı: 33 Volume: 7 Issue: 33 Issn: 1307-9581 E-DEVLET UYGULAMALARI AÇISINDAN TÜRKYE NCELEMES VE BR MODEL ÖNERS TURKEY'S REVIEW IN TERMS OF E-GOVERNMENT APPLICATIONS AND A MODEL PROPOSAL Emrah ERDEM* 1 Öz E-devlet çalımalarında Türkiye yeni bir yapılanma içine girmitir. Vatandalara daha hızlı hizmet götürmek e-devlet kapısı ile mümkün olacaktır. Türkiye de her kurum ve kurulu kendi web sayfalarını kurmu veya kurma çalımalarını yürütmektedir. Bu web sayfalarının vatanda taleplerini karılayacak hale getirilerek, ortak bir havuzda kullanıma açılmasının önemi üzerinde durulacaktır. Dünya da e-devlet uygulama örnekleri, Amerika kıtası, Avrupa kıtası ve uzak dou ülke örnekleri gelimilik dereceleri yüksek olan ülkeler açısından ele alınmıtır. Bu makalenin konusu, Türkiye nin e-devlet çalımalarında hangi seviyede olduunun anlaılarak, uygulamaya yönelik olarak öneride bulunmaktır. Anahtar Kelimeler: E-devlet, E-devlet Kapısı, Elektronik Devlet, Avrupa Birlii (AB), Türkiye de E-devlet. Abstract E-government activities in Turkey has entered into a restructuring process. Citizens in a faster service to drive e-government gateway will be able to be. All institutions and organizations in Turkey have established their own web pages, or engages in the process of establishing. This web page of citizens with a view to bringing to meet the needs of a common use by the pool on the importance of opening will be discussed. In the world of e-government application examples in the Americas, Europe and the far east of the country samples, which has a high level of development in terms of countries were discussed. The subject of this article, Turkey's e-government studies determining at what level, is to be used for application recommendations. Keywords: E-Government, E-Government Gateway, Electronic Government, European Union, E-Government in Turkey. GR E-devlet; devletin, vatanda, özel sektör, devlet çalıanları ve devlet kurumları ile elektronik olarak balantılı olmasıyla oluan, zaman, emek ve maddi tasarruf yapılmasını salayarak verimlilii ve etkinlii arttıran bir organizasyonel bir sistemdir. Bu tanımdan da anlaılacaı gibi bu sistem günümüz teknolojisinin bize bir hediyesidir. Küreselleme ile birlikte teknolojik araçların gelimesi, toplumun bu teknolojiyi kullanma eiliminin artması, sosyal ve ekonomik toplumsal deiimler, devletin sunduu kamu hizmeti talebini arttırmıtır. Devlet bu talebi karılamak için daha verimli ve etkin çalımayı vatandaların beklentisi dorultusunda salamak zorunda kalmıtır. Türk vatandaların büyük kısmı artık evinde internet bulundurmaktadır. Bu potansiyelin kullanılması hükümetin yaptıı tanıtım ve strateji politikaları ile mümkün olacaktır. Böyle olduu takdir de kamu hizmeti kalitesi duraandan 1 ** Gazi Üniversitesi Kamu Yönetimi Anabilim Dalı Yönetim Bilimleri Bilim Dalı Yüksek Lisans Örencisi. - 734 -
pozitife doru hızla ilerleyerek vatandaların devlet ile olan tüm ilemlerinin, bürokratik engellere takılmadan kolaylıkla yapmasına olanak salayacaktır. E-devlet; devletin günlük idari ilerinin kolaylatırılmasında iletiim ve enformasyon tekniklerinin kullanılmasıdır. E-devlet, kamu idari ünitelerinin enformasyon teknolojilerini kullanarak vatandalar, iletmeler ve dier devlet birimleri arasındaki ilikilerini dönütürmesidir (Uzun, 2003: 2). E-devlet; vatandalara, sanayi kesimine (ve/veya isletmelere), kamu çalı anlarına maliyet-etkin olarak çevrimiçi (online) hizmet sunmaktır (Whatson ve Davis, 2001: 79-91). Ayrıca, e-devlet modeli, düük maliyet/kaliteli hizmet performansı üzerinde temellenen ve toplam kalite yönetimi ile müteri memnuniyeti ölçütlerine göre yapılandırılmı verimlilik yönetimi sistemiyle ve somut ifadesini elektronik ticarette bulan e-is modelleriyle ilikilendirilmekte, merkeziyetçi olmayan bir yatay koordinasyon yapısı sunmaktadır (Uçkan, 2003: 45). E-devlet in sunacaı temel hizmetlerin yönü üç grupta toplanabilir: Devletten Devlete Devletten Vatandaa Devletten i Yaamına - 735-1. KAVRAMLAR VE TANIMLAR 1.1. E devlet Kavramı Devlet çada toplumlarda devlet ve birey ilikilerinde, devletin vatandaa karı yerine getirmekle yükümlü olduu görev ve hizmetler ile vatandaların devlete karsı olan görev ve hizmetlerinin karılıklı olarak elektronik iletiim ve ilem ortamlarında kesintisiz ve güvenli olarak yürütülmesi demektir (Arifolu, 2012: 12). E-devlet kavramını bilgi teknolojisi kullanımı ile sınırlamak yanlı olur. E-devlet, aynı zamanda dısal ve içsel ilikileri sürekli yenilenen (innovasyon) hizmet daılımını, vatandaın yönetim ve denetleme süreçlerine etkin katılımını ve yönetiim dönüümünü ifade eder (Roy, 2006) E-devlet, bilgi ve iletiim teknolojilerinin (ICTs), kamu yönetimi ve politik karar alma sürecinde stratejik ve koordineli olarak kullanımını ifade etmektedir (Haldenwang, 2006: 395). E-devlet sanal bir devlet deildir. Gerçek hayattaki devletin, teknoloji olanaklarını kullanarak çaın gereklerine uygun, yeniden yapılandırılması halidir (Uyan, 2006: 4). Yönetimin gözden geçirilmesinde ve gelitirilmesinde yeni teknolojik imkânların kullanılması ve hizmet kalitesinin artırılması önemli bir husustur. Bu dorultuda gelimi ülkeler, artık e-devlet ten söz etmekte ve devlet yapısının teknolojik yeniliklere uygun olarak dönütürülmesi gereini vurgulamaktadır. Nitekim devlet hizmetlerinde bilgi teknolojilerinden yararlanılması, hizmetin kalitesini ve hızını artıracaktır. Hızla gelien bilgi ve iletiim teknolojileri giderek artan bir oranda yaamın tüm boyutlarını; çalıma, üretim, ticaret, i yapma, elence ve yönetim biçimlerini köklü olarak deitirmektedir. Bu deiim devlet yönetimini, ekonominin yapısını, ülkenin rekabet gücünü, insan gücü profilini ve mesleklerin yapısını deitirmeye balamı ve e-devlet kavramı ortaya çıkmıtır (Banger, 2001: 5). E-devlet; devletin vatandalarına karı yerine getirmekle sorumlu olduu görev ve hizmetlerle, vatandaların devlete karı olan görev ve sorumluluklarının karılıklı olarak a ortamında ezaman ve güvenli bir ekilde gerçekletirilmesi olarak tanımlanmakta, bu tanımdan hareketle devlet ve vatandaın ilikilerini a ortamına taınmasından söz edilmektedir. Artık, devlet vatandalarına 7 gün 24 saat hizmet vermek durumundadır. Corafik farklılıklar önemli deildir. Hizmetler standarttır ve de sürekli gelitirilmektedir. Bu yapının oluturulması, büyük ölçüde iletiim altyapısı ve bu altyapıyı destekleyen çeitli yasalar ve düzenlemelere balıdır. Aynı zamanda ülkenin ekonomik gelimilii de a toplumuna geçite önemli bir faktördür. Bilgi ve iletiim teknolojilerinde meydana gelen gelimeleri yakından izleyen ve uygulayan batı ülkelerinin e-devlet yapısına dönüümü gelimekte olan ülkelere göre daha hızlı ve kolay olmaktadır. Buna karın e-devlet e geçi için gerekli kaynak, yetimi nitelikli insan gücü ve doru bir strateji ile az zamanda önemli dönüümleri baarmak mümkündür (Kırçova, 2004: 77).
1.2. E-devlet in Nitelikleri Biliim çaının nimetleri olan en son teknolojileri kullanan e-devlet modeli, bir evrakın kamu kurumuna ulatıı andan itibaren, yetkili kiiler tarafından herhangi bir zamanda, nerede ve ne aamada olduunun elektronik ortamda bilinmesi ve izlenmesine ilaveten konusuna, ilgisine veya dier herhangi bir kritere göre elektronik ortamda evveliyat arama ve inceleme yapılabilmesine olanak veren yapısıyla teknik üstünlüünü de ortaya koymaktadır (Arı, 2003: 79). E-devlet uygulamasında, teknolojiyle birlikte daha etkin çalıma araçları salanacaktır. letiim araçları, daha resmi iletiim yöntemleriyle mümkün olmayan balar ve ilikilerin desteklenmesinde ve beslenmesinde etkili rol oynayarak, çalıan iletiimini güçlendirecektir. Ayrıca veri görselletirmesi, bilgi çıkarımı, veri entegrasyonu ve sayısal kütüphane gibi bilgi yönetimi araçları, bilginin kullanımı ve yaygınlamasına olumlu katkılarda bulunacaktır. Yeni teknolojiler, üst yöneticilerden beklentileri de artırmakta ve kamu yönetiminin faaliyetlerini bir sır olmaktan ve devleti de kutsallıktan çıkarmakta, kamu yönetimindeki bilinmezlikten kaynaklanan büyü bozulmaktadır (Ate, 2002: 967). Bu bilgiler ııında e-devlet in belirleyici özellikleri u ekilde sıralanmaktadır. Devletin vatandaa sunacaı hizmet ve olanaklarda eitlik ve effaflık salanmalıdır. Devlet vatandaı ilgilendiren konularda eletiri ve görülere açık olmalıdır. Vatanda, devletten (kurumlardan) örenmek istedii her türlü bilgiyi edinme, hakkına sahip olmalıdır. Devletin vatandaa sunacaı hizmet fonksiyonlu olmalı gerçek yasamda sunduu tüm hizmetleri kapsamalıdır. Kurumun vatandaa, ticari kurumlara, çalıanlarına ve dier kurumlara karsı yerine getirmekle yükümlü olduu görev ve hizmetler tartımaya yer bırakmayacak biçimde bütün yönleriyle tutarlı, açık ve sade olarak belirlenmi olmalıdır. Gerçek hayatta sunulan hizmetlerle, e-devletin elektronik ortamda sunduu hizmetler arasında çeliki olmamalı, vatanda bireysel bavuru yapabildii her ilemi yapabilmesine olanak salamalıdır.. 1.3. E-devlet in Temel Unsurları Devlet, vatanda, irketler, kurumlar ve kamu çalıanları e-devletin unsurlarını oluturmaktadır. Kaynak: Türkiye Biliim urası e-devlet Çalıma Grubu Raporu, 04-Mayıs 2002. Her bir unsur, kendi içerisinde e olgusuna gerçekletirmeye çalıacak, birbirinden etkilenerek geliecek ve zamanla e-devlet oluacaktır. Elektronik devlet yapısı yalnızca vatandaların bilgiye erime taleplerini karılamakla kalmamaktadır. Kamu hizmetlerinin elektronik yapılar içinde görülebilmesi, vatandaların kendileri hakkındaki bilgileri yine - 736 -
sorunsuz ve kolaylıkla kamunun ilgili birimlerine aktarabilmesini de içerir (Demokaan, 2006: 72). Tablo 1: E-devletin balıca salayacaı avantajlar Kaynak: Kayalı ve Yereli (2002: 95). 1.4. E-devlet in Amaçları Literatürde e-devlet süreci için yaygın bir biçimde dört ya da be aama öngörülmektedir. Birinci aamada, bilgi ve iletiim teknolojileri bilgiyi yaymak için kullanılmaktadır. kinci aama, iki yönlü iletiimdir. Bu aamada, devlet, bilgi ve veri transfer teknolojileri kadar e-posta sistemlerini de kullanmaktadır. Üçüncü aamada, kamu görevlilerinin yerine geçecek ekilde mali ilemler ve hizmetler çevrimiçi olarak sunulmaktadır. Dördüncü aamada, çeitli devlet hizmetleri yatay ve dikey olarak bütünletirilmeye çalıılmaktadır. Beinci aama, web-esaslı siyasal katılımı tevik etmeyi içeren etkileimli demokrasi aamasıdır (Torres, Pına ve Acerete, 2006: 277-302). Türkiye Biliim urası Taslak Raporu (2002: 212) na göre e-devlet ile amaçlananlar: Devletin hızlı ve etkin bir ekilde ileyiinin salanması ve effaflaması, Her düzeyde vatandasın yönetime katılımının salanması, Kurumlar arası bilgi alıveriinin salanarak is ve veri yinelemesinin önlenmesi, Kamunun hizmet verdii vatandaların yaamlarının kolaylatırılması, Karar vericilerin bilgiye dayalı karar verme süreçlerinin gelitirilmesi ve hızlandırılması olarak özetlenebilir. Bunların gerçeklemesi durumunda salanacak yararlar unlardır: Zamandan kazanç salanacaktır, Maliyetler düecek ve verimlilik artacaktır, Memnuniyet artacaktır, Ekonomik geliim desteklenecektir, Hayat kalitesi artacaktır, Bireysel katılım artacaktır, Kaıt baımlılıı ve kullanımı azalacaktır, Kamu ile olan ilemler için vatandasın talep ettii bilgilere bir noktadan ve doru ekilde ulaılacaktır. Böylece insan yanlıları en aza indirilecektir. Bilgi ve iletiim teknolojileri ilk kurma maliyeti yüksek olmasına karsın zaman boyutundaki toplam sahip olma maliyetinin dümesi, verilecek olan hizmetin daha - 737 -
hızlı sunulması, isletme giderlerinin azalması, doru bilgiye ulaım vb. olumluluklar hizmetin elektronik olarak sunumu için bir neden olacaktır. Hem kamu hem de vatanda için karar almada kolaylık ve hız salanacaktır. Vatandasın talebi ön plana çıkacaktır. 2.. TÜRKYE DE E-DEVLET 2.1. E- Devlete Geçi Çalımaları E-Türkiye Giriimi (2001): Rekabetçi, dinamik ve bilgiye dayalı ekonomiye sahip olunması ve bilgi toplumuna dönüümün salanması ve eavrupa + Eylem Planının ülkemize uyarlanması hedeflerinin gerçekletirilmesine yönelik olarak Babakanlıın 9.10.2001 tarihli ve 352 sayılı Genelgesi ile e-türkiye Giriimi balatılmıtır. Giriim kapsamında 13 adet Çalıma Grubunun katkısıyla bir adet taslak eylem planı hazırlanmıtır. Ancak siyasi ve ekonomik istikrarsızlık nedeniyle Eylem Planının uygulanması imkanı bulunamamıtır. E-Türkiye Giriimi, e-dönüüm Türkiye Projesinin ilanı ile son bulmutur (Bilgi toplumu, [WEB]). E-Dönüüm Projesi 2003: Acil Eylem Planı nda e-dönüüm Türkiye Projesinin, koordinasyonu, izlenmesi, deerlendirilmesi ve yönlendirilmesi ile ilgili olarak DPT Müstearlıı görevlendirilmi, bu görevin yerine getirilmesi amacıyla da DPT Müstearlıı bünyesinde Bilgi Toplumu Dairesi Bakanlıı kurulmutur. u anda Bilgi Topumu Dairesi Kalkınma Bakanlıına balanmıtır. E-Dönüüm Türkiye Projesi nin balıca hedefleri, vatandalarımıza daha kaliteli ve hızlı kamu hizmeti sunabilmek amacıyla; katılımcı, effaf, etkin ve basit i süreçlerine sahip olmayı ilke edinmi bir Devlet yapısı oluturacak koulların hazırlanması, bilgi ve iletiim teknolojileri politikaları ve mevzuatının öncelikle Avrupa Birlii müktesebatı çerçevesinde gözden geçirilerek yeniden düzenlenmesi ve e-avrupa+ kapsamında aday ülkeler için öngörülen eylem planının ülkemize uyarlanmasıdır (Kısa Dönem Eylem Planı, 2003). Bilgi toplumu Stratejisi 2006: Bilim ve teknoloji üretiminde odak noktası haline gelmi, bilgi ve teknolojiyi etkin bir araç olarak kullanan, bilgiye dayalı karar alma süreçleriyle daha fazla deer üreten, küresel rekabette baarılı ve refah düzeyi yüksek bir ülke olmak vizyonu ile ortaya konan Bilgi Toplumu Stratejisi, toplumun tüm kesimlerinde dönüümü hedeflemektedir. Bu dorultuda, toplumun temel öelerini oluturan vatandaların, kamunun, özel isletmelerin ve bilgi iletiim teknolojileri sektörünün mevcut durumları ve Türkiye nin 2010 yılında bilgi toplumuna dönüüm potansiyeli deerlendirilmi, belirlenen stratejik öncelikler çerçevesinde 2010 yılı için hedefler ve bu hedeflere ulamak için atılması gereken adımlar tespit edilmitir. Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007 2013): TBMM tarafından 28 Haziran 2006 tarihinde 877 sayılı Kanun ile kabul edilmitir. Bu plan, gelecek yıllar için ekonomik, sosyal ve kültürel alanlarda ülkenin bütüncül bir ekilde gerçekletirecei deiimi gösteren Türkiye'nin temel politika dokümanıdır. Kamu hizmetlerinin elektronik ortamda sunumunda, sık kullanılan ve getirisi yüksek olan hizmetlere öncelik verilerek tek bir portaldan sunulması salanırken, i süreçleri hizmetlerde etkinlik salanması amacıyla kullanıcı ihtiyaçları dorultusunda yeniden yapılandırılacaktır. Dokuzuncu Kalkınma Planında ortaya konan politika hedefleri üç yıllık dönemler için hazırlanan Orta Vadeli Programlar ile Yıllık Programlarda somutlatırılmaktadır (DPT, 2009: 11). Onuncu Kalkınma Planı (2014-2018): Nitelikli insan, güçlü toplum hedefi çerçevesinde salık, adalet, güvenlik, sosyal koruma, kültür ve sanat, istihdam ve çalıma hayatı, sosyal güvenlik, nüfus dinamikleri, kamuda stratejik yönetim ve kamu hizmetlerinde e-devlet uygulamalarında yenilikçi ve ülkemizi 2023 hedeflerine ulatırmaya katkı sunacak politikaların izlenecei, planlanmıtır. E-devlet çalımalarının hukuki temeli olarak; bilgi edinme hakkına ilikin mevzuat (4982 sayılı bilgi edinme hakkı kanunu), bilgi güvenlii/kiisel bilgilerin mahremiyetine ilikin - 738 -
mevzuat (Anayasanın 2 nci bölüm 4 üncü balıı özel hayatın gizlilii ve korunmasını içerir), kiisel bilgilerin korunmasına ilikin kanun çalıması, e-ticarete ilikin mevzuat (4822 sayılı kanun), elektronik haberlemeye ilikin mevzuat (4502 sayılı elektronik haberleme kanunu) ve elektronik imza ile ilgili mevzuat (5070 sayılı elektronik imza kanunu) gibi Türkiye de e-devlet çalımaları için kanuni alt yapının salamlatırılması çalımaları balatılmıtır. 2.2. E-devlet Uygulamaları Elektronik devletten söz edilirken dünyada electronic government e-government, digital government, online government, wired government, virtual government ; Ülkemizde ise e-devlet, elektronik devlet, dijital devlet gibi kavramlar kullanılmaktadır (Karagülmez, 2010: 455). Türkiye de, E-Dönüüm Türkiye Projesi nden önce var olan ve bu proje içinde bütüncül bir yaklaımla ele alınacak olan e-devlet uygulamalarının önemli örnekleri vardır. Merkezi yönetim bünyesinde biçimlenen bu uygulamalar, genel olarak merkez tekilatı içinde yer alan çeitli kurumların baımsız çabaları sonucu ortaya çıkmıtır (Kösecik ve Karkın, 2004: 123). Bu uygulamaların belki de en önemlisi 1972 yılında çalımalarına balanan ve 2002 yılı Kasım ayında çevirim içi hizmete geçen MERNS (Merkezi Nüfus daresi Sistemi) projesidir. Proje, her vatandaın bir kimlik numarası ile takibini esas almaktadır. Ancak çeitli bakanlıkların ve kamu kurumlarının ayrı ayrı uyguladıkları e-devlet projeleri arasında bir egüdüm olduunu söylemek zordur. Bu durum kamu sektöründe alana yapılan yatırımların verimliliini düürmektedir (Öktem, 2004: 171). E-devlet alanında aktif hale getirilen bir dier uygulama ise, VEDOP dur. (Vergi Daireleri Otomasyon Projesi) Maliye Bakanlıı Gelirler Genel Müdürlüü bünyesinde yürütülen 22 il ve 10 ilçe merkezinde bulunan 153 vergi dairesinin ortak bir a ile merkeze balandıı ve bu vergi dairelerinde verilen hizmetlerin kurum içinde elektronik ortamdan yürütülmesinin salandıı bir projedir. VEDOP II kapsamında ise, Proje ile vatandaların vergi ile ilgili ilemlerini elektronik ortamda yapabilmelerinin salanması amaçlanmaktadır. Bu çerçevede 81 ilde en az bir tane olmak üzere toplam 300 Vergi Dairesinin otomasyonu tamamlanmıtır. Proje kapsamındaki beyannamelerin internet üzerinden alınması (e-beyanname) uygulamasına 2004 yılı Ekim ayı içerisinde balanmıtır. GMOP (Gümrük daresinin Modernizasyonu) kapsamında ise gümrük idarelerinin modernize edilmesi ve tüm gümrük ilemlerinin otomatik hale getirilmesi suretiyle gümrük ilemlerinde karılaılan sorunların giderilmesi amaçlanmıtır. Gümrük ilemlerinin gerçek zamanlı olarak bilgisayar ortamında yürütülmesini salayan bir yazılımdır. Uygulama ile 69 gümrük idaresinde, dier kurumlar tarafından talep edilen belgeler dıında dı ticaret ilemlerinin %99.5 i elektronik olarak gerçekletirilmektedir. Yükümlülerin hem internet hem de Elektronik Veri Deiimi yöntemiyle kendi bürolarından beyanname tescil etmeleri salanmıtır (Bilgi Toplumu, 2012). Ülkemizdeki e-devlet yapılanmasında, günümüz itibarıyla hizmet veren çok sayıda proje bulunmaktadır. Türkiye Ulusal Bilgi Sistemleri (KAMUNET) içerisinde yer alan ve bilgi güvenlik altyapısı, mesaj sistemi, sayısal haritaları, ara yüzleri, veri bankaları, veri sözlüü ve ilevleri olan bu projeler (Çelen, Çelik ve Seferolu, 2011: 3): Nüfus ve Vatandalık Bilgi Sistemi (MERNS), Maliye Bakanlıı Bilgi Sistemi, Adalet Bakanlıı Bilgi Sistemi, Tapu ve Kadastro Bilgi Sistemi (TAKBS), Salık Bilgi Sistemleri, Eitim Bilgi Sistemleri ve Sosyal Güvenlik Bilgi Sistemleri, eklinde özetlenebilir. Bu projelerin ortak bir çatı altında e-devlet kapısı altında birletirilerek kullanıma verilmesi kullanıcılar açısında önem arz etmektedir. - 739 -
Türkiye nin bilgi toplumuna dönüüm sürecinde rol oynayacak unsurların mevcut potansiyelinin iyi anlaılması önem arz etmektedir. Bu unsurlar: vatandalar, iletmeler, devlet, bilgi ve iletiim teknolojileri ile Ar-Ge ve yenilikçiliktir (DPT, 2006). 2.2.1. E-devlet Uygulamalarının Devlet Açısından Deerlendirmesi Kurumların çalımalarına göre; i süreçlerinin yeniden yapılandırılması ile ara süreçlerin ortadan kaldırılması ve süreçlerin hızlandırılması, insan unsurundan kaynaklanan hataların önüne geçilmesi, ortak hizmet ve altyapıların kullanımı ile mükerrer yatırımların önlenmesi, kurumlar arasında bilgi ve belge paylaımının elektronik ortamda gerçeklemesi, ilemlerin tamamen elektronik ortamda yürütülmesi ile personel, emek, zaman, kırtasiye, posta, ulaım, iletiim gibi masraflar azalmakta ya da tamamen ortadan kalkmaktadır. Bazı kamu kurumlarının e-devlet uygulamaları ile elde ettikleri tasarruflara aaıda yer verilmektedir. Adalet Bakanlıı tarafından yapılan bir çalımaya göre Ulusal Yargı Aı Projesi (UYAP) nin 23 ayrı uygulaması ile projenin balangıcından Nisan 2011 e kadar yaklaık 1,6 milyar TL tasarruf elde edilmitir. Bu tasarrufun yaklaık 705 milyon TL lik kısmı MERNS ile entegrasyon sayesinde gerçeklemitir. Türkiye de merkezi kamu kurumlarının BT yatırımları için 2002-2011 döneminde ayırdıı toplam ödenek ise 9,6 milyar TL dir. Sosyal Yardımlama ve Dayanıma Genel Müdürlüü tarafından hayata geçirilen, Sosyal Yardım Bilgi Sistemi (SOYBS) çerçevesinde artlı Eitim Yardımı ve artlı Salık Yardımına ilikin sadece 3 belgenin elektronik ortamda takibi ile kırtasiye ve ulaım giderlerinden 2010 yılında 11,8 milyon TL tasarruf salanmıtır. Ayrıca, Elde edilen veriler ııında sadece ASBS, UYAP, EFKS ve SOYBS e-devlet uygulamalarıyla yıllık yaklaık 2.643.771.223,25 TL tasarruf elde edilmitir (Akcagündüz, 2013: 139). Bu yapılan tasarruflar önemsenmeyecek nitelik ve boyuttadır. E- devlet uygulamaları ne kadar etkin ve yaygın olursa tasarrufluluk ve etkinlik ilkelerinin ikisi birden gerçekletirilmi olunacaktır. 2.3. E-devlet Yapısı Babakanlık idareyi gelitirme bakanlıına balı Devlet tekilatı veri tabanı gelien teknolojik imkânlardan daha fazla yararlanılması amacıyla klasik ortamda yapılan resmi yazımalarda kullanılan Haberleme Kodlarının, yazımaların elektronik ortamda yapılması ve arivlenmesinde kullanılması amacıyla 1991/17 sayılı Babakanlık Genelgesi 2011/1 sayılı Babakanlık Genelgesi ile yürürlükten kaldırılarak DTVT nin güncelleme çalımaları balatılmıtır (Web, 2012). Devlet tekilatı veri tabanı kurulmasıyla kamu kurum ve kuruluları arasında olan yazımaları ve arivlemeyi salamak esas alınmıtır. Vatanda-devlet balantısını salamak için https://www.turkiye.gov.tr adresi kurulmutur. Tübitak e-devlet kapısının ilevinden sorumludur. Bu site sadece bilgi alma ve sorgu ekranlarına izin vermektedir. Örnek olarak tüm kurumlar site içeriinde göstermitir. Örnek olarak Genel Kurmay Bakanlıı sayfasına giri yapıldıında sadece iletiim adresleri görüntülenmektedir. Aslında bu sitede vatanda, kamu kurumları ve Genel Kurmay yetkililerinin girebildii ekranlar olmalıdır. Vatanda kendi linkine tıkladıında vatandala ilgili olan askerlik hizmetleri, muvazzaf ve sözlemeli personel ileri, er, rütbeli ve memur ileri, kiilerin seferberlik bilgileri v.s tüm bilgilere ulamasını salayan interaktif giri ve sorgu yapılabilmesine olanak salamalıdır. u an itibarıyla e-devlet kapısı sorgu ve form ihtiyacını bir nebze karılamaktadır. Tüm devlet kurumları e-devlet hizmeti açısından tam anlamı ile hizmet verecek içerie ve donanıma sahip olması gerekmektedir. - 740 -
2.4. statistikler ekil 2: Bireylerin e-devlet hizmetlerini kullanmama nedenleri Kaynak: T.C Babakanlık Devlet Planlama Tekilatı Müstearlıı Bilgi Toplumu statistikleri 2011 E-devlet hizmetlerinin kullanımının etkisi ile özellikle yüz yüze görümeye ihtiyaç duyulmasının dümesi vatandaın interneti etkin olarak kullandıını göstermektedir. Güvenlie ilikin kaygılar 2007-2010 arasını baz aldıımızda deierek yarı yarıya bu güven artmıtır. Bu veriler gösteriyor ki teknoloji ile birlikte vatanda isteklerinin paralel olarak arttıı görülmektedir. E-devlet sisteminin amacı vatandaa daha hızlı ve kaliteli hizmet götürmek olduu için, vatanda tarafından bu algı yerletikçe elektronik devlete olan ihtiyaç daha da artacaktır. ekil 3: AB ülkelerinde elektronik ortamda hizmet sunum düzeyi Kaynak: T.C Babakanlık Devlet Planlama Tekilatı Müstearlıı Bilgi Toplumu statistikleri 2011 Türkiye, AB ülkelerinde elektronik ortamda hizmet sunum düzeyi sıralamasında 17.sıradadır. Türkiye, GSMH sı yüksek ülkeleri bile gerisinde bırakmıtır. E-devlet kullanımında toplumun bilinç düzeyi birçok AB ülkesinin önündedir. Biz teknolojiyi kullanmayı seven bir ülkeyiz, artık evlerin hemen hemen yarısında (%47,2) internet kullanımı salanmaktadır. - 741 -
ekil 4: Türkiye cep telefonu kullanıcı sayısının artıı Kaynak: Kunduracı (2008: 61) Bazı AB ülkeleri e-devlet içeriine telefon teknolojisini dahil etmilerdir. Genç nüfus, teknoloji kullanımında önemli bir unsurdur. Türkiye nin genç nüfusu, AB ülkelerine göre daha fazla olduu için bu deerlendirilmesi gereken bir potansiyeldir. Elektronik ortamda hizmet sunum düzeyinin arttırılması bu potansiyelin kullanılması açısından önemlidir. Türkiye istatistik kurumunun 2012 yılı Nisan ayında gerçekletirilen Hanehalkı Biliim Teknolojileri Kullanım Aratırması sonuçlarına göre Türkiye genelinde hanelerin %47,2 si evden nternete eriim imkânına sahiptir. Bu oran 2011 yılının aynı ayında %42,9 idi. Evden nternete eriim imkânı olmayan hanelerin %27,6 sı evden nternete balanmama nedeni olarak nternet kullanımına ihtiyaç duymadıklarını belirtmilerdir. 2011 yılı Nisan ile 2012 yılı Mart aylarını kapsayan son on iki aylık dönemde nternet kullanan bireylerin kiisel amaçla kamu kurum/kuruluları ile iletiimde nternet kullanma oranı %45,1 dir. Bu oran önceki yılın aynı döneminde (2010 Nisan-2011 Mart) %38,9 idi. Kullanım amaçları arasında kamu kurulularına ait web sitelerinden bilgi edinme %42,9 ile ilk sırayı almaktadır. 3. DÜNYA DA E-DEVLET UYGULAMA ÖRNEKLER Dünyada e-devletin uygulama alanları giderek artmakta, gelien kullanım alanları ve popülariteyle birlikte birçok aratırmacı kurulu konu aratırmalar yapmaktadır. Bunlardan birisi olan Accenture danımanlık irketinin yaptıı ve 2001 yılında yayınlanan ve 22 ülkede 165 kamu hizmetini kapsayan aratırmaya göre, e-devlet hizmetini uygulayan devletlerarasında uygulamaların olgunluu açısından sırasıyla Kanada, ABD ve Singapur yenilikçi lider ülkeler olarak nitelendirilmektedir. Bunları vizyon sahibi ülkeler olarak Norveç, Avustralya, Finlandiya, Hollanda, ngiltere izlemektedir. Salam gelitiriciler olarak görülenler ise Yeni Zelanda, Fransa, ispanya, rlanda, Portekiz, Almanya ve Belçika dır. Platform ina edenler (yeni oluumlar) kategorisinde de Japonya, Brezilya, Malezya, Güney Afrika, talya ve Meksika vardır. 3.1. Amerika A.B.D biliim ve iletiim sektörlerinde öncü bir ülke olduu kadar e-devlet uygulamalarında da önde gelen ülkeler arasındadır. 1993 te balatılan ve tüm kamu hizmetlerinin tek duraklı olarak çevrim içi sunulması hedefini güden Access America e- devlet programı kapsamında 2003 yılına kadar, baımsız olarak verilen kamu hizmetlerinin bir portal bünyesinde bütünletirilmesi amaçlandırılmıtır. Program kapsamında firstgov adlı Internet portalı hazırlanmı ve 2001 yılında (Uçkan, 2003: 75) kullanıma açılmıtır. Amerika nın http://www.usa.gov/ adresi e-devlet kapısıdır. ABD de e-devlet uygulamaları temel olarak üç ana balık altında toplanmaktadır. Bunlar (Efendiolu ve Sezgin, 2007: 223); Devlet-Vatanda Devlet- Dünyası Devlet-Devlet nternetten eriim ile vatandaların, mahkeme kararları, çocuk yardımı, sakatlık, eitim, devlet yardımları, burslar, sigorta hizmetleri, devlet salık sigortası, emekli aylıı ileri, sosyal güvenlik ilemleri, felaket (deprem, sel, fırtına) yardımları, doum ve ölüm gibi temel - 742 -
konularda bilgi almaları mümkündür. Ayrıca bölgesel ve merkezi yönetim uyumlu olarak çalıarak vatanda ihtiyaçlarına daha hızlı cevap vermeyi amaç edinmitir. 3.2. ngiltere Ülkedeki e-dönüüm programının baladıı 1997 yılında devlet hizmetlerinin 2002 de %25 inin, 2005 de %50 sinin ve 2008 de %100 ünün internet üzerinden yürütülmesi hedeflenmitir (Karbuz, 2003: 35; Kırçova, 2003). ngiltere de e-devlet alanındaki çalımalar 1999 un eylül ayında Performans ve novasyon Birimi nin raporunda belirtilen öneriler dikkate alınarak hükümet bünyesinde konumlanan Elektronik Temsilcilik Dairesinin kurulmasıyla dinamik bir ivme kazanmıtır. 2001 yılından 2004 yılına kadar e-hizmetlerinin geliimine 6 milyar pounda yakın bir bütçe ayıran ngiltere e-devlet hizmetlerini tek bir merkezde toplama ve bir ana kapı oluturma çalımaları sonucunda e-devlet Ana Kapısı nı oluturmutur. ngiltere nin e-devlet kapısı http://www.direct.gov.uk/ adresi incelendiinde vatandalara yönelik birçok hizmetin sunulduu görülmektedir. Bu hizmetlerin eitim, araçlar, vergi, i bulma, suç ve adalet, engelliler, insan hakları gibi balıklar altında tasniflenmitir. Büyük ölçüde konu ile ilgili ayrıntılı bilgilerin sunulduu web sayfasında Çevrimiçi Yap (Do It Online) balantısıyla, çevrimiçi olarak yapılabilen hizmetlerin ilgili web sayfalarına yönlendirilmeleri salanmıtır. DirectGov un internet üzerinden sunduu hizmetlerin bir bölümüne mobil telefonlar aracılııyla eriim olanaklıdır. Mobil telefonlarla internete girerek DirectGov hizmetlerine ulaılabildii gibi kısa mesaj göndererek kimi konularda sorgulama yapılabilmektedir. nternet ve mobil telefonlar dıında e-devlet kapısı DirectGov a eriim için bir dier seçenek ise televizyondur. Türkiye ye göre ngiltere nin e-devlet kapısı daha ilevsel, tek çatı altında ve eriimi daha kolay olarak vatandaa hizmet götürmektedir. 3.3. Singapur Singapur un e-devlet yolculuu Kamu Hizmeti Bilgisayarlatırma Programıyla (CSCP) 1980 lerin balarında balamıtı. Ardından 1990 ların sonunda Bilgi Teknolojileri ve telekomünikasyon kavramları arasındaki yakınlama kamu hizmetlerinde bir paradigma deiimini gerekli kıldı ve ilk e-devlet eylem planı 2000 de uygulamaya kondu. Singapur da kamusal alanda en dikkat çekici proje e-citizen dir. Projenin amacı, çeitli idari hizmetleri salayan tek bir portal yaratmaktır. E-citizen portalı kamu hizmetlerinin vitrinidir (Minges, Magda ve Pres, 2001: 54). Singapur ayrıntılı bir plan çerçevesinde, kamu birimlerinin her birini ayrı a sistemine taıyarak kurumların birbirleriyle balantılarını salayıp vatandaların ihtiyaçlarına göre bir sistem organize etmitir. http://www.egov.gov.sg/ sitesi Singapur un e- devlet kapısıdır. Singapur'un e-devlet uygulamasındaki amacı her tür kamu ilemini bürokrasiyi ortadan kaldırarak internet üzerinden gerçekletirmektir. Hükümet tarafından tasarlanan ve özel sektör idaresinde çalıan Singapur-One adlı iletiim aı sayesinde hemen hemen tüm konulara yüksek hızda internet balantısı salanmıtır. Bu sitede salık, i, adalet, asayi-güvenlik, ulatırma, aile, konut, istihdam, eitim, savunma, doumdan ölüme kadar yapacakları bürokratik ilemler konusunda hizmet sunuluyor. Ayrıca memur ve içi alımlarına bavurmak, vergi ödemek, vergi iadelerini almak, emeklillik formlarını doldurmak, doum bilgilerini girmek ve evlilik gibi ilemler rahatlıkla yapılabiliyor (NTV). Okullarda internet eitimini öne çıkarma çalımaları yapılmı, yalı, isiz ve özürlülere bedava Internet eitimleri salanmı, 5 yaın üzerindeki her vatandaa ücretsiz elektronik posta adresleri verilmi (e- Türkiye, 2001), gelir düzeyi düük olanlara, daha uygun fiyatlara bilgisayar alma imkanı verilerek, Singapur devlet hizmetlerinin her zaman ve her yerde online olması salanmı ve vatandaın bu hizmetten kesintisiz istifade edilmesi salanmıtır. Tüm kurumların tek çatı altında toplanarak, vatanda isteklerine hızlı bir ekilde yanıt verme ve yüz yüze hizmet yerine elektronik devlet hizmet anlayıı benimsenmitir. SONUÇ Bugün dünya üzerinde Amerika kıtası, uzak dou ve Avrupa Birlii ülkelerine kadar pek çok devlet, e-devlet uygulamaları açısından büyük bir aama kat etmilerdir. Bununla birlikte, birçok ülke arasında e-devlet uygulama aamaları bakımından geni bir çeitlilik - 743 -
bulunmaktadır. Bu aamalar; bir internet web sitesi kurma, elektronik içerikli daıtım salama (haberler, direktifler, dokümanlar), vergi ve lisans ödemeleri seklindeki finansal ilemleri gerçekletirme, kamusal hizmet daıtımını yapma ve yurtta katılım mekanizmalarını kurma seklinde sıralanabilir (Durna ve Özel, 2008: 30). Türkiye nternet Ekonomisi Raporu na (2013: 16) göre, internet kullanan yüzdesi (yüzde 47) Avrupa Birlii ndeki (AB27) yüzde 71 lik oranın altında olmakla birlikte, Türkiye deki nternet kullanıcılarının sayısı hızla artmaktadır. 2007 ile 2012 arasında internet e eriim olan hanelerin oranı iki kattan daha fazla artarak yüzde 19,7 den 47,2 ye ulamıtır. 2011 yılında %38,9 olan kamu kuruluları ile uzaktan iletiim 2012 yılında %45,1 çıkmıtır. Veri göstergelerine göre toplumda e-devlet bilinci her geçen gün artmaktadır. AB ülkelerinde elektronik ortamda hizmet sunum düzeyi açısından, Türkiye 17 nci sıradadır. Kamu ve kuruluların merkezi çatı altında yani elektronik devlet kapısı altında hizmet sunumlarını arttırması gerekmektedir. dari ilemlerin basitletirilmesi ve temel kamu hizmetlerinin çevrimiçi sunulmasına ilikin çalımalar devam etmitir, denilerek Avrupa komisyonu ilerleme raporunda (2012, 2013: 9) çalımaların sürdüü belirtilmi olup, Onuncu Kalkınma Planı nda ise (2014-2018), Kamu yönetiminin etkin, katılımcı, effaf ve hesap verebilir olmasına katkı salamak üzere; dezavantajlı kesimler de dahil kullanıcı ihtiyaçlarına göre tasarlanmı hizmetlerin, kiisel bilgi mahremiyeti ve bilgi güvenlii salanarak, kullanıcı odaklı, bütünleik ve güvenilir ekilde sunulacaı bir e-devlet yapısının oluturulması hedeflenmektedir denilerek e-devlet yapısının ulaması gerektii noktalar saptanmı ve devlet kurumlarının tümünü kapsayacak tek giri noktası olan e-devlet kapısı nın önemi ve gereklilii iaret edilmitir. Bu kapsamda kanunlar çıkarılarak hukuki temelin salanmaya çalıılması ve projeler üretilmesine ramen uygulamada yeterli seviyeye gelinemedii açıktır. Genç nüfus açısından, teknoloji kullanımına balı olarak AB ülkelerinden daha önde olduumuz açıktır. Bu e-devlet kullanımı için önemli bir potansiyeldir. Gençlerin e-devlet kapısını daha etkin kullanması için gerekli önlemlerin alınması gerekmektedir. Bu önlemlere örnek olarak; cep telefonu kullanım oranlarının her yıl artması ile gençlerin akıllı telefon uygulamaları ile kamu kurumlarına eriimlerinin kolaylatırılması zorunlu bir hal almıtır. Bilinçli toplumun yani müterilerin taleplerini karılamak için yerel, bölgesel ve merkezi bir ekilde tüm kurumlar tekilat yapılarını düzenlemeli ve tek çatı altında toplanmasını salamaya çalımalı özerk olarak hareket etmemelidirler. Merkezi olarak kurulacak bir tekilatın 7 gün 24 saat vatanda talep ve isteklerine cevap verecek ekilde tekilatlandırılmalıdır. Vatanda ve devlet tarafından yüz yüze hizmet yerine internetten hizmet anlayıı benimsenmesi için projeler (eitim, uygulama, reklam, tevik, vergi indirimi, v.s.) üretilmeli ve uygulamaya konulmalıdır. Türkiye e-devlet tekilatının, vatanda isteklerine daha fazla karılık verebilmesi ve sistemde verimlilik, etkinlik, tutumluk ve effaflık öelerinin daha iyi temellendirilebilmesi için aaıda bir öneri de bulunulmutur. Öncelikle tekilat yapısı olarak Babakanlıa balı veri tabanı genel müdürlüü kurulması ile bilgi güvenliinin kontrol altına alınması salanmı ve etkin çalıması salam zemine oturtulmu olunacaktır. Bu birimin kurulması ile e-devlet e tam anlamı ile geçiin önemsendiinin devlet tekilatı, özel irketler ve vatanda tarafından önemi anlaılarak algılanması salanacaktır. Devlet tekilatının tüm birimlerinin e-devlet sistemine geçiini salamak için bakanlıkların tekilatında e-devlet birimi kurularak, Babakanlıa balı veri tabanı genel müdürlüünün belirli aralıklarla bu birimleri denetlemesi salanarak bilgi akıının devamlılıı salanmı olunacaktır. Kiinin bilgilerinde deiiklik olduu zaman ilgili bakanlıın e-devlet birimi bu bilgileri veri tabanından deitirerek hızlı bir ekilde güncellii ve doru veri akıını destekleyecektir. Veri tabanı genel müdürlüü, tüm vatandaların doumdan-ölüme kadar olan (kimlik bilgileri, nüfus, maliye, maa v.s.) bilgilerini, kamukurum ve kurulular ile vatanda arasında yüz yüze verilen hizmetlerin elektronik ortamda verilmesini, kamu kurulularının birbirleri ile olan balantısını salayacak nitelikte bir veri tabanı oluturulacaktır. Tüm devlet tekilatının bu veri tabanına girii salanarak bilginin tek - 744 -
elde toplanması salanacaktır. Bu veri tabanına eriebilen yetkililerin kadro yapısı düzenlenerek yetkilendirme yapılacak ve sadece gerekli olan bilginin görünmesi salanarak, bilmesi gereken prensibi uygulanmı olacak ve bilgi güvenlii salanmı olacaktır. Vatandaların kamu kurumları ile olan ileri veya tüm bavuruların anında sonuçlandırılması için veri tabanı genel müdürlüü tekilatında kurulmu 7 gün 24 saat interaktif çalıma yapabilen bir birim kurularak kamu-vatanda ilikileri düzenlenmi ve hız kazandırılmı olunacaktır. Bu birim gerektiinde kamu kurumları arasındaki balantıyı salayacak özelliklerle donatılmalı ve e-devlet kapısı (https://www.turkiye.gov.tr) nı devamlı olarak geliime açık halde tutmakla sorumlu olmalıdır. Bu sistemle e-devlet kapısı ilevselletirilerek, vatandatan durmadan form doldurması veya bilgi alınmasının önüne geçilecek ve tek elden kamu kurumları ile balantı kurularak, bir etkinlik, verimlilik ve tasarrufluluk dönemi balayacaktır. Kırtasiyecilik ve kaynak israfı önlenmi, kamu kurumları arasında bilgi bütünlüü salanmı, her kurumda farklı yanlı bilgilerle karılaılmamı ve devlete olan güven vatanda tarafından salamlatırılmı olunacaktır. KAYNAKÇA AKCAGÜNDÜZ, Emre (2013). Türkiye de E-Devlet Sistemine Farklı Bir Bakı: E-Devlet ve Tasarruf likisi, Dou Üniversitesi Dergisi, s.127-140. ARFOLU, Ali (2002). E-devlet Yolunda Türkiye, Türkiye Biliim Dernei, Ankara, s.12. ARI, Nevzat ve ARI, Selçuk (2003). Etkin Devlet, Sabancı Üniversitesi Yayınları, stanbul, s.79. ATAMAN, Muhittin (2006). E-devlet Uygulama Alanları: Türkiye deki Salık Yönetiminde E-devlet Kullanımı, Abant zzet Baysal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kamu Yönetimi Anabilim Dalı, Bolu, s.32. ATE, Hamza, (2002). Bilgi Çaında Kamu Yönetimi: Geleneksel Bürokrasiden Bilgiselletirilmi Bürokrasiye Geçi, I.Ulusal Bilgi, Ekonomi ve Yönetim Kongresi, Kocaeli Üniversitesi BF Yayını, zmit, s.967. BANGER, Gürol (2001). e-türkiye, Uzman Der, sayı 15-16, Temmuz-Aralık, s.5. BABAKANLIK, (2002). Bilgi Toplumuna Doru: Türkiye Biliim urası Taslak Raporu, Türkiye Biliim urası, Ankara, s.212. ÇELEN, Fatma Kübra, ÇELK, Aygül ve SEFEROLU, Süleyman Sadi (2011). Türkiye deki e-devlet Uygulamalarının Deerlendirilmesi. nönü Üniversitesi Akademik Biliim, Malatya.s.1-9 DEMOKAAN, Demirel (2006). E-devlet ve Dünya Örnekleri, Sayıtay Dergisi, Sayı 61. DURNA, Ufuk ve ÖZEL, Mehmet (2008). Bilgi Çaında Bir Yönetsel Dönüüm Yaklaımı: E-(Yerel) Yönetim, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. EFENDOLU, Akın ve SEZGN, Emre (2007). E-Devlet Uygulamalarında Bilgi Ve Paylaım Güvenlii.Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. s. 219-236 HALDENWANG, C. VON (2004). Electronic Government (E-Government) and Development, The European Journal of Development Research,http://dx.doi.org/10.1080/0957881042000220886. (Erisim, 16.10.2012). JEFFREY, Roy (2006). E-Governmnet in Canada: Transformation for Digital Age, Ottawa University, Ottawa Pres. KARAGÜLMEZ, Ali (2010). Elektronik Devlet Kavramı, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, Yıl:1, Sayı:2 KARBUZ, Halil (2003). Yerel Yönetimler Ve Bilgi Teknolojileri, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yönetim Bilimleri Anabilim Dalı, Yayınlanmamı Yüksek Lisans Tezi,Ankara. KAYALI, Cevdet ve YEREL, Aye (2002). Türkiye de Bilgi Toplumu Yaratılması ve E-devlet Uygulamalarına Genel Bir Bakı, I. Ulusal Bilgi, Ekonomi ve Yönetim Kongresi, Kocaeli Üniversitesi BF Yayını, zmit. KIRÇOVA, brahim (2004). Yönetim Anlayıının Deimesi e-devlet htiyacını Ortaya Çıkardı: Bu Devleti Herkes Sevecek, tovizyon, sayı 14, Mart, s.79. KIRÇOVA, brahim (2003). E-devlet uygulamaları ve Ekonomiye Etkileri, TO Yayınları, stanbul. KÖSECK, Muhammet ve KARKIN, Naci (2004). Elektronik Devlet: Amaçlar,Sorunsallar ve Uygulamalar, Kamu Yönetimi, (Ed., Abdullah Yıldız - Mustafa Ökmen), Gazi Kitabevi, Ankara KUNDURACI, Nevzat Fırat (2008). Türkiye Ve Ortadou Amme daresi Enstitüsüe-Devlet Semineri Kitabı, T.C.Babakanlık Sosyal Yardımlama ve Dayanıma Genel Müdürlüü, Ankara, s.1-204 MINGES, Michael, MAGDA smail ve LARRY, Pres (2001). The E-City: Singapore Internet Case Study, International Telecommunication Union, April. ÖKTEM, M. Kemal (2004). Bilgi Teknolojileri ve Kamu Yönetimi, Kamu Yönetimi Geliimi ve Güncel Sorunları, (Ed., M. Kemal Öktem - Uur Ömürgönülen), maj Yayınevi, Ankara. TORRES, Lourdes, PINA, Vicente ve ACERETE, Basilio (2006). E-Governance Developments in European Union Cities: Reshaping Government s Relationship with Citizens, Governance: An International Journal of Policy, Administration, and Institutions, Vol.19, No.2, ss.277-302. UÇKAN, Özgür (2003). E-Demokrasi ve Türkiye, Kamu Yönetiminin Yeniden Yapılanması çin Strateji ve Politikalar-I, Literatür Yayıncılık, stanbul, s.44-47. - 745 -
UYAN, Cengiz (2006). Türkiye de Konumsal Verinin E-devlet Yapısı içinde Üretici Kurulular ve Dier ilgili Kii ve Kurulular Arasında Paylaımı Üzerine Bir Aratırma, Karaelmas Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Jeodezi ve Fotogrametri Mühendislii Anabilim Dalı, Zonguldak, s.4. UZUN, Erdinç (2003). E-devlet Kapsamında e-belediyecilik ve Bir Uygulama,Trakya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bilgisayar Mühendislii Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Edirne, s.2. WHATSON, T.L. ve DAVS, L (2001). Best practices in electronic government: comprehensi ve electronic information dissemination for science and technology, Government Information, Quarterly, pp.79 91. Raporlar Avrupa Komisyonu Türkiye 2012 Yılı lerleme Raporu Avrupa Komisyonu Türkiye 2013 Yılı lerleme Raporu Boston Consulting Group (2013). Türkiye Onlıne Türkiye nternet Ekonomisi Raporu, s.16 Bilgi Toplumu Stratejisi Eylem Planı (2006-2010) DPT (2006), Bilgi Toplumu Stratejisi (2006-2010) DPT (2009) Türkiye E-Devlet Raporu, s. 1-31 Kısa Dönem Eylem Planı (2003) T.C Babakanlık Devlet Planlama Tekilatı Müstearlıı Bilgi Toplumu statistikleri (2011) Onuncu Kalkınma Planı (2014-2018) nternet Kaynakları http://www.bilgitoplumu.gov.tr (Eriim: 25 Kasım 2012) http://www.bilgitoplumu.gov.tr/yayin/edevletprojeveuygulamalari.pdf,(eriim:05.10.2012) http://dtvt.basbakanlik.gov.tr/hakkimizda.aspx (Eriim:25.11.2012) http://www.tuik.gov.tr/prehaberbultenleri.do?id=10880 (Eriim 25.11.2012) http://www.milliemlak.gov.tr/_projelerimiz/e_devlet/e_index.htm#,(erisim:10.11.2012) http://www.dpt.gov.tr/docobjects/download/2227/eylem_plani.pdf, (Eriim: 14.07.2014) ngiltere nin e-devlet Ana Kapısı için Bkz. http://www.gateway.gov.uk, (Eriim: 15.10.2012) NTV Haber http://arsiv.ntvmsnbc.com/news/13658.asp (Eriim: 17.07.2014) Türk Sanayici ve adamları Dernei (2001) Avrupa Birlii Yolunda Bilgi Toplumu ve Türkiye, http://www.turkpoint.com/e-yasam/dunyadaki_basarili_e_devlet_uygulamalari.asp (Eriim: 14.07.2014) - 746 -