Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler DergisiFırat University Journal of Social Science Cilt: 16, Sayı: 1 Sayfa: 383-394, ELAZIĞ-2006 ÖĞRENCİLERDE YALNIZLIK VE SOSYAL DESTEK İLE BUNLARA ETKİ EDEN FAKTÖRLERİN İNCELENMESİ The Assesment Loneliness And Social Support And These Influencing Some Agents At Students Hafize ÖZTÜRK 1 Feyza NAZİK SEVİNDİK 2 Seyhan Ç. YAMAN 3 ÖZET Bu çalışmayla amaçlanan Elazığ Sağlık Yüksekokulu ndaki öğrencilerin sosyal destek ve yalnızlık durumlarının ve bunlara etki eden faktörlerin incelenmesidir. Araştırmanın evreni Fırat Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu nun tüm bölümlerinde (hemşirelik, sağlık memurluğu, ebelik) okuyan öğrenciler olup, örneklemi ise 1999-2000 öğretim yılında araştırmanın yapıldığı tarihlerde derse devam eden ve çalışmaya katılan öğrenciler oluşturmuştur (n=258). Verilerin toplanmasında, araştırmacılar tarafından hazırlanan Bilgi Formu, Zimet ve ark. (1988) tarafından geliştirilmiş olup Eker ve ark. (1995) tarafından dilimize uygun geçerlilik ve güvenirliği yapılan Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği (MSPSS= Multidimensional Scale of Perceived Social Support) ve Russel ve arkadaşlarının geliştirdiği (1980) ve Demir (1989) tarafından geçerliliği ve güvenirliliği yapılan UCLA Yalnızlık Ölçeği kullanılmıştır. Veriler yüzdelik, ki-kare, student t testi ve varyans analizi ile değerlendirilmiştir. Tüm öğrencilerin sosyal destek puan ortalaması 62.81 (SD= 15.81), yalnızlık ölçeğinden aldıkları puan ortalaması 39.48 (SD= 9.59) dir. Öğrencilerin %55.4 ile kendilerini düşük düzeyde yalnız hissettiklerini belirtmişlerdir. Sonuç olarak, ana-baba tutumunun sosyal destek ile ilişkisinin anlamlı olduğu bulunmuştur. Anahtar Kelimeler: Sosyal destek,yalnızlık,öğrenci. ABSTRACT The aim of the study is to research social support and loneliness and these influencing factors at students High School of Health. The samples were formed Fırat University High School of Health students (n=258). The data were used the questionnaire to prepare by researchers. MSPSS (Multidimensional Scale Of Perceived Social Support to develop by Zimmet and at all (1988) and build up validity and reliability by Eker et all (1995); UCLA Loneliness Scale to develop by Russel et all (1980) used, which validity and reliability build up by Aydın and Demir (1988). Using percentage values, Chi-square, student T test and variance made statistical analysis of data.of student are 62.81(SD=15.81) points of social support and 39.48(SD=9.59) points of loneliness. As a result, the students have been stated 55.4% low-level loneliness themselves. There are significant support with behavior of mother and father to their children (F=3.4455,p=0.0174) Key Words: Social support, loneliness, student. 1. Uluslar arası-5.ulusal Hemşirelik Eğitimi Kongre sinde poster bildiri olarak sunulmuştur. 1 Ege Üniversitesi İzmir Atatürk Sağlık Yüksekokulu, hafize@med.ege.edu.tr. 2 Fırat Üniversitesi, Sağlık Yüksekokulu. 3 Fırat Üniversitesi, Sağlık Yüksekokulu.
F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2006 16 (1) GİRİŞ Sosyal destek, genellikle stres altındaki ya da güç durumdaki bireye yakından bağlı olduğu eş, aile, arkadaş gibi insanlar tarafından sağlanan maddi- manevi yardım olarak kabul edilmiştir. 1970 lerin ortalarından itibaren, baş etme kaynağı olarak sosyal desteğin rolü büyük ilgi görmüştür Sosyal destek kuramlarında genel olarak sosyal desteğin yaşam boyu gerekli olduğu, ait olma duygusunu yaratan kişiler arası ilişkileri de kapsadığı ve olumlu yönde bir etkileşim olduğu kabul edilir. Diğer taraftan sosyal desteklerin sevgi, şefkat, yeterlik, benlik saygısı, bir gruba ait olma gibi sosyal gereksinimleri karşılayarak fizik ve ruh sağlığını olumlu bir biçimde etkilediği düşünülmektedir (Sorias 1988a, Sorias 1988b, Özgür 1993). Sosyal destek konusunda yapılan çalışmalarda iki önemli yaklaşım üzerinde durulmuştur. Bunlardan birincisi, sosyal destek ile sağlık arasında doğrudan bir ilişki bulunduğunu savunmaktadır (Main or Direct Effect Model). Doğrudan etkiler olarak da isimlendirilen bu yaklaşıma göre sosyal destek, bireyin sağlığı üzerinde her koşulda olumlu etki göstermektedir. Sosyal bakımdan kabul görme duygusu, kişinin özsaygısını artırmasının yanı sıra, yaşamın süreklilik ve belirlilik kazanmasına da yardımcı olur ( Arkar 2004, Cohen 1985, Sorias 1988b). İkinci yaklaşıma göre ise; sosyal desteğin en önemli işlevi stres verici yaşam olaylarının yarattığı zararları azaltarak ya da dengeleyerek ruh sağlığını korumasıdır (Buffering Effect Model) (Arkar 2004, Banaz 1992, Sorias 1988b). Sosyal desteğin birey için yüksek strese karşı tampon işlevi gördüğünü yada bireyin fiziksel ve psikolojik sağlığı üzerindeki yararlı etkilerini neyin belirlediği henüz açık değildir. Her iki model kuramsal olarak birbirlerinden farklılık gösterseler de, modeller arasında geçişlilik söz konusudur. Örneğin yeni bir duruma uyum sürecinde sosyal ilişkiler strese karşı tampon etkisi yaratırken, uyum gerçekleştikçe,sosyal destek dolaysız etki haline dönüşmektedir (Şahin 1999). Kişinin stres yaratıcı olaylarla karşılaşınca, sosyal destek ağı içerisindeki bireylerin, kişinin sorunlarla başa çıkabilmesi için gerekli kaynakları sağlaması temeline dayanır. Bu modele göre sosyal destekler, stres yaratıcı olayların değerlendirilmesini etkileyerek, olumsuz yaşam olaylarının fiziksel ve psikolojik sağlık üzerindeki zarar verici etkilerini azaltma işlevi görürler (Sorias 1988a, Şahin 1999). Örneğin polislerde iş stresini azaltmada sosyal desteğinde ilişkili olduğu görülmüştür (www.egm.gov.tr/apk/dergi). Çalışanların yaşadıkları stresle baş edebilmeleri için sosyal hayata daha fazla katılmaları ve değişimin olumsuz etkilerine karşı güçlendirilmeleri gerekmektedir.bunun için işyerleri sosyal destek çalışmaları ile desteklenmelidir (Ekinci 2003). 384
Öğrencilerde Yalnızlık Ergenlerde yaşam olayları, algılanan sosyal destek ve psikolojik düzensizlikler arasındaki ilişki araştırılmış, elde edilen sonuçlara göre; Algılanan sosyal destek ile, olumsuz yaşam olaylarının psikolojik düzensizliklerde anlamlı bir faktör olduğu saptanmıştır. Olumsuz yaşam olayları ile psikolojik düzensizlikler arasında olumlu bir ilişki bulunmuştur. Ancak bu ilişki, demografik değişkenler açısından farklılık göstermektedir (cinsiyet, yaşanan olayın türü, psiko-sosyal çevrenin değişimi açısından). Olumlu ve nötr yaşam olaylarıyla psikolojik düzensizlikler arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır. Algılanan sosyal destek ile psikolojik düzensizlikler arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Sosyal destek açısından doyum azaldıkça, depresyon, anksiyete, somatik yakınmalar ve kişiler arası ilişkilerde duyarlılık artmaktadır. Algılanan sosyal desteğin türü önemli bulunmamıştır (Banaz 1992). Yalnızlık, subjektif bir kavram olarak düşünüldüğünde, boş hissetme ve kendini bırakmanın duygusal ifadesi olarak tanımlanabilir. Bireyin sosyal çevresiyle iletişiminin hem niteliksel hem de niceliksel bozulması durumunda yaşanan hoş olmayan bir duygudur (Arkar 2004, Öz 2004). Yalnızlık, çağın getirdiği hızlı değişimle insanları son yıllarda en çok korkutan sorunlardan biri olmuştur. Hızlı, hareketli yaşam koşulları ve değişimler insanların dengesini zorlamakta; beraberinde güvensizliği, yabancılaşmayı, ilişkilerde yüzeyselliği getirmekte olup, giderek insanların kendi kendilerine olmaları ağırlık kazanmakta, sosyal çevreleri sınırlanmakta, birbirlerine zaman ayırma ve bunun gerekliliği göz ardı edilmektedir. Tüm bu sorunlar, insanlarla ilişkilerin bozulmasına, aile içi ilişkilerden arkadaş, akraba, çalışma yaşamı, hasta-sağlık ekibi ilişkilerine kadar yansımaktadır (Alkan 1998). Yalnızlık, her yaş döneminde görülebilir. Yalnızlık yaşantısı kişiliğin tam olarak gelişememesi nedeniyle yaşamın ilk yıllarında üstü kapalı olarak yaşanabilir. Yenidoğan bebek annesinden ya da bakıcısından aldığı sıcak ve sevecen yakınlık ile gereksinimlerinin anında karşılanmasına bağlı olarak temel güven duygusu gelişir. Yaşam boyunca kişilerin kendilerini en fazla yalnız hissettikleri dönemler, ergenlik ve genç erişkinlik dönemleridir. Lise öğrencilerinin yalnızlık düzeyleri ve psikolojik gereksinimlerinin incelendiği bir çalışmada, öğrencilerin yalnızlık düzeyi; sınıf, cinsiyet, kardeş sayısı, ebeveynin sağ olup olmaması, anne-baba eğitim düzeyine göre farklılık göstermektedir. Aynı çalışmada, kızların duyarlılık, bağımsızlık, yakınlık, duyguları anlama, başkalarından yakınlık görme gereksinimi erkeklerinkinden, erkeklerin ise karşı cinsle ilişki gereksinimi kızlardan anlamlı derecede yüksek çıkmıştır. Adölesanda 385
F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2006 16 (1) kişiliğini bulma, kendini kabul ettirme ve bir gruba girme gibi gereksinimlerin dengeli bir şekilde karşılanması durumunda yalnızlık azalmaktadır (Öz 2004). Yalnız öğrenciler büyük bir olasılıkla sosyal olarak kısıtlanmış dolayısıyla da kişiler arası iletişim becerileri gelişmemiş kişilerdir (Öz 2004, Yüksel 2002). Yalnız öğrencilerin sosyal ağları daha küçüktür. Onların aile ve arkadaşlarından daha düşük destek almaktadırlar. Algılanan sosyal destek azalmasıyla, yalnızlık daha büyük içsel psikolojik semptomlara ve olumsuz deneyimlere neden olmaktadır (Arkar 2004, Seginer 2004). GEREÇ VE YÖNTEM Araştırmanın konusu: Sosyal destek son 20 yılda üzerinde çalışılmaya başlanmış önemli konulardan biridir. Kişilerde yalnızlık ve sosyal destek düzeylerinin birbirinden etkilendiği düşünülmektedir. Öğrencilerin kendilerini gerçekleştirme ve yaşam kalitelerinin yükseltilmesi, üniversite yönetici ve eğiticilerini ilgilendiren bir konudur. Çünkü, onların sağlıkları ve davranışlarını etkileyen sosyal destek faktörleri, yalnızlık durumları ve bunları etkileyen faktörlerin belirlenmesiyle eğitim süreci daha anlamlı ve gerçekçi olacağı düşünülmektedir. Araştırmanın amacı ve önemi: Üniversite öğrencilerinde yalnızlık ve sosyal destek düzeylerinin belirlenmesi; eğitim sebebiyle yaşadıkları çevreden ve ailelerinden ayrılmak durumunda kalan bireylerin, yaşadıkları yalnızlığı belirlemek, öğrencilerin eğitimleri süresince oluşturdukları sosyal ağ ve sosyal destek faktörlerini belirlemek ve bu durumun yalnızlık ile ilişkisini tespit etmek amaçlanmıştır. Elde edilen sonuçlar doğrultusunda, öğretim elemanlarının öğrencilere daha profesyonel yardım edebilmelerine, öğrencilerin içinde bulundukları psikolojik durumu anlamalarına ve yaşadıkları problemlerin çözümünde empati yapmalarına olanak sağlayacaktır. Bu çalışma, Fırat Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu öğrencilerinin sosyal destek ve yalnızlık durumları ve bunlara etki eden faktörlerin incelenmesi amacıyla tanımlayıcı olarak gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın evreni: Evren, 1999-2000 Eğitim yılında Fırat Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu nun Hemşirelik, Sağlık Memurluğu ve Ebelik Bölümlerinde okuyan toplam 285 öğrenci olup, örneklemi ise araştırmanın yapıldığı tarihlerde derse devam eden,tüm sınıflarda okuyan ve çalışmaya katılmayı kabul eden öğrenciler oluşturmuştur (n= 258). Araştırmaya katılım oranı %90.52 dir. Verilerin toplanmasında, araştırmacılar tarafından hazırlanan Bilgi Formu, ile öğrencilerin sosyo-demografik özellikleri ve aile durumlarını belirlenmiştir. Çalışmanın ikinci bölümünde, Zimet ve ark. (1988) tarafından geliştirilmiş olan Çok Boyutlu 386
Öğrencilerde Yalnızlık Algılanan Sosyal Destek Ölçeği (MSPSS= Multidimensional Scale of Perceived Social Support) kullanılmıştır (Eker 1995). Sosyal destek ölçeğinin aile, arkadaş ve özel insan olmak üzere üç alt ölçeği vardır. Ölçekten alınacak en düşük puan 12, en yüksek puan ise 84 tür. Alt ölçeklerden alınabilecek en düşük puan 3, en yüksek puan 7 dir. Bu ölçekte puan yükseldikçe sosyal destek faktörleri artmaktadır. Ayrıca, Russel ve arkadaşlarının geliştirdiği (1980), Demir (1988) tarafından geçerliliği ve güvenirliliği yapılan UCLA Yalnızlık Ölçeği kullanılmıştır. Yalnızlık ölçeğinde ise alınan puan arttıkça yalnızlık artmaktadır. Ölçekten alınabilecek en yüksek puan 80, en düşük puan 20 dir. Puanın 20-40 arasında olması düşük düzey, 41-60 arası orta düzey ve 61-80 arası ise yüksek düzey yalnızlığı göstermektedir (Demir 1989). Veriler, SPSS bilgisayar programında yüzdelik, ki-kare, t testi ve varyans analizi ile değerlendirilmiştir. BULGULAR VE TARTIŞMA Araştırmaya katılan öğrencilerin %51.2 si 21-25 yaş grubunda; %76.4 ünün bayan; %96.9 unun bekar; % 36.8 inin ebelik, %34,5 inin hemşirelik ve %26,0 sının sağlık memurluğu bölümünde okudukları; %28.7 si birinci sınıfta, %28,7 sinin ikinci sınıf, %20,5 inin üçüncü sınıf ve %22,1 inin dördüncü sınıf öğrencisi oldukları belirlenmiştir. Öğrencilerin % 96.9 unun annesi, %91.9 unun babası yaşamaktadır. Öğrencilerin anne ve babalarının eğitim durumlarına bakıldığında ise; annelerinin %33,3 ünün okuryazar olmadığı, %9,7 sinin okur-yazar, %39,1 inin ilkokul, %9,3 ünün ortaokul mezunu ve %5,4 ünün lise ve üzeri eğitime sahip olduğu; babalarının da %3,5 inin okur-yazar olmadığı, %4,7 sinin okur-yazar, %29.8 inin ilkokul, %17,4 ünün ortaokul ve %36,4 ünün de lise ve üzeri eğitime sahip oldukları belirlenmiştir. Öğrenciler yaşadıkları yer olarak % 51.2 si aileleriyle birlikte kaldıklarını, %27.1 i ise yurtta kaldığını belirtmişlerdir. Öğrencilere anne ve baba tutumları sorulduğunda, %66.3 oranında ailelerinin ilgili, sevecen, % 19.8 inin demokratik oldukları, % 1.9 unun ilgisiz olduklarını belirtmişlerdir. Karadeniz in yapmış olduğu çalışmada (1997), gençler ailelerinden en çok sevgi, anlayış, kendi kararlarına saygı beklemekte olduklarını ifade etmişlerdir. Fadıloğlu ve ark. yapmış olduğu bir çalışmada ise (1990), öğrenciler % 51.72 oranında ailelerinin destekleyici olduklarını belirtmişlerdir. Bu sonuçlar, öğrencilerimizin sosyal destek aile alt ölçeğinden aldıkları puanla paralellik göstermektedir. Ebeveynler ve çocuk arasında rahat ve serbest fikir alışverişinde bulunma, her iki tarafın huzur içinde ilişkilerini yürütmesini kolaylaştırabilir. 387
F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2006 16 (1) 388 Gelişmekte olan ülkemizde bugün gençlere dolayısıyla onları üretken bir kuşak olarak yetiştirilmeleri için anne-baba ve eğitimcilere büyük görevler düşmektedir (Bilen.., Fadıloğlu 1990, Karadeniz 1997). Öğrencilerin kendilerini en iyi tanımlayan özellikleri, en yüksek % 23.6 ile dürüst ve %15.5 ile girişken-aktif olduklarını belirtirken, en düşük % 3.9 ile araştırıcı olduklarını belirtmişlerdir. Günümüzde kendisi ile barışık, çevresi ile uyumlu gençlerin girişken, daha başarılı, içinde bulundukları topluma daha yararlı oldukları saptanmıştır. Durmuş çalışmasında, hemşirelik öğrencilerinde liderlik tavrının geliştirilmesi için girişkenlik, atılganlıklarının desteklenmesi gerektiğini söylemiştir (Durmuş 2000). Tablo 1: Öğrencilerin bölümlerini seçme nedenleri, aldıkları eğitimden memnun olma durumları ve memnun olmama nedenlerine göre dağılımları. Bölümlerini Seçme Nedenleri (n=258) Sayı Yüzde Kendi isteğim 63 24,4 Tesadüfen 67 26,0 Kendi dışımdaki nedenler 128 49,6 Memnun Olma Durumu Memnun olan 48 18.6 Memnun olmayan 210 81.4 Memnun Olmama Nedenleri Teorikle ilgili nedenler 265 30.1 Sosyal faaliyetlerle ilgili nedenler 262 29.8 Eğitim ortamı ile ilgili nedenler 176 20.0 Uygulamayla ilgili nedenler 147 16.7 Diğer 30 3.4 TOPLAM* 880 100 *Birden fazla seçenek işaretlenmiştir. Öğrencilerin bölümlerine kendi isteğiyle gelenlerin oranı %24.4 dür (Tablo 1). Mesleğe başlamada kişinin mesleği ile ilgili umutları vardır. Bunlar, mesleğin prestiji ile, kendi eğitim biçimiyle, yetenekleriyle ve önemli diğer kişilerin arzularıyla yakın ilişkilidir. Ege ve ark. çalışmasında (2000), ebelik öğrencilerinin yalnızca % 15.7 si kendi istekleri ile bölümü seçtiklerini belirtmişlerdir. Karadağ ve ark. yaptıkları başka bir araştırmada ise (2000), ebelik öğrencilerinin yalnızca % 12 si, sağlık memurluğu öğrencilerinin %6 sı birinci tercih olarak bölümlerini seçtiklerini, Rahman ve ark. çalışmasında da (2000), sağlık memurluğu öğrencilerinin %75 i bölüme istemeden geldiklerini söylemişlerdir. Bu sonuçlar bizim çalışmamızla benzerlik göstermektedir (Ege 2000, Karadağ 2000, Rahman 2000). Tablo 1 de öğrencilerin %18.6 sının aldıkları eğitimden memnun olduklarını görülmektedir. Eğitimlerinden memnun olmama nedenlerine bakıldığında ise; öğrencilerin %30.1 i derslerin teorikleri ile ilgili (teorik bilginin yetersiz oluşu, yoğun ve ağır olması, ezbere dayalı olması gibi), % 29.8 inin sosyal faaliyetlerle ilgili, % 20 si
Öğrencilerde Yalnızlık eğitim ortamı ile ilgili (ortamın baskıcı olması, yeterli olmaması gibi) nedenleri belirtmişlerdir. Çalışmaya katılan öğrencilere bir sorun ile karşılaştığınızda sorununuzu nasıl çözümler ya da baş edersiniz? diye sorulduğunda; %26.0 zamana bıraktığını, %18.2 si ise aklına ilk geleni yaptığını, %43.4 ü de sorununu sistematik olarak çözdüğünü şeklinde yanıtlamışlardır. Öğrencilerin sorunlarını en fazla konuştukları kişiye baktığımızda % 47.7 si arkadaşlarını, % 28.3 ü ailesini ve % 17.1 i ise hiç kimse ile konuşmadıklarını söylemişlerdir. Öğretmenleri ile konuşanların oranı ise %0.4 olarak belirtilmiştir. Fadıloğlu ve ark. çalışmasında (1990), öğrencilerin % 46.55 i herhangi bir problemleri olduğunda önce arkadaşlarına başvurduklarını bildirmişlerdir. Bu sonuç, duygusal destek içinde bulunan sırdaş ilişkisine bağlanabilir. Conk ve ark. çalışmasında da (1990), benzerlik göstermekte ve bu da gencin sorunlarına kalıcı çözümler bulmasını engellemektedir. Öğrencilerin sorunlarını paylaşacak birilerinin olmasının sosyal desteği arttırıcı ve yalnızlığı azaltıcı etkisi olduğunu ortaya koymaktadır (Conk 1990, Fadıloğlu 1990). Tablo 2: Öğrencilerin yalnızlık gruplarına göre dağılımı. Yalnızlık Grupları Sayı Yüzde Düşük düzey yalnızlık (20-40) 143 55.4 Orta düzey yalnızlık (41-60) 109 42.3 Yüksek düzey yalnızlık (61-80) 6 2,.3 TOPLAM 258 100 Öğrencilerin yalnızlık puan ortalamaları 39.48 dir (min=23.00, max=69.00). Tablo 2 incelendiğinde, öğrencilerin % 55.4 ünün düşük düzeyde, % 2.3 ünün yüksek düzeyde yalnızlık hissettiği görülmektedir. Seginer ve ark çalışmasında (2004), adölesanlarda yalnızlık puanlarının düşük olduğu saptanmıştır. Arkar ve ark. sağlıkla ilişkili yaşam kalitesi, sosyal destek, sosyal ağ ve yalnızlık arasındaki ilişkileri sınamak amacıyla yaptığı çalışmasında (2004), yalnızlık puan ortalaması 36,16 ±10,0 olarak belirtilmiştir. Starch ve ark. adölesan kızlarda yaptıklarım çalışmada (2004), yalnızlık puan ortalamasını 25,82±8,76 olduğunu belirtmişlerdir. Öğrencilerin sosyal destek puanlarının yüksek olması yalnızlıklarının düşük olmasında etkili bir faktör olabileceğini düşündürmektedir. Bireyin sosyal çevresinin bazı özelliklerinin yalnızlık ile ilgili olduğu belirtilmektedir. Örneğin sosyal ilişki sıklığı, sosyal ilişki ağı, ve yoğunluğu az olan bireylerin yalnızlığı daha çok yaşadıkları görülmektedir (Arkar 2004, Öz 2004). Öğrencilerin cinsiyetine, yaş grubuna, okudukları bölüme, sınıflarına, medeni durumlarına, annenin sağ olma durumu, babanın sağ olma durumu, aldıkları eğitimden 389
F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2006 16 (1) memnun olma durumlarına göre yalnızlık gruplarına göre yapılan ki-kare analizinde p>0.05 düzeyinde anlamlılık bulunamamıştır. Yapılan varyans analizine göre; Öğrencilerin tanımladıkları kendi özellikleri ile yalnızlık puan ortalaması arasında yapılan analiz sonucunda anlamlı bir ilişki bulunmuştur (F=2.601, p=0.010). Anne eğitimi ile yalnızlık arasında istatistik düzeyinde anlamlı bir ilişki bulunmuştur (F=2.277, p=0.037). Herhangi bir sorunla karşılaştıklarında baş etme yöntemleri ile yalnızlık arasında anlamlılık bulunmuştur (F=5.574, p=0.000). Ana-baba tutumları, yaşadıkları yer, baba eğitimi, sınıf, bölüm ve yaşları yalnızlık puan ortalaması arasında da anlamlı bir sonuç bulunamamıştır. Yalnızlık konusunda bireysel farklar (dışa dönüklük, kendini açma) ve sosyal ağ değişkenlerinin ele alındığı bir araştırmada (Banaz 1992), 97 erkek ve 82 kız öğrenciyle çalışılmış. Bireysel farklar ve sosyal ağ değişkenleri, yalnızlığın öncülleri olarak kabul edilmiştir. Çalışmanın sonucunda, sosyal ağların yoğunluğu ile yalnızlık arasında ilişki bulunmuştur. Dışa dönüklük ile yalnızlık arasındaki ilişki ancak sosyal ağ değişkenleri ile birlikte ele alındığında bir anlam kazanmaktadır (Banaz 1992). Tablo 3: Öğrencilerin sosyal destek ve sosyal destek alt ölçeklerinden aldıkları puanlara göre dağılımları Ortalama SD Min-max Sosyal destek puanı 62.81 15.80 9-84 Aile alt ölçeği puanı 22.97 5.78 4-28 Arkadaş alt ölçek puanı 20.43 6.43 4-28 Özel insan alt ölçek puanı 19.13 8.54 4-28 Tablo 3 de öğrencilerin sosyal destek ve alt ölçeklerinden aldıkları puanları verilmektedir. Sosyal destek puan ortalaması 62.81±15.80 dir. Sosyal destek aile alt ölçeği puan ortalaması 22.97±5.78, arkadaş alt ölçeği puan ortalaması 20.43± 6.43 ve özel insan alt ölçeği puan ortalaması ise 19.13±8.54 dür. Sonuçlar, Arkar ve ark sonuçları ile benzerlik göstermektedir (Arkar 2004). Yapılan istatistiksel analiz sonuçlarına göre; Öğrencinin yaşı, bölümü, sınıfı, öğrencinin kendini tanımladığı özelliği ile sosyal destek puanı ve sosyal destek alt ölçek puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı ilişki bulunamamıştır. Cinsiyet ile sosyal destek aile alt ölçeği arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunamamıştır. Ancak, Mahon ve ark. adölesanların gelişimsel dönemlerine göre sosyal destek, ve yalnızlık arasındaki farklılığı belirlemek için yaptıkları çalışmada 390
Öğrencilerde Yalnızlık (1994), kızların erkeklere göre algılanan sosyal desstek puanlarının daha yüksek olduğunu ancak cinsiyetler arasında farklılığın olmadığını belirtmişlerdir (Mahon 1994). Hays ve Oxley in yaptıkları bir çalışmada, kızların arkadaşları ile daha fazla görüştükleri ve erkeklere oranla, daha çok duygusal ve bilişsel destek aldıklarını saptamıştır (Banaz 1992). Medeni durum ile sosyal destek alt ölçeği arasında yapılan istatistiksel analizde anlamlılık bulunmuştur (F= 4.744, p=0.030). Sosyal destek, özel insan ve arkadaş alt ölçeği puanlarıyla annenin sağ olma durumunun ilişkili olmadığı, yalnızca sosyal destek aile alt ölçeği puan toplamı ile anlamlı olduğu tespit edilmiştir (F=16.116, p=0.000). Ancak, sosyal destek puanı ve sosyal destek alt ölçek puanları a toplamı ile babanın yaşama durumu arasında istatistiksel olarak anlamlı ilişki bulunamamıştır. Ana-baba tutumları ile sosyal destek puanı, aile sosyal destek alt ölçeği ortalaması arasında anlamlı sonuç bulunmuştur (F=2,682, p=0.032; F=10.647, p=0.000). Öğrencinin karşılaştığı sorunlarla baş etme yöntemleri ile sosyal destek puanı ve sosyal destek alt ölçek puanlarıyla arasında anlamlı (Sosyal destek için; F=4.005, p=0.002, arkadaş alt ölçeği için; F=2.947, p=0.013, aile alt ölçeği; F=2.637, p=0.024, özel insan alt ölçeği; F=2.796, p=0.018) bir ilişki bulunmuştur. Tablo 4: Yalnızlık ve Sosyal destek, sosyal destek alt ölçek puan ortalamaları arasında ilişkinin dağılımı Sosyal destek puan ortalaması Yalnızlık -,638 Sosyal destek puan ortalaması Aile alt ölçeği puan ortalaması Arkadaş alt ölçeği puan ortalaması Sosyal Destek alt ölçekleri Aile alt ölçeği puan Arkadaş alt ölçeği ortalaması puan ortalaması -,378 -,542,577,757,239 Özel alt ölçeği puan ortalaması -,467,810,226,488 Tablo 4 de görüldüğü gibi öğrencilerin aldıkları yalnızlık puan ortalaması ile sosyal destek ve sosyal destek alt ölçek puan ortalamaları arasında negatif bir ilişki vardır. Ginter ve ark. İsrailli adölesanlarda yalnızlık, algılanan sosyal destek ve anksiyeteyi belirlemek için yaptıkları çalışmada (1996), yalnızlık ile sosyal destek ve anksiyete skorları arasında anlamlı bir ilişki olduğu, yalnızım diyen ve yalnız olmadığını ifade eden iki grup arasında sosyal destek yalnızlık ve anksiyete arasında 391
F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2006 16 (1) fark saptanmıştır (Ginter 1996). Arkar ve ark. çalışmasında da (2004) yalnızlık ile sosyal destek aile, arkadaş ve özel insan arasındaki ilişkinin negatif olduğu belirtilmiştir Arkar 2004). Ancak, sosyal destek puan ortalaması ile sosyal destek alt ölçek puan ortalaması arasında pozitif bir ilişki görülmektedir SONUÇLAR VE ÖNERİLER Araştırmaya katılan öğrencilerin çoğunluğu gençlik yaş döneminde olup, ailelerinin kendilerine olan tutumları ilgili ve sevecendir. Öğrenciler, kendilerini girişkenaktif olarak tanımlamışlar, % 81.4 ünün aldıkları eğitimden memnun olmadığı, sorunlarını en çok arkadaşları ile konuştuklarını belirtmişlerdir. Öğrencilerin yalnızlık puanlarının düşük olduğu, sosyal destek puan ortalamasının yüksek olduğu saptanmıştır. Bu doğrultuda; Öğrencilerin araştırıcı yönlerinin geliştirilmesi, girişken-aktif olmalarının desteklenmesi, Sosyal desteklerin, sevgi, şefkat, benlik saygısı, bir gruba ait olma gibi temel sosyal gereksinimleri karşılayarak fizik ve ruhsal sağlığı olumlu etkilediği düşünüldüğünde öğrencilerin benlik saygılarının ölçülmesi, Üniversitelerin ve bölümlerin liselerde tanıtımının yapılması sağlanarak öğrencilerin bölümlerine isteyerek gelmelerini için çalışmaların yapılması, Öğrencilerin sosyal aktivitelere motive edilmesi, araç-gereç, alt yapı olanaklarının geliştirilmesi, uygun eğitim ortamının sağlanması, önerilebilir. 51. Üniversite ortamı içinde sosyal desteklerinin daha da geliştirilmeye çalışılması KAYNAKLAR Alkan S., Sezgin A (1998). Yetişkin hastalarda yalnızlık, C.Ü. H.Y.O Dergisi, 2(1), 43- Arkar H, Sarı Ö, Fidaner H (2004), Relationships between quality of life, perceived social support, social network and loneliness in a Turkish sample Yeni Symposıum 42(1):20-27. Banaz M. (1992). Lise öğrencilerinde sosyal destek kaynakları ve stres ile ruh sağlığı arasındaki ilişki, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Psikoloji Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi (Danışman: Yanbastı G), İzmir. Bilen M., Sağlıklı İnsan İlişkileri, Ailede Toplumda Kurumlarda, 2. Baskı, H.Ü. Eğitim Fak., 146-147. Cohen S, Wills TA (1985), Stress,social support and the buffering hypothesis, Psychol Bull, 98:310-357. 392
Öğrencilerde Yalnızlık Conk Z.,Genç G.,Bolışık B (1990). E.Ü. H.Y.O. Öğrencilerinin Meslek ve Sağlık Sorunlarının İncelenmesi, E.Ü.H.Y.O. II. Ulusal Hemşirelik Kongresi Bildirileri, 519-531. Demir A (1989). UCLA Yalnızlık Ölçeğinin Geçerlilik ve Güvenirliği, Psikoloji Dergisi, 7(23), 14-18. Durmuş B (2000). Hemşirelik Öğrencilerinde Liderlik Tavrını Nasıl Geliştirebiliriz, İ.Ü. Malatya Sağlık Yüksekokulu 2000 li Yıllarda Sağlık Yüksekokullarında Eğitimin Geleceği Sempozyumu, 164-166. Ege E, Zincir H., Timur S (2000). Malatya Sağlık Yüksekokulu Ebelik Bölümü Öğrencilerinin Sorunları ve Mesleki Beklentileri, İ.Ü. Malatya S.Y.O 20002li Yıllarda Sağlık Yüksekokullarında Eğitimin Geleceği Sempozyumu, 197-202. Eker D., Arkar H (1995). Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği nin Faktör Yapısı, Geçerlilik ve Güvenirliği, Türk Psikoloji Dergisi, 7(23),45-55. Ekinci H., Ekinci S. (2003). İşletmelerde örgütsel stres yönetim stratejisi olarak sosyal desteğin rolüne ilişkin görgül bir çalışma, Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, Cilt:27, No:1, 109-120. Fadıloğlu Ç., Yürekli A.,Yılmaz D (1990). Sosyal Ağın Öğrencilerin Duygu ve Yaşantılarına Etkisi, E.Ü. H.Y.O II. Ulusal Hemşirelik Kongresi Bildirileri, 119-131. Ginter EJ, Lufi D, Dwinell PL (1996), Loneliness, perceived social support and anxiety among Israeli adolescents, Psychol Rep. Aug;79(1): 335-41. Karadağ N., Türker S.,Erkenci Y (2000). Balıkesir Üniversitesi SYO Öğrencilerinin Mesleği Seçme Nedenleri Ebelik ve Sağlık Memurluğu Mesleğine Bakış Açıları, İÜ Malatya Sağlık Yüksekokulu 2000 li Yıllarda Sağlık Yüksek Okullarında Eğitim Geleceği Sempozyumu, 108-112. Karadeniz G (1997). Gençlik Sorunları, Çınar Hemşire Dergisi, (3): 83-85. Mahon NE, Yarcheski A, Yarcheski TJ (1994), Differences in social support and loneliness in adolescents according to developmental stage and gender, Public Health Nurs, Oct;11(5):361-8. Öz F (2004), Sağlık Alanında Temel Kavramlar, İmaj İç ve Dış Ticaret A.Ş.Ankara, sy: 180-202. Özgür G (1993). Sosyal destek ve sağlık, Türk Hemşireler Dergisi, 43(2):25-27. Seginer R, Lilach E (2004), How adolescents constructs their future: the effect of loneliness on future orientation, Journal of Adolescence, 27(6), December, 625-643. Sorias O (1988a). Sosyal Destek Kavramı, EÜ Tıp Fakültesi Dergisi, 27 (1):353-357. Sorias O (1988b). Sosyal Destek ve Ruh Sağlığı, EÜ Tıp Fakültesi Dergisi, 27 (1):359-369. 393
F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2006 16 (1) Starch EA, Masia-Warner C (2004), The relationship of peer victimization to social anxiety and loneliness in adolescent females, Journal of Adolescence, 27(3), June,35-362. Şahin D (1999). Sosyal Destek ve Sağlık, Sağlık Psikolojisi, Türk Psikoloji Derneği, Yayınları, 79-106. Rahman S., Öztürk H., Nazik F. (2000). Sağlık Memurluğu Öğrencilerinin Uygulama Alanlarındaki Uygulama Durumlarının Değerlendirilmesi, İ.Ü. Malatya Sağlık Yüksekokulu 2000 li Yıllarda Sağlık Yüksek Okullarında Eğitim Geleceği Sempozyumu, 95-102., (www.egm.gov.tr/apk/dergi) Polis Dergisi, 36. sayı. Yüksel G (2002). Üniversite Öğrencilerinin Utangaçlık Düzeylerini Etkileyen Faktörler, Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, cilt:22, sayı:3, sy:37-57. 394